ద్రవ్యబన్ధోస్తి తావద్విశిష్టపరిణామాత్ . విశిష్టత్వం తు పరిణామస్య రాగద్వేషమోహమయ- త్వేన . తచ్చ శుభాశుభత్వేన ద్వైతానువర్తి . తత్ర మోహద్వేషమయత్వేనాశుభత్వం, రాగమయత్వేన తు శుభత్వం చాశుభత్వం చ . విశుద్ధిసంక్లేశాంగత్వేన రాగస్య ద్వైవిధ్యాత్ భవతి ..౧౮౦..
అథ విశిష్టపరిణామవిశేషమవిశిష్టపరిణామం చ కారణే కార్యముపచర్య కార్యత్వేన నిర్దిశతి — సుహపరిణామో పుణ్ణం అసుహో పావం తి భణిదమణ్ణేసు .
పరిణామో ణణ్ణగదో దుక్ఖక్ఖయకారణం సమయే ..౧౮౧.. ద్రవ్యబన్ధసాధకం రాగాద్యుపాధిజనితభేదం దర్శయతి — పరిణామాదో బంధో పరిణామాత్సకాశాద్బన్ధో భవతి . స చ పరిణామః కింవిశిష్టః . పరిణామో రాగదోసమోహజుదో వీతరాగపరమాత్మనో విలక్షణత్వేన పరిణామో రాగద్వేష- మోహోపాధిత్రయేణ సంయుక్తః . అసుహో మోహపదోసో అశుభౌ మోహప్రద్వేషౌ . పరోపాధిజనితపరిణామత్రయమధ్యే మోహ- ప్రద్వేషద్వయమశుభమ్ . సుహో వ అసుహో హవది రాగో శుభోశుభో వా భవతి రాగః . పఞ్చపరమేష్ఠయాదిభక్తిరూపః శుభరాగ ఉచ్యతే, విషయకషాయరూపశ్చాశుభ ఇతి . అయం పరిణామః సర్వోపి సోపాధిత్వాత్ బన్ధహేతురితి జ్ఞాత్వ బన్ధే శుభాశుభసమస్తరాగద్వేషవినాశార్థం సమస్తరాగాద్యుపాధిరహితే సహజానన్దైకలక్షణసుఖామృతస్వభావే నిజాత్మద్రవ్యే భావనా కర్తవ్యేతి తాత్పర్యమ్ ..౧౮౦.. అథ ద్రవ్యరూపపుణ్యపాపబన్ధకారణత్వాచ్ఛుభాశుభపరిణామయోః పుణ్యపాపసంజ్ఞాం శుభాశుభరహితశుద్ధోపయోగపరిణామస్య మోక్షకారణత్వం చ కథయతి — సుహపరిణామో పుణ్ణం హై, [రాగః ] రాగ [శుభః వా అశుభః ] శుభ అథవా అశుభ [భవతి ] హోతా హై ..౧౮౦..
టీకా : — ప్రథమ తో ద్రవ్యబన్ధ విశిష్ట పరిణామసే హోతా హై . పరిణామకీ విశిష్టతా రాగ – ద్వేష – మోహమయపనేకే కారణ హై . వహ శుభ ఔర అశుభపనేకే కారణ ద్వైతకా అనుసరణ కరతా హై . (అర్థాత్ దో ప్రకారకా హై ); ఉసమేంసే ౧మోహ – ద్వేషమయపనేసే అశుభపనా హోతా హై, ఔర రాగమయపనేసే శుభపనా తథా అశుభపనా హోతా హై క్యోంకి ౨రాగ – విశుద్ధి తథా సంక్లేశయుక్త హోనేసే దో ప్రకారకా హోతా హై ..౧౮౦..
అబ విశిష్ట పరిణామకే భేదకో తథా అవిశిష్ట పరిణామకో, కారణమేం కార్యకా ఉపచార కరకే కార్యరూపసే బతలాతే హైం : —
నిజద్రవ్యగత పరిణామ సమయే దుఃఖక్షయనో హేతు ఛే. ౧౮౧.
౧. మోహమయ పరిణామ ఔర ద్వేషమయ పరిణామ అశుభ హైం .
౨. ధర్మానురాగ విశుద్ధివాలా హోనేసే ధర్మానురాగమయ పరిణామ శుభ హై; విషయానురాగ సంక్లేశమయ హోనేసే విషయానురాగమయ పరిణామ అశుభ హైం .