Page 362 of 540
PDF/HTML Page 371 of 549
single page version
‘सत्’ छे ते सत्ता गुणथी जुदुं नथी. आ परमाणु य सत् छे, आत्मा य सत् छे. तो जे सत् छे ते
सत्ता नामना गुणथी ते सत् जुदुं नथी. आहा... हा! जरी झीणो विषय छे. लोजिकथी सिद्ध करे छे.
हवे सत्ता-वस्तु छे एमां सत्ता नामनो गुण छे. ‘छे’ एवी सत्ता नामनो गुण छे. (ए गुण) न
होय तो वस्तु ज न होय. आत्मा, परमाणु आदि (छ द्रव्यो) एमां सत्ता नामनो गुण छे. ए सत्ता
ने द्रव्य अर्थांतरो, भिन्नपदार्थो नथी. सत्ता भिन्न छे ने द्रव्य भिन्न छे एम नथी. सत्ता गुण छे द्रव्य
गुणी छे. छतां ते भिन्न नथी. (भिन्न) नहि होवा विषे (आ गाथामां) युक्ति रजू करे छे.
हवदि पुणो अण्णं वा तम्हा दव्वं सयं सत्ता ।। १०५।।
वो भिन्न ठरतुं सत्त्वथी! तेथी स्वयं ते सत्त्व छे. १०प.
स्वरूपथी ज जो हयाती धरावती न होय, एना स्वरूपथी ज सत्ता न होय, निज स्वरूपथी ज एमां
सत्त्व न होय, आहा...! “तो बीजी गति ए थाय के” शुं कीधुं ई? समजाणुं? वस्तु जे छे आत्मा,
आ परमाणु, एमां जो द्रव्य स्वरूपथी सत्ता न होय, पोताथी ज सत्तापणे-होवापणे न होय-हयात
रहे-टके (अर्थ आप्यो छे) अंदर (नीचे फूटनोटमां) (के सत्तानुं कार्य एटलुं ज छे के ते द्रव्यने हयात
राखे. जो द्रव्य सत्ताथी भिन्न रहीने पण हयात रहे-टके, तो पछी सतानुं प्रयोजन ज रहेतुं नथी,
अर्थात् सत्ताना अभावनो प्रसंग आवे छे) (जो एम होय) तो बीजी गति शी थाय? केः
आहा... हा... हा!
Page 363 of 540
PDF/HTML Page 372 of 549
single page version
होय, सत्ता स्वरूप न होय, होवापणाना गुणवाळुं न होय, तो ते असत् होय. तो ते ध्रौव्यना
असंभवने लीधे, कायम रहेवुं एना असंभवने लीधे, पोते नहि टकतुं थकुं, द्रव्य ज पोते टकतुं नथी.
(तेथी) “द्रव्य ज अस्त थाय” छे. वस्तु नाश पामी जाय छे. समजाय छे कांई? बधो न्यायनो
विषय छे! आ ‘प्रवचनसार’.
आहा... हा! हा! “द्रव्य ज अस्त थाय.” छे’ एवुं जो द्रव्य पोताथी छे एम न होय, तो ते द्रव्यनो
नाश थाय. आहा... हा... हा! “जो सत्ताथी पृथक होय.” वस्तु जे छे भगवान आत्मा के परमाणु
(वगेरे) एनी सत्ता नामना गुणथी जो ते (सत्) जुदुं होय.
होय तो, सत्ता सिवाय पण पोताथी टकतुं (-हयात रहेतुं) थकुं,
ज मात्र जेनुं प्रयोजन छे.” सत्तानुं प्रयोजन ए छे के द्रव्य पोते पोताथी छे. जो ई सत्ताने न माने, तो
द्रव्य नो ज अभाव थई जाय. अस्तित्व न रहे ‘छे’ ई छे सत्ताथी छे. सत्तानी ना पाडे तो वस्तु अस्त
थई जाय. आहा.. हा! समजाय छे!
थाय. ‘सत्ता’ छे तो आत्मा-द्रव्य छे. एम जो सत्ता न माने. अथवा (सत्ताने सत्थी) भिन्न माने
तो (द्रव्यनुं) होवापणुं ज नकार थई जाय. द्रव्यना होवापणानी (ज) नास्ति थई जाय. आहा... हा...
हा!
सत् छे. परमाणु (ए) परमाणु पोताथी सत् छे. आहा... हा! तो
(अर्थात् सिद्ध थाय छे.) ” कहे छे (तेथी) द्रव्यनी सिद्धि थाय छे. आहा... हा! आवुं छे. वाणियाने
वेपार सिवाय हवे आवी वातुं (समजवी) बीजी जातनी छे आ बधी! अहींयां सत्तागुण, अस्तित्व
गुण, सत्तागुण, (ए जा अस्तित्व, ए आत्मा (ने सत्तागुण) बे अभेद छे. जो एम न होय तो
अस्तित्व विना, सत्ताना गुण विना द्रव्य ज, तेनो अभाव थई जाय. आहा... हा... हा!
