Page 217 of 315
PDF/HTML Page 241 of 339
single page version

भोगोपभोगपरिमाणस्येदानीमतीचारानाह —

AvI rIte bhogya vastuono paN, te bhogavavAnI lAlasArUp rAgajanit bhAvahinsAne ghaTADavA mATe, kALanI maryAdAthI (niyamarUp) tyAg karavo te vratI mATe yogya chhe.

vaLI puruShArthasiddhi – upAyamAn kahyun chhe ke —

‘‘buddhimAn shrAvak potAnI shaktino vichAr karIne khAvA yogya padArtho paN chhoDe ane je sarvathA na chhUTI shake temAn ek divas, ek rAt, be divas, ek aThavADiyun, pakhavADiyun vagerenI maryAdA karIne krame – krame chhoDe.’’ (shlok 164nI TIkA)

‘‘pratham karelI maryAdAmAn pharIthI paN te samayanI arthAt vartamAn samayanI potAnI shaktino vichAr karIne dararoj maryAdAmAn paN thoDI maryAdA karavA yogya chhe.’’ (shlok 165nI TIkA)

‘‘je gRuhastha A rIte maryAdArUp bhogothI santuShTa thaIne ghaNA bhogone chhoDI de chhe, tene ghaNI hinsAnA tyAgathI ahinsAvrat thAy chhe.’’ (shlok 166nI TIkA) 88. 89.

have bhogopabhogaparimAN vratanA atichAr kahe chhe —

anvayArtha : — [विषयविषतः ] viShayarUpI viShathI [अनुपेक्षा ] upekShA karavI nahi arthAt teno Adar karavo, [अनुस्मृतिः ] bhogavelA viShayonun vAramvAr smaraN karavun, [अतिलौल्यम् ] bhog bhogavyA chhatAn pharI pharIne te bhogavavAnI lolupatA – tIvra ichchhA rAkhavI, [अतितृषा ] bhaviShyakALanA bhogonI prApti mATe atyant ichchhA rAkhavI ane [अतिअनुभवः ] vartamAn viShayanI atyant AsaktithI bhog bhogavavA – e [पञ्च ] pAnch [भोगोपभोगपरिमाव्यतिक्रमाः ] bhogopabhogaparimANavratanA atichAr [कथ्यन्ते ] kahevAy chhe.

Page 218 of 315
PDF/HTML Page 242 of 339
single page version

भोगोपभोगपरिमाणं तस्य व्यतिक्रमा अतीचाराः पंच कथ्यन्ते । के ते इत्याह विषयेत्यादि — विषय एव विषं प्राणिनां दाहसंतापादिविधायित्वात् तेषु ततोऽनुपेक्षा उपेक्षायास्त्यागस्याभावोऽनुपेक्षा आदर इत्यर्थः । विषयवेदनाप्रतिकारार्थो हि विषयानुभवस्तस्मात्तत्प्रतीकारे जातेऽपि पुनर्यत्संभाषणालिंगनाद्यादरः सोऽत्यासक्ति- जनकत्वादतीचारः । अनुस्मृतिस्तदनुभवात्प्रतीकारे जातेऽपि पुनर्विषयाणां सौंदर्यसुखसाधन- त्वादनुस्मरणमत्यासक्तिहेतुत्वादतीचारः । अतिलौल्यमति-गृद्धिस्तत्प्रतीकारजातेऽपि पुनः पुनस्तदनुभवाकांक्षेत्यर्थः । अतितृषा भाविभोगोपभोगा-देरतिगृद्ध्या प्राप्त्याकांक्षा । अत्यनुभवो नियतकालेऽपि यदा भोगोपभोगावनुभवति तदाऽत्यासक्त्यानुभवति न पुनर्वेदना- प्रतीकारतयाऽतोऽतीचारः ।।९०।।

TIkA : — bhogopabhogaparimANanA pAnch atichAro kahevAmAn Ave chhe. te kayA chhe te kahe chhe. ‘विषयेत्यादि’ jevI rIte viSh prANIone dAh ane santAp Adi utpanna kare chhe, tevI rIte viShay paN prANIone dAh ane santAp Adi utpanna kare chhe; tethI viShay viShanI samAn chhe. A viShayarUp viShamAn athavA viShathI upekShA na hovI – tyAg na hovo arthAt temanA prati AdarabhAv banyo rahevo te anuprekShA nAmano atichAr chhe. viShayonAn anubhav – upabhog viShay – vedanAnA pratikAr mATe karavAmAn Ave chhe; viShayAnubhavathI vedanAno pratikAr thaI gayA pachhI paN pharI – pharI sambhAShaN tathA Alingan AdimAn je Adar chhe te ati Asaktijanak hovAthI atichAr chhe. ‘अनुस्मृति’ viShayanA anubhavathI vedanAno pratikAr thaI gayA pachhI paN saundaryasukhanun sAdhan hovAthI viShayonun vAramvAr smaraN karavun te anusmRuti nAmano atichAr chhe. ati Asaktinun kAraN hovAthI te atichAr chhe. ‘अतिलौल्यम्’ viShayomAn atigRuddhi rAkhavI, viShayAnubhavathI vedanAno pratikAr thaI gayA pachhI paN tene vAramvAr bhogavavAnI AkAnkShA rAkhavI te atilaulya nAmano atichAr chhe. ‘अतितृषा’ AgAmI bhogopabhogAdinI prAptinI atigRuddhipUrvak AkAnkShA rAkhavI te atitRuShA nAmano atichAr chhe. ‘अत्यनुभवो’ niyatakALamAn paN jyAre bhog ane upabhogane bhogave chhe tyAre te ati – AsaktipUrvak bhogave chhe paN vedanAnA pratikArarUpe te bhogavato nathI, tethI te atyanubhav nAmano atichAr chhe.

bhAvArtha : — bhogopabhogaparimAN vratanA pAnch atichAr —

vArtAlAp ane Alingan dvArA teno Adar karavo.

Page 219 of 315
PDF/HTML Page 243 of 339
single page version

karavI.

atyant AsaktithI bhogavavA.

bhogopabhogaparimAN vratano dhArak sachitta vastuonA tyAganA abhyAs mATe te vastuono niyamarUp tyAg kare chhe. te draShTie shrI umAsvAmIe tattvArthasUtramAn upabhogaparimAN vratanA nIche pramANe pAnch atichAr ApyA chhe —

सचित्तसम्बन्धसम्मिश्राभिषवदुःपक्वाहाराः ।। a. 7/35

sachitta, sachittasambandh, sachittamishra, abhiShav ane dupakav — e pAnch atichAr chhe.

mahA mushkelIthI lAmbA samay pachhI pache teno AhAr karavo. 90.

