Pravachansar Pravachano-Gujarati (English transliteration). Date: 30-05-1979; Gatha: 94.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 44

 

Page 39 of 540
PDF/HTML Page 48 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 39
pravachana 30–pa–79.
‘pravachanasAr’ 93 gAthA. (ApaNe Avyun chhe tyAn sudhI (shrotA) kapaDAno dAkhalo. tyAn sudhI
Avyun. (gurudeva) pUro thaI gayo...? kyAn sudhI Avyun chhe...? “AyatasAmAnyasamudAy– jenun nAm
‘dravya’ chhe te –guNothI rachAto thako guNothI judo aprApta hovAthI guNAtmak ja chhe.”
- shun kahyun...? ke
paTamAn vistArasAmAnyasamudAy ane doDatA (AyatasAmAnyasamudAy) vaDe rachit chhe (rachAy chhe) e
guNothI apRuthak hovAthI guNAtmak chhe. e rIte (samasta) padArtha- padArthomAn avasthAyI
vistArasAmAnyasamudAy (eTale) guNo. ane doDato samUh paryAy (AyatasAmAnyasamudAy) jenun
nAm ‘dravya’ chhe. (dravya) guNothI rachAto thako guNothI judo aprApta hovAthI guNAtmak ja chhe. dravya chhe
te guNothI pRuthak nathI, apRuthak chhe. dravyathI guN judA prApta nathI thatA. te kAraNathI (dravya) guNAtmak
chhe. e guNasvarUpI ja dravya chhe em kahevAmAn Ave chhe. jhINI vAt bahu...! AtmAmAn guNo je chhe tene
guNAtmak kahevAmAn Ave chhe, paN te guNo dravya ja chhe. dravyathI koI guN pRuthak nathI. to dravyane
guNAtmak paN kahevAmAn Ave chhe. jhINI vAt bahu...!
“vaLI jem anekapaTAtmak (–ekathI vadhAre
vastronA banelA) ‘dvipaTik, tripaTik evA samAnajAtIy dravyaparyAy chhe, tem anek – pudgalAtmak
dvi – aNuk, tri–aNuk evA asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe.”
- e dravyaparyAy chhe. be paramANu,
traN paramANu, chAr paramANu Adi (anant paramANu) ene ek sAthe gaNIne dravyaparyAy (kahevAy)
chhe. ene samAnajAtIy (dravyaparyAy) kahIne..! “ane jem anek reshamI ane sutarAu paTonA banelA
dvipaTik, tripaTik evA asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe.”
- ek reshamI kapaDun chhe ane ek sutar
(sutarAu) chhe. bhinna-bhinna jAt chhe. to te reshamI ane sutarAu paTonA banelA dvipaTik, tripaTik
evA asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe. reshamI ane sutarAu (e be tAkA sAndhIne banAvelun vastra) te
asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe.
“tem anek jIvapudgalAtmak dev, manuShya evA asamAnajAtIy
dravyaparyAy chhe.” AhA...hA...! juo...! e pramANe anek jIvapudgalAtmak (eTale) sharIr ane
jIvanun ahInyAn (bhinna) paNun batAvavun chhe. (banne) asamAnajAtIy (chhe) te batAvavun chhe. AtmA ane
AtmA e samAnajAtIy (chhe) e ahInyAn batAvavun nathI. pudgal pudgal (ekaThA) ekasAthe rahe te
samAnajAtIy chhe, te (ahInyAn) batAvavun nathI. (paN) AtmA ane pudgal e (banne) ek sAthe
rahe chhe te asamAnajAtIy dravyaparyAy chhe te ahInyA batAvavun chhe..! kem ke asamAnajAtIy
dravyaparyAyamAn (ekapaNAnI) jenI draShTi chhe te mUDh chhe. potAno dravyasvabhAv enAthI (pudgalathI -
sharIrathI) bhinna chhe evI tene draShTi (abhiprAy) nathI. asamAnajAtiy (eTale) jIv ane pudgal-
A sharIr ek sAthe dekhAy chhe, te asamAnajAtIy (dravyaparyAy) chhe. anAdithI (agnAnInI) draShTi
asamAnajAtIy upar chhe. te (mithyA) draShTinA kAraNe, potAno trikALI svabhAv je chhe te bhUlI gayo
chhe tethI tene asamAnajAtIy (dravya paryAy) mAn ekatvabuddhi chhe, e badhI avidyA - mithyAtvanun mUL
chhe. (e) dravyaparyAy (nI vAt thaI).
“vaLI jem kyArek paTamAn potAnA sthUl agurulaghuguN
---------------------------------------------------------------------------------------------
1. dvipaTik= be tAkA sAndhIne banAvelun vastra. (banne tAkA ek ja jAtanA hoy to samAnajAtIy dravyaparyAy kahevAy ane jo be tAkA
bhinna jAtinA (jem-ke ek reshamI ane bIjo sutarAu) hoy to asamAnajAtIy dravyaparyAy kahevAy.

Page 40 of 540
PDF/HTML Page 49 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 40
dvArA kALakrame pravartatA anek prakAro rUpe pariNamavAne lIdhe anekapaNAnI pratipatti te guNAtmak
svabhAvaparyAy chhe.”
- agurulaghuguNanI paryAy guNAtmak svabhAv chhe. sarva dravyonI kAraN ke
agarulaghuguN badhA (dravyomAn) chhe. agurulaghuguNanI paryAyane ahInyA svabhAvaparyAy - guNonI
svabhAvaparyAy kahevAmAn Avel chhe.
“tem samasta dravyomAn potapotAnA sUkShma agurulaghuguN dvArA
pratisamay pragaTatI ShaTsthAnapatit hAnivRuddhirUp anekapaNAnI anubhUti te guNAtmakasvabhAv–
paryAy chhe.”
- have guNanI vibhAvaparyAy kahe chhe-
“ane jem paTamAn, rUpAdikane sva– paranA kAraNe pravartatI” - vastramAn sparsha, ras, gandh, varNa
(Adi guNo) temAn nimitta par (chhe) upAdAn sva potAnun chhe e pravartamAn pUrva - uttar avasthAmAn
thatA tAratamyane lIdhe - “pUrvottar avasthAmAn thatA tAratamyane lIdhe jovAmAn AvatA
svabhAvavisheShorUp anekapaNAnI Apatti te guNAtmak vibhAvaparyAy chhe.”
pahelI guNAtmak
svabhAvaparyAy agurulaghuguNanI (je chhe) tene kahI chhe. (vAstavamAn em kahyun) svabhAvavisheShorUp
hovAthI e vibhAvaparyAy kahI, asalamAn em kahyun ke je dravya chhe te dravya vistArasAmAnyaguN ane
AyatasAmAnyasamudAy - paryAy (bannenun ekarUp) te dravya chhe. (temAn) guNo je chhe te dravyanA Ashraye
rahe chhe mATe tene guNAtmak kahe chhe. ane paryAy, dravya-guNathI utpanna thAy chhe mATe tene paryAy kahechhe.
paranA kAraNe koI paryAy (koI dravyanI) utpanna thatI nathI. darek padArthamAn potAnun dravya kAyam
rahevAvALun - sAmAnya guN - ane visheSh paryAyono pinD (sAmAnya - visheShanun ekarUp) te dravya
(chhe) ane sAmAnya (eTale) je vistArasAmAnyasamudAy - guNo (chhe) ane te dravya - guNathI
utpanna thAy chhe te visheSh (eTale) paryAy chhe. anya dravyathI anya dravyanI paryAy kadI utpanna thAy
em traN kALamAn banatun nathI..! (dravyonI vastusthiti A chhe.) A...hA...hA...! samajavAnun A
(vastusvarUp) chhe. karmathI AtmAmAn vikAr thAy chhe. em kyArey nathI. ane vikAr thayo chhe tethI
(jIvane) karmabandhan thayun chhe em nathI. karmabandhanathI paryAy, potAnA samAnajAtIyaparamANunA kAraNe,
karmabandhanI paryAy utpanna thaI chhe. (jIvamAn) rAg chhe, rAg thayo (te kAraNe) karmamAn (dravya karmamAn) e
paryAy utpanna thaI em chhe nahIn.
(shrotA) nimitta to kharun ne...! (uttara) nimitta...! paN nimitta
kaI kare nahIn, AhA.... nimitta kare e agnAnInI.. (mAnyatA)...! potAnI dravyaparyAy (potAnA dravya
- guNathI utpanna thAy chhe)
“tem samasta dravyomAn, rUpAdikane ke gnAnAdikane sva–paranA kAraNe
pravartatI pUrvottar avasthAmAn thatA tAratamyane lIdhe jAvAmAn AvatA svabhAvavisheSho rUp
anekapaNAnI Apatti te guNAtmak vibhAvaparyAy chhe.
ahInyAn em lIdhun chhe ke je dravya chhe (te)
guN-paryAyano pinD (chhe) emAn dravyaparyAy be prakAranI (kahI chhe) ek svabhAvik dravyaparyAy, ek
vibhAvik guNaparyAy. svAbhAvik dravyaparyAy to potAnA dravya-guNathI utpanna thAy chhe te
svabhAvaparyAy athavA agurulaghuguNanA kAraNe utpanna thAy chhe te svabhAvaparyAy (chhe). ane
agurulaghusvabhAv sivAy (je paryAy utpanna thAy) te vibhAvarpAy (chhe). jem kapaDAnA paramANumAn
varNa, gandh, sparsha (Adi guN chhe). to rUpAdikanI tAratamyatA-hInAdhikatA thAy chhe (temAn upAdAn
paramANunA guN chhe) nimitta