समजाणुं? “सत्ताथी पृथक रहीने पोते टकतुं (हयात रहेतुं) थकुं एटलुं ज मात्र जेनुं
Page 364 of 540
PDF/HTML Page 373 of 549
single page version
नथी. सत्ताथी तद्न भिन्न द्रव्य होय, (एटले) द्रव्यमां सत्ता (गुण) न होय, तो ते सत्ता विना द्रव्य
ज रहेतुं नथी. आहा.. हा... हा! (श्रोताः) आनुं शुं काम छे? आटलुं बधुं समजवानुं शुं काम छे?
(उत्तरः) काम छे. ई वस्तुस्थिति आवी छे. ‘छे’ गुण अने गुणी. गुण अने गुणी (बन्नेने)
अतद्भाव कहेशे. एक न्याये. अहींयां तो ते अतद्भावे (होवा) छतां अनन्य छे. एम अहींयां सिद्ध
करवुं छे. आहा... हा!
आहा... हा! (परंतु) “जो द्रव्य स्वरूपथी ज सत् होय.” वस्तु पोताथी ज छे. सत् छे. सच्चिदानंद
प्रभु! पोताथी सत् छे आत्मा (अने बाकीना द्रव्यो) आहा.. हा! तो - (१) ध्रौव्यना सद्भावने
लीधे पोते टकतुं थकुं.” पोताथी ज सत्तावाळुं सत् छे. तेथी ध्रौव्यना सद्भावने लीधे, पोते टकतुं थकुं,
सत्ता पोतानी छे, पोतानी सत्ताथी पोतामां होवुं (हयात रहेवुं) तेथी ते ध्रौव्यपणे टकतुं थकुं.
(श्रोताने उदे्ेशीने) आ वांची तो ग्या हशे, के? वांच्युं’ तुं ने तमे? अहा.. हा.. हा! ‘एटलुं ज
मात्र जेनुं प्रयोजन छे एवी सत्ताने उदित करे छे (अर्थात् सिद्ध करे छे) तेथी द्रव्य सिद्ध थाय छे. शुं
कीधुं? के आ तत्त्व छे ई स्वरूपथी ज न होय, पोताना स्वरूपथी ज सत् होय, तो तो पोते
पोतानाथी ध्रौव्य रहे. बीजा-बीजा राखे तो रहे (पण) सत्ता तो एनो गुण छे. (सत्) ने
सतासहित छे. होवापणासहित छे. अस्तित्वगुण सहित छे. एवी अस्तित्वगुणने लईने, एनुं
ध्रौव्यपणुं टकी रहे छे. अने अस्तित्वगुण जो भिन्न छे अने आत्माने (छए) द्रव्य (अस्तित्वगुणथी)
भिन्न छे तो तो अस्तित्वगुण विना आत्मानो (छए द्रव्योनो) अभाव थई जाय छे. सत्ता, सत्ता
एकेय नथी (रहेती) असत्ता थई जाय छे. आहा... हा! (भाई) आ ज तो आव्या!! ९३ गाथाथी
झीणुं हाले छे आ. आहा... ‘ज्ञेय अधिकार’ छे. ज्ञेय-भगवाने जोयां (छ ए द्रव्यो ज्ञेय) आवुं
स्वरूप छे. एनी मर्यादा केटली? केम छे? ते जणावे छे. मर्यादाथी विपरीत, अधिक के ओछुं के
विपरीत-ए श्रद्धा विपरीत छे. आहा... हा!
एटले ‘छे’. जो (वस्तुमां) सत्तागुण न होय तो द्रव्य सिद्ध थतुं नथी.’ समजाणुं कांई
Page 365 of 540
PDF/HTML Page 374 of 549
single page version
सत्ताने आत्मा (बेय) जुदा छे. एक अपेक्षाए एम कीधुं हो अत्यारे. पछी बीजी अपेक्षा आवशे.
हजी. आहा... हा! आवुं क्यां? माणसने नवराश छे? हें? हीरा-माणेकना धंधा आडे! लाखो रूपिया
पेदा थाय (ई) न्यां बहारे य देखाय. लोको माने के आहा...! पैसावाळा छे! आहा...! पैसा..वाळा
कोने कहेवा? अहींयां तो सत्तावाळुं द्रव्य छे. आहा... हा... हा! एटलुं ज सिद्ध करवुं छे. बाकी तो
सत्ताने द्रव्य, (बंनेने) प्रदेश भेद नथी. अने संज्ञाभेदे भेद ते अन्यत्व भेद छे. आहा.. हा!
