Purusharth Siddhi Upay-Gujarati (English transliteration). Shlok: 45-76.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 10

 

Page 49 of 186
PDF/HTML Page 61 of 198
single page version

anvayArtha– [खलु] nishchayathI [रागादिनां] rAgAdi bhAvonun [अप्रादुर्भावः] pragaT na thavun [इति] e [अहिंसा] ahinsA [भवति] chhe ane [तेषामेव] te rAgAdi bhAvonun [उत्पत्तिः] utpanna thavun te [हिंसा] hinsA [भवति] chhe. [इति] evo [जिनागमस्य] jain siddhAntano [संक्षेपः] sAr chhe.

TIkA– ‘खलु रागादिनां अप्रादुर्भावः इति अहिंसा भवति’– nishchayathI rAgAdi bhAvonI utpatti na thavI eTalA mAtrathI ahinsA thAy chhe.

bhAvArtha– potAnA shuddhopayogarUp prANono ghAt rAgAdi bhAvothI thAy chhe. mATe rAgAdi bhAvonA abhAv te ja ahinsA. Adi shabdathI dveSh, moh, kAm, krodh, mAn, mAyA, lobh, hAsya shok, jugupsA, pramAdAdi samasta vibhAvabhAv jANavA. enAn lakShaN kahIe chhIe. potAne k kIShTa jANI prItirUp pariNAm tene rAg kahIe, potAne aniShTa jANI aprItirUp pariNAm tene dveSh kahIe. paradravyamAn mamatvarUp pariNAm tene moh kahIe, maithunarUp pariNAmane kAm kahIe, ANe ayogya karyun em jANI parane dukhadAyak pariNAm tene krodh kahIe, bIjA karatAn potAne moTo mAnavo tene mAn kahIe, man vachan kAyAmAn ekatAno abhAv tene mAyA kahIe, paradravya sAthe sambandh karavAnI IchchhArUp pariNAmane lobh kahIe, bhalI athavA bUrI cheShTA joIne vikasitarUp pariNAm te hAsya kahIe, potAne dukhadAyak jANI DararUp pariNAm tene bhay kahIe, potAne IShTano abhAv thatAn ArtarUp pariNAm tene shok kahIe, glAnirUp pariNAmane jugupsA kahIe, kalyANakArI kAryamAn anAdarane pramAd kahIe.– ItyAdi samasta vibhAvabhAv hinsAnA paryAy chhe. te na thAy e ja ahinsA.

‘तेषामेव उत्पत्तिः हिंसा’– te rAgAdibhAvonun Upajavun te ja hinsA. ‘इति जिनागमस्य संक्षेपः’– evun jain siddhAntanun rahasya chhe.

bhAvArtha– jain siddhAntano vistAr to ghaNo ghaNo chhe, paN sarvanun rahasya sankShepamAn ATalun ja chhe ke dharmanun lakShaN ahinsA. rAgAdi bhAvono abhAv thavo te ahinsA. tethI jem bane tem, jeTalo bane teTalo rAgAdi bhAvono nAsh karavo. te ja anya granthomAn kahyun chhe– रागादीणामणुप्पा अहिंसा गत्तति देसि दंसमए ते सिंचे दुप्पत्ती हिंसेति जिणेहि णिदिठ्ठं।।

prashna– hinsAnun lakShaN par jIvanA prANone pIDavA em kem na kahyun?


Page 50 of 186
PDF/HTML Page 62 of 198
single page version

uttara– A lakShaNamAn ativyApti ane avyApti banne doSh lAge chhe. 44.

tyAn pratham ja ativyApti doSh batAve chhe–

युक्ताचरणस्य सतो रागाद्यावेशमन्तरेणापि।
न हि भवति जातु हिंसा प्राणव्यपरोपणादेव।। ४५।।

anvayArtha– [अपि] ane [युक्ताचरणस्य] yogya AcharaNavALA [सतः] sant puruShanA [रागाद्यावेशमन्तरेण] rAgAdi bhAvo vinA [प्राणव्यपरोपणात्] kevaL prAN pIDanathI [हिंसा] hinsA [जातु एव] kadI paN [न हि] nathI [भवति] thatI.

TIkA– ‘अपि युक्ताचरणस्य सतः रागाद्यावेशमन्तरेण प्राणव्यपरोपणात् जातु हिंसा न हि भवति’– nishchayathI yogya prayatnapUrvak chhe AcharaN jemanun evA je sant puruSh tene rAgAdi bhAvonA pravesh vinA. kevaL parajIvanA prAN pIDavAthI ja kadI hinsA thatI nathI.

bhAvArtha– mahApuruSh dhyAnamAn lIn chhe athavA gamanAdimAn sAvadhAnatAthI yatnapUrvak pravarte chhe ane kadAch enA sharIranA sambandhathI koI jIvanA prAN pIDAyA topaN ene hinsAno doSh nathI. kemake enA pariNAmamAn kaShAy hato nahi. tethI parajIvanA prANane pIDA thAy topaN hinsA nAm pAme nahi. mATe ativyApti doSh lAge chhe.

AgaL avyApti doSh batAve chhe–

व्युत्थानावस्थायां रागादीनां वशप्रवृत्तायाम्।

म्रियतां जीवो मा वा धावत्यग्रे ध्रुवं हिंसा।। ४६।।

anvayArtha– [रागादीनां] rAgAdibhAvonA [वशप्रवृत्तायाम्] vashe pravartelI [व्युत्थानावस्थायां] ayatnAchArarUp pramAd avasthAmAn [जीवः] jIv [म्रियतां] maro [वा] athavA [मा ‘म्रियतां’] na maro, [हिंसा] hinsA to [ध्रुवं] nishchayathI [अग्रे] AgaL ja [धावति] doDe chhe.

TIkA– ‘रागादीनां वश प्रवृत्तायं व्युत्थानावस्थायां जीवः म्रियतां वा मा म्रियतां हिंसा अग्रे ध्रुवं धावति’– rAgAdi pramAdabhAvanA vashe thatI UThavA–besavA AdirUp kriyAmAn jIv mare ke na mare, hinsA to nishchayathI AgaL doDe chhe.


Page 51 of 186
PDF/HTML Page 63 of 198
single page version

bhAvArtha– je pramAdI jIv kaShAyane vash thaIne gamanAdi kriyAmAn yatnarUp pravartato nathI athavA besatAn–UThatAn krodhAdi bhAvomAn pariName chhe to tyAn jIv kadAch mare ke na mare paN ene to kaShAyabhAv vaDe avashya hinsAno doSh lAge chhe. eTale parajIvanA prANanI pIDA na thavA chhatAn paN pramAdanA sadbhAvathI hinsA nAm pAme chhe. te mATe ja te lakShaNamAn avyApti doSh lAge chhe. 46.

prashna– hinsAno artha to ghAt karavo te chhe, parajIvanA prANano ghAt karyA vinA hinsA nAm kevI rIte pAme? teno uttar AgaL kahe chhe–

यस्मात्सकषायः सन् हन्त्यात्मा प्रथममात्मनात्मानम्।
पश्चाज्जायेत
न वा हिंसा प्राण्यन्तराणां तु।। ४७।।

anvayArtha– [यस्मात्] kAraN ke [आत्मा] jIv [सकषायः सन्] kaShAyabhAvo sahit hovAthI [प्रथमं] pahelAn [आत्मना] potA vaDe ja [आत्मानं] potAne [हन्ति] haNe chhe [तु] ane [पश्चात्] pachhIthI bhale [प्राण्यन्तराणां] bIjA jIvothI [हिंसा] hinsA [जायेत] thAy [वा] ke [न] na thAy.

