సంవేదనమప్యాత్మనోభిన్నత్వాత్ కర్త్రంశేనాత్మతామాపన్నం కరణాంశేన జ్ఞానతామాపన్నేన కారణభూతా- నామర్థానాం కార్యభూతాన్ సమస్తజ్ఞేయాకారానభివ్యాప్య వర్తమానం, కార్య కారణత్వేనోపచర్య జ్ఞానమర్థాన- భిభూయ వర్తత ఇత్యుచ్యమానం న విప్రతిషిధ్యతే ..౩౦..
జది తే ణ సంతి అట్ఠా ణాణే ణాణం ణ హోది సవ్వగయం .
సవ్వగయం వా ణాణం కహం ణ ణాణట్ఠియా అట్ఠా ..౩౧.. యుగపదేవ సర్వపదార్థేషు పరిచ్ఛిత్త్యాకారేణ వర్తతే . అయమత్ర భావార్థః ---కారణభూతానాం సర్వపదార్థానాం కార్యభూతాః పరిచ్ఛిత్త్యాకారా ఉపచారేణార్థా భణ్యన్తే, తేషు చ జ్ఞానం వర్తత ఇతి భణ్యమానేపి వ్యవహారేణ దోషో నాస్తీతి ..౩౦.. అథ పూర్వసూత్రేణ భణితం జ్ఞానమర్థేషు వర్తతే వ్యవహారేణాత్ర పునరర్థా జ్ఞానే వర్తన్త ఇత్యుపదిశతి – జఇ యది చేత్ తే అట్ఠా ణ సంతి తే పదార్థాః స్వకీయపరిచ్ఛిత్త్యాకారసమర్పణద్వారేణాదర్శే బిమ్బవన్న సన్తి . క్వ . ణాణే కేవలజ్ఞానే . ణాణం ణ హోది సవ్వగయం తదా జ్ఞానం సర్వగతం న భవతి . సవ్వగయం వర్తతా హుఆ దిఖాఈ దేతా హై, ఉసీప్రకార ౧సంవేదన(జ్ఞాన) భీ ఆత్మాసే అభిన్న హోనేసే కర్తా – అంశసే ఆత్మతాకో ప్రాప్త హోతా హుఆ జ్ఞానరూప కారణ -అంశకే ద్వారా ౨కారణభూత పదార్థోంకే కార్యభూత సమస్త జ్ఞేయాకారోంమేం వ్యాప్త హోతా హుఆ వర్తతా హై, ఇసలియే కార్యమేం కారణకా (-జ్ఞేయాకారోంమేం పదార్థోంకా) ఉపచార కరకే యహ కహనేమేం విరోధ నహీం ఆతా కి ‘జ్ఞాన పదార్థోంమేం వ్యాప్త హోకర వర్తతా హై .’
భావార్థ : — జైసే దూధసే భరే హుఏ పాత్రమేం పడా హుఆ ఇన్ద్రనీల రత్న (నీలమణి) సారే దూధకో (అపనీ ప్రభాసే నీలవర్ణ కర దేతా హై ఇసలియే వ్యవహారసే రత్న ఔర రత్నకీ ప్రభా సారే దూధమేం) వ్యాప్త కహీ జాతీ హై, ఇసీప్రకార జ్ఞేయోంసే భరే హుఏ విశ్వమేం రహనేవాలా ఆత్మా సమస్త జ్ఞేయోంకో (లోకాలోకకో) అపనీ జ్ఞానప్రభాకే ద్వారా ప్రకాశిత కరతా హై అర్థాత్ జానతా హై ఇసలియే వ్యవహారసే ఆత్మాకా జ్ఞాన ఔర ఆత్మా సర్వవ్యాపీ కహలాతా హై . (యద్యపి నిశ్చయసే వే అపనే అసంఖ్య ప్రదేశోంమేం హీ రహతే హైం, జ్ఞేయోంమేం ప్రవిష్ట నహీం హోతే) ..౩౦..
అబ, ఐసా వ్యక్త కరతే హైం కి ఇస ప్రకార పదార్థ ౩జ్ఞానమేం వర్తతే హైం : —
నవ హోయ అర్థో జ్ఞానమాం, తో జ్ఞాన సౌ -గత పణ నహీం, నే సర్వగత ఛే జ్ఞాన తో క్యమ జ్ఞానస్థిత అర్థో నహీం ?.౩౧.
౧. ప్రమాణదృష్టిసే సంవేదన అర్థాత్ జ్ఞాన కహనే పర అనన్త గుణపర్యాయోంకా పిండ సమఝమేం ఆతా హై . ఉసమేం యది కర్తా, కరణ ఆది అంశ కియే జాయేం తో కర్తా – అంశ వహ అఖండ ఆత్మద్రవ్య హై ఔర కరణ -అంశ వహ జ్ఞానగుణ హై .
౨. పదార్థ కారణ హైం ఔర ఉనకే జ్ఞేయాకార (ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయ) కార్య హైం .
౩. ఇస గాథామేం భీ ‘జ్ఞాన’ శబ్దసే అనన్త గుణ -పర్యాయోంకా పిండరూప జ్ఞాతృద్రవ్య సమఝనా చాహియే .