Page 69 of 186
PDF/HTML Page 81 of 198
single page version
jIbh, nAk ane Ankh sahit bhamarA, patangiyA vagere chaturindriy jIv chhe. sparsha, jIbh, nAk, Ankh ane kAn sahitanA jIv panchendriy chhe. tenA be bhed chhe. jene man hoy te sangnI, jene man na hoy te asangnI. temAn sangnI panchendriy sivAy badhA tiryanchagatinA bhed chhe. sangnI panchendriyanA chAr prakAr chhe. dev, manuShya, nArakI ane tiryanch. emAn dev bhavanavAsI, vyantar, jyotiShI ane kalpavAsInA bhedathI chAr prakAre chhe. manuShya Arya ane mlechchhanA bhedathI be prakAre chhe. nArakInA jIv sAt bhUminI apekShAe sAt prakAranA chhe. tiryanchomAn machchhAdik jalachar, vRuShabhAdik sthalachar ane hansAdik nabhachar–e traN prakAr chhe. A bhed tras–sthAvaranA jANI enI rakShA karavI. 76.
shrAvakane sthAvarahisAmAn paN svachchhandapaNAno niShedha–
anvayArtha– [सम्पन्नयोग्यविषयाणाम्] Indriy–viShayonun nyAyapUrvak sevan karanAr [गृहिणाम्] gRuhasthoe [स्तोकैकेन्द्रियघातात्] alpa ekendriyanA ghAt sivAy [शेषस्थावरमारणविरमणमपि] bAkInA sthAvar (ekendriy) jIvone mAravAno tyAg paN [करणीयम्] karavA yogya [भवति] thAy chhe.
TIkA– ‘सम्पन्नयोग्यविषयाणां गृहिणां स्तोकैकेन्द्रियघातात् शेषस्थावरमारणविरमणम् अपि करणीयम् भवति’– nyAyapUrvak IndriyanA viShayone sevanArA shrAvakone thoDok ekendriyano ghAt yatna karavA chhatAn thAy chhe, te to thAy. bAkInA jIvone vinA kAraNe mAravAno tyAg paN temaNe karavo yogya chhe.
bhAvArtha– yogya viShayonun sevan karatAn sAvadhAnatA hovA chhatAn sthAvaranI hinsA thAy te to thAy chhe, parantu anya sthAvar jIvanI hinsA karavAno to tyAg karavo. 77.
A ahinsA dharmane sAdhatAn sAvadhAn kare chhe–
Page 70 of 186
PDF/HTML Page 82 of 198
single page version
anvayArtha– [अमृतत्वहेतुभूतं] amRut arthAt mokShanA kAraNabhUt [परमं] utkRuShTa [अहिंसारसायनं] ahinsArUpI rasAyaN [लब्ध्वा] prApta karIne [बालिशानां] agnAnI jIvonun [असमञ्जसम्] asangat vartan [अवलोक्य] joIne [आकुलैः] vyAkuL [न भवितव्यम्] na thavun joIe.
TIkA– ‘अमृतत्वहेतुभूतं परमअहिंसारसायनं लब्ध्वा बालिशानां असमञ्जसम् अवलोक्य आकुलैः न भवितव्यम्’– mokShanA kAraNabhUt utkRuShTa ahinsArUpI rasAyaN pAmIne agnAnI jIvono mithyAtvabhAv joI vyAkuL na thavun.
bhAvArtha– pote to ahinsA dharmanun sAdhan kare chhe ane koI mithyAdraShTi anek yuktivaDe hinsAne dharma TharAvI temAn pravarte to tenI kIrti joIne pote dharmamAn AkuLatA na upajAvavI athavA kadAch potAne pUrvanAn ghaNAn pApanA udayane lIdhe ashAtA UpajI hoy ane tene pUrvanAn ghaNAn puNyanA udayane lIdhe k kshAtA UpajI hoy topaN pote udayanI avasthAno vichAr karIne dharmamAn AkuLatA na karavI. 78.
anvayArtha– [भगवद्धर्मः] sarvagna vItarAg bhagavAnano kahelo dharma [सूक्ष्मः] bahu bArIk chhe mATe [धर्मार्थं] ‘dharmanA nimitte [हिंसने] hinsA karavAmAn [दोषः] doSh [नास्ति] nathI.’ [इति धर्ममुग्धहृदयैः] evA dharmamAn mUDh arthAt bhramarUp hRudayavALA [भूत्वा] thaIne [जातु] kadIpaN [शरीरिणः] sharIradhArI jIvone [न हिंस्याः] mAravA nahi joIe.
TIkA– ‘भगवद्धम्ः सूक्ष्मः’– gnAnasahitano dharma sUkShma chhe, tethI ‘धर्मार्थं हिंसने दोषः न अस्ति’– dharmanA nimitte hinsA karavAmAn doSh nathI. ‘इति धर्ममुग्धहृदयैः भूत्वा शरीरिणः जातु न हिंस्याः’ e rIte jenun chitta dharmamAn bhramarUp thayun chhe evA thaIne prANIone kadIpaN na mAravA.
Page 71 of 186
PDF/HTML Page 83 of 198
single page version
bhAvArtha– koI agnAnI kahe chhe ke bIjI jagyAe hinsA karavI te pAp chhe paN yagnAdimAn dharmanA nimitte to hinsA karavI, temAn kAI doSh nathI. AvI shraddhAthI hinsAmAn pravartavun yogya nathI. jyAn hinsA hoy tyAn dharma kadIpaN na hoy.
prashna– jainamatamAn mandir banAvavAn, pUjA–pratiShThA karavI vagere kahyun chhe tyAn dharma chhe ke nathI?
uttara– mandir, pUjA, pratiShThAdi kAryamAn jo jIvahinsA thavAno bhay na rAkhe, yatnAchArathI na pravarte, mAtra moTAI meLavavA jematem karyA kare to tyAn dharma nathI, pAp ja chhe. ane yatnapUrvak kArya karatAn thoDI hinsA thAy to te hinsAnun pAp to thayun paN dharmAnurAgathI puNya ghaNun thAy chhe athavA ekaThun karelun dhan kharachavAthI lobhakaShAyarUp antarang hinsAno tyAg thAy chhe. hinsAnun mUL kAraN to kaShAy chhe, tethI tIvra kaShAyarUp thaI temanI hinsA na karavAthI pAp paN thoDun thayun. mATe A rIte pUjA–pratiShThAdi kare to dharma ja thAy chhe.