प्रयोजन छे. ए सत्ता पोताथी ज होय, ते बराबर व्याजबी देखाय. एम कहे छे. लोजिक! न्याय
झीणा बहु!! साधारण बुद्धिमां तो (के) आ समजमां न आवे, पत्तो शुं अंदर छे? आत्मा’ छे’ पण
कहे छे के आत्मामां सत्ताना अभावे असत् थई जशे. आहा...हा! अने, सत्ताथी जो द्रव्य हशे, तो ते
सत्ताथी टकतुं द्रव्यपणुं, तेने लईने, पोताने लईने ध्रौव्यपणुं रहेशे. अने तेथी सत्तापणुं, स्वरूप एनुं
छे तेथी ते द्रव्य, एम न होय तो, तेनुं होवापणुं, पदार्थनुं- द्रव्यनुं होवापणुं साबित थशे. नहींतर
पदार्थनुं साबितपणुं नहीं थाय. आहा...हा..!
अहींयां (एम) स्वीकारवुं एम कहे छे. परने लईने नथी. , तेम सत्ता नामनो गुण, एनाथी
ध्रौव्यनुं-टकवुं थाय छे. एथी द्रव्यनी प्रसिद्धि थाय छे. तेथी द्रव्य पोताथी ‘सत्’ छे. एम साबित थाय
छे. आहा... हा!
तो-मोहनगरी! आखो दि’ धमाल (धमाल) आहा.. हा!
जुओ आव्या छे (समाचार) एमने एम छे, बे शुद्ध छे आहा.. हा! आमने आम पडयो छे (देह)
शरीर मोळुं पडतुं जाय छे!!
Page 366 of 540
PDF/HTML Page 375 of 549
single page version
जेने ए सिद्धिनी खबर नथी, ए बधा असाध्य (अभान) छे. आहा... हा.! एने असाध्यनो रोग
लागु पडयो छे आहा...! केटला काळथी (ए असाध्यरोग) छे? के ते तो अनंतकाळथी छे. आहा...
हा! (श्रोताः) हवे वीतरागने सांभळवा आव्याने...! (उत्तरः) ए तो हवे, टाईम आवी ग्यो हवे!
आहा... हा! शरीरना परमाणु- अस्तित्व, परमाणुनुं अस्तित्व आत्माथी जुदुं छे अने परमाणुमां
अस्तित्व न होय, परमाणु टकी शके नहीं. (परमाणु) द्रव्य ज सिद्ध थाय नहीं. पण परमाणु,
पोताथी-सत्ताथी होय, एना सत्ता नामना गुणथी पोते होय, तो्र द्रव्य (परमाणु) सिद्ध थाय.
ध्रौव्यपणुं सिद्ध थाय. पोताथी ध्रौव्यपणुं सिद्ध थाय. आहा... हा... हा!
नामना गुणने लईने ‘छे’ एकलाथी होय तो सत्ता विनानो असत् थई जाय. ‘नथी द्रव्य’ एम थई
जाय. आहा... हा... हा! न्याय समजाय छे? ‘आत्मा छे’ परमाणु छे’ ए ‘छे’ एमां द्रव्यमां सत्ता
जो न होय, तो ‘द्रव्य छे’ एवुं टकवुं ज त्यां रहे नहीं. न रहे तो द्रव्योनो ज अभाव थाय. आहा...
हा!
बीजी अपेक्षा जुदी आवशे. अत्यारे तो अहींयां एटलुं ज सिद्ध करवुं छे के सत्तावान ने सत्तानो
धरनार द्रव्य, भाववान “अपृथक पणा वडे अन्यपणुं छे.” (बंने) जुदा नथी एथी अनेरापणुं नथी.
अनन्यपणुं छे. सत्ताने द्रव्यने अनन्यपणुं छे, अनन्यपणुं नथी. (अर्थात्) अनन्यपणुं छे अन्यपणुं
नथी. आहा... हा! हेठे कहयुं छे (फूटनोटमां-४) सत्तानुं कार्य एटलुं ज छे के ते द्रव्यने हयात राखे.
जो द्रव्य सत्ताथी भिन्न रहीने पण हयात रहे-टके, तो पछी सतानुं प्रयोजन ज रहेतुं नथी अर्थात्
सत्ताना अभावनो प्रसंग आवे छे.
अने अन्यत्वनो भेद जे अपेक्षाए छे ते अपेक्षा लईने तेमना खास (जुदा) अर्थो हवेनी गाथामां
कहेशे, ते अर्थो अहीं लागु न पाडवा.
(एटले) सत्ता ने आत्मा वच्चे अन्यपणुं छे. अनन्य नथी. आहा... हा! केम के द्रव्य छे एनुं नाम
Page 367 of 540
PDF/HTML Page 376 of 549
single page version
अन्यपणुं छे. अतद्भाव तरीके पृथकपणुं नहीं आहा... हा! आवुं होय? याद कोने? रस (कोने
होय?) आवशे. (अतदभावनी चोखवट) (हवेनी) गाथामां कहेशे, ते अर्थो अहीं लागु न पाडवा.
पछीना अर्थमां आवशे केः ‘सत्ता’ अन्य छे. ‘द्रव्य’ अन्य छे. (परंतु) पृथकपणुं नथी. पण जे भाव
‘गुणीनो’ छे ते भाव ‘गुणनो’ नथी. (अथवा) गुणीनो जे ‘भाव’ छे ते ‘भाव’ गुणनो नथी.
