Ratnakarand Shravakachar-Gujarati (English transliteration). Shlok: 9 satyarth agamanu lakshaN,10 satyarth gurunu lakshaN,11 nishankitatv anganu lakshaN,12 nikankshitguNanu lakshaN,13 nirvichikitshat Anganu lakshaN,14 amoDhadrashtitv guNnu lakshaN,15 Upaguhan guNanu lakshaN,16 sThitikaran guNanu lakshaN.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 17

 

Page 17 of 315
PDF/HTML Page 41 of 339
single page version

ध्वनन् किमात्मार्थं किंचिदपेक्षते नैवापेक्षते अयमर्थःयथा मुरजः परोपकारार्थमेव विचित्रान् शब्दान् करोति तथा सर्वज्ञः शास्त्रप्रणयनमिति ।।।। vichitra shabdo kare chhe, tem sarvagna shAstrano upadesh (divyadhvani dvArA) kare chhe.

bhAvArtha :jem mRudang vagADanAranA hAthanA sparshathI potAnI ichchhA vinA vAge chhe ane tenA madhur avAjathI shrotAonAn man prasanna thAy chhe, parantu tenA badalAmAn shrotAo taraphathI te kIrti, prashansA, pUjA, lAbh, premAdinI ichchhA karatun nathI, tem hitopadeshI vItarAg devano paN bhavya jIvonA puNyanA nimitte, ichchhA vinA hitano upadesh hoy chhe. topaN teo potAnA mATe lAbhAdinI ichchhA karatA nathI, tem ja shrotAo upar rAg karatA nathI.

jem megh potAnA prayojan vinA - ichchhA vinA ja lokonA puNyodayanA nimitte, puNyashALI jIvonA deshamAn gaman, garjanA karIne puShkaL varasAd varasAve chhe, tem bhagavAn Aptano, lokonAn puNya nimitte puNyavAn jIvonA deshamAn, vinA ichchhAe vihAr thAy chhe ane tyAn dharmarUp amRutanI varShA thAy chhe.

visheSh

1. mRudanganA shabdoe pudgalano paryAy chhe. te tenA svatantra pariNamanathI thAy chhe, temAn shilpInI ichchhA ane hAth to phakta nimitta mAtra chhe. tethI te bannenI vachche nimitta - naimittik sambandh samajavo, nahi ke kartA - karma sambandh. tevI ja rIte divyadhvani dvArA bhagavAnanAn upadesh - vachano thAy chhe te paN bhAShAvargaNA pudgalanun svatantra pariNaman chhe, temAn bhagavAnanI ichchhA paN nimitta nathI; kAraN ke teo vItarAg chhe. phakta temanI upasthiti - hayAtI ja nimitta mAtra chhe. mATe te bannemAn (divyadhvanimAn ane bhagavAnanI upasthitimAn) mAtra nimitta - naimittik sambandh mAnavAne badale temAn kartA - karma sambandh mAnavo te bhram chhe.

2. pt.. dolatarAmajI kRut darshanastutimAn kahyun chhe ke

‘.......bhavi bhAgan vach joge vashAy,
tum dhuni hai suni vibhram nashAy........3.

he bhagavAn, bhavya jIvonA bhAgyanA nimitte ApanI divyadhvani chhe, je sAmbhaLIne vibhramano nAsh thAy chhe.


Page 18 of 315
PDF/HTML Page 42 of 339
single page version

कीदृशं तच्छास्त्रं यत्तेन प्रणीतमित्याह

आप्तोपज्ञमनुल्लंध्यमद्रदृष्टेष्टविरोधकम्
तत्त्वोपदेशकृत्सार्वं शास्त्रं कापथघट्टनम् ।।।।

ahIn paN bhavya jIvonun bhAgya (puNyano uday) ane divyadhvani e be vachche nimitta - naimittik sambandh samajavo. 3. TIkAkAre samyagdarshanAdikane svargAdinun sAdhan kahyun chhe. samyagdarshan te to AtmAno pariNAm chhe. te nishchay samyaktva chhe, te mokShanun sAdhan chhe. parantu chaturthAdi guNasthAnomAn tenA sahachar tarIke je shubharAg chhe te ja svargAdinun sAdhan chhe. jyAn nishchay samyaktva ane vyavahAr samyaktva sahachar rUpe hoy tyAn nishchay samyaktva to mokShamArga rUp samvar