jem koI manuShya dhan kharchavA mATe dhan kamAy to tene kamAyo ja kahIe. jo te dhan dharmakAryamAn na kharchAt to te dhanavaDe viShayasevanathI mahApAp upajat tethI te paN napho ja thayo. jem muni ek ja nagaramAn rAgAdi UpajavAnA bhayathI vihAr kare chhe, vihAr karatAn thoDIghaNI hinsA paN thAy chhe, paN naphA–nukasAn vichAratAn ek ja nagaramAn rahevun yogya nathI. tem ahIn paN naphA–nukasAnano vichAr karavo joIe. ek sAmAnya kathanavaDe visheSh kathanano niShedh na karavo. Avun ja kArya to ArambhI, avratI ane tuchchha vratI kare chhe. tethI sAmAnyapaNe evo ja upadesh chhe. dharmanA nimitte hinsA na karavI. 79.
anvayArtha– [हि] ‘nishchayathI [धर्मः] dharma [देवताभ्यः] devothI [प्रभवति] utpanna thAy chhe mATe [इह] A lokamAn [ताभ्यः] temanA mATe [सर्वं] badhun ja [प्रदेयम्] ApI devun yogya chhe’ [इति दुर्विवेककलितां] A rIte avivekathI grasAyel [धिषणां] buddhi [प्राप्य] pAmIne [देहिनः] sharIradhArI jIvone [न हिंस्याः] mAravA na joIe.
Page 72 of 186
PDF/HTML Page 84 of 198
single page version
TIkA– ‘हि धर्मः देवताभ्यः प्रभवति’– nishchayathI dharma Upaje chhe te devothI Upaje chhe, ‘इह ताभ्यः सर्वं प्रदेयम्’– A lokamAn te devonA nimitte badhun Apavun joIe. jIvone paN mArIne temane chaDAvo. ‘इति दुर्विवेककलितां धिषणां प्राप्य देहिनः न हिंस्याः’– evI avivekavALI buddhithI prANIne mAravA nahi.
bhAvArtha– dev, devI, kShetrapAL, kAlI, mahAkAlI, chanDI, chAmunDA ItyAdine arthe hinsA na karavI. parajIvane mAravAthI potAnun bhalun kevI rIte thAy? bilakul na thAy. 80.
इति संप्रधार्य कार्यं नातिथये सत्त्वसंज्ञपनम्।। ८१।।
anvayArtha– [पूज्यनिमित्तं] ‘pUjavA yogya puruShone mATe [छागादीनां] bakarA vagere jIvono [घाते] ghAt karavAmAn [कः अपि] koI paN [दोषः] doSh [नास्ति] nathI’ [इति] em [संप्रधार्य] vichArIne [अतिथये] atithi athavA shiShTa puruShone mATe [सत्त्वसंज्ञपनम्] jIvono ghAt [न कार्यम्] karavo na joIe.
TIkA– ‘पूज्यनिमित्तं छागादीनां घाते कोऽपि दोषः न अस्ति’– potAnA guru mATe bakarAdi jIvonA ghAtamAn kAI doSh nathI, ‘इति सम्प्रधार्य अतिथये सत्त्वसंज्ञपनम् न कार्यम्’– em vichArIne atithi (phakIrAdi guru) mATe jIvono ghAt na karavo.
bhAvArtha– pApI, viShayalampaTI ane jIbhanA lAlachu evA potAne ane bIjA jIvone narakamAn laI javAne taiyAr thanAr evA kugurunA nimitte paN hinsA karavI yogya nathI. hinsAthI teno ane potAno mokSha kevI rIte thashe? matalab ke thato nathI. 81.
इत्याकलय्य कार्यं न महासत्त्वस्य हिंसनं जातु।। ८२।।
anvayArtha– [बहुसत्त्वघातजनितात्] ‘ghaNA prANIonA ghAtathI utpanna thayel [अशनात्] bhojan karatAn [एकसत्त्वघातोत्थम्] ek jIvanA ghAtathI utpanna thayelun bhojan [वरम्] sArun chhe’ [इति] em [आकलय्य] vichArIne [जातु] kadIpaN [महासत्त्वस्य] moTA tras jIvano [हिंसनं] ghAt [न कार्यम्] karavo na joIe.
Page 73 of 186
PDF/HTML Page 85 of 198
single page version
TIkA– ‘बहुसत्त्वघातजनितात् अशनात् एक सत्त्वघातोत्थम् वरम्’– ghaNA jIvonA nAshathI utpanna thayelA bhojan karatAn ek jIvane mAravAthI Upajelun bhojan utkRuShTa chhe ‘इति आकलय्य जातु महासत्त्वस्य हिंसनं न कार्यम्’– em vichArIne kadIpaN moTA jIvanI hinsA na karavI.
bhAvArtha– koI kahe chhe ke annanA AhAramAn ghaNA jIvo mare chhe mATe ek moTo jIv mArIne bhojan karIe to ghaNun sArun– em mAnI panchendriy jIvono ghAt kare chhe. tyAn hinsA to prANaghAtathI chhe. ekandriy karatAn panchendriyanA dravyaprAN ane bhAvaprAN ghaNA–vadhAre hoy chhe. mATe ja evo upadesh chhe ke ghaNA ekendriy jIvane mAravA karatAn dvIndriy jIvane mAravAnun anekagaNun pAp chhe to panchendriyane mAravAthI kem ghaNun pAp na thAy? vaLI be IndriyathI panchendriy jIvane mAravAmAn to mAnsano AhAr thAy chhe. tenA doSh AgaL kahyA ja chhe. mATe A pramANe shraddhAn karavun. 82.
anvayArtha– [अस्य] ‘A [एकस्य एव] ek ja [जीवहरणेन] jIvano ghAt karavAthI [बहूनाम्] ghaNA jIvonI [रक्षा भवति] rakShA thAy chhe’ [इति मत्वा] em mAnIne [हिंस्त्रसत्त्वानाम्] hinsak jIvonI paN [हिंसनं] hinnsA [न कर्त्तव्यम्] na karavI joIe.
TIkA– ‘अस्य एकस्य एव जीवहरणेन बहूनाम् रक्षा भवति’– Ano ek ja jIv mAravAthI ghaNA jIvonI rakShA thAy chhe ‘इति मत्वा हिंस्त्र सत्त्वानां हिंसनं न कार्यम्’– em jANIne hinsak jIvano paN ghAt na karavo.
bhAvArtha– sAp, vInchhI, nAhar, sinh ItyAdi bIjA jIvone mAranArahinsak jIvone mAravAthI ghaNA jIv bache chhe mATe ene mAravAmAn pAp nathI–evun shraddhAn na karavun, kemake ene to enA kAryanun pAp lAge chhe. lokamAn anek jIvo pAp–puNya upajAve chhe, temAn Ane shun? te hinsak jIvo hinsA kare chhe to temane pAp lAgashe. pote temanI hinsA karIne shA mATe pAp upajAve? 83.
