puruShArthasiddhiupAy ] [ 19 pariNamAve chhe. A rIte bhAvakarmathI dravyakarma thAy chhe ane dravyakarmathI bhAvakarma thAy chhe. tenun nAm sansAr kahIe. 13.
AgaL A sansAranun mUL kAraN batAvIe chhIe.–
anvayArtha– [एवम्] e rIte [अयं] A AtmA [कर्मकृतैः] karmonA karelA [भावैः] rAgAdi athavA sharIrAdi bhAvothI [असमाहितोऽपि] sanyukta na hovA chhatAn paN [बालिशानां] agnAnI jIvone [युक्तः इव] sanyukta jevo [प्रतिभाति] pratibhAse chhe ane [सः प्रतिभासः] te pratibhAs ja [खलु] nishchayathI [भवबीजं] sansAranA bIjarUp chhe.
TIkA– ‘स एवं अयं कर्मकृतैर्भावैः असमाहितः अपि बालिशानां युक्तः इति प्रतिभाति’– AvI rIte A AtmA karma vaDe karelA nAnA prakAranA bhAvathI sanyukta nathI topaN agnAnIne potAnA agnAnathI AtmA karmajanit bhAvothI sanyukta jevo pratibhAse chhe.
bhAvArtha– pahelAn Am kahyun ke pudgalakarmane kAraNabhUt rAgAdibhAv chhe, rAgAdibhAvonun kAraN pudgalakarma chhe. tethI A AtmA nij svabhAvabhAvanI apekShAe karmajanit nAnA prakAranA bhAvothI judo ja chaitanyamAtra vastu chhe.
jem lAl phUlanA nimitte sphaTik lAl rangarUpe pariName chhe parantu te lAl rang sphaTikano nij bhAv nathI. sphaTik svachchhatArUp potAnA shvet varNathI birAjamAn chhe. lAl rang chhe te svarUpamAn peThA sivAy upar upar ja jhalak mAtra dekhAy chhe. tyAn ratnano pArakhu jhaverI to em ja jANe chhe ane apArakhu (aparIkShak) puruShane satyarUp lAl maNinI jem lAlarangarUp ja pratibhAse chhe. tevI ja rIte karmanimittathI AtmA rAgAdirUpe pariName chhe. te rAgAdi AtmAnA nij bhAv nathI. AtmA potAnI svachchhatArUp chaitanyaguNamAn virAjamAn chhe. rAgAdi chhe te svarUpamAn peThA vinA upar upar ja jhalak mAtra dekhAy chhe. tyAn gnAnI svarUpanA parIkShak to em ja jANe chhe. ane aparIkShak jIvone satyarUp AtmA pudgal karmanI peThe rAgAdi svarUp ja pratibhAse chhe. ahIn prashna–tame ja rAgAdibhAvane jIvakRut kahyA hatA. ahIn tene karmakRut kevI