Page 41 of 540
PDF/HTML Page 50 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 41
bIjI chIj chhe to te vibhAvaparyAy (chhe), evI rIte AtmAmAn je guNo chhe temAn vikAranun nimitta
thatAn vibhAvaparyAy thAy chhe te guNanI vibhAvaparyAy (chhe), dravyaparyAy nahIn... AhA...hA...! Avun
chhe...! yAd rAkhavun paDashe... sAr Avashe 94 (gAthA) mAn. AhA...hA...! samajANun kAI...?
(kahe chhe ke) “kharekhar A, sarva padArthonA dravyaguNaparyAyasvabhAvanI prakAshak pArameshvarI
(parameshvare kahelI) vyavasthA bhalI – uttam – pUrNa yogya chhe, bIjI koi nahIn” - AhA....! bhagavAne
kahyun...! sarvagna parameshvare, trilokanAth vItarAgadeve AvI dravyaguNaparyAyanI prakAshak, pArameshvarI vyavasthA
(arthAt) parameshvare kahI chhe evI chIj (vastusthiti) chhe. bhagavAn trilokanAthe (je vyavasthA) kahI ke
A dravyaguNaparyAy (svarUp dravya chhe). darek dravyaguNaparyAy potAnAmAn chhe. ahInyAn (A gAthAmAn) je
dravyaparyAy lIdhI te bIjA dravyanA sambandhavALI paryAy (sAthe gaNIne) dravyaparyAy lIdhI. ane guNaparyAy
lIdhI to potAnA agurulaghusvabhAvanI paryAy te guNaparyAy (kahI) paN rUpAdik, gandhAdik (nI)
paryAyamAn nimittathI (kAraN gaNIne) vibhAv thAy chhe tene guNavibhAvaparyAy kahe chhe. Avun chhe...!
AhA...hA...! “vAstavamAn A sarva padArthonA dravyaguNano paryAy svabhAvanI prakAshak pArameshvarI
vyavasthA” - bhagavAne kahelI (A sarva padArthonI) vyavasthA chhe. atyAre to evun (agnAn) paN
chAle chhe ke sharIr chAle chhe to AtmA chhe to sharIr chAle chhe. AtmA chhe to (tyAn) bhAShA nIkaLe chhe.
(eTale AtmA sharIranI kriyA ne vANInI kriyA kare chhe) e badhun jUThun chhe, mithyAtva chhe. bhAShAnI
paryAy je utpanna thAy chhe te tenA paramANunA dravya guNathI UThe chhe. ane sharIranI A halan - chalan
paryAy chhe. e enA paramANudravya - guN chhe, enAthI A halan- chalan paryAy utpanna thAy chhe,
AtmAthI nahI, (juo) A ek kapaDun chhe te ahInthI uThAvIne ahIn Avyun te tenA dravyaguNathI te
paryAy thai chhe te AngaLIthI ke AtmAthI nahIn. emAn (kapaDAmAn) jeTalI paryAyo thaI te konA kAraNe
thaI...? AngaLIthI (thaI)...? AtmAthI (thaI)...? to kahe chhe, nA.. te (paryAyo) tenA dravya ane
guNathI thaI chhe. AhA...hA...!
(shrotA) kesh loch koN kare chhe...? (uttara) loch koN kare...? loch
je thAy chhe e vALane AngaLI sparsha paN karatI nathI. e vALanI paryAy potAthI (potAnA dravya-
guNathI) vALane nIkaLavA samaye, mAthAmAnthI nIkaLavAnI yogyatAthI nIkaLe chhe. AngaLIthI nahI,
AtmAthI nahIn, IchchhAthI nahIn, loch (munine hoy chhe ne...!) ek- ek padArthanI pote potAnA
dravya-guNathI paryAy samay-samaye thAy chhe. A siddhAnt levAno chhe. (samajavAno chhe) koI paN dravya-
guNanI paryAy, te bIjA dravya- guNathI utpanna thAy chhe em nathI. AhA... hA.
(shrotA) to koI
koIne madad karI shake nahIn? (uttara) koI koIne madad karI shake nahIn ane nukasAn (paN) karI shake
nahIn. (shrotA) to sansAr kem chAlashe? (uttara) sansAr chAlashe. (mithyA potAnI mAnyatAthI sansAr
chAlashe. hun kartA chhu. paranI paryAy hun karun chhu, sharIranI paryAy hun karun chhun, bhAShAnI - kapaDAnI (paryAy)
hun karun chhun. A TopI chhe, te (kapaDAnI) paryAy chhe. te enA dravya-guNathI (TopI) thaI chhe. (darajInA)
AtmAthI nahIn, ane (mAthA upar) TopI chhe te mAthAnA AdhAre chhe em (paN nathI.
(shrotA)
TopI karI koNe? (uttara) TopI enA dravya - guNathI thaI chhe. (shrotA) darajIe karI nathI?
(uttara) darajIe karI nathI. AhA...hA..!

