Pravachansar Pravachano-Gujarati (English transliteration). Date: 30-6-1979b,30-06-1979; Gatha: 111.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 35 of 44

 

Page 441 of 540
PDF/HTML Page 450 of 549
single page version

gAthA – 110 pravachanasAr pravachano 441
pravachana tA. 30–6–79.
‘pravachanasAr’ 110 gAthA. ‘have guN ne guNInA anekapaNAnun khanDan kare chhe- AhA... hA!
abhed siddha karI ane pachhI tadna guN ne guNI ek ja chhe, em’ nathI. guN ane guNInA
anekapaNAnun khanDan kare chhe. AhA... hA!
णत्थि गुणो त्ति व कोई पज्जाओ तीह वा विणा दव्वं ।
दव्वत्तं पुण भावो तम्हा दव्वं सयं सत्ता ।। ११०।।
paryAy ke guN evun koI na dravya viN vishve dIse;
dravyatva chhe vaLI bhAv; tethI dravya pote sattva chhe. 110.
AhA... hA! AchArya! digambar AchAryo! kundakund AchArya!! AhA... hA! prachur samvedan bharyA
chhe! prachur AnandanA samvedanamAn paDayA chhe! AvI TIkA thaI gaI chhe. AhA... hA! eno tAtparya e chhe
ke koIpaN paryAy thavA kALe sanyog upar draShTi na kar. sanyog AvyA mATe A thayun! AhA.. hA! ghare
beTho’ to tyAre pariNAm bIjAn hatAn, ane bhagavAnanA darshan karyA tyAre pariNAm bIjAn AvyAn, mATe
I pariNAm sanyogathI AvyAn, em nathI. te pariNAm te vakhate sattAguNano evo ja utpAdano samay
hato. e thayo chhe. sattA utpAdavyayadhrauvyapaNe thaI chhe. ane e sattA dravyathI judI nathI mATe dravya ja e
utpAdavyayadhrauvyapaNe thayun chhe. AhA... hA! bhagavAnane laIne e shubhabhAv thayo nathI, em kahe chhe.
AhA... hA.. hA! ko’! ane I shubhabhAv thayo, te kALe sAtAvedanIy bandhANI, e A shubhabhAvane
laIne nahIn em kahe chhe. tun sanyogathI na jo! AhA... hA... hA! I sAtAvedanIyanA paramANu je chhe I
asti chhe I sattA dharAve chhe. ane sattA (chhe) temAn utpAdavyayadhrauvya pariNaman chhe tethI te vakhate karma
(prakRiti) paNe pariNamavAnI paryAy, enA sattAguNane laIne, ane I guN guNIno-dravyano chhe. to
dravyane laIne I pariNAm karmarUpe thayAn chhe’ . AtmAe rAg-dveSh karyA mATe sAtAvedanIy (prakRiti)
thaI ke kaShAy thaI (to) em nathI. AhA... hA... hA!
(shrotA) nimitta kAraNane laIne
sAtAvedanIy bandhAy, sakAraN...! (uttara) e badhI vAtun! I sATu to vAt kahevAy chhe A.
(kahe chhe) I vAt karatAne bahu, paN nimitta koN? uchit nimitta ho! paN ene laIne
pariNAm thayAn chhe (em nathI kahe chhe) AhA.. hA! gajab vAt chhe!! tIrthankaragotra bandhAy (evA)
shubhabhAv thayA, e enI sattAnI paryAyano utpattino kAL chhe. tethI te tIrthankaragotra bandhANun em
nahIn. tIrthankaragotra bandhANun emAn enA paramANunA je sattAguN chhe e karmanI paryAyapaNe thavAno
utpAdapaNe, vyayapaNe, ne dhrauvyapaNe e sattAguNanun (pariNaman) chhe. ne sattAguNanA pariNAm, guNInA

