Page 478 of 540
PDF/HTML Page 487 of 549
single page version
पामे, पण कांई ते वस्तु अन्य थई जती नथी. पर्यायपणे परिणमे एम भिन्न भिन्न. वस्तु तो एनी
ए-एवडी ने एवडी-एवी ने (एवी) ए वस्तु छे. आहा...हा! “जीव मनुष्य देवादिक” देवादिकमां
तिर्यंच-नारकी एना पर्याये परिणमतां छतां-अवस्थामां-अवस्थारूपे थवा छतां (आत्मा) अन्य थई
जतो नथी. अनेरी चीज थई जती नथी. आहा...हा! जीवद्रव्य तो जीवद्रव्यरूपे त्रिकाळ छे. आहा...!
भगवत्स्वरूप! अहींयां तो पर्यायोरूपे परिणमे छे एम कह्युं. ‘नियमसार’ मां तो एम कह्युं के जे
मोक्ष अने संवर-निर्जरा आदिनी पर्याय छे ए परद्रव्य छे. केम के स्वद्रव्य जे छे त्रिकाळ! सच्चिदानंद
प्रभु! एकरूप स्वभाव-ज्ञायक परम पारिणामिक स्वभाव, ए स्वद्रव्य छे. अने मोक्षनी पर्याय, संवर-
निर्जरानी पर्याय (परद्रव्य छे.) (
स्थानो नथी.) (आम छे छतां) अहींयां कहे छे के जीव (पर्यायोमां) प्रवर्ते छे. आहा...हा...हा!
पर्याय एनी छे. ई कांई करमथी थई छे के कांई संयोगो-बीजी चीजथी थई छे (ए पर्यायो के)
सिद्धनी के नर्कनी (के अन्य पर्याय) संयोगी चीजथी थई छे एम नथी. छतां ते अनेरी अनेरी
पर्याये, स्वयंसिद्ध पोते (स्वतः) परिणमे (छे) छतां वस्तु (आत्मा) अन्य-अन्य थई जती नथी.
आहा...हा...हा!
मनुष्यपणे, तिर्यंचपणे, देवपणे, ने सिद्धपणे-ए पांच (प्रकारनी) पर्यायपणे परिणमतां छतां
(आत्मा) अन्य थई जतो नथी. द्रव्य बीजुं थई जाय छे एम नथी. आहा...! त्यां
नाख्युं छे. (
अपेक्षाए जेटली पर्यायो थाय, ए बधी परद्रव्य, परभाव हेय छे. (तो एने तो) पोते भगवान
कुंदकुंदाचार्ये परद्रव्य कह्युं. तो एनो (आधार) लईने
Page 479 of 540
PDF/HTML Page 488 of 549
single page version
भगवान (आत्मा) ध्रुव! टंकोत्कीर्ण, वज्रनुं बिंब! जेम एकरूप होय, जेमां पर्यायनो प्रवेश नथी,
छतां पर्याय छे. आहा... हा! वस्तु भगवान आत्मा!
उपर समकिती–ज्ञानीने तेनुं लक्ष नथी. ज्ञान बराबर करे. ज्ञान तो छ द्रव्यनुं य करे. (ए ज्ञान)
करवा छतां एक स्वद्रव्य जे चैतन्यप्रभु! ई कोई (पण) पर्याये थतो नथी माटे एकरूप छे, एवी
द्रष्टि धर्मीनी कदी खसती नथी!! आहा! अने ए द्रष्टि खसे तो ई पर्यायबुद्धि-मिथ्याद्रष्टि थई जाय
छे. आहा... हा! ए कीधुं (हवे कहे छे.)
निगोदनी-लसण ने डुंगळी, एनी एक कटकीमां अनंताजीव (एवो) एक जीव अक्षरना अनंतमां
भागमां विकास होवा छतां जीवद्रव्य अनेरुं थतुं नथी. आहा... हा! (जीव) पर्यायमां परिणम्युं छे.
एम कहेवाय, ई अहींयां कीधुं छे. (
‘के जे पर्यायोना स्वरूपनुं कर्ता, करण अने अधिकरण होवाने लीधे पर्यायनी अपृथक छे’) एम
कहेशे. आहा...हा! आहा...हा! पाछळ छे छेल्ली छे. ए पर्यायनुं एक बाजु एम कहे पर्यायनुं षट्कारक
परिणमन, द्रव्यने गुणनी अपेक्षा विना स्वतंत्र छे. एक बाजु एम कहे द्रव्य पोते ते पर्यायमां
परिणमे छे. परिणमे छतां द्रव्य एम थतुं नथी. आहा.. हा! पर्यायने परद्रव्य कहीने, परद्रव्यरूपे
परिणमे छे. परिणमे छतां ई द्रव्य छे सत् ई अनेरापणे थतुं नथी. आहा...हा...हा! एनी पोतानी
पर्याय जे पांच (प्रकारनी) छे ए पणे थवा छतां द्रव्य एम थतुं नथी. आहा...हा! पर्यायने परद्रव्य
कहीने, परद्रव्यरूपे परिणमे छे छतां ई द्रव्य छे सत् ई अनेरापणे थतुं नथी. आहा...हा...हा! एनी
पोतानी पर्याय जे पांच (प्रकारनी) छे ए -पणे थवा छतां, द्रव्य एम थतुं नथी. तो बीजा पदार्थ-
संयोगनी तो वातशी करवी? के संयोगने लईने आम थयुं-संयोगने लईने आम थयुं-कर्मनो उदय
आकरो आव्यो माटे आम थयुं-आहा...! दुश्मन एवो प्रतिकूळ आव्यो के खरेखर सूता’ ता ने मार्यो!