Page 74 of 186
PDF/HTML Page 86 of 198
single page version
anvayArtha– [बहुसत्त्वघातिनः] ‘ghaNA jIvanA ghAtak [अमी] A jIvo [जीवन्तः] jIvatA raheshe to [गुरु पापम्] ghaNun pAp [उपार्जयन्ति] upArjan karashe’ [इति] e prakAranI [अनुकम्पां कृत्वा] dayA lAvIne [हिंस्त्राः शरीरिणः] hinsak jIvone [न हिंसनीयाः] mAravA na joIe.
TIkA– बहुसत्त्वघातिनः अमी जीवन्तः गुरु पापं उपार्जयन्ति’– ghaNAn jIvone mAranArA A pApI jIvatA rahe to ghaNAn pAp upajAvashe em ‘इति अनुकम्पां कृत्वा हिंस्त्राः शरीरिणः न हिंसनीयाः’– dayA karIne hinsak jIvone na mAravA.
bhAvArtha– bAj, samaLI vagere je je hinsak chhe te jIvatA rahe to ghaNAn pAp karashe ane ghaNAn jIvone mArashe mATe ene mAravA–evun shraddhAn na karavun. temanI hinsAnun pAp temane chhe, potAne shun? bane to te pApakriyA chhoDAvI devI. 84.
इति वासनाकृपाणीमादाय न दुःखिनोऽपि हन्तव्याः।। ८५।।
anvayArtha– [तु] ane [बहुदुःखासंज्ञपिताः] ‘anek dukhothI pIDit jIv [अचिरेण] thoDA ja samayamAn [दुःखविच्छित्तिम्] dukhano ant [प्रयान्ति] pAmashe’ [इति वासनाकृपाणींः] e prakAranI vAsanA athavA vichArarUpI talavAr [आदाय] laIne [दुःखिनः अपि] dukhI jIvone paN [न हन्तव्याः] mAravA na joIe.
TIkA– ‘तु बहुदुःखासंज्ञपिताः अचिरेण दुःखविच्छित्तिम् प्रयान्ति’– e jIv ghaNAn dukhathI pIDAy chhe, jo ene mArIe to temanun badhun dukh nAsh pAme. ‘इति वासनाकृपाणीं आदाय दुःखिनः अपि न हन्तव्याः’– evI khoTI vAsanArUpI talavAr grahaN karIne dukhI jIvone paN na mAravA.
bhAvArtha– A jIv rogathI athavA garIbAI AdithI bahu ja dukhI chhe, jo ene mArIe to te dukhathI chhUTI jAy– evI shraddhA na karavI. manuShya ane tiryanchanun AyuShya puNyanA udayathI ghaNun hoy chhe, mATe tenun vedan karavun. athavA jevo tene uday chhe tevo bhogave chhe, pote hinsA karIne pAp shA mATe UpajAvavun? 8p.
इति तर्कमण्डलाग्रः सुखिनां घाताय नादेयः।। ८६।।
Page 75 of 186
PDF/HTML Page 87 of 198
single page version
anvayArtha– [सुखावाप्ति] ‘sukhanI prApti [कृच्छे्रण] kaShTathI thAy chhe, mATe [हताः] mAravAmAn AvelA [सुखिनः] sukhI jIv [सुखिनः एव] sukhI ja [भवन्ति] thashe’ [इति] em [तर्कमण्डलाग्रः] kutarkanun khaDga [सुखिनां घाताय] sukhIonA ghAt mATe [नादेयः] angIkAr karavun na joIe.
TIkA– ‘कृच्छे्रण सुखावाप्तिः’– kaShTathI sukhathI prApti thAy chhe. ‘सुखिनः हताः सुखिनः एव भवन्ति’– tethI sukhI jIvone mArIe to teo paralokamAn paN sukhI ja thAy chhe. ‘सुखनां घाताय इति तर्कमण्डलाग्रः न आदेयः’– sukhI jIvonA ghAt mATe A prakArano vichAr koIe na karavo.
bhAvArtha– sukh kaShTathI thAy chhe. mATe A sukhI jIvane kAshInun karavat vagere prakArathI mArIe to paralokamAn paN te sukhI thAy–evun shraddhAn na karavun. A rIte maravAthI ke mAravAthI sukhI kevI rIte thAy? sukhI to satya dharmanA sAdhanathI thAy chhe. 86.
anvayArtha– [सुधर्मं अभिलषिता] satyadharmanA abhilAShI [शिष्येण] shiShya dvArA [भूयसः अभ्यासात्] adhik abhyAsathI [उपलब्धि सुगतिसाधनसमाधिसारस्य] gnAn ane sugati karavAmAn kAraNabhUt samAdhino sAr prApta karanAr [स्वगुरोः] potAnA gurunun [शिरः] mastak [न कर्त्तनीयम्] kApavun na joIe.
TIkA– ‘सुधर्मं अभिलषिता शिष्येण स्वगुरोः शिरं न कर्त्तनीयम्’– dharmane chAhanAr shiShye potAnA gurunun mastak na kApavun joIe. kevA chhe guru? ‘भूयसः अभ्यासात् उपलब्धि सुगति साधन समाधिसारस्य’– ghaNA abhyAsathI jemaNe sugatinA kAraNabhUt samAdhino sAr meLavyo chhe tevA chhe.
bhAvArtha– ApaNA guru abhyAsamAn lAgI gayA chhe (dhyAn–samAdhimAn magna chhe), abhyAs ghaNo karyo, have jo emanA prANono ant karIe to te uchcha padane pAme– em vichAr karIne shiShye potAnA gurunun mastak kApavun yogya nathI. jo temaNe sAdhan karyun chhe to teo ja potAnun phaL AgaL pAmashe. tun hinsA karIne pAp shA mATe upajAve chhe.? 87.
Page 76 of 186
PDF/HTML Page 88 of 198
single page version
anvayArtha– [धनलवपिपासितानां] thoDAk dhananA lobhI ane [विनेयविश्वासनाय दर्शयताम्] shiShyone vishvAs utpanna karavA mATe dekhADanAr [खारपटिकानाम्] khArapaTikonA [झटितिघटचटकमोक्षं] shIghra ghaDo phUTavAthI chakalInA mokShanI jem mokShanun [नैव श्रद्धेयम्] shraddhAn na karavun joIe.
