પુરુષાર્થસિદ્ધિઉપાય ] [ પ૭
‘हिंसा कर्तुम् आरभ्य अपि फलति’– કોઈએ હિંસા કરવાની શરૂઆત કરી પણ હિંસા પછી ન કરી તે પણ ફળે છે. ભાવાર્થઃ– કોઈએ હિંસાનો વિચાર કરી હિંસા કરવામાં લાગ્યો. પછી કારણ પામીને હિંસા ન કરી. એવી હિંસા પણ ફળ આપે છે. આ રીતે ફળ થવાનું કારણ કહે છે.
‘अनुभावेन’– કષાયભાવ અનુસાર ફળ થાય છે. આ જ પદ આગલા સૂત્રોમાં પણ ‘દેહલી દીપક ન્યાય’ ની જેમ બધે જાણી લેવું. પ૪.
માટે જ વચ્ચે કહ્યું છેઃ–
बहवो
અન્વયાર્થઃ– [एकः] એક પુરુષ [हिंसां] હિંસા [करोति] કરે છે. પરંતુ [फलभागिनः] ફળ ભોગવનારા [बहवः] ઘણા [भवन्ति] થાય છે. એ જ રીતે [हिंसां] હિંસા [बहवः] ઘણા માણસો [विदधति] કરે છે પણ [हिंंसाफलभुक्] હિંસાનું ફળ ભોગવનાર [एकः] એક પુરુષ [भवति] થાય છે.
ટીકાઃ– ‘हिंसां एकः करोति फलभागिनः बहवः भवन्ति’– કયારેક હિંસા તો એક માણસ કરે છે અને ફળ અનેક માણસો ભોગવે છે. તેનું ઉદાહરણઃ– ચોરને (પ્રાણઘાતકરૂપ શિક્ષામાં) એક ચંડાળ જ મારે છે પણ દેખનારા બધા રૌદ્ર પરિણામ કરી પાપના ભોક્તા થાય છે. ‘हिंसां बहवः विदधति एकः हिंसाफलभुक् भवति’– કયાંક હિંસા તો ઘણા પુરુષો કરે પણ રાજા સ્વામિત્વબુદ્ધિ કરીને પ્રેરક થાય છે તેથી તે બધી હિંસાના ફળનો ભોક્તા થાય છે. પપ.
अन्यस्य सैव हिंसा दिशत्यहिंसाफलं विपुलम्।। ५६।।
અન્વયાર્થઃ– [कस्यापि] કોઈ પુરુષને તો [हिंसा] હિંંસા [फलकाले] ઉદયકાળમાં [एकमेक] એક જ [हिंसाफलं] હિંસાનું ફળ [दिशति] આપે છે અને