आ ज तो एवुं सांभळ्युं ओला कान्तिभाईनुं क्यारे मरी गया खबर नथी कहे. एम के राते थई
गयो अकस्मात कहे. सवारे दूधवाळी आवी ते कहे के कान्तिभाईनुं माथुं आम केम थई गयुं छे? दूध
देवावाळाए (कीधु). त्यां ज्यां जोवे ते खलास भाई! कांई नथी. क्यारे देह छूटयो? आहा...हा! जे
समये देह छूटवानो ते समये देह छूटशे. आहा...हा! ई पहेलुं खबर दईने छूटशे? के भई लो हवे हुं
आ समये छूटवानुं छुं.
क्यां सिद्धनी पर्याय, आम होवा छतां द्रव्य तो तेनुं ते ज ने एनुं ए रह्युं छे. आहा... हा! तिर्यंचनी
Page 480 of 540
PDF/HTML Page 489 of 549
single page version
ए पांच (पर्यायपणे) परिणमतां छतां अन्य थतो नथी (कोण?) द्रव्य-जीव. “अनन्य रहे छे तेनो
ते ज रहे छे” तेवो ने तेवो ज रहे छे. आहा... हा! “अनन्य रहे छे’ अने “तेनो ते ज रहे छे”
आहा...हा आ ‘ज्ञेय अधिकार’ छे. ज्ञेयनी मर्यादा स्वतंत्र छे. गमे ते पर्यायो-रूपे परिणमे छतां द्रव्य
तो द्रव्यरूपेज रहे छे द्रव्य अनेरुं थतुं नथी, तेनुं बीजुं थतुं नथी, बीजी रीते थतुं नथी.
देवपर्याय थई, ए पूर्वभवे मनुष्य हता. ए जीव ज पूर्वभवे मनुष्य हतो. आहा...हा! अने अमुक
भवे तिर्यंच हतो”-एम ज्ञान थई शके छे. “आहा...हा! “आ रीते, जीवनी माफक.” जीवनुं द्रष्टांत
दीधुं अहींयां तो (एम) “दरेक द्रव्य पोताना सर्व पर्यायोमां तेनुं ते ज रहे छे.” परमाणु आदि दरेक
द्रव्य, पोताना सर्व पर्यायो-अवस्थामां, गमे तेवी पर्यायमां वर्ततुं होय पण “तेनुं ते ज” द्रव्य रहे छे.
आहा...हा...हा!
आहा... हा! एकवार ई परमाणु सर्पनी दाढमां झेर-पणे परिणमेलो होय छे. आहा... हा! छतां
परमाणु तो तेनो ते ज- ते रीते ज रहयो छे. अने ए परमाणु साकरनी पर्यायपणे परिणमे. आहा...
हा! तो द्रव्य छे ते तो तेनुं ते ज रह्युं ने तेवुं ने तेवुं ज रह्युं छे. द्रव्यमां कांई ओछुं-वत्तु के घालमेल
थई नथी. आहा... हा!
रहयो छो. गरीबने घरे- मागी खाय त्यारे रोटला मळे. अने लूलो होय-पांगळो होय, आंधळो होय.
आहा...हा! ई शरीरनी अवस्था छे. अंदरमां ए जातनी योग्यता (छे.) छतां (आत्म) द्रव्य तो तेवुं
ने तेवुं ज छे. आहा...हा! गमे ते अवस्था (हो) आ परमाणु (शरीरना) एक वार वींछीना
डंखपणे परिणमेला हता. आ परमाणु सर्पनी दाढमां झेर-रूपे थयेला हता. अत्यारे आ (शरीरनी)
पर्यायपणे छे छतां वस्तु (परमाणुद्रव्य) छे ई छे एवी ने एवी छे. आहा...हा! (अवस्थाओमां)
केटलो फेर! पर्यायनो केटलो फेर! ई तो पर्यायनो फेर, वस्तुनो फेर कांई नथी. आहा...हा! आवुं
स्वरूप छे (ज्ञेयोनुं.) आ ‘ज्ञेय अधिकार’ छे. ज्ञेय छे ई द्रव्य तरीके ते एवुं ने
Page 481 of 540
PDF/HTML Page 490 of 549
single page version
अवास्था थाय. विष्टा उसेडे, पायखाने (थी) एवी पर्याय थाय पर्याय. ई क्रिया तो जडनी छे.
आहा... हा! ए पर्याय थवा छतां वस्तु तो जेवी छे एवी ज रही छे. आहा... हा! अने एक
तीर्थंकरनो जीव, त्रण ज्ञान ने क्षायिकनी पर्याय वखते आहा... हा! माताना उदरमां आवे छे.