TIkA– ‘खारपटिकानां झटितिघटचटकमोक्षं नैव श्रद्धेयम्’– ek khArapaTik mat chhe; teo tatkAL ghaDAnA pakShInA mokSha samAn mokSha kahe chhe tenun shraddhAn na karavun.
bhAvArtha– koI khArapaTik nAmano mat chhe, jemAn mokShanun svarUp evun kahyun chhe ke jem ghaDAmAn pakShI ked thayelun chhe, jo ghaDo phoDI nAkhavAmAn Ave to pakShI bandhanamAnthI mukta thaI jAy. tem AtmA sharIramAn bandh thayel chhe, jo sharIrano nAsh karIe to AtmA bandhanarahit–mukta thAy. Avun shraddhAn na karavun. kem ke Avun shraddhAn hinsAnun kAraN chhe. antarang kArmAN sharIranA bandhanasahit AtmA em mukta kevI rIte thAy? kevA chhe khArapaTik? ‘धनलवपिपासितानाम्’– thoDAk dhananA lobhI chhe. vaLI kevA chhe? ‘विनेयविश्वासनाय दर्शयताम्’– shiShyone vishvAs utpanna karavA mATe keTalIk rIto batAve chhe. mATe emanA kathananun shraddhAn na karavun. 88.
anvayArtha– [च] ane [अशनाय] bhojan mATe [पुरस्तात्] pAse [आयान्तम्] AvelA [अपरं] anya [क्षामकुक्षिम्] bhUkhyA puruShane [द्रष्ट्वा] joIne [निजमांसदानरभसात्] potAnA sharIranun mAns devAnI utsukatAthI [आत्मापि] potAno paN [न आलभनीयः] ghAt karavo na joIe.
TIkA– ‘च अशनाय आयन्तं क्षामकुक्षिं पुरस्तात् द्रष्ट्वा निजमांसदानरभसात् आत्मा अपि न आलभनीयः’– bhojan levA mATe AvelA durbaL sharIravALA manuShyane potAnI sAme joIne potAnun mAns devAnA utsAhathI potAnA sharIrano paN ghAt na karavo.
Page 77 of 186
PDF/HTML Page 89 of 198
single page version
bhAvArtha– koI mAnsabhakShI jIv bhojan mATe potAnI pAse Avyo. tene joI tenA mATe potAnA sharIrano paN ghAt na karavo, kAraN ke mAnsabhakShI pAtra nathI. mAnsanun dAn te uttam dAn nathI. 89.
विदितजिनमतरहस्यः
anvayArtha– [नयभङ्गविशारदान] nayanA bhango jANavAmAn pravIN [गुरून्] guruonI [उपास्य] upAsanA karIne [विदितजिनमतरहस्यः] jainamatanun rahasya jANanAr [को नाम] evo koN [विशुद्धमतिः] nirmaL buddhidhArI chhe je [अहिंसां श्रयन्] ahinsAno Ashray laIne [मोहं] mUDhatAne [विशति] prApta thashe?
TIkA– ‘नाम नयभङ्गविशारदान् गुरून् उपास्य कः मोहं विशति’– he jIv, nayanA bhedo jANavAmAn pravIN evA gurunun sevan karIne kayo jIv mohane prApta thAy? na thAy.
bhAvArtha– jIvane sArA–narasAnun hit–ahitanun shraddhAn gurunA upadeshathI thAy chhe. pUrvokta ashraddhAnI kugurunA bharamAvavAthI anyathA pravarte chhe. paN je jIve sarva nayanA jANanAr param gurunI sevA karI chhe te kevI rIte bhramamAn paDe? na ja paDe. kevo chhe te jIv? ‘विदितजिनमतरहस्यः’– jeNe jainamatanun rahasya jANyun chhe tevo chhe. vaLI kevo chhe? ‘अहिंसां श्रयन्’– dayA ja dharmanun svarUp chhe em jANI tene angIkAr kare chhe. ane ‘विशुद्धमतिः’– jenI buddhi nirmaL chhe evo jIv mohane prApta thato nathI. A rIte dayAdharmane draDh karyo. e pramANe ahinsA vratanun varNan karyun. 90.
तदनृतमपि विज्ञेयं तद्भेदाः सन्ति चत्वारः।। ९१।।
anvayArtha– [यत्] je [किमपि] kAI [प्रमादयोगात्] pramAd kaShAyanA yogathI [इदं] A [असदभिधानं] svaparane hAnikArak athavA anyathArUp vachan [विधीयते] kahevAmAn Ave chhe [तत्] tene [अनृतं अपि] nishchayathI jUThun [विज्ञेयम्] jANavun joIe. [तद्भेदाः] tenA bhed [चत्वारः] chAr [सन्ति] chhe.
Page 78 of 186
PDF/HTML Page 90 of 198
single page version
TIkA– ‘यत् किमपि प्रमादयोगात् इदं असत् अभिधानं विधीयते तत् अनृतं अपि विज्ञेयम्’– je kAI pramAd sahitanA yoganA hetuthI A asatya eTale bUrun athavA anyathArUp vachan chhe tene nishchayathI anRut jANavun. ‘तद्भेदाः चत्वारः सन्ति’– te asatyavachananA chAr bhed chhe. 91.
anvayArtha– [यस्मिन्] je vachanamAn [स्वक्षेत्रकालभावैः] potAnAn dravya, kShetra, kAL, bhAvathI [सत् अपि] vidyamAn hovA chhatAn paN [वस्तु] vastuno [निषिध्यते] niShedh karavAmAn Ave chhe [तत्] te [प्रथमम्] pratham [असत्यं] asatya [स्यात्] chhe. [यथा] jem ke [अत्र] ‘ahIn [देवदत्तः] devadatta [नास्ति] nathI.’
TIkA– ‘यस्मिन् स्वद्रव्यक्षेत्रकालभावैः सत् अपि वस्तु निषिध्यते तत् प्रथमं असत्यं स्यात्’– je vachanamAn potAnA dravya, kShetra, kAL, bhAvathI sattArUpe vidyamAn evA padArthano paN niShedh karavAmAn Ave ke padArtha nathI; te pratham bhedarUp asatya chhe. draShTAnt kahe chhe– ‘यथा अत्र देवदत्तः नास्ति’– jemake ahIn devadatta nathI.
bhAvArtha– koI kShetramAn devadatta nAmano puruSh beTho hato, tyAn koIe pUchhayun ke ahIn devadatta chhe? tyAn uttar Apyo ke ahIn to devadatta nathI. A rIte potAnA dravya, kShetra, kAL, bhAvathI je vastu astirUp hoy tene nAstirUp kahIe te asatyano pratham bhed chhe. asti vastune nAsti kahevun te. je koI te padArtha chhe tene to dravya kahIe. je kShetramAn ekatvarUp thaIne rahe chhe tene kShetra kahIe. je kALe je rIte pariName tene kAL kahIe. te padArthano je kAI nijabhAv chhe tene bhAv kahIe. A potAnAn chatuShTayanI apekShAe sarva padArtha astitvarUp chhe. ahIn devadattanAn potAnAn chatuShTay to hatAn ja, parantu nAstirUp je kahyun te ja asatya vachan thayun. 92.