Page 442 of 540
PDF/HTML Page 451 of 549
single page version

gAthA – 110 pravachanasAr pravachano 442
chhe eTale karmanA paramANu chhe. e kramabaddha ja e rIte pariNamyA chhe. AhA... hA! AvI vAt chhe.
AhA... hA! ekaso das (gAthA.)
TIkA– “kharekhar dravyathI pRuthagbhUt (judun) guN evun koI ke paryAy evun koI paN na hoy;”
paryAy bhinna jAtanI lAge. mATe e to pRuthak chhe. em nathI. dravya-guNanI paryAy, ekadam pheravALI
lAge. ek samaye mati-shrut ne bIje samaye kevaLagnAn. samajANun kAI? ethI em na lAge ke olA
sanyogo anukUL AvyA mATe thayun. ke nA. e to utpAdavyayadhrauvyapaNe pariNaman mATe kevaLagnAn
thavAnun, enA guN-guNIno svabhAv ja evo chhe te thayun. pUrvanI paryAyane laIne ya nahIn. AhA... hA!
kevaLagnAnano paryAy, utpAdarUpe sattAthI potAnA gnAn (guN) nI hayAtIthI, utpAdarUpe, vyayarUpe,
dhrauvyarUpe thayo. svata potAthI thayo chhe. te karmano nAsh thayo ke pUrvanI paryAyane laIne thayo to A
utpAd kevaLagnAnano thayo eme ya nathI. AhA... hA! e to pahelAn AvI gayun (gAthA.) ekaso
ekamAn. vyay chhe I utpAdane laIne nathI, utpAdane vyayanI apekShA nathI, potAnA vyayanI apekShA
nathI. to paranI apekShA hoy, em ja nahIn. AvI vAt chhe bhAI! AhA...hA...hA!
(kahe chhe) mandir banAvavA pandar-pandar lAkhanA. Avo pramukh mANas hoy, agresar ThIk hoy
to I sArun kAm kare. enI ahInyAn nA pADe chhe. ahA... hA... hA! vyavasthApak barAbar hoy dhyAn
rAkhanAro. to tyAn (sansthA ke mandiromAn) paryAy sarakhI thAy. em nathI kahe chhe. AhA.. hA! I
vakhate tenA te vastumAn (je) guN chhe sattAguN lo, gnAnaguN gaNIe, enun pariNaman e kALe e
ja utpAdavyayadhrauvya rUpe pariNaman thavAnun chhe. tethI te (guN dravyano chhe) tethI te dravyanun ja pariNaman
chhe. vyavasthA, vyavasthA karanAro chhe mATe (vyavasthit) ahInyAn thayun chhe em nathI. AhA.. hA! keTalun
pheravavun paDe AmAn! Akho di’ dukAne beTho. ne A karyun ne Anun karyun ne Avun kAryun ne A karyun,
gharAkane barAbar sAchavyA ne...! AhA.. hA! mIThAsathI bolIne Am karyun! (karun-karun nA mithyAtvathI
pheravavun paDe!)
(shrotA) Am mithyAtva karyun ne vaLI nokar rAkhe (uttara) e badhA nokar-nokar
badhA, AhA! koN rAkhe? ne koN chhoDe? badhI vAtun chhe. AhA... hA!
(kahe chhe) sheThiyAno je AtmA chhe. to tenA guNanun astipaNun (tenAmAn) chhe ke nahIn! tenA
guNanun astipaNun chhe ke nahIn, sattA chhe ke nahIn! (to) sattA chhe te utpAdavyayadhrauvyavALI chhe ke ekalI
sattA ja hoy.
उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्तं सत् aneसद्द्रव्यलक्षणम e siddha kare chhe.
‘utpAdavyayadhrauvyayukta sat’ ane ‘saddravya lakShaNam’ - eTale koI paN padArthamAn samay-samaye sattA
laIne utpAdavyayadhrauvya te dravya chhe tethI dravyanA ja e pariNAm chhe. e parane laIne nahIn. ane te
sattAno utpAdavyayadhrauvya thAy, e to tenun svarUp ja chhe. AhA... hA! ko’ samajAy chhe AmAn? A
badhA (sAme beThelA) hushiyAr mANas ke’ vAy. A dAkataro, vakIlo-davAyun-dAkatarane davAnun Avyun ne
ahInyAn. have ke’ ene

