puruShArthasiddhiupAy ] [ 101
TIkA– ‘यस्मात् रात्रौ भुञ्जानानां अनिवारिता हिंसा भवति तस्मात् हिंसाविरतैंः रात्रिभुक्तिः अपि त्यक्तव्या’–artha–rAtre khAnArane hinsA avashya ja thAy chhe mATe hinsAnA tyAgIoe rAtribhojanano tyAg avashya ja karavo joIe.
bhAvArtha– rAtre bhojan karavAthI jIvonI hinsA avashya thAy chhe. prAya evAn nAnAn nAnAn ghaNAn jantuo chhe ke je rAtre ja gaman kare chhe ane dIvAnA prakAshanA premathI dIvAnI (dIpakanI) pAse Ave chhe, mATe rAtre chUlo saLagAvavAmAn, pANI Adi bharavAmAn, ghanTIthI daLavAmAn, bhojan banAvavAmAn niyamathI asankhya jantuono ghAt thAy chhe. mATe hinsAno tyAg karanAr dayALu manuShyoe rAtre khAvAno avashya tyAg karavo joIe.
रात्रिं दिवमाहरतः कथं हि हिंसा न संभवति।। १३०।।
anvayArtha– [अनिवृतिः] atyAgabhAv [रागाद्युदयपरत्वात्] rAgAdibhAvonA udayanI utkaTatAthI [हिंसाम्] hinsAne [न अतिवर्तते] ullanghIne vartatA nathI, to [रात्रिं दिवम्] rAte ane divase [आहरतः] AhAr karanArane [हि] nishchayathI [हिंसा] hinsA [कथं] kem [न संभवति] na sambhave?
TIkA– ‘रागादिउदयपरत्वात् अनिवृत्तिः अत्यागः हिंसां न अतिवर्तते यतः रात्रिं दिवं आहरतः–भुञ्जानस्य हि हिंसा कथं न संभवति?–अपितु संभवति एव।’– artha–rAgAdibhAv utkRuShTa hovAne lIdhe rAgAdinun atyAgapaNun hinsAnun ullanghan karI shakatun nathI. arthAt jyAnsudhI rAgAdino tyAg nathI tyAn sudhI ahinsA nathI, hinsA ja chhe. to pachhI rAte ane divase khAnArane hinsA kem na hoy? niyamathI hoy ja. rAgAdinun hovun ja vAstavik hinsAnun lakShaN chhe. 130.
anvayArtha– [यदि एवं] jo em chhe arthAt sadAkAL bhojan karavAmAn hinsA chhe [तर्हि] to [दिवा भोजनस्य] divasanA bhojanano [परिहारः] tyAg