యదాయమాత్మా ధర్మపరిణతస్వభావః శుద్ధోపయోగపరిణతిముద్వహతి తదా నిఃప్రత్యనీకశక్తితయా స్వకార్యకరణసమర్థచారిత్రః సాక్షాన్మోక్షమవాప్నోతి . యదా తు ధర్మపరిణతస్వభావోపి శుభోప- యోగపరిణత్యా సంగచ్ఛతే తదా సప్రత్యనీకశక్తితయా స్వకార్యకరణాసమర్థః కథంచిద్విరుద్ధ- కార్యకారిచారిత్రః శిఖితప్తఘృతోపసిక్తపురుషో దాహదుఃఖమివ స్వర్గసుఖబన్ధమవాప్నోతి . అతః శుద్ధోపయోగ ఉపాదేయః శుభోపయోగో హేయః ..౧౧.. అథ చారిత్రపరిణామసంపర్కాసంభవాదత్యన్తహేయస్యాశుభపరిణామస్య ఫలమాలోచయతి — అసుహోదఏణ ఆదా కుణరో తిరియో భవీయ ణేరఇయో .
దుక్ఖసహస్సేహిం సదా అభిద్దుదో భమది అచ్చంతం ..౧౨.. చ ద్విధా భవతి . తత్ర యచ్ఛుద్ధసంప్రయోగశబ్దవాచ్యం శుద్ధోపయోగస్వరూపం వీతరాగచారిత్రం తేన నిర్వాణం లభతే . నిర్వికల్పసమాధిరూపశుద్ధోపయోగశక్త్యభావే సతి యదా శుభోపయోగరూపసరాగచారిత్రేణ పరిణమతి తదా
టీకా : — జబ యహ ఆత్మా ధర్మపరిణత స్వభావవాలా హోతా హుఆ శుద్ధోపయోగ పరిణతికో ధారణ కరతా హై — బనాయే రఖతా హై తబ, జో విరోధీ శక్తిసే రహిత హోనేకే కారణ అపనా కార్య కరనేకే లియే సమర్థ హై ఐసా చారిత్రవాన హోనేసే, (వహ) సాక్షాత్ మోక్షకో ప్రాప్త కరతా హై; ఔర జబ వహ ధర్మపరిణత స్వభావవాలా హోనే పర భీ శుభోపయోగ పరిణతికే సాథ యుక్త హోతా హై తబ జో ౧విరోధీ శక్తి సహిత హోనేసే స్వకార్య కరనేమేం అసమర్థ హై ఔర కథంచిత్ విరుద్ధ కార్య కరనేవాలా హై ఐసే చారిత్రసే యుక్త హోనేసే, జైసే అగ్నిసే గర్మ కియా హుఆ ఘీ కిసీ మనుష్య పర డాల దియా జావే తో వహ ఉసకీ జలనసే దుఃఖీ హోతా హై, ఉసీప్రకార వహ స్వర్గ సుఖకే బన్ధకో ప్రాప్త హోతా హై, ఇసలియే శుద్ధోపయోగ ఉపాదేయ హై ఔర శుభోపయోగ హేయ హై .
భావార్థ : — జైసే ఘీ స్వభావతః శీతలతా ఉత్పన్న కరనేవాలా హై తథాపి గర్మ ఘీ సే జల జాతే హైం, ఇసీప్రకార చారిత్ర స్వభావసే మోక్ష దాతా హై, తథాపి సరాగ చారిత్రసే బన్ధ హోతా హై . జైసే ఠండా ఘీ శీతలతా ఉత్పన్న కరతా హై ఇసీప్రకార వీతరాగ చారిత్ర సాక్షాత్ మోక్షకా కారణ హై ..౧౧..
అబ చారిత్ర పరిణామకే సాథ సమ్పర్క రహిత హోనేసే జో అత్యన్త హేయ హై ఐసే అశుభ పరిణామకా ఫల విచారతే హైం : —
అశుభోదయే ఆత్మా కునర, తిర్యంచ నే నారకపణే నిత్యే సహస్ర దుఃఖే పీడిత, సంసారమాం అతి అతి భమే.౧౨.
౧౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. దాన, పూజా, పంచ -మహావ్రత, దేవగురుధర్మ ప్రతి రాగ ఇత్యాదిరూప జో శుభోపయోగ హై వహ చారిత్రకా విరోధీ హై ఇసలియే సరాగ (శుభోపయోగవాలా) చారిత్ర విరోధీ శక్తి సహిత హై ఔర వీతరాగ చారిత్ర విరోధీ శక్తి రహిత హై .