puruShArthasiddhiupAy ] [ 89
मोहोदयादुदीर्णो मूर्च्छा तु ममत्वपरिणामः।। १११।।
anvayArtha– [इयं] A [या] je [मूर्च्छा नाम] mUrchchhA chhe [एषः] ene ja [हि] nishchayathI [परिग्रहः] parigrah [विज्ञातव्यः] jANavo joIe. [तु] ane [मोहोदयात्] mohanA udayathI [उदीर्णः] utpanna thayel [ममत्वपरिणामः] mamatvarUp pariNAm ja [मूर्च्छा] mUrchchhA chhe.
TIkA– ‘या इयं मूर्च्छा नाम हि एषः परिग्रहः विज्ञातव्यः तु (पुनः) मोहोदयात् उदीर्णः ममत्वपरिणाम मूर्च्छा (अस्ति)’ – he bhavya jIvo! je A mUrchchhA chhe te ja kharekhar parigrah chhe. mUrchchhA eTale shun? te kahe chhe. chAritramohanIy karmanA udayathI udayane prApta thayel je mamatvapariNAm (arthAt A mArun chhe evA pariNAm) tene ja mUrchchhA kahe chhe. 111.
सग्रन्थो मूर्च्छावान विनापि किल शेषमङ्गेभ्यः।। ११२।।
anvayArtha– [परिग्रहत्वस्य] parigrahapaNAnun [मूर्छालक्षणकरणात्] mUrchhA lakShaN karavAthI [व्याप्तिः] vyApti [सुघटा] sArI rIte ghaTit thAy chhe, kem ke [शेषसङ्गेभ्यः] bIjA parigrah [विना अपि] vinA paN [मूर्छावान्] mUrchhA karanAr puruSh [किल] nishchayathI [सग्रन्थः] bAhya parigrah sahit chhe.
TIkA– ‘परिग्रहत्वस्य मूर्छालक्षणकरणात् व्याप्तिः सुघटा (यतः) किल शेषसंगेभ्यः विना अपि मूर्छावान् सग्रन्थः भवति’– parigrahanA bhAvanun lakShaN mUrchchhA karyun temAn vyApti barAbar bane chhe. kem ke dhan–dhAnyAdi bAhya parigrah vinA paN mamatvapariNAmavALo jIv parigrah sahit hoy chhe.
bhAvArtha– sAhacharyanA niyamane vyApti kahe chhe, arthAt jyAn lakShaN hoy tyAn lakShya paN hoy tenun nAm vyApti chhe. tethI jyAn jyAn mUrchchhA chhe tyAn tyAn avashya parigrah chhe ane jyAn mUrchchhA nathI tyAn parigrah paN nathI. mUrchchhAnI parigrahanI sAthe