Page 220 of 315
PDF/HTML Page 244 of 339
single page version

साम्प्रतं शिक्षाव्रतस्वरूपप्ररूपणार्थमाह —

शिष्टानि प्रतिपादितानि । कानि ? शिक्षाव्रतानि । कति ? चत्वारि । कस्मात् ?

have shikShAvratanA svarUpanI prarUpaNA mATe kahe chhe —

anvayArtha : — [देशावकाशिकम् ] deshAvakAshik, [सामयिकम् ] sAmAyik, [प्रोषधोपवासः ] proShadhopavAs [वा ] ane [वैयावृत्यम् ] vaiyAvRutya — e [चत्वारि ] chAr [शिक्षाव्रतानि ] shikShAvrato [शिष्टानि ] kahevAmAn AvyAn chhe.

TIkA : — ‘शिष्टानि’ kahevAmAn AvyAn chhe. shun? ‘शिक्षाव्रतानि’ shikShAvrato. keTalAn? chAr. shA kAraNe? kAraN ke deshAvakAshik ityAdi chAr prakAre chhe. 1. ‘tattvArthasUtra’ ane ‘puruShArthasiddhi – upAy’ Adi granthomAn traN guNavrat ane chAr shikShAvrat nIche

ratnakaraNDa shrAvakAchAramAn deshavratane shikShAvratamAn lIdhun chhe ane bhogopabhogaparimANane guNavratamAn

Page 221 of 315
PDF/HTML Page 245 of 339
single page version

देशावकाशिकमित्यादिचतुःप्रकारसद्भावात् । वाशब्दोऽत्र १परस्परप्रकारसमुच्चये । देशावकाशिकादीनां लक्षणं स्वयमेवाग्रे ग्रन्थकारः करिष्यति ।।९१।।

तत्र देशावकाशिकस्य तावल्लक्षणं —

देशावकाशिकं देशे मर्यादीकृतदेशमध्येऽपि स्तोकप्रदेशेऽवकाशो नियतकालमवस्थानं सोऽस्यास्तीति देशावकाशिकं शिक्षाव्रतं स्यात् । कोऽसौ ? प्रतिसंहारो व्यावृत्तिः । कस्य ? देशस्य । कथंभूतस्य ? विशालस्य बहोः । केन ? कालपरिच्छेदनेन दिवसादिकालमर्यादया ।

ahIn ‘वा’ shabda paraspar prakAranA samuchchayanA arthamAn chhe. deshAvakAshik Adinun lakShaN granthakAr svayam AgaL karashe.

bhAvArtha : — jenAthI munivrat pALavAnI shikShA maLe tene shikShAvrat kahe chhe. tenA chAr prakAr chhe —

1. deshAvakAshik, 2. sAmAyik, 3. proShadhopavAs ane 4. vaiyAvRutya. 91. temAn pratham deshAvakAshik (shikShAvrat)nun lakShaN kahe chhe —

anvayArtha : — [प्रत्यहम् ] dararoj [कालपरिच्छेदनेन ] kALanA mApathI (arthAt niyat kALasudhI) maryAdA karIne [विशालस्य देशस्य ] (digvratamAn maryAdit karelA) vishAl kShetranun [प्रतिसंहारः ] sankochavun – ghaTADavun te [देशावकाशिकं ] deshAvakAshik shikShAvrat [स्यात् ] chhe. [अणुव्रतानाम् ] A vrat aNuvratanA dhArakone – shrAvakone hoy chhe.

TIkA : — ‘देशावकाशिकं’ (digvratamAn) maryAdit karelA kShetranI andar paN (vadhAre maryAdA karIne) thoDA kShetramAn niyat kAL sudhI rahevun te deshAvakAsh chhe; A deshAvakAsh je vratanun prayojan chhe te deshAvakAshik shikShAvrat chhe. shun te? ‘विशालस्य देशस्य प्रत्यहं कालपरिच्छेदनेन प्रतिसंहारो’ digvrat nAmanA guNavratamAn jIvanaparyanta je vishAL kShetra १. परस्परसमुचच्ये घ० ।

Page 222 of 315
PDF/HTML Page 246 of 339
single page version

कथं ? प्रत्यहं प्रतिदिनं । केषां ? अणुव्रतानां अणूनि सूक्ष्माणि व्रतानि येषां तेषां श्रावकाणामित्यर्थः ।।९२।।

अथ देशावकाशिकस्य का मर्यादा इत्याह —

तपोवृद्धाश्चिरन्तनाचार्या गणधरदेवादयः । सीम्नां स्मरन्ति मर्यादाः प्रतिपाद्यन्ते । nakkI karyun hatun temAn kALanI maryAdA karIne vadhAre sankoch karavo te deshAvakAshik shikShAvrat chhe. ‘अणुव्रतानाम्’ A vrat aNu (sUkShma) vratadhArIone – shrAvakone hoy chhe.

bhAvArtha : — digvratamAn jIvanaparyanta karelI vishAL kShetranI maryAdAne pratidin kAL vibhAgathI ghaTADIne, sankuchit kShetranI maryAdAnI bahAranA kShetramAn gamanAgamanAdi vyavahArik pravRuttino tyAg karavo te aNuvratadhArI shrAvakonun deshAvakAshik shikShAvrat chhe. tene deshavrat paN kahe chhe.

deshavratamAn ghaTADelI maryAdAnI bahAr niyat kAL sudhI gamanAgamanAdi pravRutti nahi hovAthI tathA ichchhAno nirodh hovAthI dravyahinsA ane bhAvahinsAnI rakShA thAy chhe ane tyAn bhogopabhoganI nivRutti hovAthI pAnch pApono sarvathA tyAg thaI jAy chhe. AthI deshavratIne maryAdA bahAr amuk kAL sudhI upachArathI mahAvrat chhe. 92.

have deshAvakAshik (shikShAvrat)nI kaI maryAdAo chhe te kahe chhe —

anvayArthaanvayArtha ::::: — [तपोवृद्धाः ] gaNadharadevAdik chirantan AchArya [गृहहारिग्रामाणाम् ] (prasiddha), ghar, chhAvaNI, gAm [च ] ane [क्षेत्रनदीदावयोजनानां ] kShetra, nadI, jangal tathA (amuk) yojanane [देशावकाशिकस्य ] deshAvakAshik vratanI [सीम्नाम् ] maryAdA [स्मरन्ति ] kahe chhe.