- nirjarArUp chhe ane tenI sAthenun vyavahAr samyaktva je shubharAg rUp chhe te

puNyabandhanun kAraN chhe ane tenA phaLasvarUp svargAdinun kAraN (sAdhan) chhe; em ahIn samajavun.

arhant bhagavantone te kALe UbhA rahevun, besavun, vihAr karavo ane dharmopadesh Apavo te svAbhAvik ja, prayatna vinA ja thAy chheem tyAn kahyun chhe ane mohodayapUrvak nahi hovAthI te kriyAvisheSho kriyAphaLabhUt bandhanAn sAdhan thatAn nathI. (juo shrI pravachanasAr gAthA 44 ane tenI TIkA) 8.

te shAstra kevun chhe ke je AptapuruSh dvArA kahevAyelun hoy te kahe chhe

satyArtha Agamanun lakShaN
shlok 9

anvayArtha :je [आप्तोपज्ञम् ] Aptanun kahelun hoy [अनुल्लंघ्यम् ] indrAdik devo dvArA anulanghanIy hoy arthAt grahaN karavA yogya hoy athavA anya vAdIo dvArA jenun khanDan thaI shake tevun na hoy. [अदृष्टेष्ट विरोधकम् ] pratyakSha ane anumAnAdik pramANothI virodharahit hoy, [तत्त्वोपदेशकृत ] yathArtha sAt tattvo yA vastusvarUpano upadesh karavAvALun hoy, [सार्वं ] sarva jIvone hitakArak hoy ane [कापथघट्टनम् ] mithyAtvAdi kumArganun nirAkaraN karavAvALun hoy, te [शास्त्रम् ] sat shAstra chhe. १. सिद्धसेनदिवाकरस्य न्यायावतारेपि नवम एवायं श्लोकः


Page 19 of 315
PDF/HTML Page 43 of 339
single page version

‘आप्तोपज्ञं’ सर्वज्ञस्य प्रथमोक्तिः अनुल्लंघ्यं यस्मात्तदाप्तोपज्ञं तस्मादिन्द्रा दीनामनुल्लंघ्यमादेयं कस्मात् ? तदुपज्ञत्वेन तेषामनुल्लंध्यं यतः ‘अदृष्टेष्टविरोधकं’दृष्टं प्रत्यक्षं, इष्टमनुमानादि, न विद्यते दृष्टेष्टाभ्यां विरोधो यस्य तथाविधमपि कुतस्तत्सिद्धमित्याह‘तत्त्वोपदेशकृत्’ यतस्तत्त्वस्य च सप्तविधस्य जीवादिवस्तुनो यथावस्थितस्वरूपस्य वा उपदेशकृत् यथावत्प्रतिदेशकं ततो दृष्टेष्टाविरोधकं एवंविधमपि कस्मादवगतं ? यतः ‘सार्वं’ सर्वेभ्यो हितं सार्वमुच्यते तत्कथं यथावत्तत्स्वरूपप्ररूपणमन्तरेण घटेत एतदप्यस्य कुतो निश्चितमित्याह ‘कापथघट्टनं’ यतः कापथस्य कुत्सितमार्गस्य मिथ्यादर्शनादेर्घट्टनं निराकारकं’ सर्वज्ञप्रणीतं शास्त्रं ततस्तत्सार्वमिति ।।।।

TIkA :(shAstra kevun chhe te kahe chhe) - आप्तोपज्ञं’ sarvagnanI pratham uktirUp chhe (arthAt sarva pratham Apta bhagavAne kahelun chhe.) - अनुल्लंघ्यं’ te Aptanun kahelun hovAthI indrAdi dvArA ullanghan karI shakAy tevun nathI, arthAt temanA dvArA svIkArya chhe. shAthI? kAraN ke te sarvagnanun upadeshelun hovAthI temanAthI khanDanarahit chhe,arthAt teo tenun ullanghan karI shake tem nathI. अदृष्टेष्टविरोधकं’ दृष्टं eTale pratyakSha ane इष्टम् eTale anumAnAdi - pratyakSha ane anumAnAdi pramANothI virodharahit chhe. te tevA ja prakAranun (virodharahit) shI rIte siddha thAy chhe? te kahe chhe - तत्त्वोपदेशकृत्’ kAraN ke sAt prakAranAn tattvanAjIvAdi vastuonA yathAsthit svarUpano upadesh kare chhe. yathAvat tene upadeshe chhe tethI te pratyakSha, anumAnAdi pramANothI virodharahit chhe. te (shAstra) evA prakAranun ja chhe, (tattvono upadesh karanArun chhe) em shI rIte jANyun? kAraN ke सार्वं’ sarvane je hitarUp hoy te sArva kahevAy chhe, yathAvat tenA svarUpanA prarUpaN sivAy te kem ghaTI shake? te shAstra tevun ja chhe. (sArva chhe) em shI rIte nakkI karyun? te kahe chhe - कापथघट्टनम्’ kAraN ke te kumArganun (mithyAdarshanAdinun) nirAkaraN karanAr (khanDan karanAr), sarvagnanun kahelun shAstra chhe tethI te shAstra sarvane hitarUp chhe.

