એ જ્ઞાનની વિશેષતા જાણવા માટે - સ્વના લક્ષે, તેનું જ્ઞાન કરવામાં આવે છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જૈનમાં પણ હજી એને ખબર ન હતી કે દ્રવ્ય કોને કહેવું, ગુણ કોને કહેવા, પર્યાય કોને
કહેવી...? એને ખબર ન મળે. તે કહે કે આ દ્રવ્યદ્રષ્ટિ તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ (એટલે કે) અહીંયા પૈસાવાળા
બહુ આવે છે. કરોડપતિઓ (આવે છે) એ દ્રવ્યદ્રષ્ટિ એટલે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ...? (એમ કહે પૈસા એટલે દ્રવ્ય
અને એની દ્રષ્ટિ એ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ) કીધુંઃ અરે ભાઈ.... એ દ્રવ્ય - પૈસાનું આહીં શું કામ છે..? દ્રવ્ય તો
આત્મા (છે). એને અહીં (દ્રવ્ય) કહ્યું (છે). કોને દ્રવ્ય કહીએ...? કેઃ વિસ્તારસામાન્યસમુદાયનો પિંડ
તેને દ્રવ્ય કહીએ. હવે આ ભાષા! એટલે જે આ દ્રવ્ય વસ્તુ છે આત્મા. એમાં જ્ઞાન, દર્શન એ
અનંતગુણો - આમ એ વિસ્તાર છે. વિસ્તારસામાન્યસમુદાય એને દ્રવ્ય કહીએ. આત્મામાં તીરછા -
આમ - અનંત - ગુણો છે જે અનંત છે. પણ આમ (પહોળાઈ-અપેક્ષાના) છે. પર્યાય એમ નથી.
પર્યાય છે એ એક પછી એક, એક પછી એક એમ (લંબાઈ-અપેક્ષા) કાળ ક્રમે થાય છે. પર્યાય ક્રમે
થાય અને ગુણો અક્રમે છે. આહા...હા...!
અને બીજી અપેક્ષાએ દ્રવ્ય કોને કહીએ....? કેઃ જે આ દ્રવ્ય છે તેની ત્રણે કાળની પર્યાયો છે એ
આયત (સામાન્ય સમુદાય કહેવાય છે). ગુણો છે તે અક્રમે - સહભાગી - એક સાથે છે. પર્યાયો છે
તે ક્રમભાવી છે. તે ક્રમભાવી અનંત ગુણની પર્યાયો એક સમયે અનંતી. એવા ત્રણે કાળની પર્યાયનો
સમુદાય તે દ્રવ્ય છે. એ બન્ને એક જ વાત છે. અનંત ગુણોનો તીરછો - વિસ્તારસામાન્યસમુદાય તે
દ્રવ્ય (છે). વળી ત્રિકાળી અનાદિ અનંત પર્યાયો છે તેનો (આયત સામાન્ય) સમુદાય તે દ્રવ્ય છે.
બધી એક જ વસ્તુ છે. સમજાય છે કાંઈ....?
(કેઃ) દ્રવ્ય કોને કહેવાય...? ગુણ કોને કહેવા...? આ પર્યાય કોને કહેવી....? (તત્ત્વનો અભ્યાસ
નહીં). તો આપણે આ દ્રવ્યની વ્યાખ્યા આવી ગઈ. હવે ગુણની વ્યાખ્યા છે.
(દ્રવ્ય) છે. અને સંખ્યાએ અનંત છે. પણ તે અનંત દ્રવ્યનું દ્રવ્ય કેમ કહેવું એને કે એમાં અનંતા
ગુણો તીરછા-આમ (પહોળાઈ - અપેક્ષા) વિસ્તારસામાન્ય (સમુદાય) અને અક્રમે - એક સાથે -
(સહભાવી) રહેલાં છે તેથી તેનો સમુદાય તેને દ્રવ્ય-વસ્તુ કહીએ. અને આયત (સામાન્ય સમુદાય)
પર્યાય, આમ-ત્રણેય કાળની છે - ત્રણેય