సంబన్ధోస్తి, యతః శుద్ధాత్మస్వభావలాభాయ సామగ్రీమార్గణవ్యగ్రతయా పరతన్త్రర్భూయతే ..౧౬..
సమాశ్రియమాణత్వాత్సంప్రదానం భవతి . తథైవ పూర్వమత్యాదిజ్ఞానవికల్పవినాశేప్యఖణ్డితైకచైతన్య-
ప్రకాశేనావినశ్వరత్వాదపాదానం భవతి . నిశ్చయశుద్ధచైతన్యాదిగుణస్వభావాత్మనః స్వయమేవాధారత్వాదధికరణం
భవతీత్యభేదషట్కారకీరూపేణ స్వత ఏవ పరిణమమాణః సన్నయమాత్మా పరమాత్మస్వభావ-
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞానతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౨౭
భావార్థ : — కర్తా, కర్మ, కరణ, సమ్ప్రదాన, అపాదాన ఔర అధికరణ నామక ఛహ కారక
హైం . జో స్వతంత్రతయా -స్వాధీనతాసే కరతా హై వహ కర్త్తా హై; కర్త్తా జిసే ప్రాప్త కరతా హై వహ కర్మ
హై; సాధకతమ అర్థాత్ ఉత్కృష్ట సాధనకో కరణ కహతే హైం; కర్మ జిసే దియా జాతా హై అథవా జిసకే
లియే కియా జాతా హై వహ సమ్ప్రదాన హై; జిసమేంసే కర్మ కియా జాతా హై, వహ ధ్రువవస్తు అపాదాన
హై, ఔర జిసమేం అర్థాత్ జిసకే ఆధారసే కర్మ కియా జాతా హై వహ అధికరణ హై . యహ ఛహ కారక
వ్యవహార ఔర నిశ్చయకే భేదసే దో ప్రకారకే హైం . జహాఁ పరకే నిమిత్తసే కార్యకీ సిద్ధి కహలాతీ
హై వహా వ్యవహార కారక హైం, ఔర జహాఁ అపనే హీ ఉపాదాన కారణసే కార్యకీ సిద్ధి కహీ జాతీ
హై వహాఁ నిశ్చయకారక హైం .
వ్యవహార కారకోంకా దృష్టాన్త ఇసప్రకార హై — కుమ్హార కర్తా హై; ఘడా కర్మ హై; దండ, చక్ర,
చీవర ఇత్యాది కరణ హై; కుమ్హార జల భరనేవాలేకే లియే ఘడా బనాతా హై, ఇసలియే జల భరనేవాలా
సమ్ప్రదాన హై; టోకరీమేంసే మిట్టీ లేకర ఘడా బనాతా హై, ఇసలియే టోకరీ అపాదాన హై, ఔర పృథ్వీకే
ఆధార పర ఘడా బనాతా హై, ఇసలియే పృథ్వీ అధికరణ హై . యహాఁ సభీ కారక భిన్న -భిన్న హైం .
అన్య కర్తా హై; అన్య కర్మ హై; అన్య కరణ హై; అన్య సమ్ప్రదాన; అన్య అపాదాన ఔర అన్య
అధికరణ హై . పరమార్థతః కోఈ ద్రవ్య కిసీకా కర్తా – హర్తా నహీం హో సకతా, ఇసలియే యహ ఛహోం
వ్యవహార కారక అసత్య హైం . వే మాత్ర ఉపచరిత అసద్భూత వ్యవహారనయసే కహే జాతే హైం . నిశ్చయసే
కిసీ ద్రవ్యకా అన్య ద్రవ్యకే సాథ కారణతాకా సమ్బన్ధ హై హీ నహీం .
నిశ్చయ కారకోంకా దృష్టాన్త ఇస ప్రకార హై : — మిట్టీ స్వతంత్రతయా ఘటరూప కార్యకో ప్రాప్త హోతీ
హై ఇసలిఏ మిట్టీ కర్తా హై ఔర ఘడా కర్మ హై . అథవా, ఘడా మిట్టీసే అభిన్న హై ఇసలియే మిట్టీ
స్వయం హీ కర్మ హై; అపనే పరిణమన స్వభావ సే మిట్టీనే ఘడా బనాయా ఇసలియే మిట్టీ స్వయం హీ కరణ
హై; మిట్టీనే ఘడారూప కర్మ అపనేకో హీ దియా ఇసలిఏ మిట్టీ స్వయం సమ్ప్రదాన హై; మిట్టీనే అపనేమేంసే
పిండరూప అవస్థా నష్ట కరకే ఘటరూప కర్మ కియా ఔర స్వయం ధ్రువ బనీ రహీ ఇసలిఏ వహ స్వయం
హీ అపాదాన హై; మిట్టీనే అపనే హీ ఆధారసే ఘడా బనాయా ఇసలియే స్వయం హీ అధికరణ హై .
ఇసప్రకార నిశ్చయసే ఛహోం కారక ఏక హీ ద్రవ్యమేం హై . పరమార్థతః ఏక ద్రవ్య దూసరే కీ సహాయతా
నహీం కర సకతా ఔర ద్రవ్య స్వయం హీ, అపనేకో, అపనేసే, అపనే లిఏ, అపనేమేంసే, అపనేమేం కరతా
హై ఇసలియే నిశ్చయ ఛహ కారక హీ పరమ సత్య హైం .
ఉపరోక్త ప్రకారసే ద్రవ్య స్వయం హీ అపనీ అనన్త శక్తిరూప సమ్పదాసే పరిపూర్ణ హై ఇసలియే
స్వయం హీ ఛహ కారకరూప హోకర అపనా కార్య కరనేకే లిఏ సమర్థ హై, ఉసే బాహ్య సామగ్రీ కోఈ