bhAvArtha :ahIn AchArye sAchAn AgamanAnshAstranAn chha lakShaNo batAvyAn chhe. te nIche pramANe chhe

1. je Aptanun (sAchA devanun) kahelun chhe, temanI divyadhvani anusAr chhe.

१. तस्मादितरवादिनां ख २. प्रतिपादकं ख ३. निराकरणकारणं ख


Page 20 of 315
PDF/HTML Page 44 of 339
single page version

अथेदानीं श्रद्धानगोचरस्य तपोभृतः स्वरूपं प्ररूपयन्नाह

विषयाशावशातीतो निरारम्भोऽपरिग्रहः
ज्ञानध्यानतपोरत्नस्तपस्वी स प्रशस्यते ।।१०।।
2. jenun khanDan yA ullanghan koI karI shake nahi tevun chhe. arthAt nyAyayuktithI akATya chhe.
3. pratyakSha ane parokSha pramANAdithI virodharahit chhe.
4. sAt tattvAdinun yathAvat prarUpaN kare chhe.
5. sarva jIvone hitarUp chhe.
6. kumArganun
- mithyAmArganun je khanDan kare chhe.

pUrva pUrva lakShaN AgaL AgaLanA lakShaNanun kAraN chhe, arthAt te Aptopagna chhe tethI te anulanghya chhe, tethI te draShTa (pratyakSha) ane iShTa (anumAnAdi) - pramANothI virodharahit chhe. te pratyakSha ane parokSha pramANAdithI virodharahit chhe, tethI te jIvAdi sAt tattvonAn svarUpanun yathAvat nirUpaN kare chhe. yathAvat tattvonun nirUpaN karatun hovAthI te sArva - sarvane hitarUp chhe ane sarvene hitarUp hovAthI te mithyA mArganun khanDan karanArun chhe.

jain AgamanI utkRuShTatAne je jIv yathArthapaNe oLakhe te potAnA shuddha AtmAnI sanmukh thaI samyagdraShTi thAy ane te mithyAdraShTi rahe nahi. e A shlokano Ashay chhe. 9.

have shraddhAnA viShayabhUt tapobhUtanun (guru)nun svarUp prarUpI kahe chhe

satyArtha gurunun lakShaN
shlok 10

anvayArtha :[यः ] je [विषयाशावशातीतः ] pAnch indriyonA viShayonI ichchhAnI parAdhInatAthI rahit chhe, [निरारंभः ] Arambh rahit chhe, [अपरिग्रहः ] parigraharahit chhe ane [ज्ञानध्यानतपोरन्तः ] gnAn, dhyAn tathA taparUpI ratnothI sahit chhe, [सः ] te [तपस्वी ] tapasvI (sAchA guru) [प्रशस्यते ] kahevAy chhe. १. ‘ज्ञानध्यानतपोरक्त इत्यपि’ प्रसिद्धः


Page 21 of 315
PDF/HTML Page 45 of 339
single page version

विषयेषु स्रग्वनितादिष्वाशा आकांक्षा तस्या वशमधीनता तदतीतो विषयाकांक्षारहितः ‘निरारम्भः’ परित्यक्तकृष्यादिव्यापारः ‘अपरिग्रहो’ बाह्याभ्यन्तर- परिग्रहरहितः ‘ज्ञानध्यानतपोरत्नः’ ज्ञानध्यानतपांस्येव रत्नानि यस्य एतद्गुणविशिष्टो यः स तपस्वी गुरुः ‘प्रशस्यते’ श्लाघ्यते ।।१०।।