Page 443 of 540
PDF/HTML Page 452 of 549
single page version

gAthA – 110 pravachanasAr pravachano 443
mATe thashe. bolAve ke na bolAve! e to e vakhate bolAve nahIn to ya paryAy thavAnI te thavAnI.
AhA... hA! ane dAkatarano AtmA paN te vakhate potAnA utpAdavyayadhrauvyanA pariNamanamAn te paryAy
thAyane! te Ave chhe. AhA... hA... hA! bahu Akarun kAm! AkhI duniyAmAnthI judo paDI jA! kahe chhe.
judo chho. paDI jA eTale...! (judo chho ja.)
(kahe chhe) A sanyogone dekhIne, mArI paryAyamAn pheraphAr thayo, bIjAnI paryAyamAn sanyogane
laIne pheraphAr thayo, e bhulI jA! AhA... hA... hA... hA! te te kALe tenA utpAdavyayane svabhAv
dhrauvya (eTale)
उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्तं सत् e utpAdavyayadhrauvya te pariNAm chhe. enun nAm sattAnA
pariNAm chhe. ane sattA satdravyanI chhe. tethI kharekhar dravyanA ja e pariNAm chhe. AhA... hA... hA!
A sAmbhaL‌yun no hoy to bese nahIn. ekAnt lAge ene ekAnt! AhA... hA! shun thAy bhAI!
traNalokanA nAth! kevaLI paramAtmAnI A vANI chhe. AhA... hA! e vANImAn kaIpaN pheraphAr kare ke
ochhun, adhik ke viparIt (mAne) to satne satpaNe shAstrane, e rIte na mAne e to mithyAdraShTi chhe.
AhA.. hA! shAstramAn ek paN padane, ke ekapaN akSharane-Ave chhe ne ‘sUtra pAhuD’ mAn bhAI!
sUtrapAhuDamAn kahe chhe ke shAstranA ek padane ke ek akSharane pherave e mithyAdraShTi chhe. AhA... hA!
bhAre! Akarun kAm bahu! AhA... hA!
(kahe chhe ke) to dravyanI je samayanI paryAy sattAne laIne thaI, I parane laIne thaI em
mAne I mithyAdraShTi chhe. AhA... hA! shun! svatantratAnA DhanDherA!! AvA sAmbhaL‌yA nathI. AhA... hA!
(shrotA) tenI lAyakAt nahotI to nahotun te vakhate... (uttara) mAtra hAsya ja AhA..!
(ahInyAn kahe chhe ke) “kharekhar dravyathI pRuthagbhUt (judun) guN evun koI ke paryAy evun koI
paN na hoy.” em siddha kare kare chhe have. ke guN ne guNI judA nathI. e (sattA) guNanun
utpAdavyayadhrauvyanun pariNaman thayun I (dravyanun) guNInun ja thayun chhe. e dravya ne guN bey abhed chhe.
em kahe chhe. AhA... hA!
“jem suvarNathI pRuthagbhUt tenI pILAsh Adi ke tenun kunDaNapaNun Adi
hotA nathI.” e suvarNa eTale dravya, pILAsh eTale guN ne kunDaL Adi paryAy, e suvarNathI tenA
guNo judA nathI. ane kunDaLAdi paryAyo hotAn nathI. sonAthI sonAnA pILAsh Adi guNo, ane kunDaL
Adi paryAyo, e sonAthI judAn hotAn nathI. AhA... hA! hajI A to draShTAnt chhe hon? “tem have, te
dravyanA svarUpanI vRuttibhUt ‘astitva’ nAmathI kahevAtun je dravyatva.”
dravyano-svarUpanI hayAtIvALun
eTale astitva-sattA, nAmathI kahevAtun je dravyatva “te teno ‘bhAv’ nAmathI kahevAto guN.” dravyatva
nAmano guN, sattA nAmano guN, kahevAto
“guN ja hovAthI” sattA nAmano-dravyatva nAmano guN ja
hovAthI, “shun te dravyathI pRuthakapaNe varte chhe? (arthAt) sattA, utpAdavyayadhrauvyapaNe pariNamI I sattA
dravyathI pRuthakapaNe varte

Page 444 of 540
PDF/HTML Page 453 of 549
single page version

gAthA – 110 pravachanasAr pravachano 444
chhe? AhA... hA! thoDAmAn bahu-ghaNun bharyun chhe bhAI! dravyatva te bhAv kahevAy chhe e dravyano ‘bhAv’
kahevAy ne...! dravya (je chhe) bhe bhAvavALun ne dravyatva (te) bhAv. (athavA) dravya bhAvavALun-guNavALun
ane sattA-dravyatva te guN. te ‘bhAv’ nAmathI kahevAto guN ja hovAthI kahe chhe ne dravyano A
‘bhAv’. to e bhAv te guN ja chhe. AhA... hA! dravyano ‘astitva’ bhAv. dravyano sattAbhAv. paN
I dravyano sattAbhAv te dravya ja chhe. AhA... hA! AhA... hA... hA... hA! AchAryoe! digambar
santoe! kAm karyun chhe! mANasane Agrah chhoDIne jarI (vichAravun joIe) khoTun lAge ke A badhun
(tyAre) amArun shun khoTun? bApu! mANasane. vichAr to kar bhAI! AhA...! AvI vAtanI gandh kyAn
chhe bIje shAstramAn ya. A karo.. A karo... A karo... A karo.. ahInyAn kahe chhe ke tun karavAnun kahechhe,
(to sAmbhaL) enI sattAnA pariNAm enAmAn ne tArI sattAnA pariNAm tArAmAn (thaI ja rahyA
chhe.) shun karavun chhe tAre? AhA.. hA! kem ke I dravya (shun) sattA vinAnun chhe? ane I sattA
utpAdavyayadhrauvya vinAnI chhe? ane utpAdavyayadhrauvya vinAnun e dravya chhe? (nathI ja.) AhA.. hA!
AvI vAt chhe. (loko to) vAd-vivAd kare pachhI, nahIn? AnAthI Am rahyun- karmano Akaro uday
Ave tyAre vikAr thAy ja. nahIntar vikAr chhe I svabhAv thaI jAy. ahInyAn kahe chhe ke vikAr thavAno
paryAy te samaye sattAnAmanA guNanun e jAtanun astitva pariNAm thavAnun chhe I utpAdavyayadhrauvyarUpe
potAthI thayun chhe. karmane laIne nahIn. AhA... hA!
have A ratanachandajI to jyAn Ave nyAn I ja nAkhe chhe. Ave te e karmane laIne thAy,
karamane laIne thAy, karamane laIne thAy- gnAnAvaraNIyane laIne gnAn thAy. AhA... hA! ahInyAn kahe
chhe ke I gnAnanun je ochhA-vattApaNun thAy chhe I gnAnamAn sattA nAmano guN chhe athavA gnAnamAn gnAnanun
hayAtIvALo guN chhe ne...! e hayAtIvALI pote ja utpAdavyay (dhrauvya) paNe thAy chhe. dhrauvyapaNun
rAkhIne, utpAdapaNe (pote ja thAy chhe. hINI paryAy thAv ke adhik thAv. e potAnA ja utpAdavyay
(dhrauvya) thI thAy chhe, parane laIne nahIn’. AhA... hA... hA! A moTo vAndho hato ne..? varNIjI hAre.
I eNe lakhyun chhe badhA pustako (mAn). sonagaDhanun sAhitya jUThun chhe. bUDADI mUkashe badhAne! AhA.. hA!
eNe A vAt sAmbhaLI no’tI. AhA... hA!
(kahe chhe ke) koI paN samaye, karamano utpAd-vyay, enI sattAnA ne satthI chhe. shun kIdhun? I
karam chhe tenI sattAthI chhe ne ‘utpAdavyayadhrauvya yuktan sat tenun dravya chhe. eTale I satthI sattA chhe ne
sattAthI pariNaman chhe ne I badhun abhed chhe. AhA..hA! em bhagavAn AtmAmAn, vikAranA pariNAm chhe
I utpAdapaNe, sattA nAmanA ke astitvaguNane laIne utpAdavyayapaNe pariName chhe te sattAguNanun pariNaman
chhe. I karamane laIne nahIn. AhA...hA! (mAthe hAth mUkIne loko bole chhe ne) amAre shun karavun bhAI,
karamanun jor chhe. karamanun jor chhe. karamanun jor chhe. I tadna badhI mithyA-bhramaNA chhe. AhA...hA!