उद्भाव्यते द्वितीयं तदनृतमस्मिन् यथास्ति घटः।। ९३।।
Page 79 of 186
PDF/HTML Page 91 of 198
single page version
anvayArtha– [हि] nishchayathI [यत्र] je vachanamAn [तैः परक्षेत्रकालभावैः] te paradravya, kShetra, kAL ane bhAvathI [असत् अपि] avidyamAn hovA chhatAn paN [वस्तुरूपं] vastunun svarUp [उद्भाव्यते] prakaT karavAmAn Ave chhe [तत्] te [द्वितीयं] bIjun [अनृतम्] asatya [स्यात्] chhe, [यथा] jemake [अस्मिन्] ahIn [घट अस्ति] ghaDo chhe.
TIkA– ‘हि यत्र तैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैः वस्तुरूपं असत् अपि उद्भाव्यते तत् द्वितीयं अनृतं’– nishchayathI je vachanamAn paradravya, kShetra, kAL, bhAvathI padArtha sattArUp nathI topaN tyAn pragaT karavun te bIjun asatya chhe. tenun udAharaNa–‘यथा अस्मिन् घटः अस्तिः’– jem ke ahIn ghaDo chhe.
bhAvArtha– koI kShetramAn ghaDo to hato nahi tethI te vakhate tenAn dravya, kShetra, kAL, bhAv ja nahotAn; bIjo padArtha hato tethI te vakhate tenAn dravya, kShetra, kAL, bhAv hatAn. koIe pUchhayun ke ahIn ghaDo chhe ke nahi? tyAn ghaDo chhe em kahevun te bIjo asatyano bhed thayo, kemake nAstirUp vastune asti kahI.
अनृतमिदं च तृतीयं विज्ञेयं गौरिति यथाऽश्वः।। ९४।।
anvayArtha– [च] ane [अस्मिन्] je vachanamAn [स्वरूपात्] potAnA chatuShTayathI [सत् अपि] vidyamAn hovA chhatAn paN [वस्तु] padArtha [पररूपेण] anya svarUpe [अभिधीयते] kahevAmAn Ave chhe te [इदं] A [तृतीयं अनृतं] trIjun asatya [विज्ञेयं] jANavun [यथा] jem [गौः] baLad [अश्वः] ghoDo chhe [इति] em kahevun te.
TIkA– ‘च यस्मिन् सत् अपि वस्तु पररूपेण अभिधीयते इदं तृतीयं अनृतं विज्ञेयं’– je vachanamAn potAnAn chatuShTayamAn vidyamAn hovA chhatAn paN te padArthane anya padArtharUpe kahevo te trIjun asatya jANavun. tenun udAharaNa– यथा गौः अश्वः–jem ke baLadane ghoDo kahevo te.
bhAvArtha– koI kShetramAn baLad potAnA chatuShTayamAn hato, tyAn koIe pUchhayun ke ahIn shun chhe? tyAre em kahevAmAn Ave ke ahIn ghoDo chhe, te trIjo asatyano bhed chhe. vastune anyarUpe kahevI te. 94.
Page 80 of 186
PDF/HTML Page 92 of 198
single page version
सामान्येन त्रेधा मतिमदमनृतं तुरीयं तु।। ९५।।
anvayArtha– [तु] ane [इदं] A [तुरीयं] chothun [अनृतं] asatya [सामान्येन] sAmAnyarUpe [गर्हितम्] garhit, [अवद्यसंयुतम्] pAp sahit [अपि] ane [अप्रियम्] apriy– e rIte [त्रेधा] traN prakAranun [मतम्] mAnavAmAn Avyun chhe. [यत्] ke je [वचनरूपं] vachanarUp [भवति] chhe.
TIkA– ‘तु इदं तुरीयं अनृतं सामान्येन त्रेधा मतम्–यत् अपि वचनरूपं गर्हितं अवद्यसंयुतं अप्रियं भवति’– A chotho jUThano bhed traN prakAre chhe. 1. vachanathI nindAnA shabdo kahevA. 2.hinsA sahit vachan bolavAn, 3. apriy vachan arthAt bIjAne kharAb lAge tevAn vachan bolavAn. A traN bhed chhe. 9p.
अन्यदपि यदुत्सूत्रं तत्सर्वं गर्हितं गदितम्।। ९६।।
anvayArtha– [पैशून्यहासगर्भं] duShTatA athavA kuthalIrUp hAsyavALun [कर्कशं] kaThor, [असमञ्जसं] mithyAshraddhAnavALun [च] ane [प्रलपितं] pralAparUp (bakavAd) tathA [अन्यदपि] bIjun paN [यत्] je [उत्सूत्रं] shAstra–viruddha vachan chhe [तत्सर्वं] te badhAnne [गर्हितं] nindya vachan [गदितम्] kahyun chhe.
TIkA– ‘यत् वचनं पैशून्यहासगर्भं कर्कशं असमञ्जसं प्रलपितं च अन्यत् अपि उत्सूत्रं तत् गर्हितम् गदितम्’– je vachan duShTatA sahitanun hoy, bIjA jIvanun bUrun karanAr hoy, potAne raudradhyAn thAy tevun hoy, tathA hAsyamishrit hoy, anya jIvanA marmane bhedanArun hoy, potAne pramAd karAvanArun hoy, karkash–kaThor hoy, asamanjas–mithyAshraddhA karAvanAr hoy ane apramANarUp hoy te tathA bIjAn paN je shAstra–viruddha vachano chhe te badhAn garhit vachanamAn ja garbhit chhe. 96.
Page 81 of 186
PDF/HTML Page 93 of 198
single page version
तत्सावद्यं यस्मात्प्राणिवधाद्याः प्रवर्तन्ते।। ९७।।
anvayArtha– [यत्] je [छेदनभेदनमारणकर्षणवाणिज्यचौर्यवचनादि] chhedan, bhedan, mAraN, shoShaN athavA vyApAr ke chorI AdinA vachan chhe [तत्] te badhAn [सावद्यं] pApayukta vachan chhe, [यस्मात्] kAraN ke e [प्राणिवधाद्याः] prANIhinsA vagere pAparUpe [प्रवर्तन्ते] pravRutti kare chhe.
TIkA– ‘यत् छेदन भेदन मारण कर्षण वाणिज्य चौर्य वचनादि तत् सर्वं सावद्यं अस्ति यस्मात् प्राणिवधाद्याः प्रवर्तन्ते’– artha– je nAk vagere chhedavAnun vachan, kApavAnun, mAravAnun, khenchavAnun, vyApAr karavAnun chorI karavAnun vagere vachan kahevAn te badhun avadyasahit jUThanun svarUp chhe. enAthI prANIono ghAt thAy chhe. 97.