TIkA : — ‘तपोवृद्धाः’ lAmbA kALanA AchAryo gaNadharadevAdi ‘सीम्नां स्मरन्ति’

maryAdA kahe chhe. ahIn ‘सीम्नाम्’ shabda ‘स्मृ, अर्थ, दय्, ane ‘

Page 223 of 315
PDF/HTML Page 247 of 339
single page version

सीम्नामित्यत्र ‘‘१स्मृत्यर्थदयीशां कर्म’’ इत्यनेन षष्ठी । केषां सीमाभूतानां ? गृहहारिग्रामाणां हारिः कटकं । तथा क्षेत्रनदी दावयोजनानां च दावो वनं । कस्यैतेषां सीमाभूतानां ? देशावकाशिकस्य देशनिवृत्तिव्रतस्य ।।९३।।

एवं द्रव्याविधं योजनावधिं चास्य प्रतिपाद्य कालावधिं प्रतिपादयन्नाह —

karmArthe chhaThThI vibhaktimAn chhe. kaI maryAdAbhUt (vastuone)? ‘गृहहारिग्रामाणाम्’ ghar, hAri (kaTak – mathak – senAnI chhAvaNI) ane gAmane tathA ‘क्षेत्रनदी दावयोजनानां च’ kShetra, nadI, van ane yojanane (ATalA yojan sudhI). konI te maryAdAo chhe? ‘देशावकाशिकस्य’ deshAvakAshik vratanI – deshaviratI vratanI.

bhAvArtha : — deshAvakAshik vratamAn AvAgamanAdinA kShetranI maryAdA, kAL vibhAgathI, koI prasiddha ghar, galI (chhAvaNI), gAm, kShetra, nadI, van ane amuk yojan (sudhI) dvArA karavAmAn Ave chhe — em gaNadharadevAdi kahe chhe. A maryAdAo potAnI AvashyakatAnusAr pratidin yathAshakti karavAmAn Ave chhe.

digvratamAn maryAdit kShetra vishAL hoy chhe ane te kShetranI bahAr man – vachan – kAyAdinI pravRuttino tyAg jIvanaparyanta hoy chhe, jyAre deshavratamAn maryAdit karelun kShetra bahu nAnun hoy chhe ane te nAnA kShetranI bahAr AvAgamanAdi tathA man – vachan – kAyanI pravRuttino tyAg amuk divas, mahinAdi kAL – vibhAgathI karavAmAn Ave chhe. digvrat karatAn deshavratamAn pApaviratinun kShetra bahu vishAL hoy chhe. digvratamAn hinsAdi pApanI virati jIvanaparyant hoy chhe, jyAre deshavratamAn pApanI virati (tyAg) amuk kALamaryAdAthI hoy chhe, ATalo bannemAn taphAvat hoy chhe. 93.

e pramANe tenI (deshAvakAshik vratanI) dravyAvadhi ane yojanAvidhinun pratipAdan karIne (have) kALAvadhinun pratipAdan karI kahe chhe —

anvayArtha : — [प्राज्ञाः ] gaNadharadevAdik buddhimAn puruSh [संवत्सरम् ] १. ‘अधीगर्थदयेशां कर्मणि’ पाणिनीय सूत्र ।

Page 224 of 315
PDF/HTML Page 248 of 339
single page version

देशावकाशिकस्य कालावधिं कालमर्यादां प्राहुः । के त ? प्राज्ञाः गणधरदेवादयः । किं तदित्याह संवत्सरमित्यादि — संवत्सरं यावदेतावत्येव देशे मयाऽवस्थातव्यं । तथा ऋतुमयनं वा यावत् । तथा मासचतुर्मासपक्षं यावत् । ऋक्षं च चन्द्रभुक्त्या आदित्यभुक्त्या वा इदं नक्षत्रं यावत् ।।९४।।

एवं देशावकाशिकव्रते कृते सति ततः परतः किं स्यादित्याह —

ek varSha [ऋतुः ] be mAs, [अयनम् ] chha mAs, [मासचतुर्मासपक्षम् ] ek mAs, chAr mAs, pakSha (pakhavADiyun – pandar divas) [च ] ane [ऋक्षं ] ek nakShatra sudhI — e rIte [देशावकाशिकस्य ] deshAvakAshikavratanI [कालावधिं ] kALanI maryAdA [प्राहुः ] kahe chhe.

TIkA : — ‘देशावकाशिकस्य कालावधिं प्राहुः’ deshAvakAshikavratanI kALamaryAdA kahe chhe. (koN kahe chhe?) ‘प्राज्ञाः’ gaNadharadevAdi. ‘te shun chhe?’ te kahe chhe — ‘संवत्सरमित्यादि’ ek varSha sudhI mAre ATalA ja kShetramAn rahevun, tathA ‘ऋतु’ eTale be mAs, ‘अयनं’ eTale chha mAs tathA ek mAs, chAr mAs, ek pakhavADiyun ane ‘ऋक्षं’ eTale chandrabhukti vA Adityabhukti A nakShatra sudhI (mAre ekalA ja kShetramAn rahevun – evI samayanI maryAdAne deshAvakAshikavratanI kALamaryAdA kahe chhe.)

bhAvArtha : — deshAvakAshikavratamAn kALanI maryAdA, ek varSha (be varSha Adi), be mAs (vasanta, hemanta Adi chha RUtu), chha mAs (ayan – uttarAyaN ane dakShiNAyan), mAs, chAturmAs (varShAkAL, shItakAL ane uShNakAL), pakSha (shukal pakSha ane kRiShNapakSha) ane RUkSha (nakShatra) sudhI yathAshakti dararoj karavAmAn Ave chhe. 94.

e pramANe deshAvakAshik vrat karavAmAn AvatAn tenI (maryAdAnI) bahAr shun thAy chhe? te kahe chhe —

anvayArtha : — [सीमान्तानाम् ] (deshAvakAshik vratamAn karelI) sImA (maryAdA)nI

Page 225 of 315
PDF/HTML Page 249 of 339
single page version

प्रसाध्यन्ते व्यवस्थाप्यन्ते । कानि ? महाव्रतानि । केन ? देशावकाशिकेन च न केवलं दिग्विरत्यापितु देशावकाशिकेनापि । कुतः ? स्थूलेतरपंचपापसंत्यागात् स्थूलेतराणि च तानि हिंसादिलक्षणपंचपापानि च तेषां सम्यक् त्यागात् । क्व ? सीमान्तानां परतः देशावकाशिकव्रतस्य सीमाभूता ये ‘अन्ताधर्मा’ गृहादयः संवत्सरादिविशेषाः तेषां वा अन्ताः पर्यन्तास्तेषां परतः परस्मिन् भागे ।।९५।। [परतः ] bahAr [स्थूलेतरपञ्चपापसंत्यागात् ] sthUL ane sUkShma – banne prakAranAn pApono tyAg hovAthI [देशावकाशिकेन ] deshAvakAshik vrat dvArA [महाव्रतानि ] mahAvrat [प्रसाध्यन्ते ] (upachArathI) siddha thAy chhe.