artha– ‘यस्मात् सकषायः सन् आत्मा प्रथमं आत्मना आत्मानं हन्ति तु पश्चात् प्राण्यन्तराणां हिंसा जायेत वा न जायेत’– kAraN ke kaShAyabhAvo sahit thayelo AtmA pahelAn potAthI ja potAne haNe chhe, pachhI anya prANI–jIvono ghAt thAv ke na thAv.

bhAvArtha– hinsA nAm to ghAtanun ja chhe, paN ghAt be prakAranA chhe. ek AtmaghAt, bIjo paraghAt. jyAre A AtmA kaShAyabhAve pariNamyo ane potAnun bUrun karyun tyAre AtmaghAt to pahelAn ja thayo. tyAre pachhI bIjA jIvanun AyuShya pUrun thayun hoy athavA pApano uday hoy to teno paN ghAt thAy. tun teno ghAt karI shakato nathI kAraN ke teno ghAt to tenA karmane AdhIn chhe. Ane to AnA bhAvano doSh chhe. A rIte pramAdasahit yogamAn AtmaghAtanI apekShAe to hinsA nAm pAmyo chhe. 47.

have paraghAtanI apekShAe paN hinsAno sadbhAv batAve chhe–

हिंसायाअविरमणं हिंसा परिणमनपि भवति हिंसा।
तस्मात्प्रमत्तयोगे प्राणव्यपरोपणं नित्यम्।। ४८।।


Page 52 of 186
PDF/HTML Page 64 of 198
single page version

anvayArtha– [हिंसाया] hinsAthI [अविरमणं] virakta na thavun [हिंसा] tenAthI hinsA ane [हिंसापरिणमनं] hinsArUp pariNamavun tenAthI [अपि] paN [हिंसा] hinsA [भवति] thAy chhe. [तस्मात्] tethI [प्रमत्तयोगे] pramAdanA yogamAn [नित्यं] nirantar [प्राणव्यपरोपणं] prANaghAtano sadbhAv chhe.

TIkA– ‘हिंसाया अविरमणं हिंसा परिणमनं अपि भवति हिंसा’– hinsAnA tyAgabhAvano abhAv te hinsA chhe ane hinsArUp pariNamavAthI paN hinsA thAy chhe.

bhAvArtha– parajIvanA ghAtarUp je hinsA chhe te be prakAranI chhe. ek aviramaNarUp ane ek pariNamanarUp.

1. aviramaNarUp hinsA– je vakhate jIv parajIvanA ghAtamAn to pravartato nathI, bIjA ja koI kAmamAn pravarte chhe paN hinsAno tyAg karyo nathI. tenun udAharaNa– jem koIne haritakAyano tyAg nathI ane te koI vakhate haritakAyanun bhakShaN paN karato nathI, tem jene hinsAno tyAg to nathI ane te koI vakhate hinsAmAn pravartato paN nathI parantu antarangamAn hinsA karavAnA astitvabhAvano nAsh karyo nathI tene aviramaNarUp hinsA kahIe chhIe.

2. pariNamanarUp hinsA– vaLI je vakhate jIv parajIvanA ghAtamAn manathI, vachanathI ke kAyathI pravarte tene pariNamanarUp hinsA kahIe. A be bhed hinsAnA kahyA. te banne bhedamAn pramAd sahit yoganun astitva chhe. ‘तस्मात्प्रमत्तयोगे नित्यं प्राणव्यपरोपणमं्’– tethI pramAd sahitanA yogamAn hammeshA parajIvanI apekShAe paN prANaghAtano sadbhAv Avyo. eno abhAv to tyAre ja thAy jyAre A jIv parahinsAno tyAg karI pramAdarUp na pariName tyAnsudhI hinsAno to abhAv koIpaN prakAre thaI shake nahi. 48.

prashna– jo pramAdarUp potAnA pariNAmothI hinsA Upaje chhe to bAhya parigrahAdino tyAg shA mATe karAvavAmAn Ave chhe? teno uttar AgaL kahe chhe–

सूक्ष्मापि न खलु हिंंसा परवस्तुनिबन्धना भवति पुंसः।
हिंसायतननिवृत्तिः परिणामविशुद्धये तदपि
कार्या।। ४९।।

anvayArtha– [खलु] nishchayathI [पुंसः] AtmAne [परवस्तुनिबन्धना] paravastunun jemAn kAraN chhe evI [सूक्ष्महिंसा अपि] sUkShma hinsA paN [न भवति]


Page 53 of 186
PDF/HTML Page 65 of 198
single page version

thatI nathI. [तदपि] topaN [परिणामविशुद्धये] pariNAmonI nirmaLatA mATe [हिंसायतननिवृत्तिः] hinsAnA sthAnarUp parigrahAdino tyAg [कार्या] karavo uchit chhe.

TIkA– ‘खलु पुंसः परवस्तुनिबन्धना सूक्ष्माअपि हिंसा न भवति’– nishchayathI AtmAne paravastunA kAraNe nIpajatI evI jarApaN hinsA nathI.

bhAvArtha– pariNAmonI ashuddhatA vinA paravastunA nimitte anshamAtra paN hinsAno doSh lAgato nathI. nishchayathI to em ja chhe topaN pariNAmanI shuddhi mATe ‘हिंसायतननिवृत्तिः कार्या’– hinsAnA sthAn je parigrahAdi teno tyAg avashya karavo.

bhAvArtha– je pariNAm thAy chhe te koI vastunun Alamban pAmIne thAy chhe. jo subhaTanI mAtAne subhaT putra vidyamAn hoy to to evA pariNAm thAy ke ‘hun subhaTane mArun,’ paN je vandhyA chhe, jene putra ja nathI to evA pariNAm kevI rIte thAy ke hun vandhyAnA putrane haNun? mATe jo bAhya parigrahAdinun nimitta hoy to tenun avalamban pAmIne kaShAyarUp pariNAm thAy. jo parigrahAdikano tyAg karyo hoy to nimitta vinA, avalamban vinA kevI rIte pariNAm Upaje? mATe potAnA pariNAmonI shuddhatA mATe bAhya kAraNarUp je parigrahAdik teno paN tyAg karavo. 49.

AgaL ek pakShavALAno niShedh kare chhe–

निश्चयमबुध्यमानो यो निश्चयतस्तमेव संश्रयते।
नाशयति करणचरणं स बहिःकरणालसो बालः।। ५०।।

anvayArtha– [यः] je jIv [निश्चयं] yathArtha nishchay svarUpane [अबुध्यमानः] jANyA vinA [तमेव] tene ja [निश्चयतः] nishchay shraddhAthI [संश्रयते] angIkAr kare chhe. [स] te [बालः] mUrkha [बहिःकरणालसः] bAhya kriyAmAn ALasu chhe ane [करणचरणं] bAhyakriyArUp AcharaNano [नाशयति] nAsh kare chhe.