Page 42 of 540
PDF/HTML Page 51 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 42
(sarvagna bhagavAnanun tattvagnAn) jagatathI Undhun chhe bApA! (shrotA) paisA ApavA paDe chhe ne...!
(uttara) paisA koN Ape...? paisA te to pamANunI paryAy (chhe). ek jagAethI bIje jAy te tenI
(paramANunI) paryAy chhe. te tenA dravya-guNathI thAy chhe. (te) jAy chhe, ApanAr hAth chhe mATe jAy
chhe? em paN nathI (paramANunI yogyatAthI jAy chhe).
(shrotA) darajI vagar TopI thaI...?!
(uttara) darajI koN? darajInA AtmAnI paryAy, temAn je (TopI banAvavAnA) rAgAdi thayA te
tenA dravya-guNathI thayA chhe, ane kapaDAnI (TopIrUp) paryAy thaI te tenA dravya-guNathI thaI chhe. (koI
koIno koI kartA nathI). (A) dAgInA - jhaverAt (ghareNAn) kunDal, kaDAn sonethI thayA nathI, kunDal,
kaDAn thayA te tenA (sonAnA) dravya - guNathI thayA chhe. AhA... hA! AvI vAt chhe. (ghareNAn)
hathoDAthI, eraNathI paN thayA nathI. AvI vAt chhe.
ahInyAn e kahe chhe pArameshvarI vyavasthA-pratyek dravyane pratyek guN - potAnAmAn chhe e
kAraNathI e samayamAn (je) paryAy (utpanna thAy chhe) - dravyAtma kaho ke guNaparyAy kaho. paN potAnA
dravya-guNathI thAy chhe. parathI bilakul nahIn. AhA... hA! lokone A (vastusthiti samajavI kaThaN paDe
chhe!)
(shrotA) sansArIne shAk-bhAjI lAvavA...ne! (uttara) shAk koN lAve ne... koN dev? dUdhI je
(AvI) chhe. te paisAthI shAk Avyun nathI, potAnA hAthathI Avyun nathI. (paN) dUdhInA je paramANu
chhe temAn sparsha, ras, gandh, varNa (guN chhe) te guNathI dUdhInI paryAy thaI chhe. to e (dUdhInA
paramANun) nI paryAyathI e ahIn AvI chhe. AvI vAt, jagatathI UndhI chhe! ane je (dUdhInun shAk)
pAke chhe te agnithI nahIn, pANIthI nahIn. shAkanA je paramANu chhe tenA dravya - guNathI tenI (shAkanI)
pAkavAnI paryAy thaI chhe. agnithI, pANIthI, strathI bilakul nathI thaI. AvI padArtha vyavasthA
(sarvagna) bhagavAnanA mukhathI AvI chhe. AhA! (gaLe utAravun) Akarun kAm chhe. prabhue kahyun padArtha
anant chhe, anant chhe. (e) anant anantapaNe kyAre rahe? ke potAnA kAraNathI dravya-guNaparyAy hoy
to anant anantapaNe rahe. bIjAne kAraNe potAnI paryAy thAy, to paryAy vinAnun potAnun dravya thaI
gayun (athavA bIjAnun thaI gayun) to dravya-guN-paryAy yathArthamAn rahyA nahIn. paranA kAraNe koI (paN
dravyanI) paryAy thAy to paryAy vinAnun dravya thaI gayun. parathI paryAy thaI? (shrotA) nimittathI to
thAy ne...?
(uttara) bilakul nahIn. nimitta ho! paN nimittathI thatun nathI. nimitta chhe kharUn, paN
nimittathI paramAn paryAy thAy chhe em traN kALamAn nathI. have AvI vAtun chhe! prabhunA gharanI bApA!
A “gney adhikAr” chhe ne..! gney adhikAr chhe, jeTalAn gney chhe te pratyek gney, svatantra,
potAnun dravya svatantra, guN svatantra, ane samaye-samaye je paryAy thAy chhe dravya-guNathI te svatantra
(utpanna) thAy chhe. paranA kAraNe, paranI paryAy thAy e traN kALamAn vItarAgamArgamAn nahIn...AhA...
hA...! Avun (Akarun) kAm chhe..! (shrotA) ahInyA to sva-paranA kAraNe kahyun ne...! (uttara) e
to (AtmA) draShTA chhe. nimittathI kathan karyun. vibhAvik paryAy mATe (kathan karyun chhe). (shrotA) ahIn
sva-par kAraN kahyun chhe ne...? (uttara) e vibhAvikaparyAy chhe. mATe sva upAdAn chhe to thavAvALun
thashe ja. tyAn nimitta bIjI chIj chhe mATe vibhAv kahevAmAn Avyo chhe bas! sva-upAdAn potAnI
paryAy chhe. potAnI paryAyathI kramabaddhamAn, dravyanI paryAy, thavAvALI thaI tyAn bIjI chIj nimitta chhe to
sva-parathI chhe tem kahevAmAn Avyun chhe.

Page 43 of 540
PDF/HTML Page 52 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 43
(kramabaddha paryAy) thaI chhe to potAthI ja thaI chhe, nimitta to sAthamAn upasthit chhe. e nimittathI
paryAy paN potAnA - (nimittanA) dravya-guNathI e paryAy thaI chhe. nimitta (eTale) nimitta dravya
je chhe to potAnA dravya- guNathI potAnI paryAy thaI chhe.
juo...! A lAkaDI chhe. lAkaDI Am (thI) Am chAle chhe. to enA (lAkaDInA paramANu)
nA dravya-guNane kAraNe enI paryAy thAy chhe. A AngaLIothI nahIn ane AngaLIne AdhAre e
(lAkaDI) rahI chhe em nahIn. emAn paryAyanA ShaTkArak chhe. jaDanI paryAy ho ke chetananI paryAy ho,
darekanI paryAyamAn ShaTkArak chhe. ShaTkArak eTale shun..?
[kartA je svatantratAthI potAnA pariNAm kare te
kartA chhe. karma (kArya) kartA je pariNAmane prApta kare chhe te pariNAm tenun karma chhe. karaNa te pariNAmanA
sAdhakatam arthAt utkRuShTa sAdhanane karaN kahe chhe. sampradAna karma (-pariNAm-kArya) jene devAmAn Ave
athavA jene mATe karavAmAn Ave chhe tene sampradAn kahe chhe. apAdAna jemAnthI karma karavAmAn Ave chhe te
dhruv vastune apAdAn kahevAmAn Ave chhe. adhikaraNa jemAn athavA jenA AdhAre karma karavAmAn Ave chhe
tene adhikaraN kahe chhe. sarvadravyonI pratyek paryAyamAn A chha e kArak ekasAthe varte chhe tethI AtmA
ane pudgal shuddha dashAmAn ke ashuddha dashAmAn svayam ja chhae kArakarUp pariNaman kare chhe ane anya koi
kArako (kAraNo) nI apekShA rAkhatA nathI - ‘panchAstikAy’ gAthA-62 san. TIkA
]
AhA...hA...! paryAy paryAyanI kartA, paryAyanun kArya, paryAy paryAyanun sAdhan - karaN, paryAy
paryAyanun sampradAn, paryAyanun apAdAn, paryAy paryAyano AdhAr. ‘panchAstikAy’ gAthA - 62 (mAn pATh
chhe) “nishchayanaye abhinna kArak hovAthI paramANu jIv svayam potAnA svarUpanA kartA chhe.” karmanI
paryAy potAthI thAy chhe. karmamAn gnAnAvaraNIy, darshanAvaraNIy ke game te ho e karmanAn paramANuthI te
paryAy (svayam) thaI chhe. e karmanI paryAy (potAnA) ShaTkArakathI thaI chhe. jhINI vAt bahu bApu...!
karmanA rajakaN bApu..! (svatantra dravya chhe) chha kAraNe gnAnAvaraNIy (darshanAvaraNIy) karma bandhAy chhe. chha
kAraN Ave chhe ne... gnAnanI ashAtanA, gnAnano ninhav (pradoSh, nihnav, mAtsarya, antarAy,
AsAdan, upaghAt- ‘tattvArthasUtra” a. 6. sUtra. 10) e chha kArak (kAraN) chhe vikArI paryAyanA, e
ShaTkArak vikalpa potAthI chhe. ane gnAnAvaraNIyanI je paryAy thaI chhe e potAnA ShaTkArakathI karmanA
ShaTkArakathI utpanna thaI chhe. rAgathI (vikalpathI) utpanna thaI nathI. AhA... hA...! AvI vAtun chhe!!
jagatamAn vItarAgano mArag koI judI jAtano chhe. ‘tattvArthasUtra’ shAstramAn Ave chhe ne? chha kAraNathI
gnAnAvaraNIy bandhAy. Ave chhe ne...? e chha kArakI vikAranI jIvamAn potAne kAraNe utpanna thaI chhe,
ane gnAnAvaraNIy (karma) nI je paryAy thaI e paN karma (rUp) je gnAnAvaraNIy paramANu chhe, e
paramANamAn e paryAy thaI (chhe). e ShaTkArakI potAthI thaI chhe. AhA... hA... bahu Akarun kAm A.
A to traN lokanA nAthanI A vANI chhe. atyAre to garabaD chAlI chhe garabaD badhI. panDit loko
paN kahe chhe ke nimittathI (kArya) thAy chhe. nimittathI ja thAy chhe. jo nimittathI thAy chhe to paranI
paryAye (te samaye) shun karyun...? upAdAne shun karyun...? ane nimitte shun karyun....? nimitte paranI paryAy
karI to potAnI paryAy karI ke nahIn...? (ek samayamAn ek dravyane be pariNAm hoy nahIn)
nimittamAn paN potAnA dravya-guNathI potAnI paryAy thaI chhe, ane upAdAnanI paryAy paN potAnA
dravya-guNanA