TIkA : — ‘प्रसाध्यन्ते’ sAdhavAmAn Ave chhe – sthApavAmAn Ave chhe. shun? ‘महाव्रतानि’ mahAvrat. konI dvArA? ‘देशावकाशिकेन च’ deshAvakAshikavrat dvArA arthAt na keval digvirativrat dvArA parantu deshAvakAshikavrat dvArA paN. shAthI? ‘स्थूलेतरपञ्चपापसंत्यागात्’ sthUL ane sUkShma hinsAdirUp pAnch pAponA samyak tyAgathI. kayA (tyAg)? ‘सीमान्तानां परतः’ deshAvakAshikavratanI sImA (maryAdA)rUp gRuhAdi ant (antim had – rekhA) sudhI tathA samvatsarAdi kAL – visheShanA ant sudhI, (deshAvakAshikavratamAn karelI) maryAdAnI bahAranA bhAgamAn (kShetramAn) hinsAdi pAponA tyAgathI upachArathI mahAvrat sAdhit thAy chhe.

bhAvArtha : — deshAvakAshikavratanI kShetra – maryAdAnI bahAr digvratanI jem deshavratIne paN sthUL ane sUkShma banne prakAranAn pApono abhAv hovAthI tenun deshavrat maryAdA bahAr mahAvrat jevun thaI jAy chhe – arthAt tenun deshavrat maryAdA bahAr upachArathI mahAvrat chhe, parantu sAkShAt mahAvrat nathI, kAraN ke tene mahAvratanA bhAvane ghAtavAmAn nimittarUp pratyAkhyAnAvaraN kaShAyano sadbhAv chhe.1

‘‘je manuShye jIvanaparyanta dakShiNamAn kanyAkumArI ane uttaramAn himAlay sudhInI digvratanI maryAdA karI chhe, te hammeshA to himAlay ke kanyAkumArI jato nathI, tethI te pratignA kare chhe ke ‘hun amuk divas sudhI bhAvanagaramAn ja rahIsh, tenI bahAr jaIsh nahi.’ to teTalA samay sudhI bhAvanagaranI hadanI bahAranA pradeshamAn ahinsAnun sarva prakAre pAlan hovAthI tenun deshAvakAshikavrat upachArathI mahAvrat nAm pAme chhe. 95. 1. juo, shlok 71no bhAvArtha.

Page 226 of 315
PDF/HTML Page 250 of 339
single page version

इदानीं तदतिचारान् दर्शयन्नाह —

अत्यया अतिचाराः । पंच व्यपदिश्यन्ते कथ्यन्ते । के ते ? इत्याह — प्रेषणेत्यादिमर्यादीकृते देशे स्वयं स्थितस्य ततो बहिरिदं कुर्विति विनियोगः प्रेषणं । मर्यादीकृतदेशाद्बहिर्व्यापारं कुर्वतः कर्मकरान् प्रति खात्करणादिः शब्दः । तद्देशाद्बहिः प्रयोजनवशादिदमानयेत्याज्ञापनमानयनं । मर्यादीकृतदेशे स्थितस्य बहिर्देशे कर्म कुर्वतां कर्मकरणां स्वविग्रहप्रदर्शनं रूपाभिव्यक्तिः । तेषामेव लोष्ठादिनिपातः पुद्गलक्षेपः ।।९६।।

have tenA (deshAvakAshik vratanA) atichAro darshAvIne kahe chhe —

anvayArtha : — (deshAvakAshik vratamAn kahelI maryAdAnI bahAr) [प्रेषणशब्दानयनं ] preShaN (mokalavun), shabda (shabda karavo), Anayan (mangAvavun), [रूपाभिव्यक्तिपुद्गलक्षेपौ ] rUpAbhivyakti (potAnun rUp batAvavun) ane pudgalakShetra (paththar Adi phenkavA) — e [पञ्च ] pAnch [देशावकाशिकस्य ] deshAvakAshik vratanA [अत्ययाः ] atichAro [व्यपदिश्यन्ते ] kahevAmAn AvyA chhe.

TIkA : — ‘अत्ययाः’ atichAro. konA? ‘देशावकाशिकस्य’ deshAvakAshik vratanA – deshavratanA. keTalAn? ‘पञ्च व्यपदिश्यन्ते’ pAnch kahevAmAn AvyA chhe. ‘kayA te?’ te kahe chhe — ‘प्रेषणेत्यादि’ maryAdit kShetramAn pote Ubho hoy tyAnthI bahAr ‘A karo’ evo viniyog te ‘प्रेषणः’ (mokalavun te), maryAdikRut kShetranI bahAr kAm karatA nokaro prati tAlI, khAnsI Adino shabda karavo te ‘शब्दः’, te kShetranI bahAr prayojanavash ‘A lAvo’ evI AgnA karavI te ‘आनयनं’ (mangAvavun), maryAdikRut kShetramAn (pote) Ubho hoy tyAnthI bahAranA kShetramAn kAm karatA kAryakarone potAnun sharIr batAvavun te ‘रूपाभिव्यक्तिः’ ane temanA prati kAnkarA – paththar Adi phenkavA te ‘पुद्गलक्षेपः’ chhe.

bhAvArtha : — deshAvakAshik vratanA pAnch atichAr —

Page 227 of 315
PDF/HTML Page 251 of 339
single page version

एवं देशावकाशिकरूपं शिक्षाव्रतं व्याख्यायेदानीं सामायिकरूपं तद्व्याख्यातुमाह —

pote maryAdAnI andar Ubho rahe, parantu maryAdA bahAr kAm karatA mANaso prati AvA ishArA kare te yA temanI sAthe AvI rIte sambandh rAkhe te atichAr1 chhe, arthAt vratano ekadesh bhang chhe.

e pramANe deshAvakAshikarUp shikShAvratanun vyAkhyAn karIne have sAmAyikarUp shikShAvratanun vyAkhyAn karavAne kahe chhe —

anvayArtha : — [सामायिकाः ] AgamanA jANanAr – gaNadharadevAdi [अशेषभावेन ] sarva bhAvathI (arthAt man – vachan – kAy ane kRut – kArit – anumodanAthI) [सर्वत्र ] sarvatra (arthAt maryAdAnI bahAr ane andar) [आसमयमुक्ति ] sAmAyik mATe nishchit karelA samay sudhI (arthAt sAmAyik mATe karelI pratignAno samay pUrNa thAy tyAn sudhI) 1. deshavratanA atichAr — आनयनप्रेष्यप्रयोगशब्दरूपानुपातपुद्गलक्षेपाः ।

