అయం ఖల్వాత్మా స్వభావత ఏవ పరద్రవ్యగ్రహణమోక్షణపరిణమనాభావాత్స్వతత్త్వభూతకేవల- జ్ఞానస్వరూపేణ విపరిణమ్య నిష్కమ్పోన్మజ్జజ్జ్యోతిర్జాత్యమణికల్పో భూత్వావతిష్ఠమానః సమన్తతః స్ఫు రితదర్శనజ్ఞానశక్తిః, సమస్తమేవ నిఃశేషతయాత్మానమాత్మనాత్మని సంచేతయతే . అథవా యుగపదేవ సర్వార్థసార్థసాక్షాత్కరణేన జ్ఞప్తిపరివర్తనాభావాత్ సంభావితగ్రహణమోక్షణలక్షణక్రియావిరామః ప్రథమమేవ సమస్తపరిచ్ఛేద్యాకారపరిణతత్వాత్ పునః పరమాకారాన్తరమపరిణమమానః సమన్తతోపి విశ్వమశేషం పశ్యతి జానాతి చ . ఏవమస్యాత్యన్తవివిక్తత్వమేవ ..౩౨.. పరద్రవ్యం న జానాతి . పేచ్ఛది సమంతదో సో జాణది సవ్వం ణిరవసేసం తథాపి వ్యవహారనయేన పశ్యతి సమన్తతః సర్వద్రవ్యక్షేత్రకాలభావైర్జానాతి చ సర్వం నిరవశేషమ్ . అథవా ద్వితీయవ్యాఖ్యానమ్ — అభ్యన్తరే కామక్రోధాది బహిర్విషయే పఞ్చేన్ద్రియవిషయాదికం బహిర్ద్రవ్యం న గృహ్ణాతి, స్వకీయానన్తజ్ఞానాదిచతుష్టయం చ న ముఞ్చతి యతస్తతః కారణాదయం జీవః కేవలజ్ఞానోత్పత్తిక్షణ ఏవ యుగపత్సర్వం జానన్సన్ పరం వికల్పాన్తరం న పరిణమతి . తథాభూతః సన్ కిం కరోతి . స్వతత్త్వభూతకేవలజ్ఞానజ్యోతిషా జాత్యమణికల్పో నిఃకమ్పచైతన్యప్రకాశో భూత్వా స్వాత్మానం స్వాత్మనా స్వాత్మని జానాత్యనుభవతి . తేనాపి కారణేన పరద్రవ్యైః సహ భిన్నత్వమేవేత్యభిప్రాయః ..౩౨.. ఏవం జ్ఞానం జ్ఞేయరూపేణ న పరిణమతీత్యాదివ్యాఖ్యానరూపేణ తృతీయస్థలే
టీకా : — యహ ఆత్మా, స్వభావసే హీ పరద్రవ్యకే గ్రహణ -త్యాగకా తథా పరద్రవ్యరూపసే పరిణమిత హోనేకా (ఉసకే) అభావ హోనేసే, స్వతత్త్వభూత కేవలజ్ఞానరూపసే పరిణమిత హోకర నిష్కంప నికలనేవాలీ జ్యోతివాలా ఉత్తమ మణి జైసా హోకర రహతా హుఆ, (౧) జిసకే సర్వ ఓరసే (సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే) దర్శనజ్ఞానశక్తి స్ఫు రిత హై ఐసా హోతా హుఆ, నిఃశేషరూపసే పరిపూర్ణ ఆత్మాకో ఆత్మాసే ఆత్మామేం సంచేతతా -జానతా -అనుభవ కరతా హై, అథవా (౨) ఏకసాథ హీ సర్వ పదార్థోంకే సమూహకా ౨సాక్షాత్కార కరనేకే కారణ జ్ఞప్తిపరివర్తనకా అభావ హోనేసే జిసకే పరిణమిత హోనేసే ఫి ర పరరూపసే — ౪ఆకారాన్తరరూపసే నహీం పరిణమిత హోతా హుఆ సర్వ ప్రకారసే అశేష విశ్వకో, (మాత్ర) దేఖతా -జానతా హై . ఇసప్రకార (పూర్వోక్త దోనోం ప్రకారసే) ఉసకా (ఆత్మాకా పదార్థోంసే) అత్యన్త భిన్నత్వ హీ హై .
భావార్థ : — కేవలీభగవాన సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే అపనేకో హీ అనుభవ కరతే రహతే హైం; ఇసప్రకార వే పరద్రవ్యోంసే సర్వథా భిన్న హైం . అథవా, కేవలీ భగవానకో సర్వ పదార్థోంకా యుగపత్
౫౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౩గ్రహణత్యాగరూప క్రియా విరామకో ప్రాప్త హుఈ హై ఐసా హోతా హుఆ, పహలేసే హీ సమస్త జ్ఞేయాకారరూప
౧. నిఃశేషరూపసే = కుఛ భీ కించిత్ మాత్ర శేష న రహే ఇసప్రకార సే .
౨. సాక్షాత్కార కరనా = ప్రత్యక్ష జాననా .
౩. జ్ఞప్తిక్రియాకా బదలతే రహనా అర్థాత్ జ్ఞానమేం ఏక జ్ఞేయకో గ్రహణ కరనా ఔర దూసరేకో ఛోడనా సో గ్రహణ -త్యాగ హై; ఇసప్రకారకా గ్రహణ -త్యాగ వహ క్రియా హై, ఐసీ క్రియాకా కేవలీభగవానకే అభావ హుఆ హై .
౪. ఆకారాన్తర = అన్య ఆకార .