Page 44 of 540
PDF/HTML Page 53 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 44
kAraNathI thaI chhe. Avun (ja) upAdAn - nimittanun svarUp chhe. nishchayathI vikArI paryAy ke
avikArIparyAy pratyek dravyamAn ek-ek samayamAn svatantra (potAnA) ShaTkArakathI thAy chhe. A
bhagavAnanI vANI chhe.!! (shrotA) potAnA chha kArakathI potAnI paryAy thAy chhe...! (uttara)
AtmAnI paryAy vikArI ho ke avikArI ho, ke karmanI payAy vikArI ho ke ek paramANunI nirmaL ke
vikRut paryAy ho - ek paramANu chhuTo rahe te tenI svAbhAvik paryAy chhe. - paramANunI vibhAvik
paryAy eTale be paramANuno skandh thAy chhe tyArathI vibhAvaparyAy thAy chhe. paramANunA, varNa, gandh, ras,
sparshanI paryAy thAy chhe te potAnA ShaTkArakathI thAy chhe (ane AtmAnA gnAn, darshan, Anand
(Adi) nI paryAy thAy chhe te potAnA ShaTkArakathI thAy chhe. paryAy kartA, paryAy karma, paryAy karaN,
paryAy sampradAn, paryAy apAdAn, paryAy adhikAr. AhA...hA... (e) ShaTkArak (chhe).
juo “jIv, bhAvaparyAy pravartatA AtmadravyarUpe kartApaNAne dharato” potAnI paryAy AtmA
(nI) vikArIpaNe ke avikArI pariName, to te potAnA kAraNe chhe. bahu ja jorathI karmano uday Avyo
to’ AtmAne vikAr thayo. e vAt vItarAgamArgamAn traN kALamAn nathI. samajANun kAI...? A vAt
to ame 71 (nI sAl) thI kahetA AvyA chhIe. 71 nI sAl. chosaTh varSha thayAn. chhAsaTh to A
dIkShA lIdhI, A dukAn chhoDayA pachhI (thayA). chhAsaTh varSha to dukAn chhoDayA ne thayA, dIkShA lIdhI 70
nI sAl (mAn) 71 (nI sal) lAThImAn amArun chomAsun hatun tyArathI ame (A vAt) kahIe chhIe
ke vikAr je thAy te potAnI paryAyathI thAy chhe, potAnA aparAdhathI thAy chhe. karmathI bilakul nahIn,
(bIjA gurubhAI hatA) viparIt...! garabaD thaI, takarAr thaI hatI, guru hatA te to bahu samajatA,
bIjA ek sheTh hatA. das, lAkh (rUpIyA) te vakhate (temanI pAse hatA). temaNe kahyun “A kyAthi,
A vaLI kyAthi kADhayun..? ame to kyAy sAmbhaL‌yun nathI, amArA guru to kahetA nathI.” kahyun
siddhAnt em kahe chhe. bhagavAnanI vANI siddhAnt em kahe chhe ke AtmAmAn vikAr thAy chhe te
ShaTkArakanI pariNati potAthI thAy chhe. karmanA kAraNe nahIn, karmanI paryAy te tenA ShaTkArakathI thAy chhe,
AtmAthI nahIn,
(shrotA) nimittathI thAy to svabhAv thaI jAy...? (uttara) nahI. e vibhAv paN
svabhAv chhe. e ApaNe AvI gayun chhe. AmAn (A gAthAnI TIkAmAn) ApaNe AvI gayun chhe.
svabhAvavisheSho - A rAgaparyAy potAnA dravya-guNathI thAy chhe. e ApaNe AvI gayun chhe juo
“svabhAvavisheShorUp anekapaNAnI Apatti te guNAtmak vibhAvaparyAy chhe” -svabhAvavisheShorUp
anekatva Apatti te guNAtmak vibhAvaparyAy chhe. e AvI gayun chhe. svabhAv chhe. ‘svabhavanan svabhAva’
potAnI paryAyamAn thayun to ‘svanun bhavan te svabhAv’ (chhe). svabhAvano artha ahInyAn nirmaL ja na levo.
potAnI paryAyamAn vibhAvik - shaktithI vibhAv thayo. AtmAmAn ek vaibhAvik guN chhe. anAdi -
anant chhe. e vaibhAvikaguN nimittane Adhin potAthI thAy tyAre vikAr thAy chhe. karmathI vikAr nahIn.
Akarun kAm chhe bhAI...! A to amArI (vAt) 71nI sAlathI - 64 varSha thayAn - bahAr vAt pADI’
tI. jainamAn karmathI vikAr thAy chhe evun kahevAmAn Ave chhe e vAt jUThI chhe. jain parameshvar em kahetA
nathI. samajANun kAI...?
“pratyek dravyanI pratyek samayanI avasthA e potAnA dravya – guNathI

Page 45 of 540
PDF/HTML Page 54 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 4p
thAy chhe em kahevun e paN vyavahAr chhe. bAkI e paryAy potAnA ShaTkArakathI thaI chhe e nishchay chhe.
parathI thAy chhe e vAt to ahInyAn chhe ja nahIn.”
vAstavamAn A, sarva padArthonI dravyaguNarpAy svabhAvanI prakAshak-juo! tyAn vibhAv kahyo
ahIn svabhAv kIdho. bhAI...! shun kahyun e...? pahelA kahyun hatun ke guNamAn rUpAdik chhe - paramANumAn -
to nimitta ane svaupAdAn - beuthI thayun (tethI) svabhAv (paryAy) (hovA chhatAn) vibhAv
(paryAy) kahevAmAn AvI chhe. e ahInyAn lIdhun. juo...! dravya-guN-paryAy... nI juo prakAshak,
pArameshvarI vyavasthA- parameshvarI kahelI vyavasthA bhalI - uttam-pUrNa - yogya chhe. sarvagnanI (A
vAt) digambaramAn ja chhe, bIje kyAy nathI. AhA... hA..! shvetAmbaramAn ke sthAnakavAsImAn to chhe ja
nahIn. ene to ajain kahevAmAn AvyA chhe. anyamati - ‘mokShamArgaprakAshak’ pAnchamA adhyAyamAn (chhe).
jevA vedAntI - IshvaravAdI - IshvarakarttAnI jem sthAnakavAsI, derAvAsIne anyamatimAn nAkhyA chhe.
AhA...hA...!
ahInyAn kahe chhe ke prabhu...! vItarAge kahelA dravya-guN-paryAyanun (svarUp) samajavun hoy to,
dravya paN guNathI svatantra chhe, guN paN dravyathI svatantra chhe ane paryAy paN potAnA ShaTkArakapaNe
svatantra chhe. A jainadarshananI padArthanI vyavasthA chhe. (padArthanun bandhAraN chhe). chAhe to svabhAvikaparyAy
ho ke vibhAvikaparyAy ho, paN ShaTkArakathI potAnI paryAy potAthI utpanna thAy chhe. samajAy chhe...?
A judI jAt chhe...!!
(shrotA) TopI sIvavAmAn darajIe shun karyun chhe. (uttara) kAI karyun nathI.
darajIe potAnI rAganI (TopI sIvavAnI IchchhAnI) paryAy karI, eNe TopInI kadI sparsha paN karyo
nathI...!
ek dravya bIjA dravyane aDatuny nathI ne...! e “samayasAr” trIjI gAthAmAn Avyun chhe. (kevA
chhe te sarva padArtho...? potAnA dravyamAn antarmagna rahel potAnA anant dharmonA chakrane (samUhane) chumbe
chhe-sparshe chhe to paN jeo paraspar ek bIjAne sparsha karatA nathI.)-shrI samayasAr gAthA-3 TIkA
OM