Page 445 of 540
PDF/HTML Page 454 of 549
single page version

gAthA – 110 pravachanasAr pravachano 44p
(ahInyAn kahe chhe ke) “je dravyatva te teno ‘bhAv’ nAmathI kahevAto guN ja hovAthI.” sattA
kaho, guN kaho ke kaho (ekArtha chhe.) “shun te dravyathI pRuthakapaNe varte chhe? je guN kaho ke bhAv kaho (ke
sattA kaho) e shun dravyathI judA varte chhe? “nathI ja vartatun. to pachhI dravya svayamev (pote ja) sattA
ho.”
ke vastu pote svayamev ja chhe. sattA chhe ne I sattA utpAdavyay (dhrauvya) paNe pariName chhe.
AhA... hA! shabdo thoDA (chhe.) paN emAn bhAv ghaNA bharyA chhe! AhA... hA! ahInyAn to vAt-sat
shun chhe enI vAt chhe bApA! ahIn koI pakSha nathI, vADo nathI. A to
‘sat’ nI ‘sthiti’ nI
‘maryAdA’ – satnI maryAdA kaye prakAre chhe. (enI vAt chhe.) AhA.. hA! I ekaso das thaI (gAthA-
110).
visheSh kaheshe.......

Page 446 of 540
PDF/HTML Page 455 of 549
single page version

gAthA – 111 pravachanasAr pravachano 446
have dravyane sat-utpAd ane asat-utpAd hovAmAn avirodh siddha kare chhe-
एवंविहं सहावे दव्वं दव्वत्थपज्जयत्थेहिं ।
सदसब्भावणिबद्धं पाडुब्भावं सदा लभदि ।। १११।।
एवंविधं स्वभावे द्रव्यं द्रव्यार्थपर्यायार्थाभ्याम् ।
सदसद्भावनिबद्धं प्रादुर्भावं सदा लभते ।। १११।।
Avun darav dravyArtha–paryAyArthathI nijabhAvamAn
sadbhAv–aNasadbhAvayut utpAdane pAme sadA. 111.
gAthA – 111
anvayArtha– [एवंविधं द्रव्यं] Avun (pUrvokat) dravya [स्वभावे] svabhAvamAn
[द्रव्यार्थपर्यायार्थाभ्यां] dravyArthik ane paryAyArthik nayo vaDe [सदसद्धावनिबद्धं प्रादुर्भावं]
sadbhAvasambaddha ane asadbhAvasambaddha utpAdane [सदा लभते] sadA pAme chhe.
TIkA– A pramANe yathodit sarva prakAre 1akalank lakShaNavALun, anAdinidhan A dravya sat-
svabhAvamAn (astitvasvabhAvamAn) utpAd pAme chhe. dravyano te utpAd, dravyanI 2abhidheyatA vakhate
sadbhAvasambaddha chhe ane paryAyonI abhidheyatA vakhate asadbhAvasambaddha chhe. te spaShTa samajAvavAmAn
Ave chhe-
jyAre dravya ja kahevAmAn Ave chhe- paryAyo nahi, tyAre utpatti-vinAsh rahit, yugapad pravartatI,
dravyanI nipajAvanArI 3anvay shaktio vaDe, utpattivinAshalakShaNavALI, krame pravartatI,

----------------------------------------------------------------------
1. akalank= nirdoSh. (A dravya pUrve kahelA sarva prakAre nirdoSh lakShaNavALun chhe.)
2. abhidheyatA= kahevAyogyapaNun; vivakShA, kathanI.
3. anvayashaktio= anvayarUp shaktio. (anvayashaktio utpatti ane nAsh vinAnI chhe. ekIsAthe pravarte chhe ane dravyane nipajAve
chhe. gnAn, darshan, chAritra vagere AtmadravyanI anvayashaktio chhe.)