Page 228 of 315
PDF/HTML Page 252 of 339
single page version

सामयिकं नाम स्फु टं शंसन्ति प्रतिपादयन्ति । के ते ? सामयिकाः समयमागमं विन्दन्ति ये ते सामायिका गणधरदेवादयः । किं तत् ? मुक्तं मोचनं परिहरणं यत् तत् सामयिकं । केषां मोचनं ? पंचाघानां हिंसादिपंचपापानां । कथं ? आसमयमुक्ति वक्ष्यमाणलक्षणसमयमोचनं आ समन्ताद्व्याप्य गृहीतनियमकालमुक्तिं यावदित्यर्थः । कथं तेषां मोचनं ? अशेषभावेन सामस्त्येन न पुनर्देशतः । सर्वत्र च अवधेः परभागे अपरभागे च । अनेन देशावकाशिकादस्य भेदः प्रतिपादितः ।।९७।। [पंचाघानाम् ] pAnch (hinsAdi) pAponA [मुक्तं ] tyAgane [सामयिकं नाम ] sAmAyik nAmanun shikShAvrat [शंसन्ति ] kahe chhe.

TIkA : — ‘सामयिकं नाम शंसन्ति’ kharekhar sAmAyik (shikShAvrat) kahe chhe — sAmAyikanun pratipAdan kare chhe. koN te? ‘सामयिकाः’ samay eTale Agamane (shAstrane) je jANe chhe te sAmAyiko – gaNadharadevAdi. shun te? ‘मुक्तं’ je chhoDavun te – tyAgavun te sAmAyik chhe. konun tyAgavun? ‘पञ्चाघानाम्’ hinsAdi pAnch pAponun. kaI rIte? ‘आसमयमुक्ति’ karavA dhArelI pratignAno samay chhUTe – sarva taraphathI vyApta arthAt pUro thAy tyAn sudhI – sAmAyik mATe svIkArelo nishchit kAL chhUTe arthAt pUrNa thAy tyAn sudhI evo artha chhe. temanun (pAnch pAponun) kaI rIte mochan – tyAg? ‘अशेषभावेन’ (te tyAg) samasta bhAvathI (sampUrNarUpathI), ekadeshathI nahi; ane ‘सर्वत्र’ sarvatra arthAt maryAdAnI bahAr ane andar. AnAthI deshAvakAshikanA bhedanun (sAmAyik shikShAvratanun) pratipAdan karavAmAn Avyun chhe.

bhAvArtha : — sAmAyik vakhate karelI maryAdAnI andar ane bahAr – sarvatra (badhI jagyAe) sAmAyik mATe nishchit karelA samay sudhI, hinsAdi pAnche pAponA man – vachan – kAy ane kRut – kArit – anumodanAthI karelA tyAgane gaNadharadevAdi sAmAyik shikShAvrat kahe chhe.

potAnI karelI maryAdAmAn paN sAmAyikanA nishchit kAL sudhI bhogopabhogano sarvathA tyAg karavAthI, sAmAyik vratadhArI shrAvak paN munivat pAnch pApothI sarvathA rahit thaI jAy chhe.

sAmAyik vratamAn hinsAdi pAnche pApono sarvathA tyAg hoy chhe ane rAg – dveShanA tyAgarUp sarva prANIo pratye sAmyabhAv hoy chhe. vaLI kahyun chhe ke —

Page 229 of 315
PDF/HTML Page 253 of 339
single page version

आसमयमुक्तीत्यत्र यः समयशब्दः प्रतिपादितस्तदर्थं व्याख्यातुमाह —

समयज्ञा आगमज्ञाः । समयं जानन्ति । किं तत् ? मूर्धरुहमुष्टिवासोबन्धं, बन्धशब्दः प्रत्येकमभिसम्बद्धयते मूर्धरूहाणां केशानां बन्धं बन्धकालं समयं जानन्ति । तथा मुष्टिबन्धं

sarva prANIo taraph samatAbhAv, sanyam (indriy – sanyam ane prANI – sanyam) mATe shubh bhAvanA ane Artta tathA raudra pariNAmano tyAg – te sAmAyik vrat chhe.

‘‘rAg – dveShanA tyAgathI badhA iShTa – aniShTa padArthomAn sAmyabhAvane angIkAr karIne AtmatattvanI prAptinun mULakAraN sAmAyik chhe te vAramvAr karavun, tene sAmAyik shikShAvrat kahe chhe.’’

‘‘sam’’ eTale ekarUp ane ‘ay’ eTale AtmAnA svarUpamAn gaman – te ‘samay’ thayun. evo ‘samay’ jenun prayojan chhe tene sAmAyik kahe chhe. A sAmAyik samatAbhAv vinA thaI shake nahi.’’1 97

‘आसमयमुक्तिः’ ahIn je samay shabda kahyo chhe tenA arthanun vyAkhyAn karavAne kahe chhe —

anvayArthaanvayArtha ::::: — [समयज्ञाः ] shAstranA jANakAr gnAnI puruSh [मूर्धरुहमुष्टि- वासोबन्धं ] keshabandh, muShTibandh ane vastrabandhanA (kALane), [पर्य्यङ्कबन्धनं ] padmAsananA kALane [चापि ] vaLI [स्थानम् ] UbhA rahevAnA kALane [वा ] athavA [उपवेशनम् ] besavAnA kALane [समयं ] samay [जानन्ति ] jANe chhe – kahe chhe.

TIkA : — ‘समयज्ञाः’ AgamanA jANanArA – jANakAr, ‘समयं जानन्ति’ samay kahe chhe. te shun chhe? ‘मूर्धरुहमुष्टिवासोबन्धं’ बन्ध shabda pratyek sAthe sambandh rAkhe chhe. 1. puruShArthasiddhi – upAy, gujarAtI AvRutti shlok 148 TIkA – bhAvArtha.