Page 46 of 540
PDF/HTML Page 55 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 46
AhA...hA! ‘samayasAr’ trIjI gAthAmAn chhe ke pratyek dravya potAnA dravya-guN-paryAyane chumbe
chhe. parane kadI chumbyA nathI. ek dravya bIjA dravyane chumbatun nathI evo pATh chhe sanskRit TIkAmAn. pratyek
dravya potAnA dravya-guN-paryAyane sparshe chhe, chumbe chhe. paN paradravyanI paryAyane koI dravya chumbatun nathI,
sparshatun nathI, aDatun nathI. AhA...hA! AvI vAt kyAn (bIje chhe ke sAmbhaLavA maLe) atyAre to
(badhe) garabaD bahu! panDitoe paN garabaD machAvI dIdhI chhe. jarApaN samakitanI khabar na maLe!
nimittathI thAy chhe. nimittathI thAy chhe (em panDito kIdhA kare chhe paN) dhULey (nimittathI) nathI
thatun. nimitta nimittamAn chhe. e (upAdAnanI) paryAyane sparshe chhe ke nimittathI thAy? (kadI na thAy)
AhA...hA!
“kharekhar A sarva padArthonA dravyaguNaparyAy svabhAvanI prakAshak pArameshvarI (parameshvare kahelI)
vyavasthA bhalI – uttam – pUrNa yogya chhe, bIjI koI nahIn.” - are! A vAt sAmbhaLavA maLe nahIn, kyAre
bese ene?! ‘bIjI koI nahIn’ parameshvare je kahyun dravya-guN-paryAy (nun svarUp). e sivAy bIjA koI
(vastusvarUpanI vAt) kahe te badhI vAt jUThI chhe! parameshvare kahyun te vAt satya chhe.
‘kAraN ke ghaNAy
(jIvo) paryAyamAtrane avalambIne paryAyamAtrane avalambIne (eTale) potAnI mAnIne tattvanI
apratipatti jenun lakShaN chhe.”
tattvanun agnAn jenun lakShaN (chhe). ‘evA mohane pAmatA thakA parasamay
thAy chhe.’
e parasamay chhe eTale te mithyAdraShTi chhe. AhA... hA! samajANun kAI?
(ahInyAn kahe chhe ke) ghaNA agnAnI jIvo paryAyane je potAnun svarUp mAne chhe. 93 gAthAmAn
Avyun ne...! asamAnajAtIy (dravyaparyAy). sharIr ane AtmA e asamAnajAtIy (dravyaparyAy) chhe.
(agnAnI) e sharIrane potAnun mAne chhe. sharIranI kriyA hun karun chhun em mAne chhe. (sharIranI kriyA
hAlavAnI - chAlavAnI e mArAthI thAy chhe em mAne chhe.) sharIr hale chhe chAle chhe te potAthI chhe.
(tyAre agnAnI dalIl kare chhe ke) maDadun kem chAlatun nathI? are! sAmbhaLe to kharo! maDadun chhe e
paramANu (no pinD) chhe. tenI paN tyAn paryAyo (thAy) chhe. paryAy vagar koi dravya hoy nahIn. traN
kALamAn koi dravya (kyArey) paryAy vagaranun hoy nahIn. ‘paryAy vihoNun dravya na hoy’ e
‘panchAstikAy’ mAn chhe. e paryAy potAthI thaI chhe chAhe te vikAr ho ke avikAr ho, chAhe te svabhAv
(paryAy) ho ke chAhe te (vibhAvaparyAy ho.) AhA...hA! Avo mArga chhe bApu! atyAre to badho
lop karI nAkhyo chhe, badho! AmAn... Am thAy ne...! vyavahAr-ratnatray karatAn karatAn nishchay thAy
chhe...! (e) badhun mithyAtvabhAv chhe.
ahInyAn to e kahyun ke samyagdarshananI paryAy, potAnA dravya-guNathI utpanna thAy chhe. rAgathI
nahIn. vyavahAraratnatray karatAn karatAn nishchay samyagdarshan - mokShamArga thAy chhe evun chhe nahIn. ahInyAn to
e kahyun ke samyagdarshananI paryAy ke samyakchAritranI paryAy, enA utpAdak to dravya-guN chhe, dravya-
guNathI utpanna thaI chhe, rAgathI nahIn. (e agnAnI loko) vyavahAr ratnatray (shubhabhAv) sAdhak chhe,
nishchay ratnatray sAdhya chhe em kahe chhe, dayA, dAn, vrat, bhakti, tap karo, enAthI nishchay pragaTashe.
(paN e mAnyatA) badhun mithyAtva chhe, jUTh chhe! AhA...hA!
ahInyAn to kahe chhe ke samyagdarshan, gnAn, chAritranI paryAy potAnA dravya-guNathI thAy chhe e
siddha karavun chhe. nishchayathI to e samyagdarshananI paryAy potAnA ShaTkArakathI potAthI svayam utpanna thaI
chhe. rAgathI

Page 47 of 540
PDF/HTML Page 56 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 47
to nahIn paN dravya-guNathI paN nahIn. e paryAy chhe to “sat” chhe te ahetuk chhe. ‘sat’ ne hetunI
jarUr nathI.
paryAy sat chhe. dravya sat chhe. “उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्त सत्” utpAd, vyay, dhruv traNey sat chhe.
‘sat’ ne bIjA hetunI jarUr nahI. AgaL gAthA-101mAn Avashe ke darek paryAyanI utpati (eTale)
utpAd te potAthI chhe. e utpAd chhe te dravya - guNathI paN nahIn. utpAd chhe te vyayathI nahIn, utpAd
dhruvathI paN nahIn, dhruv utpAdathI nahIn, dhruv vyayathI nahIn, vyayathI vyay, (utpAdathI utpAd, dhruvathI
dhruv) vyay utpAdathI nahIn, vyay dhruvathI nahIn, darek - utpAd, vyay, dhruv potAthI chhe. darek dhruv
potAthI svatantra, darek utpAd potAthI svatantra, darek vyay potAthI svatantra (chhe) - Am e gAthAmAn
Avashe. AhA...hA...hA! samajAy chhe kAI? 102 gAthAmAn Avashe (paryAyanI) ‘janmakShaN’ (nI
vAt). ApaNe ghaNIvAr vyAkhyAn thaI gayA chhe. darek padArthanI je paryAy chhe tenI utpattino kAL
hoy chhe, tenI janmakShaN hoy chhe. pATh chhe sanskRitamAn. pratyek dravyanI je samaye je paryAy thAy chhe te
teno utpattino kAL chhe. ‘janmakShaN’ utpattino kAL chhe, parane kAraNe nathI thatI (te paryAy)
AhA...hA...hA...! (agnAnI lok) pachhI A sonagaDhavALAonun ekAnt kahe chhe ne...! e... vyavahArane
mAnatA nathI! nimittane mAnatA nathI! - badhI khabar chhe bApu, sAmbhaLane...! vyavayahArathI k kthAy
chhe, nimittathI thAy chhe, parane mAnatA nathI
(shrotA) vyavahAranI ene khabar nathI..! (uttara)
nishchay - vyavahAranI tane khabar nathI bhAI! vyavahAr e paN rAganI paryAy chhe. ane samyagdarshananI
paryAy to nirmaL chhe. to vyavahAranI - rAganI paryAyathI nirmaL paryAy thAy chhe? (nA..) ahInyAn
to (kahyun) nirmaL paryAy thAy chhe te dravya - guNathI thAy chhe. e paN vyavahAr chhe, bAkI
samyagdarshananI paryAy je thAy chhe te potAnA ShaTkArakathI potAthI thAy chhe e nishchay chhe. (e paryAy)
rAgathI nahIn, (potAnA) dravya-guNathI paN nahIn. AvI vAto AkarI paDe lokone! atyAre chAlatun
garabaD chhe badhun. panDitoe andar (tattvanI vAtamAn) garabaD machAvI dIdhI chhe! loko paN bichArA! kahe
‘je nArAyaN’ (eTale kaI vichAravun ja nahIn.)
ahInyAn (to kahe chhe) darek dravyanI, darek samayanI paryAy, potAnA ShaTkArakathI utpanna thAy chhe
tene nimittanI apekShA nathI, (potAnA) dravya-guNanI apekShA nathI, (nirapekSha utpanna thAy chhe)
AhA...hA...! bhagavAne to DhanDhero (svatantratAno) pITayo chhe! DhanDhero (pITayo chhe.) samajANun kAI?
“kAraN ke ghaNAy (jIvo) paryAyamAtrane avalambIne - ghaNA jIvo to paryAy- mAtranun
avalamban karIne tattvanI apratipatti’ eTale tattvanun agnAn ‘jenun lakShaN chhe evA mohane pAmatA
thakA parasamay chhe.’ - e parasamay chhe, potAnI paryAy, parathI utpanna thAy chhe ane paranI paryAy,
mArAthI utpanna thAy chhe em mAnavAvALA parasamay chhe, mithyAdraShTi chhe, svasamayamAn AvyA nathI,
AtmAmAn AvyA nathI. (tethI) mithyAtva chhe.
bhAvArtha–
‘padArtha dravyasvarUp chhe. dravya anantaguNamay chhe. dravyo ane guNothI paryAyo thAy chhe.’ A pATh
kAle thayo. dravyo ane guNothI paryAy thAy chhe, parathI nahIn. chhe? bhAvArtha – ‘paryAyo be prakAranA chhe
(1) dravyaparyAy; (2) guNaparyAy. dravyaparyAyanA be bhed (chhe). samAnajAtIy - be,