Page 447 of 540
PDF/HTML Page 456 of 549
single page version

gAthA – 111 pravachanasAr pravachano 447
paryAyonI nipajAvanArI te te 1vyatirekavyakitaone pAmatA dravyane 2sadbhAvasambaddha ja utpAd chhe;
suvarNanI jem. te A pramANe jyAre suvarNa ja kahevAmAn Ave chhe bAjubandh vagere paryAyo nahi, tyAre
suvarNa jeTalun TakanArI, yugapad pravartatI, suvarNanI nipajAvanArI anvayashaktio vaDe, bAjubandh vagere
paryAyo jeTalun TakanArI, krame pravartatI, bAjubandh vagere paryAyonI nipajAvanArI te te vyatirek
vyakitaone pAmatA suvarNane sadbhAvasambaddha ja utpAd chhe.
ane jyAre paryAyo ja kahevAmAn Ave chhe- dravya nahi, tyAre utpattivinAsh jemanun lakShaN chhe
evI, krame pravartatI, paryAyonI nipajAvanArI te te vyatirek vyakitao vaDe, utpattivinAsh rahit,
yugapad pravartatI, dravyanI nipajAvanArI anvayashaktione pAmatA dravyane
*asadbhAvasambaddha ja utpAd
chhe; suvarNanI jem ja. te A pramANe jayAre bAjubandh vagere paryAyoj kahevAmAn Ave chhe -suvarNa nahi,
tyAre bAjubandh vagere paryAyo jeTalun TakanArI, krame pravartatI, bAjubandh vagere paryAyonI nipajAvanArI te
te vyatirek vyakitao vaDe, suvarNa jeTalun TakanArI, yugapad pravartatI, suvarNanI nipajAvanArI anvay
shaktione pAmatA suvarNane asadbhAvayukta ja utpAd chhe.
have, paryAyonI abhidheyatA vakhate paN, asat-utpAdamAn paryAyonI nipajAvanArI te te
vyatire kavyakitao yugapadpravRutti pAmIne anvayashaktipaNAne pAmatI thakI paryAyone dravya kare chhe
(paryAyonI vivakShA vakhate paN, vyatirek vyakitao anvayashaktirUp banatI thakI paryAyone dravyarUp kare
chhe); jem bAjubandh vagere paryAyonI nipajAvanArI te te vyatirek vyakitao yugapadpravRutti pAmIne
anvayashaktipaNAne pAmatI thakI bAjubandh vagere paryAyone suvarNa kare chhe tem. dravyanI abhidheyatA
vakhate paN, sat-utpAdamAn dravyanI nipajAvanArI anvayashaktio kramapravRutti pAmIne te te
vyatirekavyakitapaNAne pAmatI thakI dravyane paryAyo (-paryAyorUp) kare chhe, jem suvarNanI nipajAvanArI
anvayashaktio kramapravRutti pAmIne te te vyatirekavyaktipaNAne pAmatI thakI suvarNane bAjubandh Adi
paryAyamAtra- (-paryAyamAtrarUp) kare chhe tem.
mATe dravyArthik kathanathI sat-utpAd chhe, paryAyArthik kathanathI asat-utpAd chhe- te vAt
anavadya (nirdoSh, abAdhya) chhe.
----------------------------------------------------------------------
1. vyatirekavyakitao= bhedarUp pragaTatAo. [vyatirek vyakitao utpattivinAsh pAme chhe. krame pravarte chhe ane paryAyone nipajAve chhe.
shrutagnAn kevaLagnAn vagere tathA svarUpAcharaNachAritra, yathAkhyAt chAritra vagere AtmadravyanI vyatirek vyaktio chhe, vyatirek tathA
anvayanA artho mATe AgaL Avel padaTippaN (phUTanoT) juo.
]
2. sadbhAv sambaddha = hayAtI sAthe sambandhavALo- sankaLAyelo. [dravyanI vivakShA vakhate anvayashaktione mukhya ane vyatirekavyakitaone
gauN karAtI hovAthI, dravyane sadbhAvasambaddha utpAd (sat-utpAd, hayAtano utpAd) chhe.]
* asadbhAvasambaddha = ahayAtI sAthe sambandhavALo- sankaLAyelo [paryAyonI vivakShA vakhate, vyatirekavyakitaone mukhya ane
anvayashaktione gauN karAtI hovAthI, dravyane asadbhAv-sambaddha utpAd (asat-utpAd, avidyamAnano utpAd) chhe.]