Page 230 of 315
PDF/HTML Page 254 of 339
single page version

वासोबन्धं वस्त्रग्रन्थि पर्यङ्कबन्धनं चापि उपविष्टकायोत्सर्गमपि च स्थानमूर्ध्वकायोत्सर्ग उपवेशनं वा सामान्येनोपविष्टावस्थानमपि समयं जानन्ति ।।९८।।

एवंविधे१ समये भवत् यत्सामायिकं पंचप्रकारपापात् साकल्येन व्यावृत्तिस्वरूपं तस्योत्तरोत्तरा वृद्धिः कर्तव्येत्याह —

परिचेतव्यं वृद्धिं नेतव्यं । किं तत् ? सामायिकं । क्व ? एकान्ते ‘मूर्धरुहबंध’ keshonA bandhane – bandhanakALane samay kahe chhe, tathA ‘मुष्टिबन्धं’ mUThIbandhananA kALane (arthAt mUThI bandh rahe tyAn sudhInA kALane), ‘वासोबन्धं’ vastrabandhananA kALane (arthAt vastramAn gAnTh rahe tyAn sudhInA kALane), ‘पर्यंकबन्धनं’ padmAsananA kALane arthAt upaviShTa kAyotsarganA kALane, ‘स्थानम्’ Urdhva kAyotsarganA kALane ane ‘उपवेशनम्’ sAmAnyata upaviShTa AsananA kALane paN samay kahe chhe.

bhAvArtha : — jyAn sudhI choTalImAn gAnTh (bandhan) rahe, mUThI bAndhelI rahe, vastramAn gAnTh rahe, paryankAsan – padmAsan rahe ane khaDgAsan rahe tyAn sudhInA kALane gnAnI puruSho sAmAyik mATeno samay kahe chhe. 98.

evA prakAranA samayamAn, pAnch prakAranAn pApothI sarvathA vyAvRuttirUp je sAmAyik thAy tenI uttarottar vRuddhi karavI joIe, em kahe chhe —

anvayArtha : — [निर्व्याक्षेपे ] upadrav rahit [एकान्ते ] ekAnt sthaLamAn, [वनेषु ] vanamAn, [वास्तुषु ] ekAnt ghar yA dharmashALAomAn [च ] ane [चैत्यालयेषु ] chaityAlayomAn, [अपि च ] tathA parvatanI guphA AdimAn paN, [प्रसन्नधिया ] prasanna chittathI [सामायिकं ] sAmAyikanI [परिचेतव्यम् ] vRuddhi karavI joIe.

TIkA : — ‘परिचेतव्यम्’ vadhAravI joIe. shun te? ‘सामायिकम्’ sAmAyik. kayAn? ‘एकान्ते’ strI, pashu ane napunsakathI rahit pradeshamAn. kevA (pradeshamAn)? १. एवंविधसमये घ ।

Page 231 of 315
PDF/HTML Page 255 of 339
single page version

१

शीतवातदंशमशकादिबाधावर्जित इत्यर्थः इत्थंभूते एकान्ते । क्व ? वनेषु अटवीषु, वास्तुषु च गृहेषु, चैत्यालयेषु च अपिशब्दाद्गिरिगह्वरादिपरिग्रहः । केन चेतव्यं ? प्रसन्नधिया प्रसन्ना अविक्षिप्ता धीर्यस्यात्मनस्तेन अथवा प्रसन्नासौ धीश्च तया कृत्वा आत्मना परिचेतव्यमिति ।।९९।।

इत्थंभूतेषु स्थानेषु कथं तत्परिचेतव्यमित्याह —

‘निर्व्याक्षेपे’ chittanI vyAkuLatA rahit (pradeshamAn), shIt, vAt, DAns, machchhar AdinI bAdhA (upadrav) rahit (pradeshamAn) – evo artha chhe. AvA ekAntamAn. kyAn? ‘वनेषु’ vanamAn – jangalamAn, ‘वास्तुषु’ (nirjan) gharomAn, ‘चैत्यालयेषु च’ chaityAlayomAn ‘अपि च’ ane ‘अपि’ shabdathI giriguphA AdimAn samajavun. shA vaDe vadhAravun joIe? ‘प्रसन्नधिया’ prasannachittavALA AtmAe athavA prasannachittathI AtmAe (sAmAyik) vadhAravI joIe.

bhAvArtha : — DAns – machchhar Adi pariShahanA upadravarahit sthAnamAn, strI – pashu – napunsakAdithI rahit ekAntamAn, vanamAn, ekAnta gharamAn yA dharmashALAmAn, chaityAlayomAn ane parvatanI guphA AdimAn prasanna (ekAgra) chittathI sAmAyik karavI joIe ane sadA tenI vRuddhi karavI joIe. 99.

AvA prakAranAn sthAnomAn sAmAyikane kaI rIte vadhAravI te kahe chhe —

anvayArtha : — [व्यापारवैमनस्यात् ] sharIrAdinI cheShTA ane manovyagratAthI [विनिवृत्याम् ] nivRutta thatAn [अन्तरात्माविनिवृत्या ] mAnasik vikalponI nivRutti karIne [उपवासे ] upavAsanA dine [च ] ane [एकभुक्ते ] ekAshananA dine [सामयिकं ] sAmAyik [बध्नीयात् ] karavun (vadhAravun) joIe. १. ‘वाय्वग्निदोषाद् वृषणौ तु यस्य नाशं गतौ वातकपाण्डुकिः सः’ इति पाण्डुकिलक्षणम् । २. चैकभक्ते वा घ ।

Page 232 of 315
PDF/HTML Page 256 of 339
single page version

बध्नीयादनुतिष्ठेत् । किं तत् ? सामयिकं । कस्यां सत्यां ? विनिवृत्त्यां । कस्मात् ? व्यापारवैमनस्यात् व्यापारः कायादिचेष्टा वैमनस्यं मनोव्यग्रता चित्तकालुष्यं वा तस्माद्विनिवृत्यामपि सत्यां अन्तरात्मविनिवृत्या कृत्वा तद्बध्नीयात् अन्तरात्मनो मनोविकल्पस्य विशेषेण निवृत्या । कस्मिन् सति तस्यां तया तद्बध्नीयात् ? उपवासे चैकभुक्ते वा ।।१००।।

इत्थंभूतं तत्किं कदाचित्परिचेतव्यमन्यथा चेत्यत्राह —

TIkA : — ‘बध्नीयात्’ karavun joIe. shun te? ‘सामयिकं’ sAmAyik. shun thatAn? ‘विनिवृत्याम्’ nivRutta thatAn. konAthI? ‘व्यापारवैमनस्यात्’ व्यापारः kAyAdinI cheShTA, ‘वैमनस्यं’ mananI vyagratA – chittanI kaluShatA – temanAthI (kAyacheShTA ane manovyagratAthI) nivRutti hovA chhatAn ‘अंतरात्मविनिवृत्या’ khAs karIne (mAnasik) vikalponI nivRutti karIne te (sAmAyik) karavun joIe. te nivRutti thatAn kyAre te karavun joIe (vadhAravun joIe)? ‘उपवासे चैकभुक्ते वा’ upavAsanA divase athavA ekAshananA divase.

bhAvArtha : — man – vachan – kAyanI pravRutti ane mananI vyagratAthI nivRutta thatAn, mananA vikalpone rokI upavAs yA ekAshananA divase visheSh rItithI sAmAyik karavun joIe, jethI tenI vRuddhi thAy.