Page 48 of 540
PDF/HTML Page 57 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 48
traN, chAr paramANuno skandh e samAnajAtIy dravyaparyAy chhe. temAn dravyaparyAyo be prakAranA chhe (1)
samAnajAtIy – jem ke dviaNuk, triaNuk vagere skandh, (2) asamAnajAtIy – jem ke manuShya, dev
vagere...’
asamAnajAtIy - manuShya ane dev (vagere) e asamAnajAtIy (dravyaparyAy) chhe.
guNaparyAyanA paN be bhed (chhe) svabhAvaparyAy - jem ke siddhaparyAyo e svabhAvaparyAy. vibhAvaparyAy
-jem ke sva-par hetuk. matignAnane paN sva-par hetuk kahyun kem ke gnAnAvaraNIy (karma) no
kShayopasham nimitta chhe, matignAn utpanna thayun te potAnA upAdAnathI svatantra chhe. AhA..hA...hA..!
gnAnAvaraNIyathI pariNamavun paDayun?! gommaTAramAn Ave chhe ke gnAnAvaraNIy gnAnane AvaraN kare! to
(temAn) AvaraN bIjI chIj chhe. gnAn bIjI chIj chhe. (gnAnAvaraNIy karma AvaraN kare) e vAt
sAchI chhe ja nahIn, e to nimittanun kathan tyAn karyun chhe.
(shrotA) paradravya AvaraN kare? (uttara)
par dravya AvaraN kare potAnI paryAyane? e paradravya sparsha karatun nathI to AvaraN shI rIte kare?
(kadI na kare) potAnI paryAyamAn, viparIt (paNA) nI paryAy karIe, e AvaraN chhe. AhA... hA!
‘guNaparyAyo paN be prakAranA chhe (1) svabhAvaparyAy –jem ke siddha paryAyo; (2)
vibhAvaparyAy – jem ke matignAn.’ lyo, guNaparyAyanA be bhed chhe. svabhAvaparyAy- jem ke siddha
paryAyo. vibhAvaparyAy-jem ke sva-par hetuk matignAn. sva. parahetuk kahIne nimitta chhe eTalun kahyun.
nimitta chhe paN enAthI (nimittathI) thatun nathI. nimittathI thAy chhe ke nathI thatun te vyavahAranun kathan
chhe. abhUtArthanaye kahevAmAn Ave chhe.
“Avun jinendra bhagavAnanI vANIe darshAvelun sarva padArthonun dravya – guNaparyAy svarUp ja
yathArtha chhe.’ bhagavAne je A (vastusvarUp) kahyun te ja yathArtha chhe. ‘je jIvo dravya–guNane nahi jANatA
thakA kevaL paryAyane ja avalambe chhe.’
- ek samayanI avalamban paryAyanun le chhe (AdhAr le chhe).
dravya-guN trikAL Anandano nAth prabhu, dhruv chhe. eno Ashray letA nathI ane paryAyano (ja)
Ashray le chhe to mithyAdraShTi chhe. AhA... hA! (dhruvano Ashray levAnun) Akarun kAm chhe!!
‘teo nijasvabhAvane nahi jANatA thakA parasamay chhe.’ AhA... hA! shun kahe chhe? ke je jIv,
dravya-guNane jANatA nathI. potAnun (Atma) dravya, anant guNanun pinD, ane te anantaguN svatantra,
eno to Ashray nahIn ne mAtra paryAyanun ja Alamban le chhe. ek samayanI paryAyanun -
asamAnajAtIy dravyaparyAyanun Alamban le chhe. e nijasvabhAvane nahi jANatA thakA - ek samayanI
paryAyamAn ja draShTi rAkhI chhe. - parasamay, mithyAdraShTi chhe. AtmA AnandasvarUp, bhagavAn gnAyak jeno
svabhAv trikAL Anand (svarUp chhe). ene na jANatA, ek samayanI paryAyamAn mAtra, draShTi rAkhI chhe
parasamay - mithyAdraShTi chhe! AhA! parasamay eTale mithyAdraShTi. enI jainanI khabar nathI! e jain
nahIn. potAnI paryAyamAn rAg thAy chhe ane paranA gnAnano kShayopasham (chhe). eno Ashray le chhe ane
(Atma) dravyano Ashray letA nathI e jain nathI. pharIne,... parano Ashray to nahIn, paN potAnA
AtmAmAn je paryAy chhe kShaNik, eno Ashray le chhe ane dravya-guN trikALIno, Ashray letA nathI -
e parasamay mithyAdraShTi-ajain chhe. Ah...hA...hA..!

Page 49 of 540
PDF/HTML Page 58 of 549
single page version

gAthA – 93 pravachanasAr pravachano 49
(paryAyano Ashray chhoDavo) Akarun kAm chhe bApu! duniyA (ne) to jANIe chhIe ne...! ahInyAn to
nevun varSha (A sharIranA) thayAn. panDitajI! sharIrane nevun - nevun, nav ane shUnya, 66 varSha to dIkShAne
(thayAn) 67 varShathI dukAn chhoDI. dukAn upar paN ame to (shAstro) vAnchatA hatA. 64 ke 6p nI
sAlathI. pitAjI gujarI gayA. dukAn hatI. pAlej dukAne 6p sAlathI ame shAstra vAnchatA. shvetAmbaranA.
tyAn to badhA shvetAmbar hatA ne...! sthAnakavAsI hatA paN e to shvetAmbarano (phAnTo chhe ne...!) tyAn
‘adhyAtmakalpadrum’ ek chhe shvetAmbaranA... e pahelAn maL‌yun. 6panI sAlathI. 63mAn dukAn (sambhALatA)
ane chosaThanI sAlathI ame shAstra vAnchatA. paN shvetAmbar hatA. tyAn to shvetAmbar shAstro hatA.
‘adhyAtmakalpadrum’ pahelAn maL‌yun. 64- 6panI sAlanI vAt chhe. 18-19 varShanI ummar (hatI). to
‘adhyAtmakalpadrum’ vAnchIe paN tattvanI vAt kaI nahIn. pachhI sUyagaDAng, dashavaikAlik, uttarAdhyayan
joyAn dukAne, dukAn upar joyAn. 6p-66nI sAl-70 varas pahelAnI vAt chhe! ahInyAn to jindagI
emAn ja (shAstrAbhyAsamAn ja) gaI chhe.
(shrotA) karoDo shloko Ape vAnchelA chhe...! (uttara)
AhA...hA! karoDo! shvetAmbaranA badhA joyAn chhe, ApaNA digambaranA badhA joyAn chhe, karoDo shloko!
AhA...hA...!
ahInyAn kahe chhe ke AtmA potAnA dravya-guN-paryAyamAn to chhe. paN paryAyano Ashray kare chhe
- ek samayanI avasthAno Ashray kare chhe ane enun avalamban le chhe trikALInun - dhravanun avalamban
letA nathI. - te parasamay-mithyAdraShTi chhe. paryAyabuddhi mUDh jIv chhe. juo pAchhaL gAthA-93
(mULagAthA).
‘पर्ययमूढा हि परसमयाः’ e darek AtmA, potAnI paryAyano Ashray le chhe paN
trikALI bhagavAn AtmA - dravyasvabhAvano Ashray nathI letA te paryAyamUDh - mithyAdraShTi chhe. AhA...
hA! e bhagavAn! digambar santo! e A tIrthankaranI vANI kahevAvALA chhe. bIje kyAy (A vANI)
chhe nahIn. A digambar jain e koI pakSha nahIn, koI panth nahIn, vADo nahIn. vastunun svarUp chhe. -
vastunun svarUp Avun chhe ene ahInyAn kahevAmAn Avyun chhe. Avun (vastusvarUp) digambar santoe kahyun
chhe ane topaN (e) kahe chhe ke A bhagavAn trilokanAthe kahyun chhe (bhagavAnanI A vANI chhe)
potAnI vAt nathI. AhA..hA!
visheSh kaheshe.

