యది తే న సన్త్యర్థా జ్ఞానే జ్ఞానం న భవతి సర్వగతమ్ .
సర్వగతం వా జ్ఞానం కథం న జ్ఞానస్థితా అర్థాః ..౩౧..
యది ఖలు నిఖిలాత్మీయజ్ఞేయాకారసమర్పణద్వారేణావతీర్ణాః సర్వేర్థా న ప్రతిభాన్తి జ్ఞానే
తదా తన్న సర్వగతమభ్యుపగమ్యేత . అభ్యుపగమ్యేత వా సర్వగతం, తర్హి సాక్షాత్ సంవేదనముకురున్ద-
భూమికావతీర్ణ(ప్రతి)బిమ్బస్థానీయస్వీయస్వీయసంవేద్యాకారకారణాని పరమ్పరయా ప్రతిబిమ్బస్థానీయ-
సంవేద్యాకారకారణానీతి కథం న జ్ఞానస్థాయినోర్థా నిశ్చీయన్తే .. ౩౧ ..
వా ణాణం వ్యవహారేణ సర్వగతం జ్ఞానం సమ్మతం చేద్భవతాం కహం ణ ణాణట్ఠియా అట్ఠా తర్హి
వ్యవహారనయేన స్వకీయజ్ఞేయాకారపరిచ్ఛిత్తిసమర్పణద్వారేణ జ్ఞానస్థితా అర్థాః కథం న భవన్తి కింతు
భవన్త్యేవేతి . అత్రాయమభిప్రాయః --యత ఏవ వ్యవహారేణ జ్ఞేయపరిచ్ఛిత్త్యాకారగ్రహణద్వారేణ జ్ఞానం సర్వగతం
భణ్యతే, తస్మాదేవ జ్ఞేయపరిచ్ఛిత్త్యాకారసమర్పణద్వారేణ పదార్థా అపి వ్యవహారేణ జ్ఞానగతా భణ్యన్త
ఇతి ..౩౧.. అథ జ్ఞానినః పదార్థైః సహ యద్యపి వ్యవహారేణ గ్రాహ్యగ్రాహకసమ్బన్ధోస్తి తథాపి
సంశ్లేషాదిసమ్బన్ధో నాస్తి, తేన కారణేన జ్ఞేయపదార్థైః సహ భిన్నత్వమేవేతి ప్రతిపాదయతి — గేణ్హది ణేవ ణ
౧. బిమ్బ = జిసకా దర్పణమేం ప్రతిబింబ పడా హో వహ . (జ్ఞానకో దర్పణకీ ఉపమా దీ జాయే తో, పదార్థోంకే
జ్ఞేయాకార బిమ్బ సమాన హైం ఔర జ్ఞానమేం హోనేవాలే జ్ఞానకీ అవస్థారూప జ్ఞేయాకార ప్రతిబిమ్బ సమాన హైం) .
౨. పదార్థ సాక్షాత్ స్వజ్ఞేయాకారోంకే కారణ హైం (అర్థాత్ పదార్థ అపనే -అపనే ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయోంకే సాక్షాత్
కారణ హైం ) ఔర పరమ్పరాసే జ్ఞానకీ అవస్థారూప జ్ఞేయాకారోంకే (జ్ఞానాకారోంకే) కారణ హైం .
౩. ప్రతిబిమ్బ నైమిత్తిక కార్య హైం ఔర మయూరాది నిమిత్త -కారణ హైం .
౫౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అన్వయార్థ : — [యది ] యది [తే అర్థాః ] వే పదార్థ [జ్ఞానే న సంతి ] జ్ఞానమేం న హోం తో
[జ్ఞానం ] జ్ఞాన [సర్వగతం ] సర్వగత [న భవతి ] నహీం హో సకతా [వా ] ఔర యది [జ్ఞానం సర్వగతం ]
జ్ఞాన సర్వగత హై తో [అర్థాః ] పదార్థ [జ్ఞానస్థితాః ] జ్ఞానస్థిత [కథం న ] కైసే నహీం హైం ?
(అర్థాత్ అవశ్య హైం) ..౩౧..
టీకా : — యది సమస్త స్వ -జ్ఞేయాకారోంకే సమర్పణ ద్వారా (జ్ఞానమేం) అవతరిత హోతే హుఏ
సమస్త పదార్థ జ్ఞానమేం ప్రతిభాసిత న హోం తో వహ జ్ఞాన సర్వగత నహీం మానా జాతా . ఔర యది వహ (జ్ఞాన)
సర్వగత మానా జాయే, తో ఫి ర (పదార్థ) సాక్షాత్ జ్ఞానదర్పణ -భూమికామేం అవతరిత ౧బిమ్బకీ భాఁతి
అపనే -అపనే జ్ఞేయాకారోంకే కారణ (హోనేసే) ఔర ౨పరమ్పరాసే ప్రతిబిమ్బకే సమాన జ్ఞేయాకారోంకే కారణ
హోనేసే పదార్థ కైసే జ్ఞానస్థిత నిశ్చిత్ నహీం హోతే ? (అవశ్య హీ జ్ఞానస్థిత నిశ్చిత హోతే హైం)
భావార్థ : — దర్పణమేం మయూర, మన్దిర, సూర్య, వృక్ష ఇత్యాదికే ప్రతిబిమ్బ పడతే హైం . వహాఁ
నిశ్చయసే తో ప్రతిబిమ్బ దర్పణకీ హీ అవస్థాయేం హైం, తథాపి దర్పణమేం ప్రతిబిమ్బ దేఖకర ౩కార్యమేం
కారణకా ఉపచార కరకే వ్యవహారసే కహా జాతా హై కి ‘మయూరాదిక దర్పణమేం హైం .’ ఇసీప్రకార