puruṣhārthasiddhiupāy ] [ pa1
bhāvārthaḥ– je pramādī jīv kaṣhāyane vash thaīne gamanādi kriyāmān yatnarūp pravartato nathī athavā besatān–ūṭhatān krodhādi bhāvomān pariṇame chhe to tyān jīv kadāch mare ke na mare paṇ ene to kaṣhāyabhāv vaḍe avashya hinsāno doṣh lāge chhe. eṭale parajīvanā prāṇanī pīḍā na thavā chhatān paṇ pramādanā sadbhāvathī hinsā nām pāme chhe. te māṭe ja te lakṣhaṇamān avyāpti doṣh lāge chhe. 46.
prashnaḥ– hinsāno artha to ghāt karavo te chhe, parajīvanā prāṇano ghāt karyā vinā hinsā nām kevī rīte pāme? teno uttar āgaḷ kahe chheḥ–
पश्चाज्जायेत न वा हिंसा प्राण्यन्तराणां तु।। ४७।।
anvayārthaḥ– [यस्मात्] kāraṇ ke [आत्मा] jīv [सकषायः सन्] kaṣhāyabhāvo sahit hovāthī [प्रथमं] pahelān [आत्मना] potā vaḍe ja [आत्मानं] potāne [हन्ति] haṇe chhe [तु] ane [पश्चात्] pachhīthī bhale [प्राण्यन्तराणां] bījā jīvothī [हिंसा] hinsā [जायेत] thāy [वा] ke [न] na thāy.
arthaḥ– ‘यस्मात् सकषायः सन् आत्मा प्रथमं आत्मना आत्मानं हन्ति तु पश्चात् प्राण्यन्तराणां हिंसा जायेत वा न जायेत’– kāraṇ ke kaṣhāyabhāvo sahit thayelo ātmā pahelān potāthī ja potāne haṇe chhe, pachhī anya prāṇī–jīvono ghāt thāv ke na thāv.
bhāvārthaḥ– hinsā nām to ghātanun ja chhe, paṇ ghāt be prakāranā chhe. ek ātmaghāt, bījo paraghāt. jyāre ā ātmā kaṣhāyabhāve pariṇamyo ane potānun būrun karyun tyāre ātmaghāt to pahelān ja thayo. tyāre pachhī bījā jīvanun āyuṣhya pūrun thayun hoy athavā pāpano uday hoy to teno paṇ ghāt thāy. tun teno ghāt karī shakato nathī kāraṇ ke teno ghāt to tenā karmane ādhīn chhe. āne to ānā bhāvano doṣh chhe. ā rīte pramādasahit yogamān ātmaghātanī apekṣhāe to hinsā nām pāmyo chhe. 47.
have paraghātanī apekṣhāe paṇ hinsāno sadbhāv batāve chheḥ–
तस्मात्प्रमत्तयोगे प्राणव्यपरोपणं नित्यम्।। ४८।।