(गर्भमां) सवा नव महिना रहे छे. एवी भले पर्याय होय कहे छे, छतां द्रव्य तो तेवुं ने तेवुं छे
एमां अंदर. आहा.. हा! विस्मय! आश्चर्यकारी वात छे! सर्वज्ञ सिवाय, आवुं कोईए जोयुं नथी.
कल्पनानी वातुं करी ए कांई वस्तुनी स्थिति नथी. आहा... हा!
आम द्रव्यनुं अनन्यपणुं होवाथी द्रव्यनो सत्–उत्पाद नककी थाय छे.” भगवान आत्मा! तेनो ते
होवाथी ते द्रव्यनो सत्-उत्पाद, छे एमांथी थाय छे. ई सत्-उत्पाद अन्वयशक्ति अंदर शक्तिरूपे हती
सत्पणे ते आवी छे. ई सत्-उत्पाद छे. एने बहारना कोई संयोगोने कारणे सत्-उत्पाद थयो छे
एम नथी. आहा...हा!
Page 482 of 540
PDF/HTML Page 491 of 549
single page version
एवं अहोज्जमाणो अणण्णभावं कधं लहदि ।। ११३।।
एवमभवन्ननन्यभावं कथं लभते ।। ११३।।
ए रीत नहि होतो थको कयम ते अनन्यपणुं धरे? ११३.
(-एकरूपपणे जोडायेलो) जे क्रमानुपाती (क्रमानुसार) स्वकाळे उत्पाद थाय छे तेमां पर्यायभूत
स्वव्यतिरेकव्यकितनुं पूर्वे असत्पणुं होवाथी, पर्यायो अन्य ज छे. माटे पर्यायोना अन्यपणा वडे
द्रव्यनो - के जे पर्यायोना स्वरूपनुं कर्ता, करण अने अधिकरण होवाने लीधे पर्यायोथी अपृथक छे
तेनो-असत् उत्पाद नककी थाय छे.
जीवद्रव्य पण-वलयादि विकारो (कंकण वगेरे पर्यायो) जेने ऊपजे छे एवा सुवर्णनी जेम-पदे पदे
(पगले पगले, पर्याये पर्याये) अन्य न होय? जेम कंकण, कुंडळ वगेरे पर्यायो अन्य छे (-भिन्नभिन्न
छे, तेना ते ज नथी) तेथी ते पर्यायो करनारुं सुवर्ण पण अन्य छे, तेम मनुष्य, देव वगेरे पर्यायो
अन्य छे तेथी ते पर्याये करनारुं जीवद्रव्य पण पर्याय-अपेक्षाए अन्य छे.)
Page 483 of 540
PDF/HTML Page 492 of 549
single page version
-अन्य छे. आ रीते पर्यायो अन्य होवाथी, ते पर्यायोनो करनार, साधान अने आधार एवो जीव
पण पर्याय-अपेक्षाए अन्यपणाने पामे छे. आरीते, जीवनी माफक, दरेक द्रव्यने पर्याय अपेक्षाए
अन्यपणुं छे. आम द्रव्यने अन्यपणुं होवाथी द्रव्यने असत्-उत्पाद छे एम निश्चित थाय छे. ११३.
Page 484 of 540
PDF/HTML Page 493 of 549
single page version
तेवी पर्याय आवी. अने हवे आ तो असत्-उत्पाद (कहे छे.) पर्याय आम नहोती पर्याय एवी
पर्याय थई. ए असत्-उत्पाद (छे.) असत्-उत्पादमां अन्यपणा वडे-अनेरापणा वडे ई वखते
जीवद्रव्य ई नो ई रह्यो. पण पर्याय तरीके बीजो (अन्य) थई गयो! आहा... हा! क्यां ई
सर्वार्थसिद्धिना देवनो जीव, अने क्यां एक नरक-निगोद ने सातमी नरकनो जीव, पर्याये? (ए
असत्-उत्पाद होवा छतां द्रव्य तो ई ने ई ज छे.) एने विश्वास बेसवो (के) तत्त्व आवुं ज छे.
परना संयोग विना, आवी एकदम पर्याय सिद्धनी थाय, देवनी थाय, निगोदनी थाय-एमां कोई
संयोगोने कारणे (ए थाय) छे एम नथी. ते ते समयना ते (ते) उत्पाद- छे एमांथी थाय ई
अपेक्षाए सत्-उत्पाद छे. हवे नो’ ती ने थई, असत्-उत्पाद छे. पर्यायनी अपेक्षाए. (हवे आ
गाथामां) ई कहे छे.
एवं अहोज्जमाणो अणण्णभावं कधं लहदि।।
ए रीत नहि होतो थको कयम ते अनन्यपणुं धरे? ११३.
स्त्रीनुं शरीर पामे ने...! भंगीनुं शरीर पामे, विष्टा (उपाडे.) आहा... हा! पण एनी पर्याय जे छे
ते छे. ई अनेरी-अनेरी पर्याय थई छे. आहा...! वस्तु अनेरी थई नथी. आहा... हा... हा... हा!