एथी ते अपेक्षाए सत्ता ने (सत्ने) अन्यत्व एटले अनेरा-अनेरा (कहीने) त्यां (कहीने) त्यां
(बंने) अनेरा छे (एम) कहेशे. अहींयां अन्यत्व कहे छे त्यां भिन्न कहेशे. आहा... हा... हा! आवुं
छे! वीतराग मारग!! (बधाथी निराळो छे.) लोकोने सांभळवा मळ्यो नथी बिचारांने! अने एमने
एम जिंदगी वई जाय, थई रह्युं! आहा... हा!
नो छे तेभाव ‘गुण’ नो नहीं. (एटले) जे भाव ‘गुणनो’ छे ए भाव ‘द्रव्य’ नो नहीं. तेथी ए
बे वच्चे ‘अतद्भाव’ ने लीधे ‘अन्यपणुं’ पण कही शकाय छे. आहा...हा...हा!
अपृथकपणुं छे ई जुदा नथी. अनन्यपणुं छे, अनेरापणुं नथी. अनन्य एटले एकमेक छे.
“अपृथकपणा वडे अनन्यपणुं छे.” आहा... हा! (गाथा-१०प) अहींयां आटला सुधी सिद्ध कर्युं.
हवे (वात आवशे गाथा एकसो) छठ्ठीनी.
Page 368 of 540
PDF/HTML Page 377 of 549
single page version
अन्यत्वमतद्धावो न तद्धवत् भवति कथमेकम् ।। १०६।।
अन्यत्व जाण अतत्पणुं; नहि ते–पणे ते एक क्यां? १०६.
आ प्रमाणेः जेम जे शुक्लत्वना-गुणना-प्रदेशो छे ते ज वस्त्रना -गुणीना छे तेथी तेमने प्रदेशविभाग
(प्रदेशभेद) नथी, तेम ज सत्ताना-गुणना-प्रदेशो छे ते ज द्रव्यना-गुणीना-छे तेथी तेमने
प्रदेशविभाग नथी.
शुक्लत्वगुण छे ते समस्तइन्द्रियसमूहने गोचर थतुं एवुं वस्त्र नथी, तथा जे समस्तइन्द्रियसमूहने
गोचर थतुं एवुं वस्त्र छे ते एक चक्षु -इन्द्रियना विषयमां आवतो, बीजी
----------------------------------------------------------------------
Page 369 of 540
PDF/HTML Page 378 of 549
single page version
तेवी रीते
कोईना आश्रये रहेती, निर्गुण, एकगुणनी बनेली, विशेषण, विधायक अने वृत्तिस्वरूप एवी सत्ता
नथी, तेथी तेमने तद्भावनो अभाव छे. आम होवाथी ज जो के सत्ता अने द्रव्यने कथंचित्
अनर्थांतरपणुं (-अभिन्नपदार्थपणुं, अनन्यपदार्थपणुं) छे तो पण, तेमने सर्वथा एकत्व हशे एम
शंका न करवी; कारण के तद्भाव एकत्वनुं लक्षण छे. जे ‘ते’ -पणे जणातुं नथी ते (सर्वथा) एक
केम होय? नथी ज; परंतु गुण-गुणीरूप अनेक ज छे एम अर्थ छे.
आंखथी ज जणाय छे, जीभ, नाक वगेरे बाकीनी चार इन्द्रियोथी जणातुं नथी, अने वस्त्र तो पांचे
इन्द्रियोथी जणाय छे. माटे (कथंचित्) वस्त्र ते सफेदपणुं नथी अने सफेदपणुं ते वस्त्र नथी. जो एम
न होय तो वस्त्रनी माफक सफेदपणुं पण जीभ, नाक वगेरे सर्व इन्द्रियोथी जणावुं
----------------------------------------------------------------------
जेम आत्मा ज्ञानगुणवाळो, वीर्यगुणवाळो वगेरे छे. परंतु ज्ञानगुण कांई वीर्यगुणवाळो के अन्यगुणवाळो नथी; तेम द्रव्य
अनंतगुणोवाळु छे परंतु सत्ता गुणवाळी नथी. (अहीं, जेम दंडी दंडवाळो छे तेम द्रव्यने गुणवाळुं न समजवुं कारण के दंडी अने
दंडने तो प्रदेशभेद छे, द्रव्य ने गुण तो अभिन्नप्रदेशी छे.)
४. विधायक= विधान करनार; रचनार.
प. वृत्ति= वर्तवुं ते; होवुं ते; हयाती; उत्पादव्ययध्रौव्य.
६. विशेष्य= खासियतोने धरनार पदार्थ; लक्ष्य; भेद्यपदार्थ-धर्मी
चारित्र, वीर्य वगेरे आत्मानां विशेषणो छे अने आत्मा ते विशेषणोथी विशेषित थतो (ओळखातो, लक्षित थतो, भेदातो) पदार्थ
छे, तेम सत्ता विशेषण छे अने द्रव्य विशेष्य छे. (विशेष्य अने विशेषणोने प्रदेशभेद नथी ए ख्याल न चूकवो.)
