అస్తి ఖల్వాత్మనః శుభాశుభపరిణామకాలే స్వయమేవ సముపాత్తవైచిత్ర్యకర్మపుద్గలపరిణామః, నవఘనామ్బునో భూమిసంయోగపరిణామకాలే సముపాత్తవైచిత్ర్యాన్యపుద్గలపరిణామవత్ . తథా హి — యథా యదా నవఘనామ్బు భూమిసంయోగేన పరిణమతి తదాన్యే పుద్గలాః స్వయమేవ సముపాత్తవైచిత్ర్యైః నన్దైకలక్షణపరమసుఖామృతవ్యక్తిరూపకార్యసమయసారసాధకనిశ్చయరత్నత్రయాత్మకకారణసమయసారవిలక్షణస్య మిథ్యాత్వరాగాదివిభావరూపస్య స్వకీయపరిణామస్య . పునరపి కింవిశిష్టస్య . దవ్వజాదస్స స్వకీయాత్మ- ద్రవ్యోపాదానకారణజాతస్య . ఆదీయదే కదాఈ కమ్మధూలీహిం ఆదీయతే బధ్యతే . కాభిః . కర్మధూలీభిః కర్తృ- భూతాభిః కదాచిత్పూర్వోక్తవిభావపరిణామకాలే . న కేవలమాదీయతే, విముచ్చదే విశేషేణ ముచ్యతే త్యజ్యతే తాభిః కర్మధూలీభిః కదాచిత్పూర్వోక్తకారణసమయసారపరిణతికాలే . ఏతావతా కిముక్తం భవతి . అశుద్ధ- పరిణామేన బధ్యతే శుద్ధపరిణామేన ముచ్యత ఇతి ..౧౮౬.. అథ యథా ద్రవ్యకర్మాణి నిశ్చయేన స్వయమేవోత్పద్యన్తే తథా జ్ఞానావరణాదివిచిత్రభేదరూపేణాపి స్వయమేవ పరిణమన్తీతి కథయతి ---పరిణమది జదా అప్పా పరిణమతి యదాత్మా . సమస్తశుభాశుభపరద్రవ్యవిషయే పరమోపేక్షాలక్షణం శుద్ధోపయోగపరిణామం ముక్త్వా యదాయమాత్మా పరిణమతి . క్వ . సుహమ్హి అసుహమ్హి శుభేశుభే వా పరిణామే . కథంభూతః సన్ . రాగదోసజుదో శుద్ధ పరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే) ఛోడతీ హై ..౧౮౬..
అబ పుద్గల కర్మోంకీ విచిత్రతా (జ్ఞానావరణ, దర్శనావరణాదిరూప అనేకప్రకారతా) కో కౌన కరతా హై ? ఇసకా నిరూపణ కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [యదా ] జబ [ఆత్మా ] ఆత్మా [రాగద్వేషయుతః ] రాగద్వేషయుక్త హోతా హుఆ [శుభే అశుభే ] శుభ ఔర అశుభమేం [పరిణమిత ] పరిణమిత హోతా హై, తబ [కర్మరజః ] కర్మరజ [జ్ఞానావరణాదిభావైః ] జ్ఞానావరణాదిరూపసే [తం ] ఉసమేం [ప్రవిశతి ] ప్రవేశ కరతీ హై ..౧౮౭..
టీకా : — జైసే నయే మేఘజలకే భూమిసంయోగరూప పరిణామకే సమయ అన్య పుద్గలపరిణామ స్వయమేవ వైచిత్ర్యకో ప్రాప్త హోతే హైం, ఉసీప్రకార ఆత్మాకే శుభాశుభ పరిణామకే సమయ