यदपरमपि तापकरं परस्य
anvayArtha– [यत्] je vachan [परस्य] bIjA jIvane [अरतिकरं] aprIti karanAr, [भीतिकरं] bhay utpanna karanAr, [खेदकरं] khed karanAr, [वैरशोककलहकरं] ver shok ane kajiyo karAvanAr hoy tathA je [अपरमपि] bIjA paN [तापकरं] santApone karAvanArun hoy [तत्] te [सर्वं] badhun ja [अप्रियम्] apriy [ज्ञेयम्] jANavun.
TIkA– ‘यत् वचनं परस्य अरतिकरं भीतिकरं खेदकरं वैरशोककलहकरं तथा अपरमपि तापकरं तत्सर्वं अप्रियं ज्ञेयम्’– artha– je vachan bIjAne arati karanAr arthAt bUrun lAge tevun hoy, bhay upajAvanAr hoy, khed utpanna karanAr hoy, tathA verashok ane kalah karavAvALun hoy tathA bIjun je dukh te utpanna karanAr hoy te sarva vachan apriy jUThano bhed chhe. 98.
Page 82 of 186
PDF/HTML Page 94 of 198
single page version
anvayArtha– [यत्] je kAraNe [अस्मिन्] A [सर्वस्मिन्नपि] badhAn ja vachanomAn [प्रमत्तयोगैकहेतुकथनं] pramAd sahit yog ja ek hetu kahevAmAn Avyo chhe, [तस्मात्] tethI [अनृतवचने] asatya vachanamAn [अपि] paN [हिंसा] hinsA [नियतं] nishchitarUpe [समवतरति] Ave chhe.
TIkA– यत् अस्मिन् सर्वस्मिन् अपि अनृतवचने प्रमत्तयोगैकहेतुकथनं अस्ति तस्मात् अनृतवचने हिंसा नियतं समवतरति’– artha– A sarva prakAranAn jUTh vachanomAn pramAdayog ja kAraN chhe tethI jUThun vachan bolavAmAn hinsA avashya ja thAy chhe, kAraN ke hinsA pramAdathI ja thAy. pramAd vinA hinsA thAy nahi. jyAn pramAd na hoy tyAn hinsA hoy nahi. ane jyAn pramAd chhe tyAn hinsA avashya thAy chhe. ‘‘प्रमत्तयोगात् प्राणव्यपरोपणं हिंसा’’ इति वचनात्– (pramAdanA yogathI prANono ghAt karavo te hinsA chhe e vachan pramANe.) 99.
हेयानुष्ठानादेरनुवदनं भवति
anvayArtha– [सकलवितथवचनानाम्] samasta jUTh vachanono [प्रमत्तयोगे] pramAdasahit yog [हेतौ] hetu [निर्दिष्टे सति] nirdiShTa karavAmAn Avyo hovAthI [हेयानुष्ठानादेः] hey–upAdeyAdi anuShThAnonun [अनुवदनं] kahevun [असत्यम्] jUTh [न भवति] nathI.
TIkA– ‘सकल वितथ वचनानां प्रमत्तयोगे हेतौ निर्दिष्टे सति हेयानुष्ठानादेः अनुवदनं असत्यं न भवति’– artha– samasta jUTh vachanonun kAraN pramAdasahit yogane batAvIne hey ane upAdeyanun vAramvAr kathan karavun–upadesh karavo te jUTh nathI.
bhAvArtha– jUTh vachananA tyAgI mahAmuni hey ane upAdeyano vAramvAr upadesh kare chhe; tyAn pApanI nindA karatAn pApI jIvane temano upadesh bUro lAge, athavA koIne dharmopadesh ApavAthI kharAb lAge, te dukh pAme, paN te AchAryone jUThano doSh lAgato nathI. kemake temane pramAd (kaShAy) nathI. pramAdapUrvak vachanamAn ja hinsA chhe. tethI ja kahyun chhe ke pramAdasahit yogathI vachan bolavAn te ja jUTh chhe, anyathA nahi. 100.
Page 83 of 186
PDF/HTML Page 95 of 198
single page version
anvayArtha– [य] je jIv [भोगोपभोगसाधनमात्रं] bhog–upabhoganA sAdhan mAtra [सावद्यम्] sAvadyavachan [मोक्तुम्] chhoDavAne [अक्षमाः] asamartha chhe [ते अपि] teo paN [शेषम्] bAkInA [समस्तमपि] samasta [अनृतं] asatya bhAShaNano [नित्यमेव] nirantar [मुञ्चन्तु] tyAg kare.
TIkA– ‘ये अपि भोगोपभोगसाधनमात्रं सावद्यं मोक्तुम् अक्षमाः (सन्ति) ते अपि शेषं समस्तम् अपि अनृतम् नित्यं एव मुञ्चन्तुं’– artha– je prANI potAnA nyAyapUrvakanA je bhog– upabhog tenA kAraNabhUt je sAvadya (hinsAsahit) vachan tyAgavAne asamartha chhe teoe bIjAn badhAn jUTh vachanono hammeshA tyAg karavo joIe.
bhAvArtha– jUThano tyAg be prakAre chhe. ek sarvathA tyAg, bIjo ekadesh tyAg. sarvathA tyAg to munidharmamAn ja bane chhe tathA ekadesh tyAg shrAvakadharmamAn hoy chhe. jo sarvathA tyAg banI shake to uttam ja chhe, kadAch kaShAyanA udayathI (arthAt kaShAyavash) sarvathA tyAg na bane to ekadesh tyAg to avashya ja karavo joIe. kAraN ke shrAvak avasthAmAn anya jUThanA sarva bhedono tyAg kare chhe paN sAvadya jUThano tyAg karI shake nahi, to tyAn paN potAnA bhog–upabhoganA nimitte ja sAvadya jUTh bole, prayojan vinA bole nahi. 101.
anvayArtha– [यत्] je [प्रमत्तयोगात्] pramAdakaShAyanA yogathI [अवितीर्णस्य] ApyA vinA [परिग्रहस्य] suvarNa vastrAdi parigrahanun [ग्रहणं] grahaN kare chhe [तत्] tene [स्तेयं] chorI [प्रत्येयं] jANavI joIe. [च] ane [सा एव] te ja [वधस्य] vadhanun [हेतुत्वात्] kAraN hovAthI [हिंसा] hinsA chhe.