८. वृत्तिमान= वृत्तिवाळुं; हयातीवाळुं; हयात रहेनार. (सत्ता वृत्तिस्वरूप अर्थात् हयाती स्वरूप छे अने द्रव्य हयात रहेनार स्वरूप छे.)
Page 370 of 540
PDF/HTML Page 379 of 549
single page version
एम सिद्ध थाय छे.
(कथंचित्) द्रव्य ते गुणपणे नथी अने गुण ते द्रव्यपणे नथी. १०६.
चोविहार करवो (आवी प्रियानुं) समजाय तो खरुं! (पण एमां) शुं समजाय? धूळ समजाय? (ई
तो) अज्ञान छे अनादिनुं! आहा... हा... हा! परनो त्याग करुं छुं, ने हुं आम करुं छुं ने तेम करुं छुं,
ई तो (करुं, करुंना) मिथ्यात्व भाव छे. आहा...! अरे... रे!
गुण विना अस्तित्व आत्मानुं छे, ध्रौव्य आत्मा छे ए सिद्धनहीं थाय. ए कारणे सत्ताथी द्रव्यनुं
अस्तित्व छे, एम अनन्यपणुं-एकमेपणुं कह्युं. पण जरी फेर एमां छे ई हवे फेर पाडशे. (आ
गाथामां). आहा... हा... हा! (जुओ!)
(देह) ए बे वच्चे पृथकपणुं छे. कारण के आना (शरीरना) प्रदेश जुदा छे ने आत्माना प्रदेश जुदा
छे. छतां
भेद छे. सत्ता एटले होवापणुं रहे. द्रव्य तो अनंतगुपणे होवापणे छे. एटले सत्ता अने द्रव्य वच्चे
नामभेदे, लक्षणभेदे अन्यपणुं छे. भेद नथी एम पहेलां सिद्ध कर्युं छे. (अहींयां भेद छे एम कहे छे.)
आहा... हा! आवुं छे! केटलांकने काने पहेलुं पडतुं होय! कोई दी’ खबर न मळे कांई!
करो... आम करो.. आम करो.. (तो माणसो झाझा भेगां थाय!)
Page 371 of 540
PDF/HTML Page 380 of 549
single page version
अधिकार नथी. आहा... हा! देशनी सेवा करवी, भूख्यानेत्रप आहार आपवो (परना काम करवा)
ए तारा अधिकारनी वात नथी, एम कहे छे अहींयां तो. आहा... हा... हा! (श्रोताः) पोतामां
असंख्यप्रदेश छे, एमां आहार क्यां हतो?
जेना प्रदेश जुदा, तेनी वस्तु जुदी! अहींयां तो सत्ताना ने द्रव्यना प्रदेश एक छे. प्रदेशनी अपेक्षाए
पृथकपणुं नथी. पण द्रव्यअने गुण, द्रव्य ने सत्ता, नामभेद पडे छे (ते) संज्ञाभेदे अन्यपणुं कहेवामां
आवे छे. आहा... हा... हा.. हा! आवो मारग!!
एम बधा अनंत तीर्थंकरो (नो उपदेश एम छे.)
अन्यत्व जाण अतत्पणुं; नहि ते–पणे एक क्यां? १०६
परमाणुनुं ने आत्मानुं क्षेत्र जुदुं छे. एम एक आत्माना प्रदेश (ते) बीजा आत्माना प्रदेश (थी)
जुदा छे. आहा.. हा!
कर्मना परमाणुओ आत्माथी जुदा (छे). अने आत्माथी, शरीरने कर्मना (परमाणुओथी) भगवान
आत्मा तद्न जुदो छे. बे ना प्रदेश जुदा छे. बेनुं क्षेत्र जुदुं छे. आहा...हा! तेथी तेना भाव पण भिन्न
छे. आहा...हा...हा!
छे.
Page 372 of 540
PDF/HTML Page 381 of 549
single page version
एटले सत्ता, ज्ञान आदि ने गुणी द्रव्य, एने जुदा प्रदेशनो अभाव होंय छे. कोनी पेठे? द्रष्टांत आपे
छे. “शुक्लत्व अने वस्त्रनी माफक.” “ते आ प्रमाणेः” जेम धोळापणुं गुणना प्रदेशो छे ते ज
वस्त्रना प्रदेशो छे. ते (प्रदेशो पण) गुणीना छे. जुओ! आ वस्त्र छे. ए जे प्रदेशो छे वस्त्रना. ए
आ धोळुं छे एना ए प्रदेशो छे. धोळपमां ए ज प्रदेशो छे. धोळपना प्रदेशो जुदा, वस्त्रना प्रदेश
जुदा, एम नथी. समजाणुं कांई आमां? आहा..! भेद सूक्ष्म! भेद करे छे. भेदज्ञाननी वात छे आ.
