‘દ્રવ્ય’ છે તે –ગુણોથી રચાતો થકો ગુણોથી જુદો અપ્રાપ્ત હોવાથી ગુણાત્મક જ છે.” - શું કહ્યું...? કે
પટમાં વિસ્તારસામાન્યસમુદાય અને દોડતા (આયતસામાન્યસમુદાય) વડે રચિત છે (રચાય છે) એ
ગુણોથી અપૃથક હોવાથી ગુણાત્મક છે. એ રીતે (સમસ્ત) પદાર્થ- પદાર્થોમાં અવસ્થાયી
વિસ્તારસામાન્યસમુદાય (એટલે) ગુણો. અને દોડતો સમૂહ પર્યાય (આયતસામાન્યસમુદાય) જેનું
નામ ‘દ્રવ્ય’ છે. (દ્રવ્ય) ગુણોથી રચાતો થકો ગુણોથી જુદો અપ્રાપ્ત હોવાથી ગુણાત્મક જ છે. દ્રવ્ય છે
તે ગુણોથી પૃથક્ નથી, અપૃથક્ છે. દ્રવ્યથી ગુણ જુદા પ્રાપ્ત નથી થતા. તે કારણથી (દ્રવ્ય) ગુણાત્મક
છે. એ ગુણસ્વરૂપી જ દ્રવ્ય છે એમ કહેવામાં આવે છે. ઝીણી વાત બહુ...! આત્મામાં ગુણો જે છે તેને
ગુણાત્મક કહેવામાં આવે છે, પણ તે ગુણો દ્રવ્ય જ છે. દ્રવ્યથી કોઈ ગુણ પૃથક્ નથી. તો દ્રવ્યને
ગુણાત્મક પણ કહેવામાં આવે છે. ઝીણી વાત બહુ...!
દ્વિ – અણુક, ત્રિ–અણુક એવા અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે.” - એ દ્રવ્યપર્યાય છે. બે પરમાણુ,
ત્રણ પરમાણુ, ચાર પરમાણુ આદિ (અનંત પરમાણુ) એને એક સાથે ગણીને દ્રવ્યપર્યાય (કહેવાય)
છે. એને સમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય) કહીને..! “અને જેમ અનેક રેશમી અને સુતરાઉ પટોના બનેલા
દ્વિપટિક, ત્રિપટિક એવા અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે.” - એક રેશમી કપડું છે અને એક સુતર
(સુતરાઉ) છે. ભિન્ન-ભિન્ન જાત છે. તો તે રેશમી અને સુતરાઉ પટોના બનેલા દ્વિપટિક, ત્રિપટિક
એવા અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે. રેશમી અને સુતરાઉ (એ બે તાકા સાંધીને બનાવેલું વસ્ત્ર) તે
અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે.
જીવનું અહીંયાં (ભિન્ન) પણું બતાવવું છે. (બન્ને) અસમાનજાતીય (છે) તે બતાવવું છે. આત્મા અને
આત્મા એ સમાનજાતીય (છે) એ અહીંયાં બતાવવું નથી. પુદ્ગલ પુદ્ગલ (એકઠા) એકસાથે રહે તે
સમાનજાતીય છે, તે (અહીંયાં) બતાવવું નથી. (પણ) આત્મા અને પુદ્ગલ એ (બન્ને) એક સાથે
રહે છે તે અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય છે તે અહીંયા બતાવવું છે..! કેમ કે અસમાનજાતીય
દ્રવ્યપર્યાયમાં (એકપણાની) જેની દ્રષ્ટિ છે તે મૂઢ છે. પોતાનો દ્રવ્યસ્વભાવ એનાથી (પુદ્ગલથી -
શરીરથી) ભિન્ન છે એવી તેને દ્રષ્ટિ (અભિપ્રાય) નથી. અસમાનજાતિય (એટલે) જીવ અને પુદ્ગલ-
આ શરીર એક સાથે દેખાય છે, તે અસમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય) છે. અનાદિથી (અજ્ઞાનીની) દ્રષ્ટિ
અસમાનજાતીય ઉપર છે. તે (મિથ્યા) દ્રષ્ટિના કારણે, પોતાનો ત્રિકાળી સ્વભાવ જે છે તે ભૂલી ગયો
છે તેથી તેને અસમાનજાતીય (દ્રવ્ય પર્યાય) માં એકત્વબુદ્ધિ છે, એ બધી અવિદ્યા - મિથ્યાત્વનું મૂળ
છે. (એ) દ્રવ્યપર્યાય (ની વાત થઈ).
૧. દ્વિપટિક= બે તાકા સાંધીને બનાવેલું વસ્ત્ર. (બન્ને તાકા એક જ જાતના હોય તો સમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય કહેવાય અને જો બે તાકા
ભિન્ન જાતિના (જેમ-કે એક રેશમી અને બીજો સુતરાઉ) હોય તો અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય કહેવાય.