TIkA– ‘यः निश्चयं अबुध्यमानः निश्चयतः तमेव संश्रयते सः बालः करणचरणं नाशयति’– je jIv yathArtha nishchayanA svarUpane to jANatA nathI, jANyA vinA mAtra nishchayanA shraddhAnathI antarangane ja hinsA jANI angIkAr kare chhe te agnAnI dayAnA AcharaNano nAsh kare chhe.

bhAvArtha– je koI kevaL nishchayano shraddhAnI thaIne em kahe chhe ke ame parigrah rAkhyo athavA bhraShTAchArarUp pravartIe to shun thayun? amArA pariNAm sArA


Page 54 of 186
PDF/HTML Page 66 of 198
single page version

joIe. em kahIne svachchhande pravarte chhe te jIve dayAnA AcharaNano nAsh karyo. bAhyamAn to nirday thayo ja ane antarang nimitta pAmI pariNAm ashuddha thAy ja thAy; tethI te antaranganI apekShAe paN nirday thayo. kevo chhe te jIv? bAhya dravyarUp anya jIvanI dayAmAn ALasu chhe, pramAdI chhe athavA A sUtrano bIjI rIte artha karIe chhIe. ‘यः निश्चयं अबुध्यमानः तमेव निश्चयतः संश्रयते सः बालः करुणा आचरणं नाशयति’– je jIv nishchayanayanA svarUpane nahi jANIne vyavahArarUp je bAhya parigrahAdino tyAg chhe tene ja nishchayathI mokShamArga jANI angIkAr kare chhe te jIv shuddhopayogarUp je AtmAnI dayA teno nAsh kare chhe.

bhAvArtha– je jIv nishchayanayanun svarUp to jANe nahi, kevaL vyavahAramAtra bAhya parigrahAdino tyAg kare, upavAsAdikane angIkAr kare, e pramANe bAhya vastumAn hey– upAdeyabuddhirUpe pravarte chhe, te jIv potAnA svarUp anubhavarUp shuddhopayogamay ahinsA dharmano nAsh kare chhe. kevo chhe te jIv? ‘बहिः करणालसः’– udyam vaDe teNe ashubhopayogano to tyAg karyo paN bAhya parajIvanI dayArUp dharma tenA ja sAdhanamAn ALasu thaIne besI rahyo, shuddhopayog bhUmikAmAn chaDhavAno udyam karato nathI. A rIte ekAntapakShavALAno niShedh karyo. AgaL dravyahinsA ane bhAvahinsAnI apekShAe bhinna bhinna prakAranA bhang batAve chhe. pa0.

tenA ATh sUtra kahe chhe–

अविधायापि हि हिंसां हिंसाफलभाजनं भवत्येकः।
कृत्वाप्यपरो हिंसा हिंसाफलभाजनं
न स्यात्।। ५१।।

anvayArtha– [हि] kharekhar [एकः] ek jIv [हिंसां] hinsA [अविधाय अपि] na karavA chhatAn paN [हिंसाफलभाजनं] hinsAnA phaLane bhogavavAne pAtra [भवति] bane chhe ane [अपरः] bIjo [हिंसा कृत्वा अपि] hinsA karIne paN [हिंसाफलभाजनं] hinsAnun phaL bhogavavAne pAtra [न स्यात्] thato nathI.

TIkA– ‘हि एकः हिंसां अविधाय अपि हिंसाफलभाजनं भवति’ nishchayathI koI ek jIv hinsA na karavA chhatAn paN hinsAnun phaL bhogavavAne pAtra bane chhe.

bhAvArtha– koI jIve bAhya hinsA to karI nathI paN pramAdabhAvarUpe pariNamyo chhe tethI te jIv udayakALamAn hinsAnun phaL bhogave chhe. ‘अपरः हिंसां कृत्वा अपि


Page 55 of 186
PDF/HTML Page 67 of 198
single page version

हिंसाफलभाजनं न स्यात्’– bIjo koI jIv hinsA karavA chhatAn paN hinsAnun phaL bhogavavAne pAtra thato nathI.

bhAvArtha– koI jIve sharIr sambandhathI bAhya hinsA to upajAvI chhe paN pramAdabhAvarUpe pariNamyo nathI, tethI te jIv hinsAnA phaLano bhoktA thato nathI. pa1.

एकस्याल्पा हिंसा ददाति काले फलमनल्पम्।
अन्यस्य महाहिंसा स्वल्पफला भवति परिपाके।। ५२।।

anvayArtha– [एकस्य] ek jIvane to [अल्पा] thoDI [हिंसा] hinsA [काले] udayakALe [अनल्पम्] ghaNun [फलम्] phaL [ददाति] Ape chhe. ane [अन्यस्य] bIjA jIvane [महाहिंसा] moTI hinsA paN [परिपाके] udayanA samaye [स्वल्पफला] bilakul thoDun phaL ApanArI [भवति] thAy chhe.

TIkA– ‘एकस्य अल्पा हिंसा काले अनल्पं फलं ददति’– koI ek jIvane thoDI paN hinsA udayakALe ghaNun phaL Ape chhe.

bhAvArtha– koI jIve bAhya hinsA to thoDI ja karI, paN pramAdI thaIne kaShAyarUp ghaNo pariNamyo tethI udayakALe hinsAnun phaL ghaNun pAme chhe. ‘अन्यस्य महाहिंसा परिपाके स्वल्पफला भवति’–bIjA koI jIvane moTI hinsA udayakALe thoDun ja phaL Ape chhe.

bhAvArtha– koI jIve koI kAraN pAmIne bAhya hinsA to ghaNI karI, paN te kriyAmAn udAsIn rahyo, kaShAy thoDo karyo tethI udayakALe hinsAnun phaL paN thoDun ja pAme chhe. pa2.

एकस्य सैव तीव्रं दिशति फलं सैव मन्दमन्यस्य।
व्रजति सहकारिणोरपि हिंसा वैचिक्र्यमत्र फलकाले।। ५३।।

anvayArtha– [सहकारिणोः अपि हिंसा] ek sAthe maLIne karelI hinsA paN [अत्र] A [फलकाले] udayakALe [वैचिक्र्यम्] vichitratAne [व्रजति] pAme chhe ane [एकस्य] koIne [सा एव] te ja hinsA [तीव्रं] tIvra [फलं] phaL [दिशति] dekhADe chhe ane [अन्यस्य] koIne [सा एव] te ja [हिंसा] hinsA [मन्दम्] ochhun phaL Ape chhe.


Page 56 of 186
PDF/HTML Page 68 of 198
single page version

TIkA– ‘सहकारिणोः अपि हिंसा अत्र फलकाले वैचिक्र्यं व्रजति’– be puruShoe sAthe maLIne karelI hinsA phaLanA samaye vichitrarUp–anek prakAratAne prApta thAy chhe. e ja kahIe chhIe. ‘एकस्य सैव तीव्रं फलं दिशति’ – ek puruShane to te ja hinsA tIvra phaL Ape chhe. ‘अन्यस्य सा एव मन्दं फलं दिशति’– bIjA jIvane te je hinsA mand phaL Ape chhe.

bhAvArtha– be puruShoe bAhya hinsA sAthe karI, paN te kAryamAn jeNe tIvra kaShAyathI hinsA karI tene AsaktapaNun bahu hovAthI udayakALe tIvraphaL thAy chhe; jene mandakaShAyathI AsaktapaNun bahu na thayun tene udayakALe mandaphaL thAy chhe. pa3.