‘‘te sAmAyik rAtri ane divasanA ante ekAgratApUrvak avashya karavun joIe ane jo anya samaye karavAmAn Ave to te sAmAyik kArya doShano hetu nathI, paN te guNane mATe ja hoy chhe.’’1 100.

AvA prakAranun sAmAyik shun kyArek karavun joIe ke anya rIte? te ahIn kahe chhe —

anvayArtha : — [अनलसेन ] Alasyarahit ane [अवधानयुक्तेन ] chittanI 1. puruShArthasiddhi – upAy gujarAtI AvRutti shlok 149.

Page 233 of 315
PDF/HTML Page 257 of 339
single page version

चेतव्यं वृद्धिं नेतव्यं । किं ? सामायिकं । कदा ? प्रतिदिवसमपि न पुनः कदाचित् पर्वदिवस एव । कथं ? यथावदपि प्रतिपादितस्वरूपानतिक्रमेणैव । कथंभूतेन ? अनलसेनाऽऽलस्यरहितेन उद्यतेनेत्यर्थः । तथाऽवधानयुक्तेनैकाग्रचेतसा । कुतस्तदित्थं परिचेतव्यं ? व्रतपंचकपरिपूरणकारणं यतः व्रतानां हिंसाविरत्यादीनां पंचकं तस्य परिपूरणत्वं महाव्रतरूपत्वं तस्य कारणं । यथोक्तसामायिकानुष्ठानकाले हि अणुव्रतान्यपि महाव्रतत्वं प्रतिपद्यन्तेऽतस्तत्कारणं ।।१०१।। ekAgratAthI yukta shrAvake [व्रतपंचकपरिपूरणकारणं ] je pAnch vratonI pUrtinA kAraN chhe, evun [सामयिकम् ] sAmAyik [प्रतिदिवसं अपि ] dararoj paN [यथावद् अपि ] yogyavidhi anusAr ja [परिचेतव्यम् ] karavun joIe.

TIkA : — ‘चेतव्यं’ vadhAravun joIe. kone? ‘सामयिकं’ sAmAyikane. kyAre ‘प्रतिदिवसमपि’ kadAchit arthAt parvanA divase ja phakta nahi, parantu dararoj (tenI vRuddhi karavI joIe). kaI rIte? ‘यथावदपि’ shAstrokta sAmAyikanA svarUpanun (vidhinun) ullanghan karyA vagar ja (arthAt vidhi pramANe). kevAn thaIne? ‘अनलसेन’ Alasya (ALas) rahit – tatpar thaIne evo artha chhe, tathA ‘अवधानयुक्तेन’ chittanI ekAgratAthI yukta thaIne. shrAvake shA mATe AvA sAmAyikane vadhAravun joIe? ‘व्रतपञ्चकपरिपूरणकारणम्’ kAraN ke te sAmAyik hinsAvirati Adi pAnch vratonI paripUrNatAnun – mahAvratarUpatAnun kAraN chhe. yathokta sAmAyikanA anuShThAn (AcharaN) kALe aNuvrato paN mahAvratapaNAne pAme chhe. tethI te (sAmAyik) tenun (mahAvratanun) kAraN chhe.

bhAvArtha : — ALasarahit ekAgrachittathI shrAvake shAstrokta vidhi anusAr dararoj sAmAyik karavun joIe, kAraN ke vidhipUrvak karelA sAmAyikanA kALe aNuvrato paN mahAvratapaNAne pAme chhe – arthAt aNuvrato paN upachArathI mahAvrat thaI jAy chhe. em sAmAyik mahAvratanun kAraN chhe.

sAmAyik kALe aNuvratIne hinsAdi pAnche pApono, munivat sarvathA tyAg hoy chhe, tethI tenun aNuvrat mahAvrat sadrash chhe, parantu sAkShAt mahAvrat nathI, kAraN ke mahAvratano ghAtak pratyAkhyAnAvaraN kaShAy haju vidyamAn chhe.

‘‘......shrAvake banne samaye (savAr – sAnj) athavA traN samay (savAr, bapor ane sAnj) be ghaDI, chAr ghaDI ke chha ghaDI sudhI pAnche pApono tathA Arambh – parigrahano tyAg

Page 234 of 315
PDF/HTML Page 258 of 339
single page version

एतदेव समर्थयमानः प्राह —

सामयिके सारम्भाः परिग्रहा नैव सन्ति सर्वेऽपि ।

चेलोपसृष्टमुनिरिव गृही तदा याति यतिभावं ।।१०२।।

सामयिके सामायिकावस्थायां । नैव सन्ति न विद्यन्ते । के ? परिग्रहाः सङ्गाः । कथंभूताः । सारम्भाः कृष्याद्यारम्भसहिताः । कति ? सर्वेऽपि बाह्याभ्यन्तराश्चेतनेतरादिरूपा वा । यत एवं ततो याति प्रतिपद्यते । कं ? यतिभावं यतित्वं । कोऽसौ ? गृही श्रावकः । karIne ekAnta sthAnamAn shuddha man karIne pahelAn pUrva dishAmAn namaskAr karavA; pachhI nav vAr namaskAr mantrano jAp karavo, pachhI traN Avartan karavA, ek shironati karavI A rIte chAre dishAomAn karIne khaDgAsan athavA padmAsan karIne sAmAyik karavun ane jyAre sAmAyik pUrNa thaI jAy tyAre ante paN sharUAtanI peThe nav vAr namaskAr mantrano jAp, traN – traN Avartan ane ek – ek shironati e ja pramANe karavI......’’1

(sAmAyikanI vidhi mATe juo – shlok 139nI TIkA)

enun ja (sAmAyik kALamAn aNuvrat mahAvratapaNAne prApta thAy chhe enun ja) samarthan karIne kahe chhe —

anvayArtha : — [सामयिके ] sAmAyikanA samayamAn [सारम्भाः ] kRuShi Adi Arambh sahit [सर्वेऽपि ] badhAy antarang ane bahirang [परिग्रहाः ] parigraho [न एव सन्ति ] hotA ja nathI, tethI [तदा ] te samaye [गृही ] gRuhastha, [चेलोपसृष्टमुनिः इव ] vastra oDhelA (upasargagrasta) muni samAn [यतिभावम् ] munibhAvane (munipaNAne) [याति ] prApta kare chhe.