TIkA :विषयाशावशातीतः’ sparshanAdi indriyonA viShayabhUt mALA, strI Adi viShayonI AkAnkShA (AshA)nA vashathI (adhInatAthI) je rahit chhe arthAt viShayonI AkAnkShAthI je rahit chhe, निरारम्भः’ jeNe khetI Adi vyApArano tyAg karyo chhe, arthAt khetI Adi vyApArathI je rahit chhe, अपरिग्रहः’ je bAhya ane Abhyantar parigrahathI rahit chhe, ज्ञानध्यानतपोरत्नः’ gnAn, dhyAn ane taparUpI ratno jene chhe evA arthAt gnAn, dhyAn ane taparUpI guNothI je vishiShTa chhe evA tapasvI guru प्रशस्यते’ prashansanIy chhe.

bhAvArtha :je sansAranA kAraNabhUt pAnch indriyonA viShayonI AshAnI parAdhInatA ane vyApArAdi ane bAhyAbhyantar1 parigraho tenAthI rahit chhe, ane AtmakalyANanA kAraNabhUt je gnAn, dhyAn ane tap chhe temAn lavalIn chhe arthAt gnAn, dhyAn ane tap e traNe ratnothI rahit chhe te satyArtha guru kahevAy chhe. tevA guru ja prashansApAtra chhe.

visheSh

A shlokamAn AchArye tenA pUrvArdhamAn jeno abhAv chhe tenun kathan karyun chhe, arthAt sAchA gurumAn pAnch indriyonA viShayanI ichchhAo, Arambh ane parigrahe traNano abhAv darshAvyo chhe ane tenA uttarArdhamAn jeno sadbhAv chhe tenun kathan karyun chhe, arthAt sAchA gurumAn gnAn, dhyAn ane tape traNano sadbhAv darshAvyo chhe.

je ichchhAo, Arambh ane parigrahano abhAv karI, gnAn, dhyAn ane tapamAn lavalIn rahe chhe te ja ‘satyArtha guru’nA nAmane pAtra chhe.

agnAnI jIvo gurunA je guNone vichAre chhe temAn koI jIvAshrit chhe tathA koI 1.antarang parigraha mithyAtva, traN vedstrIpuruShnapunsak bhAv, rati, arati, hAsya, shok,

bhay, jugupsA, krodh, mAn, mAyA ane lobh.
bAhya parigraha kShetra, vAstu, hiraNya (suvarNa), chAndI, dhan, dhAnya, dAsI, dAs, kupya (vastra)
ane bhAnD (vAsaN).


Page 22 of 315
PDF/HTML Page 46 of 339
single page version

इदानीमुक्तलक्षणदेवागमगुरुविषयस्य सम्यग्दर्शनस्य निःशंकितत्वगुणस्वरूपं प्ररूपयन्नाह

इदमेवेदृशमेव तत्त्वं नान्यन्न चान्यथा
इत्यकम्पायसाम्भोवत्सन्मार्गेऽसंशया रुचिः ।।११।।

‘रुचिः’ सम्यग्दर्शनं ‘असंज्ञया’ निःशंकितत्वधर्मोपेता किंविशिष्टा सति ? ‘अकम्पा’ निश्चला किंवत् ? ‘आयसाम्भोवत्’ अयसि भवमायसं तच्च तदम्भश्च पानीयं pudgalAshrit chhe, tenI visheShatA nahi jANavAthI asamAn jAtIy muni - paryAyamAn ekatvabuddhithI te mithyAdraShTi ja rahe chhe. samyagdarshan - gnAn - chAritranI ekatArUp mokShamArga e ja muninun sAchun lakShaN chhe. tene te oLakhato nathI. jo enI oLakhAN thAy to te mithyAdraShTi rahe ja nahi.1

A pramANe gurunun svarUp jANI Atmasanmukh thaI, jIv satyArtha samyagdarshan pragaT karee A shlokano Ashay chhe. 10.

have ukta lakShaNavALA dev, Agam ane guru jeno viShay chhe evA samyagdarshananA nishankitatva guNanA svarUpanun prarUpaN karatAn kahe chhe

1. nishankitatva ang (guN)nun lakShaN
shlok 11

anvayArtha :[इदम् एव तत्त्वम् ] A Apta - Agam - tapasvI svarUp tattva [इद्रशम् एव ] A prakAre ja chhe [न अन्यत् ] anya, (tenAthI bIjun) nathI, [च ] ane [न अन्यथा ] anya prakAre nathI. [इति ] e rIte [सन्मार्गे ] Apta - Agam ane gurunA pravAharUp sanmArgamAn [आयसाम्भोवत् ] lokhanDanA (lokhanDanI talavAranA) pANI (tIvra dhAr) samAn [अकंपा ] nishchal (aTal) [रुचिः ] ruchi (shraddhAn) te [असंशया ] nishankitatvaguN chhe.

