య ఏతే పృథివీప్రభృతయః షడ్జీవనికాయాస్త్రసస్థావరభేదేనాభ్యుపగమ్యన్తే తే ఖల్వ- చేతనత్వాదన్యే జీవాత్, జీవోపి చ చేతనత్వాదన్యస్తేభ్యః . అత్ర షడ్జీవనికాయా ఆత్మనః పరద్రవ్యమేక ఏవాత్మా స్వద్రవ్యమ్ ..౧౮౨..
అథ జీవస్య స్వపరద్రవ్యప్రవృత్తినిమిత్తత్వేన స్వపరవిభాగజ్ఞానాజ్ఞానే అవధారయతి —
బన్ధ ఇతి కథనముఖ్యతయా గాథాత్రయేణ చతుర్థస్థలం గతమ్ . అథ జీవస్య స్వద్రవ్యప్రవృత్తిపరద్రవ్య- నివృత్తినిమిత్తం షడ్జీవనికాయైః సహ భేదవిజ్ఞానం దర్శయతి --భణిదా పుఢవిప్పముహా భణితాః పరమాగమే కథితాః పృథివీప్రముఖాః . తే కే . జీవణికాయా జీవసమూహాః . అధ అథ . కథంభూతాః . థావరా య తసా స్థావరాశ్చ త్రసాః . తే చ కింవిశిష్టాః . అణ్ణా తే అన్యే భిన్నాస్తే . కస్మాత్ . జీవాదో శుద్ధబుద్ధైకజీవస్వభావాత్ . జీవో వి య తేహిందో అణ్ణో జీవోపి చ తేభ్యోన్య ఇతి . తథాహి – టఙ్కోత్కీర్ణజ్ఞాయకైక స్వభావపరమాత్మ- తత్త్వభావనారహితేన జీవేన యదుపార్జితం త్రసస్థావరనామకర్మ తదుదయజనితత్వాదచేతనత్వాచ్చ త్రసస్థావర- జీవనికాయాః శుద్ధచైతన్యస్వభావజీవాద్భిన్నాః . జీవోపి చ తేభ్యో విలక్షణత్వాద్భిన్న ఇతి . అత్రైవం భేదవిజ్ఞానే జాతే సతి మోక్షార్థీ జీవః స్వద్రవ్యే ప్రవృత్తిం పరద్రవ్యే నివృత్తిం చ కరోతీతి భావార్థః ..౧౮౨.. అన్యః ] ఉనసే అన్య హై ..౧౮౨..
టీకా : — జో యహ పృథ్వీ ఇత్యాది షట్ జీవనికాయ త్రసస్థావరకే భేదపూర్వక మానే జాతే హైం, వే వాస్తవమేం అచేతనత్త్వకే కారణ జీవసే అన్య హైం, ఔర జీవ భీ చేతనత్వకే కారణ ఉనసే అన్య హై . యహాఁ (యహ కహా హై కి) షట్ జీవనికాయ ఆత్మాకో పరద్రవ్య హై, ఆత్మా ఏక హీ స్వద్రవ్య హై ..౧౮౨..
అబ, యహ నిశ్చిత కరతే హైం కి – జీవకో స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త స్వ – పరకే విభాగకా జ్ఞాన హై, ఔర పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త స్వ – పరకే విభాగకా అజ్ఞాన హై : —
అన్వయార్థ : — [యః ] జో [ఏవం ] ఇసప్రకార [స్వభావమ్ ఆసాద్య ] స్వభావకో ప్రాప్త కరకే (జీవ – పుద్గలకే స్వభావకో నిశ్చిత కరకే) [పరమ్ ఆత్మానం ] పరకో ఔర స్వకో [న ఏవ జానాతి ] నహీం జానతా, [మోహాత్ ] వహ మోహసే ‘[అహమ్ ] యహ మైం హూఁ, [ఇదం మమ ] యహ మేరా
తే ‘ఆ హుం, ఆ ముజ’ ఏమ అధ్యవసాన మోహ థకీ కరే. ౧౮౩.
౩౪౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-