న ఖల్వాత్మనః పుద్గలపరిణామః కర్మ, పరద్రవ్యోపాదానహానశూన్యత్వాత్ . యో హి యస్య పరిణమయితా దృష్టః స న తదుపాదానహానశూన్యో దృష్టః, యథాగ్నిరయఃపిణ్డస్య . ఆత్మా తు తుల్యక్షేత్రవర్తిత్వేపి పరద్రవ్యోపాదానహానశూన్య ఏవ . తతో న స పుద్గలానాం కర్మభావేన పరిణమయితా స్యాత్ ..౧౮౫..
స ఇదాణిం కత్తా సం సగపరిణామస్స దవ్వజాదస్స .
రాగాదిపరిణామరూపం నిశ్చయేన భావకర్మ భణ్యతే . కస్మాత్ . తత్పాయఃపిణ్డవత్తేనాత్మనా ప్రాప్యత్వాద్వ్యా- ప్యత్వాదితి . పోగ్గలదవ్వమయాణం ణ దు కత్తా సవ్వభావాణం చిద్రూపాత్మనో విలక్షణానాం పుద్గలద్రవ్యమయానాం న తు కర్తా సర్వభావానాం జ్ఞానావరణాదిద్రవ్యకర్మపర్యాయాణామితి . తతో జ్ఞాయతే జీవస్య రాగాదిస్వపరిణామ ఏవ కర్మ, తస్యైవ స కర్తేతి ..౧౮౪.. అథాత్మనః కథం ద్రవ్యకర్మరూపపరిణామః కర్మ న స్యాదితి ప్రశ్నే సమాధానం దదాతి — గేణ్హది ణేవ ణ ముంచది క రేది ణ హి పోగ్గలాణి కమ్మాణి జీవో యథా నిర్వికల్పసమాధిరతః పరమమునిః
అన్వయార్థ : — [జీవః ] జీవ [సర్వకాలేషు ] సభీ కాలోంమేం [పుద్గలమధ్యే వర్తమానః అపి ] పుద్గలకే మధ్యమేం రహతా హుఆ భీ [పుద్గలాని కర్మాణి ] పౌద్గలిక కర్మోంకో [హి ] వాస్తవమేం [గృహ్ణాతి న ఏవ ] న తో గ్రహణ కరతా హై, [న ముచంతి ] న ఛోడతా హై, ఔర [న కరోతి ] న కరతా హై ..౧౮౬..
టీకా : — వాస్తవమేం పుద్గలపరిణామ ఆత్మాకా కర్మ నహీం హై, క్యోంకి వహ పరద్రవ్యకే గ్రహణ – త్యాగసే రహిత హై; జో జిసకా పరిణమానేవాలా దేఖా జాతా హై వహ ఉసకే గ్రహణత్యాగసే రహిత నహీం దేఖా జాతా; జైసే — అగ్ని లోహేకే గోలేమేం గ్రహణ – త్యాగ రహిత హోతీ హై . ఆత్మా తో తుల్య క్షేత్రమేం వర్తతా హుఆ భీ (-పరద్రవ్యకే సాథ ఏకక్షేత్రావగాహీ హోనేపర భీ) పరద్రవ్యకే గ్రహణ – త్యాగసే రహిత హీ హై . ఇసలియే వహ పుద్గలోంకో కర్మభావసే పరిణమానేవాలా నహీం హై ..౧౮౫..
తబ (యది ఆత్మా పుద్గలోంకో కర్మరూప పరిణమిత నహీం కరతా తో ఫి ర) ఆత్మా కిసప్రకార పుద్గల కర్మోంకే ద్వారా గ్రహణ కియా జాతా హై ఔర ఛోడా జాతా హై ? ఇసకా అబ నిరూపణ కరతే హైం : —
తేథీ గ్రహాయ అనే కదాపి ముకాయ ఛే కర్మో వడే. ౧౮౬.