(ઉત્તરઃ) એક એક પરમાણુ પોતાની પર્યાયનું કર્તાકરણ કરનારું (છે) એવું છે. બીજા પરમાણુને
લઈને નહીં. આવું છે પ્રભુ! (વીતરાગ વિજ્ઞાન) એક એક પરમાણુ, પૂર્વની પર્યાયને પ્રાપ્ત થઈ પણ
પોતાની કર્તા- કરણથી, અને એની ઉતર પર્યાય નવી થઈ એ પણ પોતાના કર્તા-કરણ સાધનથી
(ઉત્પન્ન થઈ છે) ઉચિત નિમિત્ત હો. નિમિત્તથી થઈ નથી. ઘડા (બન્યા). કુંભારથી ઘડો થયો નથી.
વણકરથી વસ્ત્ર વણાયું નથી. સ્ત્રીથી રોટલી થઈ નથી. આત્માથી હાથ - પગ હલતા નથી (હાથ -
પગ હાલે છે) એ પગના રજકણ જે છે, એની અવસ્થા આમ હતી તે આમ થઈ (સીધી હતી તે વળી
પગની અવસ્થા) તે નવી અવસ્થા ધારણ થશે, તો એની અવસ્થાનો કર્તા - કરણ એના પરમાણુ છે.
આત્માને લઈને પગ હાલે છે, ત્રણ કાળ, ત્રણ લોકમાં નહીં. આહા... હા... હા...! આવું સ્વરૂપ છે
પ્રભુ! (શ્રોતાઃ) જીવ છે માટે (હાથ - પગ) ચાલે છે ને! (ઉત્તરઃ) બિલકુલ નહીં. એ તો કહ્યું હતું
ને...? જીવ છે તે જીવની પોતાની પર્યાયને પ્રાપ્ત જીવ છે. પણ આ જે શરીરની પર્યાય છે. એ પણ
એના પોતાના કર્તા -કરણે શરીરની પર્યાય છે. પર્યાય પ્રાપ્ત થાય છે. શરીરપણે, આમ ગતિ કરે છે. એ
ઉત્તરપર્યાય થઈ નવી, એ ઉત્તરપર્યાયમાં નિમિત્ત - ઉચિત નિમિત્ત ભલે આત્મા હો. પણ એનાથી
આમ હાલવાની પર્યાય (પગની) થાય એમ છે નહીં. એના કર્તા- કરણ એના પરમાણુ છે. કર્તાકરણ
આત્મા છે એ બિલકુલ નહીં.. આહા.... હા... હા.. આવી વાતું છે. વીતરાગ માર્ગ! અત્યારે તો વ્રત
પાળો...ને! ભક્તિ કરો... ને! પૂજા... કરોને! એ... ય હાલ્યું છે બધું!
ચોખાના પરમાણુથી (એના) કર્તા-કરણથી થઈ (છે). આગણળીને લઈને એ ચોખા આંગળીને
ભગવાન પાસે ગયા, એમ નથી. આહા... હા... હા! દરેક દ્રવ્ય-છ દ્રવ્ય ભગવાને જોયાં - એ અનંતા
આત્માઓ, અનંતા પરમાણુઓ, અસંખ્ય કાલાણુઓ, એક ધર્માસ્તિ, એક અધર્માસ્તિ (કાય), એક
આકાશ (એ) દરેક દ્રવ્યની જે પૂર્વપર્યાય પ્રાપ્ત છે. એ પણ પોતાના કર્તા ને કરણ, સાધનથી પ્રાપ્ત છે.
અને તેનો વ્યય થઈે, નવી ઉત્તર અવસ્થાને ધારણ કરે (છે) દરેક દ્રવ્ય. તેને ઉચિત નિમિત્ત ભલે હો,
પણ એ નિમિત્ત એનો કર્તા ને કરણ-સાધન નથી. એ નવી અવસ્થામાં તે તે દ્રવ્યના કર્તાને કરણ-
સાધન એનો સ્વભાવ છે. આહા... હા... હા..! દુનિયાથી જુદું છે! આહા... હા!
ચાકડો (દોરી આદિ) નિમિત્ત (છે) પણ એ ઘડાની પર્યાય, નિમિત્તથી થઈ નથી. આહા... હા.... હા!
આવું છે! પાણી છે, પાણી તૃષા લાગી હોય ને...! એ પાણીની અવસ્થા જે હતી ને આમ ગઈને પછી
બીજી અવસ્થા થઈ ગઈ અંદર. એ પરમાણુની પર્યાય પ્રાપ્ત હતી. એના સ્વરૂપકર્તા એ પરમાણુ હતા.
આ હાથને લઈને પાણી અંદર આવ્યું, એમ નથી. એ પાણીના પરમાણુ - જે દ્રવ્ય છે - તેની પૂર્વ
પર્યાયની પ્રાપ્તિ પણ પોતાના સ્વરૂપકર્તાને કરણ ને સાધનથી છે. અને પાછી પર્યાય બદલે છે, આમ
અંદર જતાં એ બદલતી અવસ્થાના કર્તા-કરણ તે પરમાણુ છે. આહા... હા... હા! પાણી છે એ ઊનું
થાય છે. અગ્નિ ઉચિત નિમિત્ત છે પણ