puruShArthasiddhiupAy ] [ 79
anvayArtha– [हि] nishchayathI [यत्र] je vachanamAn [तैः परक्षेत्रकालभावैः] te paradravya, kShetra, kAL ane bhAvathI [असत् अपि] avidyamAn hovA chhatAn paN [वस्तुरूपं] vastunun svarUp [उद्भाव्यते] prakaT karavAmAn Ave chhe [तत्] te [द्वितीयं] bIjun [अनृतम्] asatya [स्यात्] chhe, [यथा] jemake [अस्मिन्] ahIn [घट अस्ति] ghaDo chhe.
TIkA– ‘हि यत्र तैः परद्रव्यक्षेत्रकालभावैः वस्तुरूपं असत् अपि उद्भाव्यते तत् द्वितीयं अनृतं’– nishchayathI je vachanamAn paradravya, kShetra, kAL, bhAvathI padArtha sattArUp nathI topaN tyAn pragaT karavun te bIjun asatya chhe. tenun udAharaNa–‘यथा अस्मिन् घटः अस्तिः’– jem ke ahIn ghaDo chhe.
bhAvArtha– koI kShetramAn ghaDo to hato nahi tethI te vakhate tenAn dravya, kShetra, kAL, bhAv ja nahotAn; bIjo padArtha hato tethI te vakhate tenAn dravya, kShetra, kAL, bhAv hatAn. koIe pUchhayun ke ahIn ghaDo chhe ke nahi? tyAn ghaDo chhe em kahevun te bIjo asatyano bhed thayo, kemake nAstirUp vastune asti kahI.
अनृतमिदं च तृतीयं विज्ञेयं गौरिति यथाऽश्वः।। ९४।।
anvayArtha– [च] ane [अस्मिन्] je vachanamAn [स्वरूपात्] potAnA chatuShTayathI [सत् अपि] vidyamAn hovA chhatAn paN [वस्तु] padArtha [पररूपेण] anya svarUpe [अभिधीयते] kahevAmAn Ave chhe te [इदं] A [तृतीयं अनृतं] trIjun asatya [विज्ञेयं] jANavun [यथा] jem [गौः] baLad [अश्वः] ghoDo chhe [इति] em kahevun te.
TIkA– ‘च यस्मिन् सत् अपि वस्तु पररूपेण अभिधीयते इदं तृतीयं अनृतं विज्ञेयं’– je vachanamAn potAnAn chatuShTayamAn vidyamAn hovA chhatAn paN te padArthane anya padArtharUpe kahevo te trIjun asatya jANavun. tenun udAharaNa– यथा गौः अश्वः–jem ke baLadane ghoDo kahevo te.
bhAvArtha– koI kShetramAn baLad potAnA chatuShTayamAn hato, tyAn koIe pUchhayun ke ahIn shun chhe? tyAre em kahevAmAn Ave ke ahIn ghoDo chhe, te trIjo asatyano bhed chhe. vastune anyarUpe kahevI te. 94.