आहा... हा! परथी तो पृथक छे माटे जुदां, पण पोते गुण-गुणीनो भेद, पण भेद पडयो ए
अपेक्षाए अन्य छे, माटे नजरुं एने अभेद पर करवानी छे! आहा... हा... हा!
द्रव्य नथी’ नहींतर बेना नाम जुदा केम पडे? (माटे जुदा छे) एवुं अन्यत्व द्रव्य ने सत्ता वच्चे छे.
छतां द्रष्टिवंते अन्यत्वने (बे गुण, गुणीने) भिन्न न पाडतां द्रव्य उपर द्रष्टि करवी. आहा..! आ
प्रयोजन! आहा...! (श्रोताः) बराबर, बराबर! (उत्तरः) हें, आहा.. हा! समजाय एवुं छे समजे
तो, (देहने देखाडीने) आना प्रदेश ने आत्मा तो नीकळी जाय ने आ तो अहींयां पडया रहे छे. आ
माटी! एना प्रदेश- अंश बधा जुदा छे. एना सत्ताना प्रदेशो जुदा, आत्म भगवाननी सत्ताना प्रदेश
जुदा, आहा.. हा! छतां, गुणीने गुणना विभक्तप्रदेशनो अभाव होवाथी, “जेम जे शुक्लत्वना–
गुणना–प्रदेशो छे.” जे धोळागुणना प्रदेशो छे आ “ते ज वस्त्रना–गुणीना छे.” कांई वस्त्रना प्रदेशो
जुदा ने आ धोळाना (प्रदेशो) जुदा एम छे? (नथी.)
गुणना–प्रदेशो छे.” सत्ता (एटले) अस्तित्व (अथवा) अस्तित्वगुण, एना जे प्रदेशो छे ते ज
आत्माना प्रदेशो छे. “ते ज द्रव्यना–गुणीना–छे. आहा... हा! “तेथी तेमने प्रदेशविभाग नथी.”
Page 373 of 540
PDF/HTML Page 382 of 549
single page version
प्रदेश बे य एकमेक छे. एम सत्ताना ने द्रव्यना प्रदेश एकमेक छे. (आत्मामां) एम सत्ताना प्रदेश
जुदा अने आत्माना प्रदेश जुदा, एम परमाणुमां, परमाणुनी सत्ताना प्रदेश जुदा ने परमाणुना
प्रदेश जुदा एम नथी. आहा... हा... हा! धीमे.. थी तो कहेवाय.. छे... भाई! आ तो बहु.. मूळ
सत्तानी वात छे. मूळनुं अस्तित्व जे छे, ई अस्तित्व सत्ताने लईने छे. सत्तानुं एटलुं प्रयोजन
हतुं के ई टकी शके. हवे सत्ताने आत्माथी भिन्न करी नांखवुं, तो भिन्न करे तो सत्तानुं जे टकवुं ए
नहीं रहे. आहा... हा!
सत्तावान, गुण (एटले) भाव, ने आत्मा भगवान. ए जुदा नथी. छतां द्रव्य अने गुण वच्चे
अन्यत्वपणुं छे. आहा.. हा.. हा... हा! कारण के जे द्रव्य छे ते गुण नथी ने गुण छे ते द्रव्य नथी.
आहा... हा... हा... हा!
एक ई अपेक्षाए पृथक नहीं. छतां सत्ता गुण छे ने द्रव्य गुणी छे. एटला भावनी अपेक्षाए
अनेरापणुं पण छे. गुणीथी गुण अन्य छे ने गुणथी गुणी अन्य छे. (तेथी अन्यत्व छे.) आहा...
हा! आवुं आव्युं’ तुं चोपडामां एमां? (नहीं.) अत्यारे तो संप्रदायमां य हालतुं नथी. आवी झीणी
वात कोण करे? (अनुभवी करे!) आहा.. हा! हवे एक तो समजी शके नहींने... पण बापु! वस्तु
आ छे. (माटे रुचि कर.)
श्रीमद्राजचंद्र) आत्मा छे ते नित्य छे. ‘छे’ नित्य छे’ पण सत्तागुणने लईने ‘छे’ . सत्तागुणनुं
प्रयोजन ‘छे’ एथी सत्तागुण जुदो रही जाय, तो द्रव्य सिद्ध छे ई कोई रीते साबित न थाय.
आहा... हा... हा!
विचार छे) मरीने क्यां जाशुं? देह छूटीने क्यां जईशुं? हारे ओलुं छे (मिथ्यात्व) आहा.. हा! घणा-
घणाने तिर्यंचना अवतार थाशे. पशु थाशे घणां. सम्यग्दर्शन नथी’ पुन्यना परिणाम एवा नथी के
सत्समागम, साचो चार-चार कलाक हंमेशा के वांचन के श्रवण तो पुन्ये य बंधाय. ई ए न मळे,
कलाक मळे, सांभळवा जाय तो ऊंधुं सांभळवा मळे! मिथ्यात्वनुं पोषण! आहा... हा! अरे.. रे! एने
क्यां जावुं भाई!