ए ‘ज्ञेयनो विषय’ छे. ज्ञेयना स्वरूपनी मर्यादा आ छे. आहा... हा! आम... केम? एवो जेमां
अवकाश नथी. आहा...! (हवे) एनी टीका.
वारता नथी. आ तो सर्वज्ञ परमेश्वर, त्रिलोकनाथ जेणे एक समयमां, त्रण काळ त्रण लोक जाणे
एवी पर्याय प्रगट करी- तो पण कहे छे पर्याय छे ते ई अनेरी-अनेरी (छे.) ई
Page 485 of 540
PDF/HTML Page 494 of 549
single page version
ओलामां आवे छे ने...! ‘पंचस्तिकाय’ (मां) अभूतपूर्व! ई बीजी अपेक्षाए. सिद्धपर्याय अभूतपूर्व
(कीधी केमके) पूर्वे नो’ ती ने थई छे. आहा... हा! अनंतकाळमां कोई दि’ सिद्धदशा (के जे) अनंत
ज्ञान-आनंद अनंत-अनंत शक्तिओनुं व्यक्तपणुं पूरण अनंतकाळमां कोई दि’ थयुं नहोतुं. ए थाय
छे - ए पर्यायपणे अनेरुं थयुं छे. द्रव्य तरीके भले एनो ए छे. पण पर्याय तरीके द्रव्य अनेरुं थयुं
छे. आहा... हा! लेबाश एनो ई पर्यायनो ए आव्यो छे. आहा... हा! दीर्घद्रष्टिनी वात छे अहींया
तो भाई! लांबी द्रष्टि करे (तो समजाय तेवुं छे.) वर्तमान पर्यायमां-कहे छे. “पर्यायो पर्यायभूत”
एटले पर्यायो छे.
परमाणुओमां-द्रव्यत्वपणुं-एनी अन्वयशक्तिओपणुं-गुणशक्तिओपणुं ए तो त्रिकाळ छे. एमां
अनेरापणुं, एमां नथी. आहा... हा! आ तो “पर्यायो पर्यायभूत स्वव्यतिरेकव्यक्तिना” स्व
(व्यतिरेक एटले) भिन्न व्यक्ति नाम प्रगटने “काळे ज सत्” छे. ए काळे ज ते पर्याय सत् छे.
पहेलां नो’ ती ने थई माटे असत्-उत्पाद (कह्यो पण) ते काळे ज सत् छे. आहा... हा!
हजार देव सेवा (करता होय). ई आम पडयो होय (रतनने ढोलिये). बहारनी दशानी वात नथी
आ तो अंतरनी (के) ए बीजे समये सातमी नरकनो नारकी (थाय.) आहा... हा! (एकदम)
अनेरी-अनेरी पर्यायपणे! (तो) कहे छे के आटलो बधो फेर पडे छे तेथी कोई संयोगने कारणे ते
(फेर) छे एम नथी ई कहेशे हमणां (टीकामां) समजाणुं कांई?
पर्यायनी अपेक्षाए (असत्-उत्पाद छे) द्रव्यनी अपेक्षाए सत्-उत्पाद कह्यो’ तो. छे ते ऊपजे छे
अहींयां तो नथी ते ऊपजे छे, पर्याय नो’ ती न ऊपजे छे. आहा... हा! आ वीतरागनो अनेकांत
मारग!! ए वस्तुनी स्थिति एवी छे. केटलाक लोको एम कहे छे (के) बधा मारगो भेगां करीने
भगवाने आवुं अनेकांतपणुं प्ररूप्युं!! आहा... हा... हा! एम कहे छे पंडितो अत्यारे (केटलाक) के
एकांत- (वेदांत) द्रव्यनुं एकांत (बौद्ध) पर्यायनुं एकांत-एम बधानुं भेगुं करीने अनेकांत कर्युं!
(पण एम नथी भाई!) एमने तो केवळज्ञान थयुं त्यारे वस्तु जे प्रमाणे छे ते प्रमाणे
(केवळज्ञानमां) जणाणी छे. जणाणी एवी वस्तु आ वाणी द्वारा आवी छे. एमांथी आगम रचाणा
छे. (ए) आगमने सांभळीने (समजीने) भव्य जीवो संशय निवारे (छे.) आहा... हा!
Page 486 of 540
PDF/HTML Page 495 of 549
single page version
द्रव्यत्वभूत-द्रव्यपणुं (अर्थात्) सत्नुं सत्पणुं, भावनुं भाववानपणुं जे आगळ आवी गयुं छे ते
द्रव्यत्वभूत “अन्वयशक्ति साथे गूंथायेलो (–एकरूपपणे जोडायेलो) जे क्रमानुंपाती क्रमानुसार
(एटले) ए अन्वयनी साथे पर्याय (व्यतिरेक) जोडायेली छे. (पर्याय) तद्न अध्धरथी आम
(आधार विना) थई छे एम नथी. आहा... हा! पहेली नो’ ती ने थई माटे अन्वय साथे कांई
संबंध ज नथी एम नहीं. आहा... हा! अन्वय एटले गुणो. आहा! आ बधी भाषा जुदी जात छे.