प्रागेव फलति हिंसा क्रियमाणा फलति फलति च कृता अपि।
आरभ्य कर्तुमकृतापि
फलति हिंसानुभावेन ।। ५४।।

anvayArtha– [हिंसा] koI hinsA [प्राक् एव] pahelAn ja [फलति] phaL Ape chhe, koI [क्रियमाणा] karatAn karatAn [फलति] phaL Ape chhe, koI [कृता अपि] karI lIdhA pachhI [फलति] phaL Ape chhe [च] ane koI [कर्तुम् आरभ्य] hinsA karavAno Arambh karIne [अकृता अपि] na karavAn chhatAn paN [फलति] phaL Ape chhe. A ja kAraNe [हिंसा] hinsA [अनुभावेन] kaShAyabhAv anusAr ja [फलति] phaL Ape chhe.

TIkA– ‘च हिंसा प्राक् एव फलति’– koI hinsA pahelAn phaLe chhe.

bhAvArtha– koI jIve hinsAno vichAr karyo hato paN te banI shakI to nahi paN te vichArathI je karma bAndhyun hatun tenun phaL udayamAn Avyun. pachhI hinsAno je vichAr karyo hato te kArya bAhyamAn banyun. A rIte hinsA pahelAn ja phaL Ave chhe.

‘क्रियमाणा फलति’–vaLI koI hinsA karatAn ja phaLe chhe. bhAvArtha– koIe hinsAno vichAr karyo tenAthI je karmabandh karyo te je samaye udayamAn Avyo te ja vakhate vichAr pramANe bAhya hinsA banI. A rIte hinsA karatAn ja tenun phaL Ave chhe.

‘कृता अपि च फलति’–vaLI koI hinsA karyA pachhI phaL Ape chhe bhAvArtha– koIe hinsAno vichAr karyo, vichAr pramANe bAhya hinsA paN karI. tyAr pachhI te hinsAnun phaL udayamAn Avyun. A rIte karyA pachhI hinsA phaLe chhe.


Page 57 of 186
PDF/HTML Page 69 of 198
single page version

‘हिंसा कर्तुम् आरभ्य अपि फलति’– koIe hinsA karavAnI sharUAt karI paN hinsA pachhI na karI te paN phaLe chhe. bhAvArtha– koIe hinsAno vichAr karI hinsA karavAmAn lAgyo. pachhI kAraN pAmIne hinsA na karI. evI hinsA paN phaL Ape chhe. A rIte phaL thavAnun kAraN kahe chhe.

‘अनुभावेन’– kaShAyabhAv anusAr phaL thAy chhe. A ja pad AgalA sUtromAn paN ‘dehalI dIpak nyAy’ nI jem badhe jANI levun. pa4.

mATe ja vachche kahyun chhe–

एकः करोति हिंसां भवन्ति फलभागिनो बहवः।
बहवो
विदधति हिंसां हिंसाफलभुग् भवत्येकः।। ५५।।

anvayArtha– [एकः] ek puruSh [हिंसां] hinsA [करोति] kare chhe. parantu [फलभागिनः] phaL bhogavanArA [बहवः] ghaNA [भवन्ति] thAy chhe. e ja rIte [हिंसां] hinsA [बहवः] ghaNA mANaso [विदधति] kare chhe paN [हिंंसाफलभुक्] hinsAnun phaL bhogavanAr [एकः] ek puruSh [भवति] thAy chhe.

TIkA– ‘हिंसां एकः करोति फलभागिनः बहवः भवन्ति’– kayArek hinsA to ek mANas kare chhe ane phaL anek mANaso bhogave chhe. tenun udAharaNa– chorane (prANaghAtakarUp shikShAmAn) ek chanDAL ja mAre chhe paN dekhanArA badhA raudra pariNAm karI pApanA bhoktA thAy chhe. ‘हिंसां बहवः विदधति एकः हिंसाफलभुक् भवति’– kayAnk hinsA to ghaNA puruSho kare paN rAjA svAmitvabuddhi karIne prerak thAy chhe tethI te badhI hinsAnA phaLano bhoktA thAy chhe. pap.

कस्यापि दिशति हिंसा हिंसाफलमेकमेव फलकाले।
अन्यस्य सैव हिंसा दिशत्यहिंसाफलं
विपुलम्।। ५६।।

हिंसाफलमपरस्य तु ददात्यहिंसा तु परिणामे।
इतरस्य पुनर्हिंसा दिशत्यहिंसाफलं नान्यत्।। ५७।।

anvayArtha– [कस्यापि] koI puruShane to [हिंसा] hinnsA [फलकाले] udayakALamAn [एकमेक] ek ja [हिंसाफलं] hinsAnun phaL [दिशति] Ape chhe ane


Page 58 of 186
PDF/HTML Page 70 of 198
single page version

[अनस्य] bIjA koI puruShane [सैव] te ja [हिंसा] hinsA [विपुलं] ghaNI [अहिंसाफलं] ahinsAnun phaL [दिशति] Ape chhe.

[तु अपरस्य] ane bIjA koIne [अहिंसा] ahinsA [परिणामे] udayakALamAn [हिंसाफलं] hinsAnun phaL [ददाति] Ape chhe, [तु पुनः] tathA [इतरस्य] bIjA koIne [हिंसा] hinsA [अहिंसाफलं] ahinsAnun phaL [दिशति] Ape chhe, [अन्यत् न] bIjun nahi.

TIkA– ‘तु अपरस्य अहिंसा परिणामे हिंसाफलं ददाति’– bIjA koI jIvane ahinsA chhe te udayanA pariNAmamAn hinsAnun phaL Ape chhe.

bhAvArtha– koIne antarangamAn to koI jIvanun ahit karavAnA pariNAm chhe, paN bAhyamAn teno vishvAs utpanna karAvavA mATe bhalun kare chhe athavA bUrun kare topaN tenA puNyanA udayathI AnA nimitte tenun bhalun thaI jAy chhe. tyAn bahAramAn to tenI dayA karI paN antarangamAn pariNAmavaDe to hinsA chhe mATe hinsAnun phaL Ape chhe, bIjun phaL ApatI nathI.

bhAvArtha– koInA antarangamAn dayAnA bhAvathI te yatna karIne pravarte chhe chhatAn tene tatkAl pIDA thAy chhe. athavA yatna karavA chhatAn enA ja nimitte tenA prANaghAt thayA. tyAn bahAramAn to tenI hinsA ja thaI, paN antarang pariNAmavaDe ahinsAnun phaL pAme chhe. pa6–pa7.

इतिविविधभङ्गगहने सुदुस्तरे मार्गमूढद्रष्टीनाम्।
गुरवो भवन्ति शरणं
प्रबुद्धनयचक्रसञ्चाराः।। ५८।।

anvayArtha– [इति] e rIte [सुदुस्तरे] atyant mushkelIthI pAr karI shakAy tevA ane [विविधभङ्गगहने] nAnA prakAranA bhangovaDe gahan vanamAn [मार्गमूढद्रष्टीनाम्] mArga bhUlelA puruShone [प्रबुद्धनयचक्रसञ्चाराः] anek prakAranA nay samUhane jANanAr [गुरवः] shrIguruo ja [शरणं] sharaN [भवन्ति] thAy chhe.

