પ૬ ] [ પુરુષાર્થસિદ્ધિઉપાય
ટીકાઃ– ‘सहकारिणोः अपि हिंसा अत्र फलकाले वैचिक्र्यं व्रजति’– બે પુરુષોએ સાથે મળીને કરેલી હિંસા ફળના સમયે વિચિત્રરૂપ–અનેક પ્રકારતાને પ્રાપ્ત થાય છે. એ જ કહીએ છીએ. ‘एकस्य सैव तीव्रं फलं दिशति’ – એક પુરુષને તો તે જ હિંસા તીવ્ર ફળ આપે છે. ‘अन्यस्य सा एव मन्दं फलं दिशति’– બીજા જીવને તે જે હિંસા મંદ ફળ આપે છે.
ભાવાર્થઃ– બે પુરુષોએ બાહ્ય હિંસા સાથે કરી, પણ તે કાર્યમાં જેણે તીવ્ર કષાયથી હિંસા કરી તેને આસક્તપણું બહુ હોવાથી ઉદયકાળે તીવ્રફળ થાય છે; જેને મંદકષાયથી આસક્તપણું બહુ ન થયું તેને ઉદયકાળે મંદફળ થાય છે. પ૩.
आरभ्य कर्तुमकृतापि फलति हिंसानुभावेन ।। ५४।।
અન્વયાર્થઃ– [हिंसा] કોઈ હિંસા [प्राक् एव] પહેલાં જ [फलति] ફળ આપે છે, કોઈ [क्रियमाणा] કરતાં કરતાં [फलति] ફળ આપે છે, કોઈ [कृता अपि] કરી લીધા પછી [फलति] ફળ આપે છે [च] અને કોઈ [कर्तुम् आरभ्य] હિંસા કરવાનો આરંભ કરીને [अकृता अपि] ન કરવાં છતાં પણ [फलति] ફળ આપે છે. આ જ કારણે [हिंसा] હિંસા [अनुभावेन] કષાયભાવ અનુસાર જ [फलति] ફળ આપે છે.
ટીકાઃ– ‘च हिंसा प्राक् एव फलति’– કોઈ હિંસા પહેલાં ફળે છે.
ભાવાર્થઃ– કોઈ જીવે હિંસાનો વિચાર કર્યો હતો પણ તે બની શકી તો નહિ પણ તે વિચારથી જે કર્મ બાંધ્યું હતું તેનું ફળ ઉદયમાં આવ્યું. પછી હિંસાનો જે વિચાર કર્યો હતો તે કાર્ય બાહ્યમાં બન્યું. આ રીતે હિંસા પહેલાં જ ફળ આવે છે.
‘क्रियमाणा फलति’–વળી કોઈ હિંસા કરતાં જ ફળે છે. ભાવાર્થઃ– કોઈએ હિંસાનો વિચાર કર્યો તેનાથી જે કર્મબંધ કર્યો તે જે સમયે ઉદયમાં આવ્યો તે જ વખતે વિચાર પ્રમાણે બાહ્ય હિંસા બની. આ રીતે હિંસા કરતાં જ તેનું ફળ આવે છે.
‘कृता अपि च फलति’–વળી કોઈ હિંસા કર્યા પછી ફળ આપે છે ભાવાર્થઃ– કોઈએ હિંસાનો વિચાર કર્યો, વિચાર પ્રમાણે બાહ્ય હિંસા પણ કરી. ત્યાર પછી તે હિંસાનું ફળ ઉદયમાં આવ્યું. આ રીતે કર્યા પછી હિંસા ફળે છે.