पर्यायपणे असत् छतां ते व्यतिरेको पर्याय
उत्पन्न थाय. आहा... हा!
एमां पण एनी पर्याय पण परथी नथी. स्वकाळे जे उत्पन्न (पर्याय) एनी अन्वयशक्तिओ - जे
तेना गुणो छे तेना संबंधेथी पर्याय उत्पन्न थाय छे, पोते थाय छे पण अन्वयशक्ति साथे संबंध छे.
आहा... हा! अन्वयशक्ति साथे संबंध तूटीने - नो’ ती ने थई छे माटे संबंध तूटीने थई छे (एम
नहीं) आहा... हा! गजब वात छे!!
कहेवाय. जेना शब्दोमां गंभीरतानो पार नथी! थोडामां घणुं करीने समाडी दीधुं छे! आहा... हा!
दिगंबर संतोए भरतक्षेत्रमां केवळज्ञानना बीजडां रोप्यां छे आहा...! अन्वयशक्ति साथे
एकरूपपणे जोडायेलो जे क्रमानुपाती (एटले) क्रमे थतो - जे थवाथी ते ज थाय ते क्रमे अनुपाती -
आहा..हा! साधारण अधिकार छे, आ प्रवचनसार ने ज्ञेय अधिकार एम करीने काढी नाखे. बापु!
एम नथी भाई! आ तो वीतरागनी वाणी छे!! आहा... परमागम छे!! दिव्यध्वनिमां आवेलो सार
छे!! आहा...हा! भले कहे छे एकदम पर्यायनो पलटो खाय, सिद्धनी पर्याय पलटे एकदम! छतां
एनी अन्वयशक्तिना संबंधमां रहीने थई छे. आहा...हा...हा! सत्-उत्पादमां तो ते होय ज ते. छे ई
थई छे एम. पण असत्-उत्पादमां पण नो’ ती ने थई माटे असत्- (उत्पाद) छतां ए पर्यायने
क्रमानुपाती जे अन्वयशक्तिओ छे-गुणो छे-द्रव्यनुं द्रव्यपणुं छे. द्रव्यनुं द्रव्यत्वपणुं - एनी शक्तिपणुं
जे छे एनो संबंध राखीने पर्यायो क्रमानुपाती थाय छे. आहा... हा! हवे आवुं बधुं क्यारे याद रहे?
आहा... हा! हाल्या जाय जुओने आम अकस्मात! खबर न पडी कहे छे आजे सवारे वळी एवुं
सांभळ्युं! सवारे ओली दूधवाळी आवी त्यारे खबर पडी! दूधवाळी कहे के आ कान्तिभाईनुं माथुं
आम केम छे? थई गयेलुं (मृत्यु) जोवे त्यां कांई न मळे, आ देहनी स्थिति! रात्रे त्यां क्यारे थयुं
एकला! आहा.. हा! ए ज समय ते परिणाम छूटवानो काळ. छतां ते परिणाम अन्वयशक्तिओने
साथे गूंथायेल छे. अध्धरथी थयेल छे (एम नहीं) ई
Page 487 of 540
PDF/HTML Page 496 of 549
single page version
अन्वयशक्तिनो संबंध राखीने थई छे. ए (तेनी साथे) गूंथायेली छे. आहा... हा! को’ देवीलालजी!
आवुं कथन क्यां छे?
कर्यो छे! आव्युं’ तुं आमां क्यां’ क छे, आमां छापुं छे ने...! (तेमां छाप्युं छे के) श्रीमद् राजचंद्र
पण एम के समयसार ने प्रवचनसारनो अभ्यास करता अने एमने को’ के पूछयुं के आ स्थिति क्यारे
थशे? (के आ ज्ञाननो प्रचार क्यारे थशे?) तेओए कह्युं के पचास वरस पछी तेनो प्रकाश वधारे
थशे. (श्रोताः ताळीओ) आमा क्यां’ क छापामां (लखाण) छे. (आ छापुं) के’ दुनुं पडयुं छे ई
तो आमां में तो आ ज वांच्युं अंदरथी.
संप्रदायनी मान्यतानी कोईपणने जरा पण खबर नहोती. ते आ प० वर्ष पर निर्वाणपदने पामेला
श्रीमद् राजचंद्रजी एकला दिगंबर संप्रदायना सिद्धांतो केवळ पोताना अथाग बुद्धिबळे यथार्थ समज्यां
हता. एणे देशकाळ जोईने दिगंबरना पवित्र सिद्धांतोनुं सौराष्ट्रमां के गुजरातमां कोईने खास शिक्षण
आप्युं नहोतुं. एनो शिष्यवर्ग एटलुं जाणतो हतो के श्रीमद्-कृपाळुंदेव दिगंबर जैन संप्रदायना
समयसार, प्रवचनसार, भगवती आराधना वगेरे आगमो-परमागमोनुं अवलोकन करे छे. पण ए
सं. १९प७ नी सालमां राजकोट मध्ये श्रीमद् राजचंद्रजीनुं अवसान थयुं. त्यारे एनी आगळ कोई
कोई जिज्ञासुए पूछेलुं आपनुं - पवित्र ज्ञान - खरेखरुं क्यारे प्रसार पामशे? त्यारे (तेओश्री) एक
ज उत्तर आपता हता के अमारा निर्वाण पछी पचास वर्षे आ पवित्र ज्ञाननो प्रचारक नीकळशे.
