యో హి నామ నైవం ప్రతినియతచేతనాచేతనత్వస్వభావేన జీవపుద్గలయోః స్వపరవిభాగం పశ్యతి స ఏవాహమిదం మమేదమిత్యాత్మాత్మీయత్వేన పరద్రవ్యమధ్యవస్యతి మోహాన్నాన్యః . అతో జీవస్య పరద్రవ్య- ప్రవృత్తినిమిత్తం స్వపరపరిచ్ఛేదాభావమాత్రమేవ, సామర్థ్యాత్స్వద్రవ్యప్రవృత్తినిమిత్తం తదభావః ..౧౮౩..
అథాత్మనః కిం కర్మేతి నిరూపయతి —
అథైతదేవ భేదవిజ్ఞానం ప్రకారాన్తరేణ ద్రఢయతి – జో ణవి జాణది ఏవం యః కర్తా నైవ జానాత్యేవం పూర్వోక్తప్రకారేణ . కమ్ . పరం షడ్జీవనికాయాదిపరద్రవ్యం, అప్పాణం నిర్దోషిపరమాత్మద్రవ్యరూపం నిజాత్మానమ్ . కిం కృత్వా . సహావమాసేజ్జ శుద్ధోపయోగలక్షణనిజశుద్ధస్వభావమాశ్రిత్య . కీరది అజ్ఝవసాణం స పురుషః కరోత్యధ్యవసానం పరిణామమ్ . కేన రూపేణ . అహం మమేదం తి అహం మమేదమితి . మమకారాహంకారాదిరహిత- పరమాత్మభావనాచ్యుతో భూత్వా పరద్రవ్యం రాగాదికమహమితి దేహాదికం మమేతిరూపేణ . కస్మాత్ . మోహాదో మోహాధీనత్వాదితి . తతః స్థితమేతత్స్వపరభేదవిజ్ఞానబలేన స్వసంవేదనజ్ఞానీ జీవః స్వద్రవ్యే రతిం పరద్రవ్యే హై’ [ఇతి ] ఇసప్రకార [అధ్యవసానం ] అధ్యవసాన [కురుతే ] కరతా హై ..౧౮౩..
టీకా : — జో ఆత్మా ఇసప్రకార జీవ ఔర పుద్గలకే (అపనే – అపనే) నిశ్చిత చేతనత్వ ఔర అచేతనత్వరూప స్వభావకే ద్వారా స్వ – పరకే విభాగకో నహీం దేఖతా, వహీ ఆత్మా ‘యహ మైం హూఁ, యహ మేరా హై’ ఇసప్రకార మోహసే పరద్రవ్యమేం అపనేపనకా అధ్యవసాన కరతా హై, దూసరా నహీం . ఇససే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి) జీవకో పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త స్వపరకే జ్ఞానకా అభావమాత్ర హీ హై ఔర (కహే వినా భీ) సామర్థ్యసే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి) స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త ౧ఉసకా అభావ హై .
భావార్థ : — జిసే స్వ – పరకా భేదవిజ్ఞాన నహీం హై వహీ పరద్రవ్యమేం అహంకార – మమకార కరతా హై, భేదవిజ్ఞానీ నహీం . ఇసలియే పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా కారణ భేదవిజ్ఞానకా అభావ హీ హై, ఔర స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా కారణ భేదవిజ్ఞాన హీ హై ..౧౮౩..
అబ యహ నిరూపణ కరతే హైం కి ఆత్మాకా కర్మ క్యా హై : —
పణ తే నథీ కర్తా సకల పుద్గలదరవమయ భావనో. ౧౮౪.
౧. ఉసకా అభావ = స్వ -పరకే జ్ఞానకే అభావకా అభావ; స్వ – పరకే జ్ఞానకా సద్భావ .