14 ] [ puruShArthasiddhiupAy be prakAre chhe. ek gnAnachetanA chhe, bIjI darshanachetanA chhe. je padArthone sAkArarUpe visheShapaNe karIne jANe tene gnAnachetanA kahe chhe.
je padArthone nirAkArarUpe sAmAnyapaNe dekhe tene darshanachetanA kahIe. Aj chetanA pariNAmanI apekShAe traN prakAranI chhe. jyAre A chetanA shuddha gnAnasvabhAvarUpe pariName tyAre gnAnachetanA kahIe, jyAre rAgAdi kAryarUpe pariName tyAre karmachetanA ane harSha–shokAdi vedanarUp karmanA phaLarUpe pariName tyAre karmaphaLachetanA kahIe. A rIt chetanA anek svAng kare paN chetanAno abhAv kadI thato nathI. AvA chetanAlakShaNathI virAjamAn jIv nAmanA padArthanun nAm puruSh chhe vaLI kevo chhe puruSh? sparsha, ras gandh ane varNathI rahit chhe. ATh prakAranA sparsha, be prakAranI gandh, pAnch prakAranA ras, pAnch prakAranA varNa evA je pudgalonAn lakShaN tenAthI rahit amUrtik chhe. A visheShaNathI pudgal dravyathI judAI pragaT karI, kAraN ke A AtmA anAdithI sambandharUp je pudgal dravya chhe temAn ahankAr–mamakArarUp pravarte chhe. jo potAnAn chaitanya puruShane amUrtik jANe to dravyakarma, nokarma, dhanadhAnyAdi pudgaladravyamAn ahankAr–mamakAr na kare.
vaLI kevo chhe puruSh? ‘गुणपर्यायसमवेतः’–guNaparyAyothI virAjamAn chhe. tyAn guNanun lakShaN sahabhUt chhe. sah eTale dravyanI sAthe chhe, bhU eTale sattA. dravyamAn je sadAkAL prApta chhe tene guN kahIe. AtmAmAn guN be prakAre chhe. gnAn–darshanAdi asAdhAraN guN chhe, bIjA dravyamAn te hotA nathI. astitva, vastutva, prameyatvAdi sAdhAraN guN chhe, bIjAn dravyamAn paN hoy chhe. paryAyanun lakShaN kramavartI chhe. je dravyamAn anukrame Upaje, kadAchit–koIvAr hoy tene paryAy kahIe. AtmAmAn paryAy be prakAre chhe. je nar–nArakAdi AkArarUp athavA siddhanA AkArarUp paryAy tene vyanjanaparyAy kahIe. gnAnAdi guNane paN svabhAv vA vibhAgarUp pariNaman je chha prakAre hAni–vRuddhirUp chhe tene arthaparyAy kahe chhe. A guNaparyAyothI AtmAnI tadAtmak ektA chhe. A visheShaN vaDe AtmAnun visheShya jANI shakAy chhe.
vaLI kevo chhe puruSh? ‘समुदयव्ययध्रौव्यैः समाहितः’– utpAd, vyay, dhrauvyathI sanyukta chhe. navIn arthaparyAy ane vyanjanaparyAyanun Upajavun te utpAd, pUrva paryAyano nAsh thavo te vyay ane guNanI apekShAe athavA dravyanI apekShAe shAshvatapaNun tene dhrauvya kahIe. jem sonun kunDaL paryAyathI Upaje chhe, kankaN paryAyathI viNase chhe,