TIkA– ‘यत् प्रमत्तयोगात् अवितीर्णस्य परिग्रहस्य ग्रहणं तत् स्तेयं प्रत्येयं, च सैव हिंसा (भवति) वधस्य हेतुत्वात्’– artha– je pramAdanA yogathI dIdhA vinA
Page 84 of 186
PDF/HTML Page 96 of 198
single page version
suvarNa vastrAdi parigrahanun grahaN karavun tene ja chorI kahe chhe. te ja chorI hinsA chhe. kemake potAnA ane paranA jIvanA prANaghAtanun kAraN chhe.
bhAvArtha– potAne chorI karavAnA bhAv thayA te bhAvahinsA ane je potAne chor jANatAn prANano viyog karavAmAn Ave te dravyahinsA. je jIvanI vastu choravAmAn AvI tene antarangamAn pIDA thaI te tenI bhAvahinsA chhe ane te vastunA nimitte tenA je dravyaprAN puShTa hatA te puShTa prANono nAsh thayo, te dravyaprANomAn pIDA thaI e kAraNe paranI dravyahinsA. A rIte chorI karavAthI chorI karanAranI tathA jenI chorI thaI chhe tenI dravyahinsA ane bhAvahinsA banne prakAre thAy chhe. 102.
anvayArtha– [यः] je [जनः] manuShya [यस्य] je jIvanA [अर्थान्] padArtho athavA dhan [हरति] hare chhe [सः] te manuShya [तस्य] te jIvanA [प्राणान्] prAN [हरति] hare chhe, kemake jagatamAn [ये] je [एते] A [अर्था नाम] dhanAdi padArtho prasiddhi chhe [एते] te badhA ja [पुंसां] manuShyone [बहिश्चराः प्राणाः] bAhyaprAN [सन्ति] chhe.
TIkA– ‘ये एते अर्था नाम एते पुंसाम् बहिश्चराः प्राणाः सन्ति यस्मात् यः जनः यस्य अर्थान् हरति स तस्य प्राणान् हरति’– A je padArtho chhe te manuShyanA bAhyaprAN chhe. tethI je jIv jenun dhan hare chhe, chore chhe te tenA prANane ja hare chhe.
bhAvArtha– dhan, dhAnya, sampatti, baLad, ghoDA, dAs, dAsI, ghar, jamIn, putra, strI, vastrAdi jeTalA padArtho je jIvane chhe te jIvane eTalA ja bAhyaprAN chhe. te padArthomAnthI koI padArthano nAsh thatAn potAnA prANaghAt jeTalun ja dukh thAy chhe. tethI padArthone ja prAN kahevAmAn AvyA chhe. jemake अन्नं वै प्राणाः इति वचनात्– (anna te ja prAN chhe e vachan pramANe.) 103.
ग्रहणे प्रमत्तयोगो द्रव्यस्य स्वीकृतस्यान्यैः।। १०४।।
Page 85 of 186
PDF/HTML Page 97 of 198
single page version
anvayArtha– [हिंसायाः] hinsAmAn [च] ane [स्तेयस्य] chorImAn [अव्याप्तिः] avyAptidoSh [न] nathI, [सा सुघटमेव] te hinsA barAbar ghaTe chhe, [यस्मात्] kAraN ke [अन्यैः] bIjAnA [स्वीकृतस्य] svIkArelA [द्रव्यस्य] dravyanA [ग्रहणे] grahaNamAn [प्रमत्तयोगः] pramAdano yog chhe.
TIkA– ‘हिंसायाः स्तेयस्य अव्याप्तिः न सा सुघटमेव यस्मात् अन्यैः स्वीकृतस्य द्रव्यस्य ग्रहणे प्रमत्तयोगः भवति’– artha– hinsAmAn ane chorImAn avyApakapaNun nathI paN sArI rIte vyApakapaNun chhe. kemake bIjA e meLavelA padArthamAn potApaNAnI kalpanA karavI temAn pramAdayog ja mukhya kAraN chhe.
bhAvArtha– jo koI jIvane koI kALe (–je samaye) jyAn chorI chhe tyAn hinsA na hoy to avyApti nAm pAme, paN pramAd vinA to chorI bane nahi. pramAdanun nAm ja hinsA chhe ane chorImAn pramAd avashya chhe. mATe em siddha thayun ke jyAn jyAn chorI chhe tyAn tyAn avashya ja hinsA chhe. 104.
अपि कर्म्मानुग्रहणे नीरागाणामविद्यमानत्वात्।। १०५।।
anvayArtha– [च] ane [नीरागाणाम्] vItarAgI puruShone [प्रमत्तयोगैककारण– विरोधात्] pramAdayogarUp ek kAraNanA virodhathI [कर्म्मानुग्रहणे] dravyakarma nokarmanI karmavargaNAo grahaN karavAmAn [अपि] nishchayathI [स्तेयस्य] chorI [अविद्यमानत्वात्] upasthit na hovAthI [तयोः] te bannemAn arthAt hinsA ane chorImAn [अतिव्याप्तिः] ativyApti paN [न] nathI.
TIkA– ‘च तयोः (हिंसा स्तेययोः) अतिव्याप्तिः च न अस्ति यतः नीरागाणां प्रमत्तयोगैककारण विरोधात् कर्मानुग्रहणे अपि हिंसायाः अविद्यमानत्वात्’– artha– hinsA ane chorImAn ativyAptipaNun paN nathI, arthAt chorI hoy ane hinsA na thAy em nathI. tathA hinsA hoy ane chorI na hoy em paN nathI kemake vItarAgI mahApuruShone pramAdasahit yoganun kAraN nathI, te kAraNe dravyakarma–nokarmanI vargaNAonun grahaN hovA chhatAn paN chorIno sadbhAv nathI, pramAd na hovAthI, dIdhA vinA vastunun grahaN te chorI chhe. vItarAgI arhant bhagavAnane karma–nokarma vargaNAonun grahaN
Page 86 of 186
PDF/HTML Page 98 of 198
single page version
hoy chhe ane te vargaNAo koInI ApelI nathI mATe temane chorIno prasang Ave. parantu pramAd ane yog vinA chorI hotI nathI. pramAdayog chhe te ja hinsA chhe tethI ativyAptipaNun nathI. jo hinsA pramAd vinA chorI thaI shakatI hot to ativyApti doSh Avat, paN te to ahIn nathI. mATe e vAt siddha thaI ke jyAn hinsA nathI tyAn chorI paN nathI ane jyAn chorI nathI tyAn hinsA paN nathI. 10p.
तैरपि समस्तमपरं नित्यमदत्तं
anvayArtha– [ये] jeo [निपानतोयादिहरणविनिवृत्तिम्] bIjAnAn kuvA, vAv Adi jaLAshayonun jaL vagerenun grahaN karavAno tyAg [कर्तुंम्] karavAne [असमर्था] asamartha chhe [तैः] temaNe [अपि] paN [अपरं] anya [समस्तं] sarva [अदत्तं] dIdhA vinAnI vastuo grahaN karavAno [नित्यम्] hammeshA [परित्याज्यम्] tyAg karavo yogya chhe.
