తస్మాత్ జ్ఞానం జీవో జ్ఞేయం ద్రవ్యం త్రిధా సమాఖ్యాతమ్ .
ద్రవ్యమితి పునరాత్మా పరశ్చ పరిణామసంబద్ధః ..౩౬..
యతః పరిచ్ఛేదరూపేణ స్వయం విపరిణమ్య స్వతంత్ర ఏవ పరిచ్ఛినత్తి తతో జీవ ఏవ
జ్ఞానమన్యద్రవ్యాణాం తథా పరిణన్తుం పరిచ్ఛేత్తుం చాశక్తేః . జ్ఞేయం తు వృత్తవర్తమానవర్తిష్యమాణవిచిత్ర-
పర్యాయపరమ్పరాప్రకారేణ త్రిధాకాలకోటిస్పర్శిత్వాదనాద్యనన్తం ద్రవ్యమ్ . తత్తు జ్ఞేయతామాపద్యమానం
ద్వేధాత్మపరవికల్పాత్ . ఇష్యతే హి స్వపరపరిచ్ఛేదకత్వాదవబోధస్య బోధ్యస్యైవంవిధం ద్వైవిధ్యమ్ .
నను స్వాత్మని క్రియావిరోధాత్ కథం నామాత్మపరిచ్ఛేదకత్వమ్ . కా హి నామ క్రియా
కీదృశశ్చ విరోధః . క్రియా హ్యత్ర విరోధినీ సముత్పత్తిరూపా వా జ్ఞప్తిరూపా వా . ఉత్పత్తిరూపా హి
తావన్నైకం స్వస్మాత్ప్రజాయత ఇత్యాగమాద్విరుద్ధైవ . జ్ఞప్తిరూపాయాస్తు ప్రకాశనక్రియయేవ ప్రత్యవస్థితత్వాన్న
భవన్తు, న చ తథా . ణాణం పరిణమది సయం యత ఏవ భిన్నజ్ఞానేన జ్ఞానీ న భవతి తత ఏవ ఘటోత్పత్తౌ
మృత్పిణ్డ ఇవ స్వయమేవోపాదానరూపేణాత్మా జ్ఞానం పరిణమతి . అట్ఠా ణాణట్ఠియా సవ్వే వ్యవహారేణ జ్ఞేయపదార్థా
ఆదర్శే బిమ్బమివ పరిచ్ఛిత్త్యాకారేణ జ్ఞానే తిష్ఠన్తీత్యభిప్రాయః ..౩౫.. అథాత్మా జ్ఞానం భవతి శేషం తు
జ్ఞేయమిత్యావేదయతి ---తమ్హా ణాణం జీవో యస్మాదాత్మైవోపాదానరూపేణ జ్ఞానం పరిణమతి తథైవ పదార్థాన్
పరిచ్ఛినత్తి, ఇతి భణితం పూర్వసూత్రే, తస్మాదాత్మైవ జ్ఞానం . ణేయం దవ్వం తస్య జ్ఞానరూపస్యాత్మనో జ్ఞేయం భవతి .
కిమ్ . ద్రవ్యమ్ . తిహా సమక్ఖాదం తచ్చ ద్రవ్యం కాలత్రయపర్యాయపరిణతిరూపేణ ద్రవ్యగుణపర్యాయరూపేణ వా
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞానతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౬౧
అన్వయార్థ : — [తస్మాత్ ] ఇసలియే [జీవః జ్ఞానం ] జీవ జ్ఞాన హై [జ్ఞేయం ] ఔర జ్ఞేయ
[త్రిధా సమాఖ్యాతం ] తీన ప్రకారసే వర్ణిత (త్రికాలస్పర్శీ) [ద్రవ్యం ] ద్రవ్య హై . [పునః ద్రవ్యం ఇతి ]
(వహ జ్ఞేయభూత) ద్రవ్య అర్థాత్ [ఆత్మా ] ఆత్మా (స్వాత్మా) [పరః చ ] ఔర పర
[పరిణామసమ్బద్ధః ] జోకి పరిణామవాలే హైం ..౩౬..
టీకా : — (పూర్వోక్త ప్రకార) జ్ఞానరూపసే స్వయం పరిణమిత హోకర స్వతంత్రతయా హీ జానతా హై
ఇసలియే జీవ హీ జ్ఞాన హై, క్యోంకి అన్య ద్రవ్య ఇసప్రకార (జ్ఞానరూప) పరిణమిత హోనే తథా జాననేమేం
అసమర్థ హైం . ఔర జ్ఞేయ, వర్త చుకీ, వర్త రహీ ఔర వర్తనేవాలీ ఐసీ విచిత్ర పర్యాయోంకీ పరమ్పరాకే
ప్రకారసే త్రివిధ కాలకోటికో స్పర్శ కరతా హోనేసే అనాది -అనన్త ఐసా ద్రవ్య హై . (ఆత్మా హీ జ్ఞాన
హై ఔర జ్ఞేయ సమస్త ద్రవ్య హైం ) వహ జ్ఞేయభూత ద్రవ్య ఆత్మా ఔర పర (-స్వ ఔర పర) ఐసే దో భేదసే
దో ప్రకారకా హై . జ్ఞాన స్వపరజ్ఞాయక హై, ఇసలియే జ్ఞేయకీ ఐసీ ద్వివిధతా మానీ జాతీ హై .
(ప్రశ్న) : — అపనేమేం క్రియాకే హో సకనేకా విరోధ హై, ఇసలియే ఆత్మాకే స్వజ్ఞాయకతా
కైసే ఘటిత హోతీ హై ?
(ఉత్తర) : — కౌనసీ క్రియా హై ఔర కిస ప్రకారకా విరోధ హై ? జో యహాఁ (ప్రశ్నమేం
విరోధీ క్రియా కహీ గఈ హై వహ యా తో ఉత్పత్తిరూప హోగీ యా జ్ఞప్తిరూప హోగీ . ప్రథమ, ఉత్పత్తిరూప
క్రియా తో ‘కహీం స్వయం అపనేమేంసే ఉత్పన్న నహీం హో సకతీ’ ఇస ఆగమకథనసే విరుద్ధ హీ హై; పరన్తు