జ్ఞానం హి త్రిసమయావచ్ఛిన్నసర్వద్రవ్యపర్యాయరూపవ్యవస్థితవిశ్వజ్ఞేయాకారానాక్రామత్ సర్వగతముక్తం, తథాభూతజ్ఞానమయీభూయ వ్యవస్థితత్వాద్భగవానపి సర్వగత ఏవ . ఏవం సర్వగతజ్ఞానవిషయత్వాత్సర్వేర్థా అపి సర్వగతజ్ఞానావ్యతిరిక్తస్య భగవతస్తస్య తే విషయా ఇతి భణితత్వాత్తద్గతా ఏవ భవన్తి .
తత్ర నిశ్చయనయేనానాకులత్వలక్షణసౌఖ్యసంవేదనత్వాధిష్ఠానత్వావచ్ఛిన్నాత్మప్రమాణజ్ఞానస్వ- తత్త్వాపరిత్యాగేన విశ్వజ్ఞేయాకారాననుపగమ్యావబుధ్యమానోపి వ్యవహారనయేన భగవాన్ సర్వగత ఇతి వ్యపదిశ్యతే . తథా నైమిత్తికభూతజ్ఞేయాకారానాత్మస్థానవలోక్య సర్వేర్థాస్తద్గతా ఇత్యుపచర్యన్తే . న చ తేషాం పరమార్థతోన్యోన్యగమనమస్తి, సర్వద్రవ్యాణాం స్వరూపనిష్ఠత్వాత్ . అయం క్రమో జ్ఞానేపి నిశ్చేయః ..౨౬.. సర్వజ్ఞః . కస్మాత్ సర్వగతో భవతి . జిణో జినః ణాణమయాదో య జ్ఞానమయత్వాద్ధేతోః సవ్వే వి య తగ్గయా జగది అట్ఠా సర్వేపి చ యే జగత్యర్థాస్తే దర్పణే బిమ్బవద్ వ్యవహారేణ తత్ర భగవతి గతా భవన్తి . కస్మాత్ . తే భణిదా తేర్థాస్తత్ర గతా భణితాః విసయాదో విషయత్వాత్పరిచ్ఛేద్యత్వాత్ జ్ఞేయత్వాత్ . కస్య . తస్స తస్య భగవత ఇతి . తథాహి ---యదనన్తజ్ఞానమనాకులత్వలక్షణానన్తసుఖం చ తదాధారభూతస్తావదాత్మా . ఇత్థం- భూతాత్మప్రమాణం జ్ఞానమాత్మనః స్వస్వరూపం భవతి . ఇత్థంభూతం స్వస్వరూపం దేహగతమపరిత్యజన్నేవ లోకాలోకం పరిచ్ఛినత్తి . తతః కారణాద్వయవహారేణ సర్వగతో భణ్యతే భగవాన్ . యేన చ కారణేన నీలపీతాదిబహిః- పదార్థా ఆదర్శే బిమ్బవత్ పరిచ్ఛిత్త్యాకారేణ జ్ఞానే ప్రతిఫలన్తి తతః కారణాదుపచారేణార్థకార్యభూతా
టీకా : — జ్ఞాన త్రికాలకే సర్వ ద్రవ్య – పర్యాయరూప ప్రవర్తమాన సమస్త జ్ఞేయాకారోంకో పహుఁచ జానేసే ( – జానతా హోనేసే) సర్వగత కహా గయా హై; ఔర ఐసే (సర్వగత) జ్ఞానమయ హోకర రహనేసే భగవాన భీ సర్వగత హీ హైం . ఇసప్రకార సర్వ పదార్థ భీ సర్వగత జ్ఞానకే విషయ హోనేసే, సర్వగత జ్ఞానసే అభిన్న ఉన భగవానకే వే విషయ హైం ఐసా (శాస్త్రమేం) కహా హై; ఇసలియే సర్వ పదార్థ భగవానగత హీ ( – భగవానమేం ప్రాప్త హీ) హైం .
వహాఁ (ఐసా సమఝనా కి) — నిశ్చయనయసే అనాకులతాలక్షణ సుఖకా జో సంవేదన ఉస సుఖసంవేదనకే ౧అధిష్ఠానతా జితనా హీ ఆత్మా హై ఔర ఉస ఆత్మాకే బరాబర హీ జ్ఞాన స్వతత్త్వ హై; ఉస నిజ – స్వరూప ఆత్మప్రమాణ జ్ఞానకో ఛోడే బినా, సమస్త ౨జ్ఞేయాకారోంకే నికట గయే బినా, భగవాన (సర్వ పదార్థోంకో) జానతే హైం . నిశ్చయనయసే ఐసా హోనే పర భీ వ్యవహారనయసే యహ కహా
౪౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. అధిష్ఠాన = ఆధార, రహనేకా స్థాన . (ఆత్మా సుఖసంవేదనకా ఆధార హై . జితనేమేం సుఖకా వేదన హోతా హై ఉతనా హీ ఆత్మా హై .)
౨. జ్ఞేయాకారోం = పర పదార్థోంకే ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయ జో కి జ్ఞేయ హైం . (యహ జ్ఞేయాకార పరమార్థతః ఆత్మాసే సర్వథా భిన్న హై .)