అర్థాకారా అప్యర్థా భణ్యన్తే . తే చ జ్ఞానే తిష్ఠన్తీత్యుచ్యమానే దోషో నాస్తీత్యభిప్రాయః ..౨౬.. అథ జ్ఞానమాత్మా భవతి, ఆత్మా తు జ్ఞానం సుఖాదికం వా భవతీతి ప్రతిపాదయతి — ణాణం అప్ప త్తి మదం జ్ఞానమాత్మా భవతీతి మతం సమ్మతమ్ . కస్మాత్ . వట్టది ణాణం విణా ణ అప్పాణం జ్ఞానం కర్తృ వినాత్మానం జీవమన్యత్ర జాతా హై కి భగవాన సర్వగత హైం . ఔర ౧నైమిత్తికభూత జ్ఞేయాకారోంకో ఆత్మస్థ (ఆత్మామేం రహే హుఏ) దేఖకర ఐసా ఉపచారసే కహా జాతా హై; కి ‘సర్వ పదార్థ ఆత్మగత (ఆత్మామేం) హైం ’; పరన్తు పరమార్థతః ఉనకా ఏక దూసరేమేం గమన నహీం హోతా, క్యోంకి సర్వ ద్రవ్య స్వరూపనిష్ఠ (అర్థాత్ అపనే- అపనే స్వరూపమేం నిశ్చల అవస్థిత) హైం .
యహీ క్రమ జ్ఞానమేం భీ నిశ్చిత కరనా చాహియే . (అర్థాత్ ఆత్మా ఔర జ్ఞేయోంకే సమ్బన్ధమేం నిశ్చయ -వ్యవహారసే కహా గయా హై, ఉసీప్రకార జ్ఞాన ఔర జ్ఞేయోంకే సమ్బన్ధమేం భీ సమఝనా చాహిఏ) ..౨౬..
అబ, ఆత్మా ఔర జ్ఞానకే ఏకత్వ -అన్యత్వకా విచార కరతే హైం : —
గాథా : ౨౭ అన్వయార్థ : — [జ్ఞానం ఆత్మా ] జ్ఞాన ఆత్మా హై [ఇతి మతం ] ఐసా జినదేవకా మత హై . [ఆత్మానం వినా ] ఆత్మాకే బినా (అన్య కిసీ ద్రవ్యమేం) [జ్ఞానం న వర్తతే ] జ్ఞాన నహీం హోతా, [తస్మాత్ ] ఇసలియే [జ్ఞానం ఆత్మా ] జ్ఞాన ఆత్మా హై; [ఆత్మా ] ఔర ఆత్మా [జ్ఞానం వా ] (జ్ఞాన గుణ ద్వారా) జ్ఞాన హై [అన్యత్ వా ] అథవా (సుఖాది అన్య గుణ ద్వారా) అన్య హై ..౨౭..
౧. నైమిత్తికభూత జ్ఞేయాకారోం = జ్ఞానమేం హోనేవాలే (జ్ఞానకీ అవస్థారూప) జ్ఞేయాకారోం . (ఇన జ్ఞేయాకారోంకో జ్ఞానాకార భీ కహా జాతా హై, క్యోంకి జ్ఞాన ఇన జ్ఞేయాకారరూప పరిణమిత హోతే హైం . యహ జ్ఞేయాకార నైమిత్తిక హైం ఔర పర పదార్థోంకే ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయ ఉనకే నిమిత్త హైం . ఇన జ్ఞేయాకారోంకో ఆత్మామేం దేఖకర ‘సమస్త పర పదార్థ ఆత్మామేం హైం, ఇసప్రకార ఉపచార కియా జాతా హై . యహ బాత ౩౧ వీం గాథామేం దర్పణకా దృష్టాన్త దేకర సమఝాఈ గఈ హై .)