Page 50 of 540
PDF/HTML Page 59 of 549
single page version

gAthA – 94 pravachanasAr pravachano pa0
have * AnuShangik evI A ja svasamay-parasamayanI vyavasthA (arthAt svasamay ane
parasamayano bhed) nakkI karIne (te vAtano) upasanhAr kare chhe-
जे पज्जयेसु णिरदा जीवा परसमयिग त्ति णिद्धिठ्ठा ।
आदसहावम्मि ठिदा ते सगसमया मुणेदव्वा ।। ९४।।
ये पर्यायेषु निरता जीवाः परसमयिका इति निर्दिष्टाः ।
आत्मस्वभावे स्थितास्ते स्वकसमया ज्ञातव्याः
।। ९४।।
paryAyamAn rat jIv je te ‘parasamay’ nirdiShTa chhe;
AtmasvabhAve sthit je te ‘svakasamay’ gnAtavya chhe. 94.
gAthA–94
anvayArtha– [ये जीवाः] je jIvo [पर्यायेषु निरताः] paryAyomAn lIn chhe [परसमयिकाः इति
निर्दिष्टाः] temane parasamay kahevAmAn AvyA chhe; [आत्मस्वभावे स्थिताः] je jIvo AtmasvabhAvamAn
sthit chhe [ते] te [स्वकसमयाः ज्ञातव्याः] svasamay jANavA.
TIkA– jeo jIvapudgalAtmak asamAnajAtIy dravyaparyAyano - ke je sakaL avidyAonun ek
mUL chhe teno - Ashray karatA thakA yathokat AtmasvabhAvanI sambhAvanA karavAne napunsak hovAthI temAn
ja baL dhAraN kare chhe (arthAt te asamAnajAtIy dravyaparyAy pratye ja joravALA chhe), teo - jemane
nirargaL ekAntadraShTi UchhaLe chhe evA - ‘A hun manuShya ja chhun, mArun ja manuShya sharIr chhe’ em
ahankAr - mamakAr vaDe ThagAtA thakA, avichalitachetanAvilAsamAtra AtmavyavahArathI chyut thaIne, jemAn
samasta kriyAkalApane chhAtI - saraso bheTavAmAn Ave chhe evA manuShyavyavahArano Ashray karIne rAgI
ane dveShI thatA thakA paradravyarUp karma sAthe sangatapaNAne lIdhe (-paradravyarUp karma sAthe joDAtA hovAne
lIdhe) kharekhar parasamay thAy chhe arthAt parasamayarUpe pariName chhe.
ane jeo asankIrNa dravya-guN-paryAyo vaDe susthit evA bhagavAn AtmAnA svabhAvano -
ke je sakaL vidyAonun mUL chhe teno - Ashray karIne yathokat AtmasvabhAvanI sambhAvanAmAn samartha
hovAne lIdhe paryAyamAtra pratyenun baL (jor) dUr karIne AtmAnA svabhAvamAn ja sthiti kare chhe (-
lIn thAy chhe),
----------------------------------------------------------------------
1. yathokat- (pUrva gAthAmAn) jevo kahyo tevo. 2 sambhAvanA - sanchetan; anubhav; mAnyatA; Adar.
3. nirargaL - ankush vinAnI; behad. (jeo manuShyAdi paryAyamAn lIn chhe, temane behad ekAntadraShTi UchhaLe chhe.)
4. ahankAr- ‘hun’ paNun. pa. mamakAr- “mArA” paNun.
6. AtmavyavahAr-AtmArUp vartan; AtmArUp kArya; AtmArUp vyApAr.
7. manuShyavyavahAr-manuShyarUp vartan (arthAt “hun manuShya ja chhun” evI mAnyatApUrvakanun vartan)
8. je jIv par sAthe ekapaNAnI mAnyatApUrvak joDAy tene parasamay kahevAmAn Ave chhe.
9. asankIrNa = bheLaseL nahi evA; spaShTapaNe bhinna (bhagavAn AtmasvabhAv spaShTa - bhinna (par sAthe bheLaseL nahi evA) dravya-
guN-paryAyo vaDe susthit chhe.)
* AnuShangik-pUrva gAthAnA kathan sAthe sambandhavALI.

Page 51 of 540
PDF/HTML Page 60 of 549
single page version

gAthA – 94 pravachanasAr pravachano pa1
teo - jemaNe sahaj khIlelI anekAntadraShTi vaDe samasta ekAntadraShTinA parigrahanA Agraho (-pakaDo)
prakShIN karyA chhe evA - manuShyAdi gatiomAn ane te gationA sharIromAn ahankAr- mamakAr nahi
karatAn anek oraDAomAn sanchArit ratnadIpakanI mAphak ekarUp ja AtmAne upalabdha karatA thakA
(anubhavatA thakA), avichalitachetanA vilAsamAtra AtmavyavahArane angIkAr karIne, jemAn samasta
kriyAkalApane bheTavAmAn Ave chhe evA manuShyavyavahArano Ashray nahi karatA thakA, rAgadveShanA unmeSh
aTakI gayA hovAne lIdhe param udAsInatAne avalambatA thakA, samasta paradravyanI sangati dUr karI
hovAne lIdhe keLav svadravya sAthe sangatapaNun hovAthI kharekhar svasamay thAy chhe arthAt svasamayarUpe
pariName chhe.
mATe svasamay ja AtmAnun tattva chhe.
bhAvArtha– ‘hun manuShya chhun, sharIrAdinI samasta kriyAo hun karun chhun, strI - putra-dhanAdikanA
grahaNatyAgano hun svAmI chhun’ vagere mAnavun te manuShyavyavahAr (manuShyarUp vartan) chhe; ‘mAtra achalit
chetanA te ja hun chhun’ em mAnavun - pariNamavun te AtmavyavahAr (AtmArUp vartan) chhe.
jeo manuShyAdiparyAyamAn lIn chhe, te ekAntadraShTivALA loko manuShyavyavahArano Ashray karatA
hovAthI rAgIdveShI thAy chhe ane e rIte paradravyarUp karma sAthe sambandh karatA hovAthI teo parasamay chhe;
ane jeo bhagavAn AtmasvabhAvamAn ja sthit chhe, te anekAntadraShTivALA loko manuShyavyavahArano
Ashray nahin karatAn AtmavyavahArano Ashray karatA hovAthI rAgIdveShI thatA nathI arthAt param
udAsIn rahe chhe ane e rIte paradravyarUp karma sAthe sambandh nahi karatAn kevaL svadravya sAthe ja sambandh
karatA hovAthI teo svasamay chhe. 94.









----------------------------------------------------------------------
1. parigrah - svIkAr; angIkAr.
2. sanchArit-laI javAmAn AvatA. (jem judA judA oraDAmAn laI javAmAn Avato ratnadIpak ekarUp ja chhe, te bilakul oraDArUp
thato nathI ane oraDAnI kriyA karato nathI, tem judA judA sharIromAn praveshato AtmA ekarUp ja chhe, te bilakul sharIrarUp nathI
ane sharIranI kriyA karato nathI - Am gnAnI jANe chhe.)
3. unmeSh-pragaT thavun te; prAkaTay; sphuraN.
4. je jIv sva sAthe ekatAnI mAnyatApUrvak (sva sAthe) joDAy tene svasamay kahevAmAn Ave chhe.

Page 52 of 540
PDF/HTML Page 61 of 549
single page version

gAthA – 94 pravachanasAr pravachano pa2
pravachana tA. 30–31. pa. 79.
“have AnuShangik - eTale pUrvagAthAnA kathan sAthe sambandhavALI, evI A ja svasamay
parasamayanI vyavasthA (arthAt svasamay–parasamayano bhed) nakkI karIne (te vAtano) upasanhAr kare
chhe.”
‘pravachanasAr’ gAthA-94
जे पज्जयेसु णिरदा जीवा परसमयिग ति णिद्धिट्ठा।
आदसहावम्मि ठिदा ते सगसमया मुणेदव्वा।।
paryAyamAn rat jIv je te ‘parasamay’ nirdiShTa chhe;
AtmasvabhAve sthit je te ‘svakasamay’ gnAtavya chhe. harigIt