Page 448 of 540
PDF/HTML Page 457 of 549
single page version

gAthA – 111 pravachanasAr pravachano 448
bhAvArtha– je pahelAn hayAt hoy tenI ja utpattine sat-utpAd kahe chhe ane je pahelAn hayAt
na hoy tenI utpattine asat-utpAd kahe chhe. jayAre paryAyone gauN karIne dravyanun mukhyapaNe kathan
karavAmAn Ave chhe, tyAre to je hayAt hatun te ja utpanna thAy chhe (kAraN ke dravya to traNe kALe hayAt
chhe); tethI dravyArthik nayathI to dravyane sat-utpAd chhe. ane jyAre dravyane gauN karIne paryAyonun
mukhyapaNe kathan karavAmAn Ave chhe, tyAre je hayAt nahotun te utpanna thAy chhe. (kAraN ke vartamAn
paryAy bhUtakALe hayAt nahoto), tethI paryAyArthik nayathI dravyane asat-utpAd chhe.
ahIn e lakShamAn rAkhavun ke dravya ane paryAyo judI judI vastuo nathI; tethI paryAyonI vivakShA
vakhate paN, asat-utpAdamAn, je paryAyo chhe te dravya ja chhe. ane dravyanI vivakShA vakhate paN, sat-
utpAdamAn, je dravya chhe te paryAyo ja chhe. 111.
pravachana tA. 30–6–79.
‘pravachanasAr.’ 111 gAthA.
‘have dravyane sat–utpAd ane asat–utpAd hovAmAn avirodh siddha kare chhe– AhA...! shun kahe
chhe? dravya chhe... ne utpAd thAy chhe. I satno utpAd chhe. ane asatno utpAd chhe. eTale pahelAn no’
tun ne navun utpanna thayun e paryAyane asat utpAd kahe chhe. (e satutpAd ane asatutpAd hovAmAn)
avirodh siddha kare chhe; emAn virodh nathI. shun kahyun I? dravya chhe, te chhe, chhe eno utpAd chhe. chhe teno
utpAd chhe. ek vAt. ane bIjI (vAt) nathI (paryAy) teno utpAd chhe. AhA... hA! dravyamAn te hatun
teAvyun chhe. I sat chhe. ane paryAyamAn nahotun ne paryAy (navI) thaI chhe I asat utpAd chhe. beyamAn
virodh nathI. AhA...hA! asat-utpAdamAn hovAmAn avirodh darshAve chhe. beyamAn virodh nathI em kahevun
chhe. A mAthun (mathALun) gAthAmAn nAkhavun chhe. (eno bhAv gAthAmAn chhe.) chhe? (pAThamAn.) vastuno
satutpAd chhe te Upaje chhe ane nathI te Upaje chhe e be bhAvamAn virodh nathI. AhA...! chhe te
Upaje chhe I sat (dravya) nI apekShAe, ane nathI te Upaje chhe I paryAyanI apekShAe. paryAy no’
tI ne upajI e paryAyanI apekShAe (asatutpAd). samajANun kAI AmAn? ekasone agiyAr
(gAthA).
एवंविहं सहावे दव्वं दव्वत्थपज्जयत्थेहिं ।
सदसब्भावणिबद्धं पादुब्भावं सदा लभदि
।। १११।।
Avun darav dravyArtha–paryAyArthathI nijabhAvamAn
sadbhAv–aNasadbhAvayut utpAdane pAme sadA. 111.

