భావేన పరిణమతి తదా అన్యే యోగద్వారేణ ప్రవిశన్తః కర్మపుద్గలాః స్వయమేవ సముపాత్తవైచిత్ర్యై-
ర్జ్ఞానావరణాదిభావైః పరిణమన్తే . అతః స్వభావకృతం కర్మణాం వైచిత్ర్యం, న పునరాత్మకృతమ్ ..౧౮౭..
సపదేసో సో అప్పా కసాయిదో మోహరాగదోసేహిం .
తథా స్వయమేవ నానాభేదపరిణతైర్మూలోత్తరప్రకృతిరూపజ్ఞానావరణాదిభావైః పర్యాయైరితి . తతో జ్ఞాయతే యథా జ్ఞానావరణాదికర్మణాముత్పత్తిః స్వయంకృతా తథా మూలోత్తరప్రకృతిరూపవైచిత్ర్యమపి, న చ జీవకృతమితి ..౧౮౭.. కర్మపుద్గలపరిణామ వాస్తవమేం స్వయమేవ విచిత్రతాకో ప్రాప్త హోతే హైం . వహ ఇసప్రకార హై కి — జైసే, జబ నయా మేఘజల భూమిసంయోగరూప పరిణమిత హోతా హై తబ అన్య పుద్గల స్వయమేవ విచిత్రతాకో ప్రాప్త హరియాలీ, కుకురముత్తా (ఛత్తా), ఔర ఇన్ద్రగోప (చాతుర్మాసమేం ఉత్పన్న లాల కీడా) ఆదిరూప పరిణమిత హోతా హై, ఇసీప్రకార జబ యహ ఆత్మా రాగద్వేషకే వశీభూత హోతా హుఆ శుభాశుభభావరూప పరిణమిత హోతా హై, తబ అన్య, యోగద్వారోంమేం ప్రవిష్ట హోతే హుఏ కర్మపుద్గల స్వయమేవ విచిత్రతాకో ప్రాప్త జ్ఞానావరణాది భావరూప పరిణమిత హోతే హైం .
ఇససే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి) కర్మోంకీ విచిత్రతా (వివిధతా)కా హోనా ౧స్వభావకృత హై, కిన్తు ఆత్మకృత నహీం ..౧౮౭..
అబ ఐసా సమఝాతే హైం కి అకేలా హీ ఆత్మా బంధ హై —
అన్వయార్థ : — [సప్రదేశః ] ప్రదేశయుక్త [సః ఆత్మా ] వహ ఆత్మా [సమయే ] యథాకాల [మోహరాగద్వేషైః ] మోహ – రాగ – ద్వేషకే ద్వారా [కషాయితః ] కషాయిత హోనేసే [కర్మ -రజోభిః శ్లిష్టః ] కర్మరజసే లిప్త యా బద్ధ హోతా హుఆ [బంధ ఇతి ప్రరూపితః ] ‘బంధ కహా గయా హై ..౧౮౮..
సంబంధ పామీ కర్మరజనో, బంధరూప కథాయ ఛే. ౧౮౮.
౩౪౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. స్వభావకృత = కర్మోంకే అపనే స్వభావసే కియా హుఆ .