* TIkA
- juo! asamAnajAtIy (dravyaparyAy) pahelA lIdhI. “jeo jIvapudgalAtmak
asamAnajAtIy dravyaparyAyano – ke je sakaL avidyAonun ek mUL chhe teno - A hA... hA...! ahIn
paryAyamUDhane sharIranI sAthe laI lIdho. paryAyanI draShTi chhe enI draShTi par upar jAy chhe. to e
‘sharIranI paryAy mArI chhe ne sharIr paryAy hun karun chhun’ evo je mUDh jIv (enI AvI mAnyatA)
“sakaL avidyAonun mUL e chhe” asamAnajAtIy - (eTale) jIv ane pudgal (no sanyog) chhe.
bannene ek mAne chhe ane hun pudgalane karI shakun chhun, pudgal mane karI shake chhe. evun je agnAn-avidyA
e badhun (mithyA abhiprAy) avidyAnun mUL chhe. AhA...! TIkA chhe amRutachandrAchAryanI! asamAnajAtIy
lIdhun chhe bhAI! AtmAmAn asamAnajAtIy kyAn? AtmA, AtmA samAnajAtIy chhe. pudgalane AtmA
(ek sAthe dekhAy chhe) ene e (mUDh) ek mAne chhe. sharIrane AtmA mAne chhe. paryAyadraShTivALAnI
draShTi sharIr upar jAy chhe. ane paryAyadraShTi chhoDIne je dravyadraShTi thaI tenI draShTi AtmA upar, dhruv
upar chhe. samakitInI draShTi dhruv upar chhe. mithyAtvInI draShTi, paryAy upar chhe (eTale ke) hoy chhe draShTi
sharIr upar - par upar tenI draShTi jAy chhe. AhA... hA..! Avun jhINun have e karatAn (Avun samajavA
karatAn) dayA pALe, vrat kare, bhakti kare (dharma thaI jAy) sahelun saT! rakhaDavAnun! AhA...! A
mArag!!
“jeo jIvapudgalAtmak asamAnajAtIy dravyaparyAyano – ke je sakaL avidyAonun ek
mUL chhe” - mithyAtva nun mUL chhe.” teno Ashray karatA thakA yathokat AtmasvabhAvanI sambhAvanA
karavAne”
chhe... ne? ‘yathokat’ - jevun chhe tevun (svarUp) (93) gAthAmAn kahyun hatun. sambhAvanA nAm
sanchetan; anubhav; mAnyatA; Adar. (agnAnI mUDh) AtmasvabhAvanI sambhAvanA
----------------------------------------------------------------------
* TIkA, mUL gAthA ane anvayArtha mATe juo pAnA nan. pa0

Page 53 of 540
PDF/HTML Page 62 of 549
single page version

gAthA – 94 pravachanasAr pravachano pa3
karavAne e to ‘napunsak’ chhe. ene to sanskRitamAn ‘क्लीब’ kahyun chhe. sanskRitamAn क्लीब (shabda) chhe. je koI
prANI, rAg ane sharIranI avasthA mArI chhe evun mAne chhe e napunsak chhe; pAvaiyA - hIjaDA chhe! e
napunsakane vIrya hotun nathI, to prajA thatI nathI. em parane - sharIrane mArun chhe, sharIranI kriyA hun karI shakun
chhun em mAnavun ane e (mAnyatA) rAg chhe evaDo ja hun chhun em mAnavun - (e mAnyatA dharanAr)
napunsak chhe ene dharmanI prajA (paryAy) utpanna thatI nathI. AhA...hA...hA...! AkarI vAt chhe.
‘samayasAr.’ mAn ‘क्लीब’ be vAr Avyun chhe. gAthA-39 ‘इह खलु तदसाधारणलक्षणा–
कलनात्क्लीबत्वेनात्यन्तविमूढाः’ tathA gAthA - 1pa4 ‘दूरन्तकर्मचक्रोत्तरण ‘क्लीब’ तया’
‘क्लीब’ - napunsak puNyane dharma mAnavAvALA pAvaiyA - napusanjak - hIjaDA chhe. vyavahAraratnatrayathI
nishchayaratnatray thAy chhe em mAnavAvALA napunsak chhe em kahe chhe. kemake vyavahAraratnatray rAg chhe
ane nishchayaratnatray to vItarAgI paryAy chhe. to vItarAgI paryAy to potAnA dravyasvabhAvathI utpanna
thAy chhe.
rAgathI nahIn, ahA... hA! AmAn (‘pravachanasAr’ mAn) napunsak ekavAr Avyun (chhe) ne A
bIjIvAr (ahInyAn) Avyun chhe. ane samayasAramAn (paN) be vAr chhe. (agnAnI, mUDh, puNyathI dharma
mAnanArane)
‘क्लीब’ kIdhA chhe. pAThamAn chhe, ahInyA (A gAthAmAn) sanskRit TIkAmAn bIjI lITImAn chhe.
juo! ‘ययोदितात्मस्वभावसंभावनक्लीवा...’ bIjI gAthAmAn (“gney adhikAr’ nI) vachche chhe.
‘napusank’ kahe chhe. AhA.. hA!
(ahInyAn) bhagavAn to em kahe chhe ke AtmAnun je vIrya chhe - (puruShArtha) guN - e
puruShArtha - vIrya, svarUpanI rachanA kare chhe. vibhAvanI rachanA kare e (Atma) vIrya nahIn. 47
shaktimAn em kahe chhe. dhIrethI samajo! pharIne... (kahIe)! A vIryaguN lIdho ne...! “samayasAr’
chhelle (parishiShTa) mAn 47 shaktio chhe - 47 guN chhe. emAn puruShArtha guN lIdho chhe. vIryaguN
trikALI (chhe). bhagavAne kahyo chhe. ‘svarUpanI (AtmasvarUpanI) rachanAnA sAmarthyarUp vIryashakti’.
pa.
-e puruShArtha guNanun kArya svarUpanI rachanA samyagdarshan, gnAn, chAritranI rachanA kare ene vIrya
(shakti) kahIe. paN ene chhoDIne rAganI rachanA kare ene napunsak kahIe AhA... hA! (puNyanA
pakShavALAne) Akarun lAge! Avo kaI jAtano upadesh ke’ AnhI!
shun kahe chhe ke ‘AtmasvabhAvanI sambhAvanA karavAne napunsak’ - trikALI bhagavAn dhruvabhAv,
paramapAriNAmikabhAv, svabhAvabhAv potAno svabhAvabhAv trikALIno (teno) Ashray na laIne,
paryAyamAn rAgano Ashray kare chhe ene ahIn prabhu napunsak kahe chhe. amRutachandrAchArya sant! muni chhe!
panchamahAvratadhArI (bhAvalingI sAdhu) chhe! AhA... hA! vIryaguNamAn e kahyun ke AtmAmAn vIryaguN chhe
trikAL e to shuddha (paryAy) nI rachanA kare chhe. ene vIrya kahIe. je vIrya puNya ne pAp,
shubhAshubhabhAvanI rachanA kare e potAnun (Atma) vIrya nahIn, e baL nahI, nAmardAI chhe. e
‘samayasAr’ mAn AvI gayun chhe. (tyAn) gAthA-39 ne 1pa4mAn nAmarda kahyun chhe. rAganI rachanA karIne
dharma mAnavAvALA chhe e nAmarda chhe, marda nahIn, AhA... hA!

Page 54 of 540
PDF/HTML Page 63 of 549
single page version

gAthA – 94 pravachanasAr pravachano pa4
panDitajI! kaThaN lAge (paN) A to paramAtmAnI vANI chhe. prabhu! A koIne kaI kaheN AvyA
(antar anubhavathI vANI AvI) A to sarvagna trilokanAth, paramAtmA, sImandharasvAmI bhagavAn-
enI A vANI chhe, AhA... hA!
shun kahyun ke “jIv–pudgalasvarUp asamAnajAtIy dravyaparyAy – ke je sakaL avidyAonun mUL
chhe.” -rAganI kriyA hun karun chhun; sharIranI kriyA hun karun chhun e (abhiprAy) sarva mithyAtvanun mUL chhe.
‘teno Ashray karatA thakA yathokat AtmasvabhAv.” je trikALI svabhAv chhe. chhe to dravya-guN-
paryAy. shun kIdhun e? shun kahe chhe ke A svabhAv-AtmAno svabhAv - ne viparIt ane parabhAv karma-
sharIr (Adi) ene potAnA mAne chhe e parasamay, mithyAdraShTi chhe. AhA... hA...! potAno
dravyasvabhAv e olAmAn (gAthA-93) mAn kIdho chhe. ‘sarva padArthonun dravya–guN–paryAyasvarUp ja
yathArtha chhe.”
- e dravya- guN- paryAyanun svarUp bhagavAne kahyun emAn e traNemAnthI (mAtra) paryAyano
Ashray le chhe te mithyAdraShTi chhe. chhe to dravya guN paryAy traNey (potAnA potAmAn) potAnAmAn
(paryAy) parane kAraNe nahI chhatAn (mAtra) paryAyano Ashray levo nahI. e trikALI bhagavAn
(Atma) svabhAvano Ashray levo e samayane samakit chhe.
OM