(ताळीओ-हर्षनाद).
मोकल्यो’ तो. कया शेठ? हा, जयसुख शेठ! एने माणसने मोकल्यो’ तो. पांच हजार रूपिया दईने के
श्रीमद्नो फोटो! के अहींथी शरूआत... (थाय एम धारीने.) घणुं आ लख्युं छे आमां हों! अने
प्रसार करशे. अने हालमां ज्ञाननो प्रचार सोनगढना संत पूज्य कानजीस्वामी सौराष्ट्रमां करे छे.
सौराष्ट्रमां चारे बाजु - गामे - गाम दिगंबर जैन संप्रदायना मंदिरो तैयार थई रह्यां छे. प्रतिष्ठा
अने अंजनशलाकाओ धाम-धूमपूर्वक थाय छे. भाग्यशाळी हजारो लोको गामो-गाम धननो सदुपयोग
करे छे. आ रीते पू. कानजीस्वामीना अथाग प्रयत्न वडे सौराष्ट्रभरमां दिगंबर जैन धर्मनी
Page 488 of 540
PDF/HTML Page 497 of 549
single page version
केवुं कहे छे? (गाथामां)
अन्वयशक्ति साथे गूंथायेलो (–एकरूपपणे जोडायेलो) जे क्रमानुपाती - क्रमे थतो स्वकाळे उत्पाद
थाय छे.” आहा...! केटलुं मूकयुं छे? असत्-उत्पाद छे छतां तद्रन अध्धरथी - आम आकाशना
फूलनी जेम छे एम नहीं. ई (असत्-उत्पाद) अन्वयनी साणे जोडाणनी उत्पन्न थाय छे. अने ते
स्वकाळे पर्याय उत्पन्न थाय छे. आहा... हा! आमां हवे वाद-विवादे एकांत छे, सोनगढनुं एकांत!
कहो बापु! तुं शुं करी रह्यो छे? प्रभु! तमे य प्रभु छो बापु! भगवान! बापु, आ तो भगवान
थवानी कळा छे! ई भगवानस्वरूप छे. छे ते थाय छे. (ई सत्-उत्पाद) अने असत्-उत्पादनी
पर्याय कीधी तो ते पण अन्वयशक्ति हारे गूंथायेली कीधी (छे.) चेतनजी! आंही बहारमां तो सत्-
उत्पाद कीधो अने (वळी) असत्-उत्पाद कीधो, नथी पहेली ने थई, ए पर्याय अपेक्षाए (कीधुं)
छतां पहेली नहोती ने थई तेने असत्-उत्पाद कीधो, पण अन्वयशक्ति साथे तेने संबंध छे -
जोडायेली छे. आहा... हा! आवी वात! क्यां छे बापा! भाग्यशाळीने काने पडे एवी वातो छे आ
तो!
ते सत् - उत्पाद छे. छे ते थाय छे. अंदर -मां छे (ते आवे छे.) अंदरमां योग्यता, ए जातनी पडी
छे. भगवाने तो जोई छे ने के आ पर्याय थाशे, अहींयां. आहा... हा! अन्वयशक्तिमांथी - भगवाने
तो जोयुं छे के आ पर्याय छे ई आमांथी आवशे. अहींया हवे असत्-उत्पादमां पण भगवान! वात
झीणी बहु प्रभु! ए पर्याय नो’ ती ने थई, तो पण जे द्रव्य - जे वस्तु छे एनी अन्वयशक्ति-
द्रव्यत्वपणुं-गुणपणुं-भावपणुं जे छे एनी साथे नथी ने थई ते (असत्-उत्पाद) पण गूंथायेली छे.
शशीभाई! आहा...हा! जुओ! आ प्रवचनसार! आहा...! गजब वात छे!! एनी रीते अने पद्धति
अलौकिक छे! आहा...हा! एमां दुनियाना विस्मयो अने अचिंत्यता क्यां रहे एमां? आहा... हा!
(खरेखर अलौकिक तो) एना द्रव्यने पर्याय - बेनी समजणमां, एनी विस्मयता लागे. (अने
बाकीनी सर्व) बीजी चीजो - गमे तेटली अनुकूळता (वाळी) - करोडो प्रकारनी हो,
Page 489 of 540
PDF/HTML Page 498 of 549
single page version
कहेवाय, ई अन्वयशक्ति कहेवाय (ई गुण कहेवाय.) आहा... हा! ए (पर्याय) नथी ने उत्पन्न थई
(छतां ए) असत्-उत्पादने संबंध छे अन्वयशक्ति साथे. ए (असत्-उत्पाद कीधो) अध्धरथी
साधन थई गई छे- नथी ने थई माटे पण एम नथी. आवी वातुं छे हवे! आ बेनुं-दीकरियुं ने
साधारण ने अभ्यास (कंईक) होय एने तो ठीक, पण आ रोटला रांधे ने खाय ने... एमां आ वातुं
(बेसारवी)! शुं कहे छे आ? बेसवुं कठण पडे! आहा... हा!