TIkA– ‘इति सुदुस्तरे विविधभङ्गगहने मार्गमूढद्रष्टीनां गुरवः शरणं भवन्ति’– A rIte sugamapaNe jeno pAr pamAto nathI evA anek prakAranA bhangIrUpI gahan vanamAn satyashraddhAnasvarUpamArgamAn jenI draShTi bhramit thaI chhe temane shrIguru ja sharaN chhe. temanA dvArA ja satyamArganun svarUp jANI shakAy chhe. kevA chhe guru? ‘प्रबुद्धनय–


Page 59 of 186
PDF/HTML Page 71 of 198
single page version

चक्रसञ्चाराः’– jemaNe anek prakAranA nay samUhanun pravartan jANyun chhe, sarva nayo samajAvavAne samartha chhe. pa8.

अत्यंतनिशितधारं दुरासदं जिनवरस्य नयचक्रम्।
खण्डयति धार्यमाणं मूर्धानं झटिति दुर्विदग्धानाम्।। ५९।।

anvayArtha– [जिनवरस्य] jinendrabhagavAnanun [अत्यन्तनिशितधारं] atyant tIkShNa dhAravALun ane [दुरासदं] dusAdhya [नयचक्रं] nayachakra [धार्यमाणं] dhAraN karavAmAn AvatAn [दुर्विदग्धानां] mithyAgnAnI puruShonA [मूर्धानं] mastakane [झटिति] shIdhra ja [खण्डयति] khanD khanD karI de chhe.

bhAvArtha– jainamatanA nayabhed samajavA atyant mushkel chhe. je koI mUDh puruSh samajyA vinA nayachakramAn pravesh kare chhe te lAbhane badale nukasAn meLave chhe. A rIte hinsAnA bhang kahyA. pa9.

have hinsAnA tyAgano upadesh kare chhe–

अवबुध्य हिंस्यहिंसकहिंसाहिंसाफलानि तत्त्वेन।
नित्यमवगूहमानैर्निजशक्त्या त्यज्यतां
हिंसा।। ६०।।

anvayArtha– [नित्यं] nirantar [अवगूहमानैः] samvaramAn udyamI puruShoe [तत्त्वेन] yathArtha rIte [हिंस्यहिंसकहिंसाहिंसाफलानि] hinsya, hinsak, hinnsA ane hinsAnun phaL [अवबुध्य] jANIne [निजशक्त्या] potAnI shakti pramANe [हिंसा] hinsA [त्यज्यतां] chhoDavI joIe.

TIkA– ‘नित्यं अवगूहमानैः निजशक्त्या हिंसा त्यज्यताम्’– samvaramAn udyamI evA jIvoe hammeshA potAnI shaktivaDe hinsAno tyAg karavo. jeTalI hinsA chhUTe teTalI chhoDavI. kevI rIte? ‘तत्त्वेन हिंस्य हिंसक हिंसा हिंसाफलानि अवबुध्य’– yathArtha rIte hinsya, hinsak, hinsA ane hinsAnun phaL– A chAr bhAvone jANIne hinsA chhoDavI. ene jANyA vinA tyAg thato nathI. jo karyo hoy topaN kAryakArI nathI. temAn

1. hinsya–jenI hinsA thAy tene hinsya kahe chhe. potAnA bhAvaprAN athavA dravyaprAN ane parajIvanA bhAvaprAN ke dravyaprAN e hinsyanA bhed chhe. athavA


Page 60 of 186
PDF/HTML Page 72 of 198
single page version

ekendriyAdi jIvasamAsanA bhed jANavA athavA jyAn jyAn jIv UpajavAnAn sthAn chhe te jANavA joIe. tenun yathAsthAne varNan hoy ja chhe.

2. hinsak– hinsA karanAr jIvane hinsak kahIe. tyAn pramAdabhAvarUpe pariNamelA athavA ayatnAchAramAn pravartatA jIvane hinsak jANavA.

3. hinsA–hinsyane pIDA upajAvavI athavA temano ghAt karavo te hinsA chhe. tenun varNan AgaL karyun chhe.

4. hinsAphaL–hinsAthI je kAI phaL thAy tene hinsAphaL kahe chhe. A lokamAn to hinsak jIv nindA pAme chhe, rAjA vaDe danD pAme chhe, jenI e hinsA karavA Ichchhe chhe tene jo lAg Ave to Ano ghAt kare chhe. vaLI paralokamAn narakAdi gati pAme chhe, tyAn sharIranA nAnA prakAranA chhedan–bhedanAdi ane nAnA prakAranI mAnasik vedanA pAme chhe. narakanun varNan koN kayAn sudhI lakhe! sarva dukhano ja samudAy chhe. tiryanchAdinun dukh pratyakSha ja bhAse chhe. e badhun hinsAnun phaL chhe. A rIte hinsyane jANI pote tene ghAte nahI, hinsakane jANI pote tevo na thAy, hinsAne jANI teno tyAg kare ane hinsAnun phaL jANI tenAthI bhayabhIt rahe. mATe A chAr bhed jANavA. 60.

AgaL je jIv hinsAno tyAg karavA Ichchhe chhe teNe pahelAn shun karavun te kahe chhe–

मद्यं मांसं क्षौद्रं पञ्चोदुम्बरफलानि यत्नेन।
हिंसाव्युपरतिकामैर्मोक्तव्यानि
प्रथममेव।। ६१।।

anvayArtha– [हिंसाव्युपरतिकामैः] hinsAno tyAg karavAnI IchchhA rAkhanAr puruShoe [प्रथममेव] pratham ja [यत्नेन] yatnapUrvak [मद्यं] dArU–sharAb, [मासं] mAns, [क्षौद्रं] madh ane [पञ्चोदुम्बरफलानि] 1pAnch udumbar phaLo [मोक्तव्यानि] chhoDI devA joIe.

TIkA– ‘हिंसाव्युपरतिकामैः प्रथमं एव यत्नेन, मद्यं, मांसं क्षौद्रं, पञ्चउदुम्बरफलानि मोक्तव्यानि’–je jIv hinsAno tyAg karavA Ichchhe chhe temaNe pahelAn ja yatnapUrvak dArU, mAns, madh ane pAnch udumbar phaL–A ATh vastuo tyAgavA yogya chhe. 61. _________________________________________________________________ 1. pAnch udumbar phaLanAn nAm–umaro, kaThumbar, vaD, pIpar ane pIpaLAnAn phaL athavA gularanA phaL.


Page 61 of 186
PDF/HTML Page 73 of 198
single page version

tyAn pratham ja madyanA doSh kahe chhe–

मद्यं मोहयति मनो मोहितचित्तस्तु विस्मरति धर्मम्।
विस्मृतधर्मा
जीवो र्हिंसामविशङ्कमाचरति।। ६२।।

anvayArtha– [मद्यं] dArU [मनो मोहयति] manane mohit kare chhe, ane [मोहितचित्तः] mohit chitta puruSh [तु] to [धर्मम्] dharmane [विस्मरति] bhUlI jAy chhe tathA [विस्मृतधर्मा] dharmane bhUlI gayelo [जीवः] jIv [अविशङ्कम्] nIDar thaIne bedhaDak [हिंसाम्] hinsA [आचरति] Achare chhe.

TIkA– ‘मद्यं मनः मोहयति’– madirA manane mohit kare chhe. madirA pIdhA pachhI kAI khabar rahetI nathI. ‘तु मोहितचित्तः धर्मं विस्मरति’– ane mohit chittavALo manuShya dharmane bhUlI jAy chhe. khabar vinA dharmane koN sambhALe? ‘विस्मृतधर्मा जीवः अविशङ्कम् हिंसाम् आचरति’– dharmane bhUlelo jIv nishankapaNe hinsA Achare chhe. dharmanI khabar na hovAthI hinsA karavAmAn Dar sheno hoy? mATe madirA hinsAnun paramparA kAraN chhe. 62.

