యది ఖలు నిఖిలాత్మీయజ్ఞేయాకారసమర్పణద్వారేణావతీర్ణాః సర్వేర్థా న ప్రతిభాన్తి జ్ఞానే తదా తన్న సర్వగతమభ్యుపగమ్యేత . అభ్యుపగమ్యేత వా సర్వగతం, తర్హి సాక్షాత్ సంవేదనముకురున్ద- భూమికావతీర్ణ(ప్రతి)బిమ్బస్థానీయస్వీయస్వీయసంవేద్యాకారకారణాని పరమ్పరయా ప్రతిబిమ్బస్థానీయ- సంవేద్యాకారకారణానీతి కథం న జ్ఞానస్థాయినోర్థా నిశ్చీయన్తే .. ౩౧ .. వా ణాణం వ్యవహారేణ సర్వగతం జ్ఞానం సమ్మతం చేద్భవతాం కహం ణ ణాణట్ఠియా అట్ఠా తర్హి వ్యవహారనయేన స్వకీయజ్ఞేయాకారపరిచ్ఛిత్తిసమర్పణద్వారేణ జ్ఞానస్థితా అర్థాః కథం న భవన్తి కింతు భవన్త్యేవేతి . అత్రాయమభిప్రాయః --యత ఏవ వ్యవహారేణ జ్ఞేయపరిచ్ఛిత్త్యాకారగ్రహణద్వారేణ జ్ఞానం సర్వగతం భణ్యతే, తస్మాదేవ జ్ఞేయపరిచ్ఛిత్త్యాకారసమర్పణద్వారేణ పదార్థా అపి వ్యవహారేణ జ్ఞానగతా భణ్యన్త ఇతి ..౩౧.. అథ జ్ఞానినః పదార్థైః సహ యద్యపి వ్యవహారేణ గ్రాహ్యగ్రాహకసమ్బన్ధోస్తి తథాపి సంశ్లేషాదిసమ్బన్ధో నాస్తి, తేన కారణేన జ్ఞేయపదార్థైః సహ భిన్నత్వమేవేతి ప్రతిపాదయతి — గేణ్హది ణేవ ణ
అన్వయార్థ : — [యది ] యది [తే అర్థాః ] వే పదార్థ [జ్ఞానే న సంతి ] జ్ఞానమేం న హోం తో [జ్ఞానం ] జ్ఞాన [సర్వగతం ] సర్వగత [న భవతి ] నహీం హో సకతా [వా ] ఔర యది [జ్ఞానం సర్వగతం ] జ్ఞాన సర్వగత హై తో [అర్థాః ] పదార్థ [జ్ఞానస్థితాః ] జ్ఞానస్థిత [కథం న ] కైసే నహీం హైం ? (అర్థాత్ అవశ్య హైం) ..౩౧..
టీకా : — యది సమస్త స్వ -జ్ఞేయాకారోంకే సమర్పణ ద్వారా (జ్ఞానమేం) అవతరిత హోతే హుఏ సమస్త పదార్థ జ్ఞానమేం ప్రతిభాసిత న హోం తో వహ జ్ఞాన సర్వగత నహీం మానా జాతా . ఔర యది వహ (జ్ఞాన) సర్వగత మానా జాయే, తో ఫి ర (పదార్థ) సాక్షాత్ జ్ఞానదర్పణ -భూమికామేం అవతరిత ౧బిమ్బకీ భాఁతి అపనే -అపనే జ్ఞేయాకారోంకే కారణ (హోనేసే) ఔర ౨పరమ్పరాసే ప్రతిబిమ్బకే సమాన జ్ఞేయాకారోంకే కారణ హోనేసే పదార్థ కైసే జ్ఞానస్థిత నిశ్చిత్ నహీం హోతే ? (అవశ్య హీ జ్ఞానస్థిత నిశ్చిత హోతే హైం)
భావార్థ : — దర్పణమేం మయూర, మన్దిర, సూర్య, వృక్ష ఇత్యాదికే ప్రతిబిమ్బ పడతే హైం . వహాఁ నిశ్చయసే తో ప్రతిబిమ్బ దర్పణకీ హీ అవస్థాయేం హైం, తథాపి దర్పణమేం ప్రతిబిమ్బ దేఖకర ౩కార్యమేం కారణకా ఉపచార కరకే వ్యవహారసే కహా జాతా హై కి ‘మయూరాదిక దర్పణమేం హైం .’ ఇసీప్రకార
జ్ఞేయాకార బిమ్బ సమాన హైం ఔర జ్ఞానమేం హోనేవాలే జ్ఞానకీ అవస్థారూప జ్ఞేయాకార ప్రతిబిమ్బ సమాన హైం) .
కారణ హైం ) ఔర పరమ్పరాసే జ్ఞానకీ అవస్థారూప జ్ఞేయాకారోంకే (జ్ఞానాకారోంకే) కారణ హైం .
౫౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. బిమ్బ = జిసకా దర్పణమేం ప్రతిబింబ పడా హో వహ . (జ్ఞానకో దర్పణకీ ఉపమా దీ జాయే తో, పదార్థోంకే
౨. పదార్థ సాక్షాత్ స్వజ్ఞేయాకారోంకే కారణ హైం (అర్థాత్ పదార్థ అపనే -అపనే ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయోంకే సాక్షాత్
౩. ప్రతిబిమ్బ నైమిత్తిక కార్య హైం ఔర మయూరాది నిమిత్త -కారణ హైం .