Page 374 of 540
PDF/HTML Page 383 of 549
single page version
अन्यत्वपणे छे. ए य पण प्रदेशपणानी अपेक्षाए एकपणे छे. पण भाव ने आ भाववान, आ गुण
ने गुणी, ए अपेक्षाए अन्यपणुं पण छे. जुओ आ सिद्धांत!! (वीतरागनां सिद्धांतनी सूक्ष्मता!)
आहा.. हा.. हा!
लईने? सत्तानुं प्रयोजन तो एटलुं ज छे के ‘कायम रहेवुं’ हवे जो सत्ता भिन्न ठरावो तो ‘कायम
रहेवुं’ रहेतुं नथी. आहा..! माटे ते सत्ता, अने आत्मा पृथक नथी, छतां-एम नककी कर्या छतां -बे
वच्चे अन्यपणुं छे ज. आ.. रे! आहा...हा...हा! भई! ध्यान राखे तो, पकडाय तेवुं छे. आहा...हा!
मीठालालजी! पकडाय एवुं छे के नहीं? आहा... हा!
माटे ते सत्ता ने ई परमाणुना प्रदेश एक छे. अभेद छे, एम आत्मा एनामां सत्ता नामनो एक
गुण छे. ए गुण विनानुं ध्रुवपणुं (आत्मानुं) टकी शी रीते शके? सत्ता नथी, होवापणानी शक्ति
नथी, तो होवापणे रहेवुं क्यांथी बने? (न बने.) आहा... हा... हा! ए अपेक्षाए, गुणीने गुण
वच्चे, पृथकपणुं नथी, पण अन्यपणुं छे. आहा... हा... हा... हा! ई कहे छे जुओ!
सत्तागुण बे वच्चे अन्यत्वना लक्षणनो सद्भाव छे. बे जुदा छे, अनेरा छे एवुं अन्यत्वलक्षण तेमां
छे. आहा.. हा! गुण अने गुणी भिन्न छे एवुं अन्यत्व लक्षण छे. गुण ते कंई गुणी थई जतो नथी
ने गुणी ते कंई गुण थई जतो नथी. आहा... हा... हा! मुनिओए आवुं कर्युं छे. आहा.. हा!
दिगंबर संतोए आवी टीका करी हशे! आनंदमां रहेता अतीन्द्रियआनंदमां झूलतां! एकलविहारीने
आवी टीका थई गई! आहा.. हा! छतां प्रभु कहे छेः अमे तो अमारा ज्ञानमां छीए, ए टीकामां-
करवामां-परमां अमे आव्या ज नथी. आहा...! टीकानो विकल्प छे एमां य आव्या नथी ने! आहा...
हा! त्यारे कोई कहे छे के (ए तो) निर्मानपणानुं कथन छे. (पण एम नथी) ए वस्तुना स्वरूपनुं
कथन छे. आहा.. हा!
Page 375 of 540
PDF/HTML Page 384 of 549
single page version
ए अमाराथी थई नथी! (भाषाए भाषानुं काम कर्युं छे.) आहा.. हा! आंही तो थोडुं’ क काम ज्यां
करे, एना अभिमान चडी जाय. अमे आ काम कर्युं ने अमे आ कर्युं ने अमे ते कर्युं ने.. ‘मरी
जवाना रस्ता छे बधा’ आहा... हा... हा... हा!
आहा... हा.. हा! ‘सत्’ नहीं टके एटले? वस्तु, सच्चिदानंदप्रभु! ज्यां सत्ता ने आत्माने भिन्नता
नथी, तेथी सत्ता छे ते द्रव्य छे. ने सत्ता छे एनुं प्रयोजन अस्तित्व रहेवुं तो प्रयोजन अस्तित्व एने
लईने रह्युं छे. एवुं होवा छतां- राग ने द्वेष, पुण्य ने पापनी वात अहीं नथी लेवी. सत्तानी वात
छे अत्यारे तो. आहा... हा! छतां भगवान आत्मा गुणी छे, भाववान छे. अने सत्ता ते भाव छे.
एवुं बे वच्चे अन्यपणुं (छे.) आवुं अन्यपणुं छे. पृथकप्रदेशनुं अन्यपणुं नथी. पण पृथकभावनुं
अन्यपणुं छे. आहा... हा... हा! आहा... हा... हा! आवो केवो उपदेश आ ते? गुलाबचंदजी! आमां
झाझुं भण्ये य मळे तेवुं नथी क्यां’ य!
विकल्प आव्यो. (टीका रचवानो) आहा.. हा! पद्मप्रभमलधारीदेव कहे छे ने भाई! (
करायेला आ परमागमना अर्थसमूहनुं कथन करवाने अमे मंदबुद्धि ते कोण?
प्रेरित थवाने लीधे ‘तात्पर्यवृत्ति’ नामनी आ टीका रचाय छे.