AgaL madirAne hinsAnun sAkShAt kAraN kahe chhe–

रसजानां बहूनां जीवानां योनिरिष्यते मद्यम्।
मद्यं भजतां तेषां
हिंसा संजायतेऽवश्यम्।। ६३।।

anvayArtha– [च] ane [मद्यं] madirA [बहूनां] ghaNA [रसजानां जीवानां] rasathI utpanna thayelA jIvonun [योनिः] utpattisthAn [इष्यते] mAnavAmAn Ave chhe. tethI je [मद्यं] madirAnun [भजतां] sevan kare chhe tene [तेषां] te jIvonI [हिंसा] hinsA [अवश्यम्] avashya ja [संजायते] thAy chhe.

TIkA– ‘च मद्यं रसजानां जीवानां बहूनां योनिः इष्यते’– madirA rasathI utpanna thayelA ghaNA ekendriyAdi jIvonun utpattisthAn chhe tethI ‘मद्यं भजतां तेषां हिंसा अवश्यं संजायते’– je madirApAn kare chhe temane te madirAnA jIvonI hinsA avashyamev thAy chhe madirAmAn jIv UpajyA hatA te badhAne A pI gayo to hinsA kem na thAy? 63.


Page 62 of 186
PDF/HTML Page 74 of 198
single page version

AgaL madirAmAn bhAvit hinsA batAve chhe–

अभिमानभयजुगुप्साहास्यारतिशोककामकोपाद्याः।
हिंसायाः पर्यायाः सर्वेऽपि च
सरकसन्निहिताः।। ६४।।

anvayArtha– [च] ane [अभिमानभयजुगुप्साहास्यारतिशोककामकोपाद्या] abhimAn, bhay, glAni, hAsya, arati, shok, kAm krodhAdi [हिंसायाः] hinsAnA [पर्यायाः] bhed chhe ane [सर्वेऽपि] A badhA ja [सरकसन्निहिता] madirAnA nikaTavartI chhe.

TIkA– ‘च अभिमानभयजुगुप्सा हास्य अरति शोक काम कोपाद्याः हिंसायाः पर्यायाः सर्वे अपि सरकसन्निहिताः’– vaLI abhimAn, bhay, jugupsA, hAsya, arati, shok, kAm, krodhAdi jeTalA hinsAnA bhed chhe te badhA ja madirAnA nikaTavartI chhe. ek madirApAn karavAthI te badhA tIvrapaNe evA pragaT thAy chhe ke mAtA sAthe paN kAmakrIDA karavA taiyAr thaI jAy chhe. abhimAnAdinAn lakShaN pUrve varNavyA chhe. Am madirAno pratyakSha doSh jANI madirAno tyAg karavo. bIjI mAdak–nashAvALI vastuo chhe temAn paN hinsAnA bhed pragaT thAy chhe mATe temano paN tyAg karavo. 64.

AgaL mAnsanA doSh batAve chhe–

न विना प्राणिविघातान्मांसस्योत्पत्तिरिष्यते यस्मात्।
मांसं
भजतस्तस्मात् प्रसरत्यनिवारिता हिंसा।। ६५।।

anvayArtha– [यस्मात्] kAraN ke [प्राणिविघातात् विना] prANIonA ghAt vinA [मांसस्य] mAnsanI [उत्पत्तिः] utpatti [न इष्यते] mAnI shakAtI nathI [तस्मात्] te kAraNe [मांसं भजतः] mAnsabhakShI puruShane [अनिवारिता] anivArya [हिंसा] hinsA [प्रसरति] phelAy chhe.

TIkA– ‘यस्मात् प्राणिविघातात् विना मांसस्य उत्पत्तिः न इष्यते’– prANIonAjIvanA ghAt vinA mAnsanI utpatti dekhAtI nathI. mAns [be Indriy Adi] jIvanA sharIramAn hoy chhe, bIjI jagyAe nahi. tethI teno ghAt karatAn ja mAns maLe chhe.‘तस्मात् मांसं भजतः अनिवारिता प्रसरति’– mATe mAns khAnArane hinsA kevI rIte na thAy? te hinsA kare ja kare. 6p.


Page 63 of 186
PDF/HTML Page 75 of 198
single page version

AgaL koI kahe chhe ke pote jIvane na mAre to doSh nathI tene kahe chhe–

यदपि किल भवति मांसं स्वयमेव मृतस्य महिषवृषभादेः।
तत्रापि भवति
हिंसा तदाश्रितनिगोतनिर्मथनात्।। ६६।।

anvayArtha– [यदपि] jo ke [किल] e sAchun chhe ke [स्वयमेव] potAnI meLe ja [मृतस्य] marelA [महिषवृषभादेः] bhens, baLadAdinun [मांसं] mAns [भवति] hoy chhe paN [तत्रापि] tyAnye paN arthAt te mAnsanA bhakShaNamAn paN [तदाश्रितनिगोतनिर्मथनात्] te mAnsane Ashraye rahetA te je jAtinA nigod jIvonA manthanathI [हिंसा] hinsA [भवति] thAy chhe.

TIkA– ‘यद्यपि किल स्वयमेव मृतस्य महिषवृषभादेः मांसं भवीत तत्र अपि हिंसा भवति’– joke pragaTapaNe potAnI meLe maraN pAmelA bhens, baLad vagere jIvonun mAns hoy chhe topaN te mAnsabhakShaNamAn paN hinsA thAy chhe. kevI rIte? tenA Ashraye, je nigodarUp anant jIvo chhe teno ghAt karavAthI hinsA thAy chhe. 66.

AgaL mAnsamAn nigodanI utpatti kahe chhe–

आमास्वपि पक्वास्वपि विपच्यमानासु मांसपेशीषु।
सातत्येनोत्पादस्तज्जातीनां
निगोतानाम्।। ६७।।

anvayArtha– [आमासु] kAchI [पक्वासु] pAkI [अपि] tathA [विपच्यमानासु] randhAtI [अपि] paN [मांसपेशीषु] mAnsapeshIomAn [तज्जातीनां] te ja jAtinA [निगोतानाम्] sammUrchhan jIvono [सातत्येन] nirantar [उत्पादः] utpAd thayA kare chhe.

TIkA– ‘आमास्वपि, पक्वास्वपि, विपच्यमानासु मांसपेशीषु तज्जातीनां निगोतानां सातत्येन उत्पादः अस्ति’– kAchA, agnithI randhAyelA, athavA randhAtA hoy tevA sarva mAnsanA TukaDAomAn te ja jAtinA nigodanA anant jIvonun samaye samaye nirantar Upajavun thAy chhe. sarva avasthAomAn mAnsanA TukaDAmAn nirantar tevA ja mAns jevA navA navA anant jIv Upaje chhe. 67.

AgaL mAnsathI hinsA thAy chhe em pragaT kare chhe–

आमां वा पक्वां वा खादति यः स्पृशति वा पिशितपेशीम्।
निहन्ति सततनिचितं पिण्डं बहुजीवकोटीनाम्।। ६८।।


Page 64 of 186
PDF/HTML Page 76 of 198
single page version

anvayArtha– [यः] je jIv [आमां] kAchI [वा] athavA [पक्वां] agnimAn pAkelI [पिशितपेशीम्] mAnsanI peshInun [खादति] bhakShaN kare chhe [वा] athavA [स्पृशति] aDe chhe. [सः] te puruSh [सततनिचितं] nirantar ekaThA thayelA [बहुजीवकोटीनाम्] anek jAtinA jIvasamUhanA [पिण्डं] pinDane [निहन्ति] haNe chhe.

