సోయమాత్మా పరద్రవ్యోపాదానహానశూన్యోపి సామ్ప్రతం సంసారావస్థాయాం నిమిత్తమాత్రీకృత- పరద్రవ్యపరిణామస్య స్వపరిణామమాత్రస్య ద్రవ్యత్వభూతత్వాత్ కేవలస్య కలయన్ కర్తృత్వం, తదేవ తస్య స్వపరిణామం నిమిత్తమాత్రీకృత్యోపాత్తకర్మపరిణామాభిః పుద్గలధూలీభిర్విశిష్టావగాహరూపేణోపాదీయతే కదాచిన్ముచ్యతే చ ..౧౮౬.. పరభావం న గృహ్ణాతి న ముఞ్చతి న చ కరోత్యుపాదానరూపేణ లోహపిణ్డో వాగ్నిం తథాయమాత్మా న చ గృహ్ణాతి న చ ముఞ్చతి న చ కరోత్యుపాదానరూపేణ పుద్గలకర్మాణీతి . కిం కుర్వన్నపి . పోగ్గలమజ్ఝే వట్టణ్ణవి సవ్వకాలేసు క్షీరనీరన్యాయేన పుద్గలమధ్యే వర్త్తమానోపి సర్వకాలేషు . అనేన కి ముక్తం భవతి . యథా సిద్ధో భగవాన్ పుద్గలమధ్యే వర్త్తమానోపి పరద్రవ్యగ్రహణమోచనకరణరహితస్తథా శుద్ధనిశ్చయేన శక్తిరూపేణ సంసారీ జీవోపీతి భావార్థః ..౧౮౫.. అథ యద్యయమాత్మా పుద్గలకర్మ న కరోతి న చ ముఞ్చతి తర్హి బన్ధః కథం, తర్హి మోక్షోపి కథమితి ప్రశ్నే ప్రత్యుత్తరం దదాతి --స ఇదాణిం కత్తా సం స ఇదానీం కర్తా సన్ . స పూర్వోక్తలక్షణ ఆత్మా, ఇదానీం కోర్థః ఏవం పూర్వోక్త నయవిభాగేన, కర్తా సన్ . కస్య . సగపరిణామస్స నిర్వికారనిత్యా-
అన్వయార్థ : — [సః ] వహ [ఇదానీం ] అభీ (సంసారావస్థామేం) [ద్రవ్యజాతస్య ] ద్రవ్యసే (ఆత్మద్రవ్యసే) ఉత్పన్న హోనేవాలే [స్వకపరిణామస్య ] (అశుద్ధ) స్వపరిణామకా [కర్తా సన్ ] కర్తా హోతా హుఆ [కర్మధూలిభిః ] కర్మరజసే [ఆదీయతే ] గ్రహణ కియా జాతా హై ఔర [కదాచిత్ విముచ్యతే ] కదాచిత్ ఛోడా జాతా హై ..౧౮౬..
టీకా : — సో యహ ఆత్మా పరద్రవ్యకే గ్రహణ – త్యాగసే రహిత హోతా హుఆ భీ అభీ సంసారావస్థామేం, పరద్రవ్యపరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరతే హుఏ కేవల స్వపరిణామమాత్రకా — ఉస స్వపరిణామకే ద్రవ్యత్వభూత హోనేసే — కర్తృత్వకా అనుభవ కరతా హుఆ, ఉసకే ఇసీ స్వపరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే కర్మపరిణామకో ప్రాప్త హోతీ హుఈ ఐసీ పుద్గలరజకే ద్వారా విశిష్ట అవగాహరూపసే గ్రహణ కియా జాతా హై ఔర కదాచిత్ ఛోడా జాతా హై .
భావార్థ : — అభీ సంసారావస్థామేం జీవ పౌద్గలిక కర్మపరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే అపనే అశుద్ధ పరిణామకా హీ కర్తా హోతా హై (క్యోంకి వహ అశుద్ధ పరిణామ స్వద్రవ్యసే ఉత్పన్న హోతా హై ), పరద్రవ్యకా కర్తా నహీం హోతా . ఇసప్రకార జీవ అపనే అశుద్ధ పరిణామకా కర్తా హోనే పర జీవకే ఉసీ అశుద్ధ పరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే కర్మరూప పరిణమిత హోతీ హుఈ పుద్గలరజ విశేష అవగాహరూపసే జీవకో గ్రహణ౧ కరతీ హై, ఔర కభీ (స్థితికే అనుసార రహకర అథవా జీవకే
౩౪౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. కర్మపరిణత పుద్గలోంకా జీవకే సాథ విశేష అవగాహరూపసే రహనేకో హీ యహాఁ కర్మపుద్గలోంకే ద్వారా జీవకా ‘గ్రహణ హోనా’ కహా హై .