(-एकरूपपणे) जोडायेल छे. क्रमानुसार छे. जे समये, जे थवानी ते क्रम-अनुसार (ज) छे. आहा...
हा! (जुओ आ) “क्रमबद्ध”!! तमे क्रमबद्ध मानो तो पुरुषार्थ ऊडी जाय छे. अरे प्रभु! सांभळ तो
खरो! (एम छे नहीं.) आ ‘क्रमानुपाती’ (क्रमबद्ध) नो निर्णय करे छे त्यारे स्वद्रव्य उपर द्रष्टि
जाय छे. (ए ज पुरुषार्थ छे.) कारणके (पर्याय) नो’ ती ने थई, ए पर्याय अन्वय साथे गूंथायेली
छे. (एने) अन्वय साथे संबंध छे. ए अन्वय-गुण छे ते, अन्वयी-द्रव्य छे तेनुं अन्वयपणुं छे- ए
द्रव्यनुं द्रव्यपणुं छे. (माटे) गूंथायेली पर्याय द्रव्यमांथी- जे नहोती ने थई - एम ज्यां निर्णय करवा
जाय छे त्यां द्रव्यनो निर्णय थाय छे. देवीलालजी! आहा... हा!
नथी, तेम ज अन्वयशक्तिओ जे छे - गुणो छे एनी साथे (ए असत् पर्यायने) कांई पण संबंध
नथी ने ए विनानी थई छे एम नथी. आहा... हा! शुं द्रव्य-गुण ने पर्यायने (अलौकिक रीते) सिद्ध
करे छे! हें? एक माणस पूछतो’ तो (कहे के) आ द्रव्य-गुण-पर्याय पोताथी जाणवा-द्रव्य-गुण
जाणवा एमां शुं? अरे! भगवान! एमां सर्वस्व छे! द्रव्यमां सर्वस्व छे, एना गुणोमां सर्वस्व छे,
अने ते काळे क्रमानुपाती-क्रमानुसार (क्रमबद्ध) स्वकाळे ते ज (उत्पाद) थाय. आहा... हा!
(श्रोताः) आमां ज पुरुषार्थ छे... (उत्तरः) अनंत पुरुषार्थ छे! भाई! आवो निर्णय जेणे करवो छे.
आ कहेलानुं तात्पर्य शुं छे? (अहींया) एवुं कह्युं के आम थाय छे (सत्-उत्पाद) ने आम थाय छे
(असत्-उत्पाद) बस एटलुं - एम ज छे! (तो कहे छे केः) एनुं तात्पर्य छे के नहोती ने थई तो
पण गुण साथे संबंध छे अने गुण छे ई गुणीना छे. एना उपर द्रष्टि जतां सत्नी तने खबर -
श्रद्धा पडशे. आवो सत् परमात्मा! सत् छे. आहा... हा!
Page 490 of 540
PDF/HTML Page 499 of 549
single page version
चीज आनंदमय छे. जेनो (आ) नमूनो आववाथी...!! समजाणुं काई? आहा... हा!
दश-दश लाख पेदा करे छे महिने! आम दुकाने बेसे, तो नोकरो वीस-पचीस. भाई! न्यां छे ने
शांतिभाईने त्यां, शांति (भाई) झवेरी! शुं कहेवाय ई? झवेरात, झवेरात. आ हीरा घसे छे ने...!
बधा हुशियार माणस! एक-एकने महिने चारसे-पांचसे-छसे मळता हशे! (श्रोताः) वधारे मळता
हशे... (उत्तरः) हजार लो ने...! अमने को’ क वात करे अमे... एमां ई कोई नवीन चीज नथी
बापु! आहा... हा! ए कंई विस्मयकारी नथी. आहा... हा! (विस्मयकारी चीज तो) प्रभु! तारुं
(आत्म) द्रव्य ने द्रव्यत्वपणुं अने तेनी क्रमानुपाती-क्रमानुसार (क्रमबद्ध) स्वकाळे परिणमन थाय
तेवुं तारुं स्वरूप-स्वभाव छे!! आहा... हा! को’ समजाणुं आमां? आहा... हा! आ तो मारग
बापा! त्रण लोकना नाथ, तीर्थंकरदेव (नी) वाणीमां आव्युं (ई) अलौकिक वातुं छे. (श्रोताः)
द्रव्यमां हती ते आवी, ए वात द्रव्यद्रष्टिवाळा ज कहे ने...! (उत्तरः) ई तो द्रव्यद्रष्टि छे. पण नहोती
ने थई (ई) उत्पादने अन्वय साथे संबंध छे. आहा... हा! देवीलालजी! अध्धरथी - आम अध्धरथी
(शुं) थई छे! (ना.) ए तो हारे ज राख्युं छे. आहा... हा! ओली सत् छे ई उत्पन्न थाय छे ए
द्रव्यनुं द्रव्यतत्त्वपणुं - अन्वयशक्तिओना संबंधमां हती - छे ई आवी छे पण अहींया पर्याय तरीके
जुओ के (पहेली) नहोती ने आवी तो पण अन्वय साथे संबंध छे. आहा... हा!