TIkA– ‘यः आमां वा पक्वां पिशितपेशीम् खादति वा स्पृशति सः सततनिचितं बहुजीवकोटीनां पिण्डं निहन्ति’– je jIv kAchA ke agnimAn pakAvelA mAnsanA TukaDAnun bhakShaN kare chhe athavA hAth vagerethI aDe paN chhe te jIv nirantar jemAn anek jAtinA jIvo ekaThA thayA hatA tevA pinDane haNe chhe.

mAnsamAn to nirantar jIv UpajI ekaThA thayA hatA. ANe te mAnsanun bhakShaN karyun athavA sparsha karyo tethI te jIvonI param hinsA UpajI, mATe mAnsano tyAg avashya karavo. bIjI paN je vastuomAn ghaNA jIvonI utpatti thAy chhe te badhI vastu tyAgavA yogya chhe. 68.

AgaL madhanA doSh batAve chhe–

मधुशकलमपि
प्रायो मधुकरहिंसात्मकं भवति लोके।
भजति मधु मूढधीको यः स भवति हिंसकोऽत्यन्तम्।। ६९।।

anvayArtha– [लोके] A lokamAn [मधुशकलमपि] madhanun ek TIpun paN [प्रायः] ghaNun karIne [मधुकरहिंसात्मकं] mAkhIonI hinsArUp [भवति] hoy chhe mATe [यः] je [मूढधीकः] mUrkhabuddhi manuShya [मधु भजति] madhanun bhakShaN kare chhe. [सः] te [अत्यन्तं हिंसकः] atyant hinsA karanAr thAy chhe. 69.

स्वयमेव विगलितं यो गृह्णीयाद्वा छलेन मधुगोलात्।
तत्रापि भवति
हिंसा तदाश्रयप्राणिनां घातात्।। ७०।।

anvayArtha– [यः] je [छलेन] kapaTathI [वा] athavA [गोलात्] madhapUDAmAnthI [स्वयमेव विगलितम्] potAnI meLe TapakelA [मधु] madhane [गृह्णीयात] grahaN kare chhe [तत्रापि] tyAn paN [तदाश्रयप्राणिनाम्] tenA AshrayabhUt jantuonA [घातात्] ghAtathI [हिंसा] hinsA [भवति] thAy chhe. 70.


Page 65 of 186
PDF/HTML Page 77 of 198
single page version

मधु मद्यं नवनीतं पिशितं च महाविकृतयस्ताः।
वल्भ्यन्ते न व्रतिना तद्वर्णा जन्तवस्तत्र।। ७१।।

anvayArtha– [मधु] madh, [मद्यं] madirA, [नवनीतं] mAkhaN [च] ane [पिशितं] mAns [महाविकृतः] mahAn vikArone dhAraN karelA [ताः] A chAre padArtho [व्रतिना] vratI puruShe [न वल्भ्यन्ते] bhakShaN karavA yogya nathI. kAraN ke [तत्र] te vastuomAn [तद्वर्णाः] te ja jAtinA [जन्तवः] jIv rahe chhe.

TIkA– ‘व्रतिना मधु मद्यं नवनीतं च पिशितं ताः महाविकृतयः न वल्भ्यन्ते’– vratadhArI jIvoe madh, madirA, mAkhaN1 ane mAns je ghaNA vikArane dhAraN kare chhe. te ane bIjI paN vikArayukta vastuonun bhakShaN na karavun joIe. madhanun ek TIpun paN mAkhInI hinsAthI maLe chhe. je mandabuddhi madh khAy chhe te atyant hinsak chhe. je svayamev Tapakel athavA kapaT karIne madhapUDAmAnthI madh le te paN hinsak chhe. kAraN ke madhane Ashraye rahelA jIvonI hinsA te samaye paN thAy chhe. vratI puruSh A vastuonun bhakShaN kare nahi. shA mATe? ‘तत्र तद्वर्णाः जन्तवः’– te vastumAn tevA ja rangavALA ghaNA jIvo hoy chhe. jevI te vastu chhe tevA ja temAn jIv hoy chhe. bIjI vastuo kahetAn chAmaDAnA sparshavALun dhI, tel, jaL athavA athANAn, viSh, mATI ItyAdi abhakShyano tyAg karavo. mukhyapaNe madh, mAns, madhano tyAg karAvyo pachhI bIjI paN abhakShya vastuo chhoDavAno upadesh karyo. 72.

AgaL pAnch udumbar phaLanA doSh dekhADe chhe–

योनिरुदुम्बरयुग्मं प्लक्षन्यग्रोधपिप्पलफलानि।
त्रसजीवानां तस्मात्तेषां तद्भक्षणे हिंसा।। ७२।।

anvayArtha– [उदुम्बरयुग्मं] umar, anjIr [प्लक्षन्यग्रोधपिप्पलफलानि] pIpaLo, vaD ane pIpaLanAn phaL [त्रसजीवानां] tras jIvonI [योनिः] khAN chhe [तस्मात्] tethI [तद्भक्षणे] tenA bhakShaNamAn [तेषां] te tras jIvonI [हिंसा] hinsA thAy chhe. _________________________________________________________________

1. mAkhaN mATe abhakShyapaNun e rIte kahyun chhe ke dahInthI judun pADelun mAkhaN antarmRuhUrtamAn tapAvI garam karI levun joIe nahitar te abhakShya thAy chhe.


Page 66 of 186
PDF/HTML Page 78 of 198
single page version

TIkA– ‘उदुम्बरयुग्मं प्लक्ष न्यग्रोध पिप्पलफलानि त्रसजीवानां योनिः’– udumbar ane kaThumbar e be tathA pIpar–pIpaLo, vaDanAn phaL ane pAkar anjIr e traN–e badhay tras jIvonI yoni chhe. temAn UDatAn jantuo jovAmAn Ave chhe. ‘तस्मात् तद्भक्षणे तेषां हिंसा भवति’– tethI te pAnch vastunA bhakShaNamAn te traN jIvonI hinsA thAy chhe. 72.

koI kahe ke te udambarAdi phaLamAn tras na hoy to bhakShaN karavAn.

tene AgaL kahe chhe–

यानि तु पुनर्भवेयुः कालोच्छिन्नत्रसाणि शुष्काणि।
भजतस्तान्यपि हिंसा विशिष्ट रागादिरुपा स्यात्।। ७३।।

anvayArtha– [तु पुनः] ane vaLI [यानि] je pAnch udumbar [शुष्कानि] sUkA [कालोच्छिन्नत्रसाणि] samay jatAn trasarahit banelAn [भवेयुः] hoy [तान्यपि] tenun paN [भजतः] bhakShaN karanArane [विशिष्टरागादिरूपा] visheSh rAgAdirUp [हिंसा] hinsA [स्यात्] thAy chhe.