TIkA– ‘ये (जीवाः) निपानतोयादिहरणविनिवृत्तिम् कर्तुं असमर्थाः तैः (जीवैः) अपि नित्यं समस्तं अपरंअदत्तं परित्याज्यम्’– je jIvo kuvA, nadInun, jaLathI mAnDIne mATI vagere vastuo–je sAmAnya janatAnA upayogane mATe hoy chhe–tenA grahaNano tyAg karavA ashakta chhe te jIvoe paN hammeshA bIjAnI dIdhA sivAyanI badhI vastuonA grahaNano tyAg karavo joIe.
bhAvArtha– chorIno tyAg paN be prakAre chhe. ek sarvathA tyAg, bIjo ekadesh tyAg. sarvathA tyAg to munidharmamAn ja hoy. te jo banI shake to avashya karavo. kadAch na bane to ekadesh tyAg to avashya karavo joIe. shrAvak kuvA–nadInun pANI, khANanI mATI koIne pUchhayA vinA grahaN kare topaN chorI nAm pAme nahi, ane jo muni tene grahaN kare to chorI nAm pAme. 106.
Page 87 of 186
PDF/HTML Page 99 of 198
single page version
anvayArtha– [यत्] je [वेदरागयोगात्] vedanA rAgarUp yogathI [मैथुनं] strI– puruShono sahavAs [अभिधीयते] kahevAmAn Ave chhe [तत्] te [अब्रह्म] abrahma chhe ane [तत्र] te sahavAsamAn [वधस्य] prANivadhano [सर्वत्र] sarvasthAnamAn [सद्भावात्] sadbhAv hovAthI [हिंसा] hinsA [अवतरित] thAy chhe.
TIkA– ‘यत् वेदरागयोगात् मैथुनं अभिधीयते तत् अब्रह्म भवति तत्र हिंसा अवतरति (यतः) सर्वत्र वधस्य सद्भावात्’– je puruShaved, strIved ane napunsakavedanA pariNamanarUp rAgabhAv sahitanA yogathI maithun arthAt strI–puruShe maLIne kAmasevan karavun te kushIl chhe. te kushIlamAn hinsA utpanna thAy chhe kAraN ke kushIl karanAr ane karAvanArane sarvatra hinsAno sadbhAv chhe.
bhAvArtha– strInI yoni, nAbhi, kuch ane kAnkhamAn manuShyAkAranA asangnI panchendriy jIv utpanna thAy chhe, tethI strI sAthe sahavAs karavAthI dravyahinsA thAy chhe ane strI–puruSh bannene kAmarUp pariNAm thAy chhe tethI bhAvahinsA thAy chhe. sharIranI shithilatAdinA nimitte potAnA dravyaprANano ghAt thAy chhe. par jIv strI ke puruShanA vikAr pariNAmanun kAraN chhe athavA tene pIDA Upaje chhe, tenA pariNAm vikArI thAy chhe tethI anya jIvanA bhAvaprANano ghAt thAy chhe. vaLI maithunamAn ghaNAn jIvo mare chhe, e rIte anya jIvanA dravyaprANano ghAt thAy chhe. 107.
बहवो जीवा योनौ हिंस्यन्ते मैथुने तद्वत्।। १०८।।
anvayArtha– [यद्वत्] jem [तिलनाल्यां] talanI naLImAn [तप्तायसि विनिहिते] tapelA lokhanDano saLiyo nAkhavAthI [तिलाः] tal [हिंस्यन्ते] baLI jAy chhe [तद्वत्] tem [मैथुने] maithun vakhate [योनौ] yonimAn paN [बहवो जीवाः] ghaNA jIvo [हिंस्यन्ते] mare chhe.
TIkA– ‘यद्वत् तिलनाल्यां तप्तायसि विनिहिते (सति) तिलाः हिंस्यन्ते तद्वत् योनौ मैथुने (कृते सति) बहवो जीवाः हिंस्यन्ते’– jem talathI bharelI naLImAn tapAvelo lokhanDano saLiyo nAkhavAthI te naLInA badhA tal baLI jAy chhe tem strInA angamAn puruShanAn angathI maithun karavAmAn AvatAn yonigat je jIvo hoy chhe te badhA tarat ja maraN pAme chhe e ja pragaTarUpe dravyahinsA chhe. 108.
Page 88 of 186
PDF/HTML Page 100 of 198
single page version
तत्रापि भवति हिंसा रागाद्युत्पत्तितन्त्रत्वात्।। १०९।।
anvayArtha– ane [अपि] e uparAnt [मदनोद्रेकात्] kAmanI utkaTatAthI [यत् किञ्चित्] je kAI [अनङ्गरमणादि] anangakrIDA [क्रियते] karavAmAn Ave chhe [तत्रापि] temAn paN [रागाद्युत्पत्तितन्त्रत्वात्] rAgAdinI utpattine kAraNe [हिंसा] hinsA [भवति] thAy chhe.
TIkA– ‘यत् अपि मदनोद्रेकात् अनङ्गरमणादि किञ्चित् क्रियते तत्रापि हिंसा भवति रागाद्युत्पत्तितन्त्रत्वात्’– je jIv tIvra chAritramoh karmanA udayathI (udayamAn joDAvAthI) tIvra kAmavikAr thavAne lIdhe anangakrIDA kare chhe tyAn paN hinsA thAy chhe. kemake hinsAnun thavun rAgAdinI utpattine AdhIn chhe. jo rAgAdi na thAy to hinsA kadI thaI shakatI nathI. mATe e siddha thayun ke anangakrIDAmAn paN hinsA thAy chhe. 109.
निःशेषशेषयोषिन्निषेवणं तैरपि न कार्यम्।। ११०।।
anvayArtha– [ये] je jIv [मोहात्] mohane lIdhe [निजकलत्रमात्रं] potAnI vivAhitA strIne ja [परिहर्तुं] chhoDavAne [हि] nishchayathI [न शक्नुवन्ति] samartha nathI [तैः] temaNe [निःशेषशेषयोषिन्निषेवणं अपि] bAkInI strIonun sevan to avashya ja [न] na [कार्यम्] karavun joIe.
TIkA– ‘ये (जीवाः) हि मोहात् निजकलत्रमात्रं परिहर्तुं हि न शक्नुवन्ति तैरपि निःशेषशेषयोषिन्निषेवणं न कार्यम्’– je jIv apratyAkhyAnAvaraN chAritramohanIyanA udayathI (–udayavashe)potAnI vivAhitA strIne chhoDavAne shaktimAn nathI teoe (vivAhitA strI sivAyanI) sansAranI samasta strIo sAthe kAmasevan na karavun potAnI vivAhitA strImAn ja santoSh rAkhavo. e ekadesh brahmacharyavrat chhe, tathA strImAtranI sAthe kAmasevan karavAno tyAg karavo te mahAvrat chhe. 110.