TIkA : — ‘सामयिके’ sAmAyikanI avasthAmAn (sAmAyik kALe) ‘नैव सन्ति’ hotA ja nathI. shun (hotA nathI)? ‘परिग्रहाः’ parigraho. kevA? ‘सारम्भाः’ kRuShi Adi Arambh sahit. keTalA? ‘सर्वेऽपि’ badhAy arthAt chetan – achetanarUp bAhya ane Abhyantar (parigraho). tethI ‘याति’ prApta kare chhe. shun? ‘यतिभावं’ munipaNAne. koN te? ‘गृही’ 1. puruShArthasiddhi – upAy gujarAtI AvRutti, shlok 149no bhAvArtha.

Page 235 of 315
PDF/HTML Page 259 of 339
single page version

कदा ? सामायिकावस्थायां । क इव ? चेलोपसृष्टमुनिरिव चेलेन वस्त्रेण उपसृष्टः उपसर्गवशाद्वेष्टितः स चासौ मुनिश्च स इव तद्वत् ।।१०२।।

तथा सामायिकं स्वीकृतवन्तो ये तेऽपरमपि किं कुर्वन्तीत्याह —

शीतोष्णदंशमशकपरीषहमुपसर्गमपि च मौनधराः ।

सामयिकं प्रतिपन्ना अधिकुर्वीरन्नचलयोगाः ।।१०३।। shrAvak. kyAre? ‘सामायिके’ sAmAyikanI avasthAmAn. konI jem? ‘चेलोपसृष्टमुनिः इव’ upasarganA kAraNe vastrathI veShTit (oDhADelA) muninI jem.

bhAvArtha : — sAmAyikanA samaye sAmAyik vratadhArI shrAvakane. sarve prakAranA Arambh ane antarang tathA bahirang parigrahono sarvathA abhAv hovAthI upasarganA kAraNe vastraveShTit muni samAn munipaNAne te prApta kare chhe.

parimit vastradhArI aNuvratI shrAvakane, sAmAyik vakhate sarva Arambh ane parigrahano bhAvathI tyAg hoy chhe. te samaye tenun chitta dharmadhyAnanAn sAdhanomAn magna hoy chhe. paherelAn vastro upar tene mUrchchhA hotI nathI. AthI upasarga vakhate vastra oDhelA muni samAn te chhe. kAraN ke bAhyamAn banne vastrasahit chhe, paN mamatvahIn chhe ane antarangamAn banne Arambh ane parigrah bhAvathI rahit chhe.

‘‘shrAvak je vakhate sAmAyik karI rahyo chhe, tyAre kharI rIte tenI te vakhatanI avasthA muni samAn ja chhe. tenA pariNAmomAn ane muninA pariNAmomAn visheSh taphAvat nathI. bhed phakta eTalo ja chhe ke muni digambar chhe ane shrAvak vastra sahit chhe. muni mahArAje pratyAkhyAnAvaraN kaShAyano tyAg karI dIdho chhe ane shrAvake haju sudhI te kaShAyano tyAg karyo nathI.’’1 102.

tathA sAmAyikane svIkRut karavAvALA je gRuhastha chhe teo bIjun shun kare chhe te kahe chhe —

anvayArtha : — [सामयिकं ] sAmAyikane [प्रतिपन्नाः ] dhAraN karanArAoe 1. puruShArthasiddhi – upAy gujarAtI AvRutti, shlok 150no bhAvArtha.

Page 236 of 315
PDF/HTML Page 260 of 339
single page version

अधिकुर्वीरन् सहेरन्नित्यर्थः । के ते ? सामयिकं प्रतिपन्नाः सामायिकं स्वीकृत- वन्तः । किंविशिष्टाः सन्तः ? अचलयोगाः स्थिरसमाधयः प्रतिज्ञातानुष्ठाना- परित्यागिनो वा । तथा मौनधरास्तत्पीडायां सत्यामपि क्लीवादिवचनानुच्चारकाः दैन्यादिवचनानुच्चारकाः । कमधिकुर्वीरन्नित्याह — शीतेत्यादि — शीतोष्णदंशमशकानां पीडाकारिणां तत्परिसमन्तात् सहनं तत्परीषहस्तं, न केवलं तमेव अपि तु उपसर्गमपि च देवमनुष्यतिर्यक्कृतं ।।१०३।।

तं चाधिकुर्वाणाः सामायिके स्थिता एवंविधं संसारमोक्षयोः स्वरूपं चिन्तयेयुरित्याह — [मौनधराः ] maun dharIne tathA [अचलयोगाः ] yogonI pravRuttine achaL (sthir) karIne [शीतोष्णदंशमशकपरीषहम् ] shIt, uShNa, DAns, machchhar Adi pariShahone [च ] ane [उपसर्गम् ] upasargane [अपि ] paN [अधिकुर्वीरन् ] sahan karavAn joIe.

TIkA : — ‘अधिकुर्वीरन्’ sahan karavAn joIe evo artha chhe. koNe te? ‘सामायिकं प्रतिपन्नाः’ sAmAyikano jemaNe svIkAr karyo chhe teoe. kevA prakAranA vartatA teo? ‘अचलयोगाः’ sthir samAdhivALA A (sAmAyikanA) anuShThAnanI pratignAno parityAg nahi karatA thakA tathA ‘मौनधराः’ tenI pIDA hovA chhatAn nAmarda AdinAn vachano nahi bolatA arthAt dIn vachanonun uchchAraN nahi karatA (teo). shun sahan karavun joIe? te kahe chhe — ‘शीतोष्णेत्यादि’ pIDAkArI shIt, uShNa, DAns, machchhar Adine sarva prakAre sahan karavAn te pariShah – tene; kevaL tene ja nahi, parantu ‘उपसर्गमपि च’ dev – manuShya – tiryanch kRut upasargane paN (sahan karavo joIe).

bhAvArtha : — sAmAyik karanAr shrAvake maun dhAraN karI tathA man – vachan – kAyanI pravRuttine rokI – sthir karI shIt – uShNa – DAns – machchharAdi bAvIs pariShahone tathA dev – manuShya – tiryanch kRut upasargone paN sahan karavA, arthAt pariShaho ane upasarga sambandhI pIDA hovA chhatAn maun sevI tene sahan karavI; parantu svIkArelI sAmAyikanI pratignAne chhoDavI nahi tem ja namAlAn yA dIn vachano bolavAn nahi. 103.

tene (pariShah ane upasargane) sahan karatAn, sAmAyikamAn sthit (shrAvakoe) A prakAranun sansAr – mokShanun svarUp vichAravun joIe em kahe chhe —