puruShArthasiddhiupAy ] [ 41
A samyaggnAnanun lakShaN kahe chhe–
anvayArtha– [सदनेकान्तात्मकेषु] prashasta anekAntAtmak arthAt anek svabhAvavALA [तत्त्वेषु] tattvo athavA padArthomAn [अध्यवसायः] nirNay [कर्त्तव्यः] karavA yogya chhe ane [तत्] te samyaggnAn [संशयविपर्य्ययानध्यवसायविविक्तं] sanshay, viparyay ane vimoh rahit [आत्मरुपं] AtmAnun nij svarUp chhe.
TIkA– ‘‘सदनेकान्तात्मकेषु तत्त्वेषु अध्यवसायः कर्तव्यः’– anekAnta chhe svabhAv jeno evA padArthomAn jANapaNun karavun yogya chhe.
bhAvArtha– padArthanA svarUpane yathArtha jANavAnun nAm samyaggnAn chhe. te padArtha anekAnta svabhAvane dhAraN kare chhe. anek ghaNA, ant dharma. em potAnA anantadharmane–svabhAvane dhAraN kare chhe tenun jANapaNun avashya karavun joIe. jo samyak prakAre vastune oLakhe to karoDo kAraN maLavA chhatAn paN ashraddhAnI na thAy. ‘तत् आत्मरुपं वर्तते’– te samyaggnAn AtmAnun svarUp chhe. kAraN ke je A sAchun gnAn utpanna thayun chhe te kevaLagnAnamAn maLI shAshvat raheshe. kevun chhe gnAn? ‘संशयविपर्ययाध्यवसाय विविक्तम्’– sanshay, viparyay ane vimoh–e traN bhAvathI rahit chhe.
sanshaya– viruddha be taraphanun gnAn hoy tene sanshay kahe chhe. jem rAtre koIne joIne sandeh thayo ke A padArtha mANas paN pratibhAse chhe ane vyantar jevo paN pratibhAse chhe.
viparyaya– anyathA (viparIt) rUp ek taraphanun gnAn hoy tene viparyay kahe chhe. jemake manuShyamAn vyantaranI pratIti karavI.
anadhyavasAya– ‘k kchhe’ eTalun ja jANapaNun hoy, visheSh vichAr na kare tene anadhyavasAy (athavA vimoh) kahe chhe. jemake gaman karatAn tRuNanA sparshanun gnAn thAy te. A traN bhAvathI rahit yathArtha gnAnanun nAm samyaggnAn kahIe. ahIn ghaTapaTAdi padArthonA visheSh jANavA mATe udyamI rahevAnun batAvyun nathI paN sansAr–mokShanA kAraNabhUt je padArtho chhe tene yathArtha jANavA mATe udyamI rahevAno upadesh Apyo chhe.