Page 449 of 540
PDF/HTML Page 458 of 549
single page version

gAthA – 111 pravachanasAr pravachano 449
AhA... hA! AvI jAtano upadesh! AhA...! shun AmAn karavun shun! na karavun kAI? shun karavun I
AmAn shun nathI Avatun? te dravyanI tenI paryAy, tenAthI chhe tem mAnavun, te mAn. (I karavAnun chhe.) te
koI paN kShaNe, vilakShaN dravya (sanyogamAn) dekhIne ane A dravyane dekhIne, vilakShaN paryAy tane
dekhAtI hoy, (to paN) I parane laIne nathI. AhA... hA! Am amathun lAkaDun paDayun chhe tenA upar
vAnsalo Am paDayo (chhoDA thayAn) to I (vAnsalAnA) sanyogane laIne (lAkaDAnI) I paryAy thaI
chhe em nathI. vAnsalo nahoto tyAn sudhI kaTako nahoto lAkaDAno, Am lAgatAn ja thayo, (loko)
sanyogathI jue chhe ne (mAne chhe ke) Ane laIne A thayun. gnAnI jue chhe ke enAmAn sattA chhe enA
utpAdavyayadhrauvya pariNaman chhe tenAthI te thayun chhe. AhA... hA! shAntibhAI! A to samajAy tevun chhe.
AhA... hA!
ko’ sIsapenane chharI sArI aDI, Am chharI. I sanyogathI dekhanArA em dekhe chhe ke enAthI
(sIsapen chholAy) chhe. I sanyogane dekhanArA mithyAdraShTi, enAthI dekhe chhe. ane svabhAvanI sthitinA
dekhanArA (samyagdraShTi) te TANe, te sattAno, te rIte utpAd thavAno chhe te tenA utpAdavyayadhrauvyathI thayun
e. e chharIthI (sIsapenanun chholAvun) thayun nathI. AhA... hA... hA! (em gnAnI dekhe chhe.) Avun koN
mAne? have chokhkhI vAt. (AnkhethI dekhAy.) jene sat jotun hoy I mAne bApA! duniyA, duniyAne
ThekANe game te rahI! roTalInA be TukaDA dAntathI thAy chhe. em jonArA sanyogathI jue chhe. shun kIdhun I?
roTalInA TukaDA be dAntathI thAy I sanyogathI jove chhe. sanyog (dAntano) thayo mATe A TukaDA thayA I
enI vilakShaNatA sanyogathI thaI em agnAnI mAne chhe. dharmI em mAne chhe ke enI sattA te
roTalInA paramANunI, te rIte TukaDA thavAnA paryAyano utpAd chhe te utpAd thayo chhe. (dAntane laIne
nahIn.) ekadam vilakShaNatA dekhI mATe parane laIne thayun- pahelun kem nahotun ke A Avyun tyAre thayun-
dAnt aDe tyAre Am kaTakA thayA I sanyogane dekhanArA, enA satnI te samayanI utpAdavyayadhrauvya
sattA chhe. tenAthI thayun (chhe.) e joto nathI. AhA... hA! Avun chhe. (vastusvarUp!)
(gAthA) agiyAramIne? (shrotA) jI, hA.
“TIkA– A pramANe yathodit.” yathA udit “sarva prakAre akalank lakShaNavALun.” AhA... hA!
nirdoSh, A dravya pahelAn (thI jA nirdoSh lakShaNavALu chhe. AhA... hA! dravyanI sattA ne sattAnA
utpAdavyayadhrauvya, e nirdoSh lakShaN chhe. shun kIdhun, samajANun? dravyano sattAguN, ane sat te
utpAdavyayadhrauvyayuktan eTale
उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्तं सत् ne सद्द्रव्य–लक्षणम् e nirdoSh lakShaN chhe.
AhA... hA! ‘tattvArthasUtra’ nA sUtro chhe. (adhyAy-pa sUtra. 29, 30) pakShane ADe sUjh paDe nahIn
(lokone) sUjh paDe nahIn! AhA... hA! “A pramANe yathA udit sarva prakAre akalank lakShaNavALun” chhe
sat! akalank lakShaNavALun chhe dravya.
“anAdinidhan A dravya sat–svabhAvamAn (astitvasvabhAvamAn)
utpAd pAme chhe.” AhA... hA... hA... hA! keTalI vAt kare chhe!! anAdi- anant A dravya, koIpaN
dravya-sat-svabhAvamAn - astitvasvabhAvamAn

Page 450 of 540
PDF/HTML Page 459 of 549
single page version

gAthA 111 pravachanasAr pravachano 4pa0
potAnA utpAdane pAme chhe. AhA... hA!
(kahe chhe) guruno shiShya nathI ne shiShyano guru nathI. em kahe chhe. guruthI thAtun nathI. guruno
sanyog dekhIne-vANI sAmbhaLIne-A (gnAn) thayun. ethI sanyogathI dekhanArA (nI) I draShTi khoTI chhe.
(shrotA) guruno upakAr bhUlavAnI vAt (A) chhe...! (uttara) I pachhI upakAranI vAt. ahA..
hA... hA! (muktahAsya). upakArano artha pachhI (bahumAn) Ave. vinay Adi (Ave.) pahelAn A
siddhAnt nakkI thaIne (pachhI nimittanI vAt chhe.) ahInyAn to evI vAt chhe bApu! AhA... hA! ke
A hun (tamAro guru) ne amAro upakAr tame mAno, ne tame Am karo ne tame Am karo ne... are
bApu! sAmbhaLane bhAI! AhA... hA! I ja nankhAI chhe ne! (chhApe chhe ne) A chaud brahmAnDanun chitra
Ave chhe ne...! ane pachhI (moTA akSharathI)
जीवानाम् परस्परः उपग्रहः jIv paraspar (anu) grahe
chhe, guru shiShyane anugrahe chhe. shiShya gurunI sevA kare I paraspar upagrah chhe.’ AhA... hA... hA!
(shrotA) paN upakAr chhe ne emano? (uttara) ko’ mIThAbhAI? Ave chhe ke nahIn A
chopAniyAmAn? pahelun chaud brahmAnD chitare ne heThe lakhe ‘A’
जीवानाम् परस्परः उपग्रहः jIvone
paraspar upakAr? kevun mIThun lAge ke mANasane oshiyALA bhikhArIne! ahA... hA... hA! (vaktA-
shrotAnun hAsya) oshiyALA! bhikhArIne lAge ke AhA! paraspar upakAr! eno ApaNane upakAr!
AhA... hA! ene laIne ApaNun nathI hon! (shrotA) umAsvAtIe kahyun enun shun samajavun? (uttara)
em kyAn kIdhun chhe I? e to upakArano artha chhe eTalun jaNAvyun chhe. shAstrIjIe ‘(paramArtha)
vachanikA’ mAn eno artha karyo chhe. upakArano artha (ek dravya bIjA dravyanun) kAI kare chhe e nahIn. e
vakhate chhe ‘A’ ene AnhI upakAr tarIke kahyun chhe. shAstrIjIe ‘vananikA’ mAn artha karyo chhe evo.
AhA... hA! atyAre moTo! jagatamAn Am jANe ke... AhA... hA! (vyAkhyAno kare) ‘paraspar
upakAr ke ek-bIjA’ ‘mAnhomAnhe samp karo’ ‘paropakAr karo’ ‘bIjAne madad karo’! AhA... hA!
balubhAI! shun karyun I rUpiyA bhegA karyA ne davA... ne... bavA... ne moTA kArakhAnA!
(ahInyAn to kahe chhe) ek paN dravya, sattA guN vinA hoy nahIn. ane sattA guN, utpAdavyay
(dhrauvya) thayA vinA rahe nahIn. (kartApaNAnun bhUt) khalAs thaI gayun!! AhA... hA! koI paN dravya,
sattA vinA hoy nahIn, ane sattAno guN utpAdavyayadhrauvya (pariNaman) vinA hoy nahIn. (aho!
sadguruno vAtsalya guN) lo! atyAre kyAthi AvyA?
je vastu chhe (I) vastu chhe asti! samajANun kAI? ‘chhe’ (asti athavA) ‘chhe’ eno je
gnAnaguN ne sattAguN chhe. (eTale) astitvaguN-sattAguN chhe I paN chIj (asti) chhe. ‘chhe’ e
astitvanAmano guN chhe. I sat chhe sattAguN chhe I guNIno guN chhe. (eTale ke) I dravyano guN chhe.
ane te sattA (guN) utpAdavyayadhrauvyapaNe pariName chhe. samay-samay enun pariNaman thAy (chhe.)