आहा.. हा! धन्य! मुनिराज!! जेने एम छे के आ टीका करनार अमे कोण मंदबुद्धि! हमणां एवुं
कंईक रह्या करे छे के कंईक थाय, थाय, थाय. पण ए टीका, अमाराथी थई नथी ई टीकाना
परमाणुनी पर्याय, ते वखते तेना द्रव्यने पहोंची वळे छे ने थाय छे. आहा... हा... हा! परमाणुओ ते
समयनी पर्यायनो, ए टीकानी पर्यायने पहोंची वळे छे, तेथी टीका थाय छे. आहा... हा.. हा! अने ते
पर्याय, एना द्रव्य ने गुणथी ते पर्याय थाय छे. अमाराथी नहीं ने अमे नहीं (ए कार्यमां) आहा...
हा... हा! कठण पडे!! क्यारेय सांभळ्युं नथी एथी कठण पडे!! आहा... हा! आ तो वकीलोनी-
जातनी वात छे! वेपारीओने तो आ तर्क! आहा... हा!
Page 376 of 540
PDF/HTML Page 385 of 549
single page version
(एटले के) द्रव्यगुण एक (मेक) छे. गुण अने गुणी बे एकपणे नथी. प्रदेश भेद नथी, पण गुण-
गुणीनो ‘भाव’ एकपणे नथी. आहा... हा... हा! अरे.. रे! ज्यां गुणीथी गुणी पण अन्यत्व छे,
गुणथी गुणी अन्यत्व छे, तो पछी शरीर, कर्म ने आ बधी चीजो मकान ने बंगला ए तो क्यां’य
रही गया, ए तो प्रदेशभेद छे एने तो. जेना प्रदेशभेद नथी छतां ते अन्यत्व छे आहा... हा... हा!
केम के सत्ता नामनो गुण छे ने गुणी पोते (छे.) भले सत्ताथी तेने सिद्ध कर्युं एम होवा छतां,
संज्ञा, संख्या, नाम आदि लक्षणथी गुण ने गुणीना भेद छे एथी ते बे वच्चे अन्यपणुं छे. आहा..
हा! तो आ बायडी-छोकरां, पैसा-धंधापणे अन्यपणुं क्यां आव्युं! एक-एकनुं करवा आहा.. हा.. हा!
तो देरासर बनाववा ने पूजा-भक्ति करवी ने ई तो अनेरापणे छे. अनेरापणाने तुं अनेरो केम करी
शके? आहा.. हा! आवी वात छे. होशुं ऊडी जाय एवुं छे. अमे आम करीए छीए ने अमे आम
करी दईएने, बे लाख रूपिया आप्या ने पांच लाख आप्या ने.. हमणां पांच लाख आप्या ने...
मिश्रिलाल गंगवाल!
काम चाले छे. कडियो एने पहोंची वळतो नथी, कडियो एनी पर्यायने (पोतानी ईच्छाने) पहोंची
वळे छे आहा... हा! अने ते पर्याय, द्रव्य ने गुणथी उत्पन्न थाय छे. ए पर्याय परथी (उत्पन्न) थाय
छे एम नथी. बहु फेर भाई!! आवुं वीतरागनुं स्वरूप हशे?! जिनेश्वर देवनी आ वाणी छे बापु!
आहा.. हा! जेना प्रदेश भिन्न छे एनी तो वात शुं कहीए. पण जेना प्रदेश एक छे गुण-गुणीना,
एने पण अन्यत्व लागु पडे छे. आहा... हा... हा!
छे. आहा... हा! (वळी) अनेरापणाना लक्षणनो सद्भाव छे, ओलामां एकपणानो सद्भाव हतो.
आहा...हा...हा! पछी आ वांच्युं छे के नहीं कोई दी’?
अन्यत्वलक्षण लागु पडे छे.
(कथंचित्) ते-पणे नहि होवुं ते; (कथंचित्) अतत्पणुं.
Page 377 of 540
PDF/HTML Page 386 of 549
single page version
आहा.. हा.. हा! झीणुं बहु भई! अहींयां.
अभिन्न छे. पण गुण ने गुणीना नाम ने लक्षणथी, अन्यपणे पण छे. आहा.. हा! समजाणुं कांई?
लक्षण ई अतद्भाव (छे.)
(छे.) आहा.. हा! आवी वातुं हवे क्यां! ओला-एम. ए ना पूछडां लगाडे ने.. वकिलो
एल.एल.बी. ना लगाडे... एमां आवुं कांई न आवे! आहा...हा! आ तो थोडे...थोडे...थोडे... धीमे..
धीमे समजवा जेवी वात छे बापु! परमसत्य! ए जगतथी जुदी, जुदी जात छे! आहा... हा! अरे!
परम सत्य काने न पडे! एने विचार के दि’ आवे ने आनुं पृथकपणुं के दि’ करे! आहा.. हा!
भावनुं लक्षण ‘अतद्भाव अन्यत्वनुं लक्षण छे.”