TIkA– ‘तु पुनः यानि शुष्काणि कालोच्छिन्नत्रसाणि भवेयुः तान्यपि भजतः हिंसा स्यात्’– vaLI je udumbarAdi pAnch phaLo kAL pAmIne trasajIv rahit sukAI gayA hoy topaN te khAnArane hinsA thAy chhe. kevI hinsA thAy chhe? ‘विशिष्ट रागादिरूपा’– jemAn visheSh rAgabhAv thayo chhe tevA svarUpavALI. jo adhik rAg na hot to AvI nindya vastu shA mATe angIkAr karat? mATe jyAn adhik rAgabhAv thayo te ja hinsA. jem koIe lIlotarI na khAdhI paN te vastunA rAgabhAvathI tene sUkavIne khAdhI. jo rAg na hoy to shA mATe evo prayAs kare?

prashna– sUkI vastumAn jo doSh hoy to anna shA mATe khAIe chhIe?

uttara– anna nindya nathI. vaLI enA rAgabhAv vinA sahaj pravRuttithI te sUkAy chhe. vaLI tenun bhakShaN paN sAmAnya peT bharavAnA nimitte thAy chhe, kAI visheSh rAg hovAnun kAraN nathI. ahIn to visheSharUp rAgabhAvanun thavun te ja hinsA –em batAvavAmAn Ave chhe. 73.


Page 67 of 186
PDF/HTML Page 79 of 198
single page version

AgaL A kathan sankoche chhe–

अष्टावनिष्टदुस्तरदुरितायतनान्यमूनि परिवर्ज्य।
जिनधर्मदेशनाया
भवन्ति पात्राणि शुद्धधियः।। ७४।।

anvayArtha– [अनिष्टदुस्तरदुरितायतनानि] dukhadAyak, dustar ane pApanun sthAn [अमूनि] evA [अष्टौ] ATh padArthono [परिवर्ज्य] parityAg karIne [शुद्धधियः] nirmaL buddhivALA puruSh [जिनधर्मदेशनायाः] jainadharmanA upadeshane [पात्राणि] pAtra [भवन्ति] thAy chhe.

TIkA– ‘अनिष्टदुस्तरदुरितआयतनानि अमूनि अष्टौ परिवर्ज्य शुद्धधियः जिनधर्मदेशनायाः पात्राणि भवन्ति’– mahAdukhadAyak, sahelAIthI jeno pAr pamAto nathI evI, mahApApanA sthAnarUp je A ATh vastuo chhe tene khAvAthI mahApAp Upaje chhe. tethI ene sarvathA chhoDIne, nirmaL buddhivALA thaIne, jainadharmanA upadeshane pAtra thavAy chhe. pahelAn eno tyAg kare tyArapachhI anya koI upadesh devo. (ane koI upadesh Ape) jem mUL vinA vRukSha hotun nathI tem enA tyAg vinA shrAvak hoy nahi. mATe ja enun nAm mUL chhe. 74.

have A hinsAdikano tyAg karavAnun vidhAn kahe chhe–

कृतकारितानुमननैर्वाक्कायमनोभिरिष्यते नवधा।
औत्सर्गिकी निवृत्तिर्विचित्ररूपापवादिकी त्वेषा।। ७५।।

anvayArtha– [औत्सर्गिकी निवृत्तिः] utsargarUp nivRutti arthAt sAmAnya tyAg [कृतकारितानुमननैः] kRut, kArit ane anumodanarUp [वाक्कायमनोभिः] man, vachan ane kAyAthI [नवधा] nav prakAre [इष्यते] mAnavAmAn AvI chhe, [तु] ane [एषा] A [अपवादिकी] apavAdarUp nivRutti [विचित्ररूपा] anekarUp chhee.

TIkA– ‘औत्सर्गिकी निवृत्तिः कृतकारितानुमोदनैः वाक्कायमनोभिः नवधा इष्यते’– A utsargarUp tyAg kRut, kArit anumodan sahit man, vachan kAyAnA bhedathI navaprakAre kahIe chhIe. ‘तु अपवादिकी एषा विचित्ररूपा’– ane apavAdarUp je tyAg chhe te judA judA prakAre chhe.

bhAvArtha– hinsAdino tyAg be prakAre chhe. ek utsarga tyAg ane bIjo apavAd tyAg. utsarga eTale sAmAnya. sAmAnyapaNe sarvathA prakAre tyAg karIe tene


Page 68 of 186
PDF/HTML Page 80 of 198
single page version

utsarga tyAg kahe chhe. tenA nav bhed chhe. manathI pote karavAnun chintave nahi, bIjA pAse karAvavAnun chintave nahi, ane koIe karyun hoy tene bhalun jANe nahi, vachanathI pote karavAnun kahe nahi, bIjAne karAvavA mATe upadesh Ape nahi, koIe karyun hoy tene bhalun kahe nahi, kAyAthI pote kare nahi, bIjAne hAth vagere dvArA preraNA ApI karAve nahi ane koIe karyun hoy tene hastAdi vaDe prashanse nahi. A nav bhed kahyA. apavAd tyAg anek prakArano chhe. A nav bhang kahyA temAnthI keTalAk bhAngAthI amuk prakAre tyAg kare, amuk prakAre na kare, A rIte mAre A kArya karavun, A rIte na karavun –em apavAd tyAg bhinna bhinna prakAre chhe. mATe shakya hoy te rIte tyAg karavo. 7p.

have hinsAnA tyAganA be prakAr kahe chhe–

धर्ममहिंसारूपं संशृण्वन्तोपि ये परित्यक्तुम।
स्थावरहिंसामसहास्त्रसहिंसां
तेऽपि मुञ्चन्तु।। ७६।।

anvayArtha– [ये] je jIv [अहिंसारूपं] ahinsArUp [धर्मं] dharmane [संशृण्वन्तः अपि] sArI rIte sAmbhaLIne paN [स्थावर हिंसा] sthAvar jIvonI hinsA [परित्यक्तुम्] chhoDavAne [असहाः] asamartha chhe [ते अपि] teo paN [त्रसहिंसां] tras jIvonI hinsA [मुञ्चन्तु] chhoDe.

TIkA– ‘ये अहिंसारुपं धर्म संशृण्वन्तः अपि स्थावरहिंसां परित्यक्तुम् असहाः ते अपि त्रसहिंंसां मुञ्चन्तु’– je jIv ahinsA ja jenun svarUp chhe evA dharmanun shravaN gurumukhe kare chhe paN rAgabhAvanA vashe sthAvar hinsA chhoDavAne samartha nathI te jIve trasahinsAno to tyAg karavo.

bhAvArtha– hinsAno tyAg be prakAre chhe. ek to sarvathA tyAg chhe te munidharmamAn hoy chhe. tene angIkAr karavo. vaLI jo kaShAyanA vashathI sarvathA tyAg na bane to tras jIvonI hinsAno tyAg karI shrAvakadharma to angIkAr karavo. ahIn koI trasajIvanun svarUp pUchhe to tene kahIe chhIe ke sansArI jIv be prakAranA chhe. ek sthAvar ane ek tras. je ek sparshendriy sahit ekendriy jIv te sthAvar chhe. tenA pAnch bhed chhe. pRithvIkAyik, jaLakAyik, agnikAyik, pavanakAyik ane vanaspatikAyik, je be IndriyAdi jIv chhe tene tras kahIe chhIe. tenA chAr bhed chhe. sparshan ane rasanA indriy sahit IyaL, koDI, shankh, gIngoDA vagere dvIndriy jIv chhe. sparsha, jIbh ane nAsikA sanyukta kIDI, makoDA, kAnakhajUrA vagere trIndriy jIv chhe. sparsha,