అన్తరేణ వస్తు పరిణామోపి న సత్తామాలమ్బతే . స్వాశ్రయభూతస్య వస్తునోభావే నిరాశ్రయస్య పరిణామస్య శూన్యత్వప్రసంగాత్ . వస్తు పునరూర్ధ్వతాసామాన్యలక్షణే ద్రవ్యే సహభావివిశేషలక్షణేషు గుణేషు క్రమభావివిశేషలక్షణేషు పర్యాయేషు వ్యవస్థితముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యమయాస్తిత్వేన నిర్వర్తిత- నిర్వృత్తిమచ్చ . అతః పరిణామస్వభావమేవ ..౧౦.. కః కర్తా . అత్థో పరమాత్మపదార్థః, సువర్ణద్రవ్యపీతత్వాదిగుణకుణ్డలాదిపర్యాయస్థసువర్ణపదార్థవత్ . పునశ్చ కింరూపః . అత్థిత్తణివ్వత్తో శుద్ధద్రవ్యగుణపర్యాయాధారభూతం యచ్ఛుద్ధాస్తిత్వం తేన నిర్వృత్తోస్తిత్వనిర్వృత్తః, సువర్ణద్రవ్యగుణపర్యాయాస్తిత్వనిర్వృత్తసువర్ణపదార్థవదితి . అయమత్ర తాత్పర్యార్థః . యథా ---ముక్తజీవే ద్రవ్యగుణ- పర్యాయత్రయం పరస్పరావినాభూతం దర్శితం తథా సంసారిజీవేపి మతిజ్ఞానాదివిభావగుణేషు నరనారకాది- విభావపర్యాయేషు నయవిభాగేన యథాసంభవం విజ్ఞేయమ్, తథైవ పుద్గలాదిష్వపి . ఏవం శుభాశుభ- శుద్ధపరిణామవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన తృతీయస్థలే గాథాద్వయం గతమ్ ..౧౦.. అథ వీతరాగసరాగచారిత్రసంజ్ఞయోః (౧) పరిణామ రహిత వస్తు గధేకే సీంగకే సమాన హై, (౨) తథా ఉసకా, దిఖాఈ దేనేవాలే గోరస ఇత్యాది (దూధ, దహీ వగైరహ) కే పరిణామోంకే సాథ ౧విరోధ ఆతా హై . (జైసే – పరిణామకే బినా వస్తు అస్తిత్వ ధారణ నహీం కరతీ ఉసీ ప్రకార) వస్తుకే బినా పరిణామ భీ అస్తిత్వకో ధారణ నహీం కరతా, క్యోంకి స్వాశ్రయభూత వస్తుకే అభావమేం (అపనే ఆశ్రయరూప జో వస్తు హై వహ న హో తో ) నిరాశ్రయ పరిణామకో శూన్యతాకా ప్రసంగ ఆతా హై .
ఔర వస్తు తో ౨ఊ ర్ధ్వతాసామాన్యస్వరూప ద్రవ్యమేం, సహభావీ విశేషస్వరూప (సాథ హీ సాథ రహనేవాలే విశేష -భేద జినకా స్వరూప హై ఐసే) గుణోంమేం తథా క్రమభావీ విశేషస్వరూప పర్యాయోంమేం రహీ హుఈ ఔర ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యమయ అస్తిత్వసే బనీ హుఈ హై; ఇసలియే వస్తు పరిణామ- స్వభావవాలీ హీ హై .
భావార్థ : — జహాఁ జహాఁ వస్తు దిఖాఈ దేతీ హై వహాఁ వహాఁ పరిణామ దిఖాఈ దేతా హై . జైసే — గోరస అపనే దూధ, దహీ ఘీ, ఛాఛ ఇత్యాది పరిణామోంసే యుక్త హీ దిఖాఈ దేతా హై . జహాఁ పరిణామ నహీం హోతా వహాఁ వస్తు భీ నహీం హోతీ . జైసే కాలాపన, స్నిగ్ధతా ఇత్యాది పరిణామ నహీం హై తో గధేకే సీంగరూప వస్తు భీ నహీం హై . ఇససే సిద్ధ హుఆ కి వస్తు పరిణామ రహిత కదాపి నహీం హోతీ . జైసే వస్తు పరిణామకే బినా నహీం హోతీ ఉసీప్రకార పరిణామ భీ వస్తుకే బినా నహీం హోతే, క్యోంకి వస్తురూప ఆశ్రయకే బినా పరిణామ కిసకే ఆశ్రయసే రహేంగే ? గోరసరూప ఆశ్రయకే బినా దూధ, దహీ ఇత్యాది పరిణామ కిసకే ఆధారసే హోంగే ?
౧౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. యది వస్తుకో పరిణామ రహిత మానా జావే తో గోరస ఇత్యాది వస్తుఓంకే దూధ, దహీ ఆది జో పరిణామ ప్రత్యక్ష దిఖాఈ దేతే హైం ఉనకే సాథ విరోధ ఆయేగా .
౨. కాలకీ అపేక్షాసే స్థిర హోనేకో అర్థాత్ కాలాపేక్షిత ప్రవాహకో ఊ ర్ధ్వతా అథవా ఊఁ చాఈ కహా జాతా హై . ఊ ర్ధ్వతాసామాన్య అర్థాత్ అనాది -అనన్త ఉచ్చ (కాలాపేక్షిత) ప్రవాహసామాన్య ద్రవ్య హై .