आहा... हा! जेम अन्वयशक्तिनुं द्रव्य, एकरूप स्वकाळे छे, त्रिकाळ एकरूप छे. अने आमां
(पर्यायमां) एक समयनो काळ, ते समयनो ते ज काळ छे. आहा... हा! स्वकाळे ते पर्याय उत्पन्न
थाय छे. केटली भाषा वापरी छे. (जुओ!) “क्रमानुपाती” छे? (पाठमां) “स्वकाळे” “उत्पाद”
थाय छे. “तेमां पर्यायभूत स्वव्यतिरेक व्यक्तिनुं पूर्वे असत्पणुं होवाथी” ए पर्यायभूत - नवी
थई, पूर्वे नहोती, एथी एने असत्पणुं होवाथी
संबंध विनानी (थई छे) एम नहीं. आहा... हा! आवी वातुं!! ओलुं तो कहे के दया पाळो... ने
छ- कायनी दया पाळो... ने व्रत करो ने... उपवास करो... ने आ करो..... ने धूळमां य ए तो अज्ञान
छे. आहा... हा!
Page 491 of 540
PDF/HTML Page 500 of 549
single page version
करण अने अधिकरण होवाने लीधे.” देखो! शुं आव्युं? “माटे पर्यायोना अन्यपणा वडे द्रव्यनो - के
जे पर्यायोना स्वरूपनुं कर्ता छे” आहा... हा! ए पर्यायनो, स्वद्रव्य कर्ता छे. परद्रव्य-कर्मनी प्रकृतिनो
उदय तीव्र आव्यो माटे अहींया विकार थयो ने... ए करम खसी गयुं समकित थयुं ने... एम नहीं.
आहा... हा! ए समकितनी पर्यायने काळे- पहेली नहोती ने थई - अरे! सिद्धपणुं पहेलुं नो’ तुं.
ए सिद्धपणुं थयुं- ए अभूतपूर्व थयुं छतां- अन्वयशक्तिनो संबंध राखीने थयुं छे. अने ते
क्रमानुसारी (क्रमबद्ध) ते पर्याय ते काळे, सिद्धनी पर्याय ते (स्वकाळे) थाय छे. आहा... हा... हा!
ए पर्यायने तेनुं द्रव्यत्व - अन्वयशक्ति साथे संबंध छे. अन्वयशक्ति छे ते द्रव्यनी छे. आहा... हा!
त्रणे य भेगुं थयुं!! आहा... हा! भले! नरकनी पर्याय, थाय पण कहे छे के पर्याय छे तो एनी -
एनामां -एनाथी छे ने...! एमां द्रव्य वर्ते छे ने...! द्रव्य वर्ते छे ते द्रव्यनी अन्वयशक्तिओ साथे ते
(पर्याय) गूंथायेली छे ने...! अध्धरथी थई नथी (कांई ए पर्याय) आहा... हा!
बहु मुश्केल पडे! आहा... हा! हीरालालजी! तमे आवी गया ठीक रविवार छे ने...! वात आवी गई.
भाग्यशाळीने काने पडे एवुं छे! आहा... हा!
(पाठमां) “माटे पर्यायोना अन्यपणा वडे द्रव्यने के जे पर्यायोना स्वरूपनुं कर्ता.” ए द्रव्य छे ई
पर्यायोना स्वरूपनुं कर्ता (छे.) आहा... हा... हा... हा! ए द्रव्य छे ए पर्यायोना स्वरूपनुं करण -
साधन (ई द्रव्य). ए पर्यायनुं साधन द्रव्य (छे.) आहा... हा! करमनो (उदय) आकरो आव्यो ने
करम घटयां माटे (पर्याय आम थई एनी ना पाडे छे.) आहा... हा!
साधन ने अधिकरण!! (असत्-उत्पाद) अनेरापणे थई - स्वकाळे थई - पहेली नो’ ती ने थई,
ए अन्वयशक्तिनो संबंध राखीने थई (एटलुं कह्या पछी) द्रव्य लीधुं. आ पर्यायने अन्वयशक्ति
साथे राखीने कीधुं. हवे द्रव्य लीधुं. आहा... हा! के द्रव्य जे छे ते तेनी पर्यायनुं कर्ता - ते स्वकाळ
पर्याय थाय तेनुं साधन-स्वकाळे पर्याय थाय तेनो आधार (द्रव्य) होवाने लीधे “पर्यायोथी अपृथक
छे.” पर्यायोथी जुदुं (द्रव्य) नथी. “तेनो - असत् - उत्पाद नककी थाय छे.” द्रव्य (कांई) पर्यायोथी
जुदुं नथी. आहा... हा! अपृथक छे. पर्यायो द्रव्यथी अपृथक छे. आहा... हा! तेनो असत्-उत्पाद
नककी थाय छे.