Page 451 of 540
PDF/HTML Page 460 of 549
single page version

gAthA – 111 pravachanasAr pravachano 4pa1
utpanna te utpAd ne jUnun jAy ne dhrauvyapaNe rahe. (te ekek samayamAn traN chhe) sattAnun (svarUp)
pariNaman svarUp chhe. (athavA) I sattAnun svarUp (jA pariNaman chhe. (e pariNaman) I dravyanun
(ja) pariNaman chhe. enA pariNamanamAn bIjAthI kAI (kArya) thayun chhe e vAtamAn kAI mAl nathI.
AhA... hA! AvI vAtun chhe bApA! AhA... hA! I ahInyAn kahe chhe juo!
“dravyano te utpAd, dravyanI abhidheyatA vakhate.” abhidheyatA- kahevAyogyapaNun; vivakShA;
kathanI (phUTanoTamAn chhe artha.) abhidheyatA vakhate “sadbhAvasambaddha chhe.” shun kahe chhe? vastu je chhe- A
AtmA, paramANu, mATI-jaD-dhUL e darekamAn jayAre enI paryAy thAy chhe (I paryAy) enI sattAthI
thaI, enA dravyathI thaI (dravyamAn hatI te thaI) I sadbhAvasambaddhathI kahyun. ane paryAy apekShAe kahIe
to e TANe (utpAdaparyAy) nahotI ne thaI e asadbhAv sambaddha kIdho. paN (je) hatI ne thaI,
ene sadbhAvasambaddha chhe.
vastu je chhe AtmA, A paramANu (dehanA Adi) emAn sattA sambaddha chhe. sattAthI thaI
(paryAy) te sattAnA sambandhathIy thaI em kIdhun. ‘chhe te thaI’ ane pUrve ‘nahotI ne thaI’ to pahelAnne
sambaddha- (sadbhAvasambaddha) ane ‘nahotI ne thaI’ tene asadbhAvasambaddha kIdho. pUrve nahotI ne thaI I
apekShAe asambaddha kahI chhe pUrvanI (paryAyanI) hAre sambandh nathI. navI paryAy svatantra thAy chhe. jhINI
vAt chhe bahu bApu! AhA...hA! Avyun ne... (mUL pAThamAn ke) “dravyano utpAd, dravyanI abhidheyatA
vakhate.”
dravyano utpAd, dravyanI mukhyatAthI kahevun hoy to te sadbhAvasambaddha chhe. ‘chhe te paryAy thaI chhe’
chhe te thaI chhe’ hatI te AvI chhe’. ane paryAyanI apekShAe joIe to ‘I paryAy nahotI ne thaI
chhe’ (utpAd nahoto ne thayo.) AhA... hA! Avun vAnchan bApu! jhINI vAtun bahu bApu! (shrotA)
‘A’ ne ‘A’ bey (paryAy)!
(uttara) hA, bey chhe. ‘chhe’ emAnthI AvI chhe. (I) sadbhAvasambaddha
chhe. ane paryAy nahotI ne vartamAn (utpAdapaNe) thaI e asadbhAvasambaddha chhe. bey aviruddha chhe.
beyamAn virodh nathI. AhA...hA...hA!

OM