అథ చారిత్రపరిణామసంపర్కసంభవవతోః శుద్ధశుభపరిణామయోరుపాదానహానాయ ఫల- మాలోచయతి —
శుద్ధశుభోపయోగపరిణామయోః సంక్షేపేణ ఫలం దర్శయతి ---ధమ్మేణ పరిణదప్పా అప్పా ధర్మ్మేణ పరిణతాత్మా పరిణతస్వరూపః సన్నయమాత్మా జది సుద్ధసంపఓగజుదో యది చేచ్ఛుద్ధోపయోగాభిధానశుద్ధసంప్రయోగ- పరిణామయుతః పరిణతో భవతి పావది ణివ్వాణసుహం తదా నిర్వాణసుఖం ప్రాప్నోతి . సుహోవజుత్తో వ సగ్గసుహం శుభోపయోగయుతః పరిణతః సన్ స్వర్గసుఖం ప్రాప్నోతి . ఇతో విస్తరమ్ ---ఇహ ధర్మశబ్దేనాహింసాలక్షణః సాగారానగారరూపస్తథోత్తమక్షమాదిలక్షణో రత్నత్రయాత్మకో వా, తథా మోహక్షోభరహిత ఆత్మపరిణామః శుద్ధ- వస్తుస్వభావశ్చేతి గృహ్యతే . స ఏవ ధర్మః పర్యాయాన్తరేణ చారిత్రం భణ్యతే . ‘చారిత్తం ఖలు ధమ్మో’ ఇతి వచనాత్ . తచ్చ చారిత్రమపహృతసంయమోపేక్షాసంయమభేదేన సరాగవీతరాగభేదేన వా శుభోపయోగశుద్ధోపయోగభేదేన
ఔర ఫి ర వస్తు తో ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయమయ హై . ఉసమేం త్రైకాలిక ఊ ర్ధ్వ ప్రవాహసామాన్య ద్రవ్య హై ఔర సాథ హీ సాథ రహనేవాలే భేద వే గుణ హైం, తథా క్రమశః హోనేవాలే భేద వే పర్యాయేం హైం . ఐసే ద్రవ్య, గుణ ఔర పర్యాయకీ ఏకతాసే రహిత కోఈ వస్తు నహీం హోతీ . దూసరీ రీతిసే కహా జాయ తో, వస్తు ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యమయ హై అర్థాత్ వహ ఉత్పన్న హోతీ హై, నష్ట హోతీ హై ఔర స్థిర రహతీ హై . ఇసప్రకార వహ ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయమయ ఔర ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యమయ హోనేసే ఉసమేం క్రియా (పరిణమన) హోతీ హీ రహతీ హై . ఇసలియే పరిణామ వస్తుకా స్వభావ హీ హై ..౧౦..
అబ జినకా చారిత్ర పరిణామకే సాథ సమ్పర్క (సమ్బన్ధ) హై ఐసే జో శుద్ధ ఔర శుభ (దో ప్రకారకే) పరిణామ హైం ఉనకే గ్రహణ తథా త్యాగకే లియే (శుద్ధ పరిణామకే గ్రహణ ఔర శుభ పరిణామకే త్యాగకే లియే) ఉనకా ఫల విచారతే హైం : —
అన్వయార్థ : – [ధర్మేణ పరిణతాత్మా ] ధర్మసే పరిణమిత స్వరూపవాలా [ఆత్మా ] ఆత్మా [యది ] యది [శుద్ధసంప్రయోగయుక్తః ] శుద్ధ ఉపయోగమేం యుక్త హో తో [నిర్వాణసుఖం ] మోక్ష సుఖకో [ప్రాప్నోతి ] ప్రాప్త కరతా హై [శుభోపయుక్తః చ ] ఔర యది శుభోపయోగవాలా హో తో (స్వర్గసుఖమ్ ) స్వర్గకే సుఖకో (బన్ధకో) ప్రాప్త కరతా హై ..౧౧..
తే పామతో నిర్వాణసుఖ, నే స్వర్గసుఖ శుభయుక్త జో.౧౧.