TIkA :आयसाम्भोवत्’ jevI rIte talavArAdi par chaDhAvelun loDhAnun pANI akamp - nishchal chhe tevI ja rIte सन्मार्गे’ sansArasamudrane pAr utaravA mATe satpuruSho dvArA 1. juo mokShamArga prakAshak, adhikAr sAtamo, pRuShTha 228.


Page 23 of 315
PDF/HTML Page 47 of 339
single page version

तदिव तद्वत् खड्गादिगतपानीयवदित्यर्थः क्व साकम्पेत्याह‘सन्मार्गे’ संसारसमुद्रोत्तरणार्थ सद्भिर्मृग्यते अन्वेष्यत इति सन्मार्ग आप्तागमगुरुप्रवाहस्तस्मिन्केनोल्लेखेनेत्याह ‘इदमेवाप्तागमतपस्विलक्षणंः तत्त्वं ‘इदृशमेव’ उक्तप्रकारेणैव लक्षणेन लक्षितं ‘नान्यत्’ एतस्माद्भिन्नं न ‘न चान्यथा’ उक्तलक्षणादन्यथा परपरिकल्पितलक्षणेन लक्षितं, ‘न च’ नैव तद्घटते इत्येवमुल्लेखेन ।।११।। jenI khoj karavAmAn Ave chhe - jenun anveShaN karavAmAn Ave chhe evA sanmArgamAn - Apta - Agam gurunA pravAharUp sanmArgamAn - इदमेवेत्यादि’ A Apta - Agam - tapasvI svarUp tattva lakShaNathI lakShit chhe. न अन्यत्’ enAthI bIjun (judun) nathI. न च अन्यथा’ kahelA lakShaNathI anyathAbIjAoe kalpelA lakShaNathI lakShit hovunbilakul ghaTatun nathI evA prakArathI अकम्पा’ je nishchal रुचि’ samyagdarshan chhe te असंशया’ samyagdarshananun nishankitatvaguN athavA nishankitva ang kahevAy chhe.

bhAvArtha :te tattva A ja chhe, anya nathI ane anya prakAre paN nathI. tevun talavAranAn pANInI (tIkShNa dhAranI) jem nishchal - sanshay rahit shraddhAn te paramArtha samyagdarshananun pratham nishankit ang chhe.

visheSh

tattvArthasUtramAn तत्त्वार्थश्रद्धानंसम्यग्दर्शनम्’ arthAt tattvArthanA shraddhAnane samyagdarshan kahyun chhe. ahIn TIkAkAre dev, Agam ane gurue traNenA paramArthasvarUp tattvanA shraddhAnane samyaktva kahyun te banne ek ja chhe; kAraN ke

‘‘........arhantAdikanA shraddhAn thayA vinA tattvArthashraddhAnarUp samyaktva kadI paN hoy nahi, mATe arhantAdikanA shraddhAnane anvayarUp kAraN jANI kAraNamAn kAryano upachAr karI e shraddhAnane samyaktva kahyun chhe......jene sAchA arhantAdikanA svarUpanun shraddhAn hoy tene tattvArthashraddhAn avashya hoy ja, kAraN ke arhantAdikanA svarUpane oLakhatAn jIv - ajIv - AsravAdinI oLakhAN thAy chhe. e pramANe tene paraspar avinAbhAv jANI koI ThekANe arhantAdikanA shraddhAnane samyaktva kahyun chhe.’’2

mUL shlokamAn तत्त्व’ chhe teno artha TIkAmAn आप्तागमतपस्वि लक्षणं तत्त्वं’ karel १. क्व सा अकम्पेत्याह घ० 2. mokShamArga prakAshak gujarAtI AvRutti pRuShTha 330.


Page 24 of 315
PDF/HTML Page 48 of 339
single page version

chhe. temAn chha dravya, sAt tattva ane nav padArthano samAvesh thaI jAy chhe. em shlok 4mAn kahyun chhe, te ahIn paN lAgu paDe chhe - em samajavun.

तत्त्वं’ shabda ekavachanamAn chhe ane Apta - Agam - tapasvI e traN hovAthI bahuvachan chhe. vaLI chha dravya, sAt tattva ane nav padArtha e paN bahuvachan chhe. tenun tAtparya e chhe ke jyAre jIv potAnA trikALI gnAyakasvarUp jIvatattvanI sanmukh thAy chhe, tyAre ja paramArtha samyagdarshan thAy chhe ane tyAre ja Apta - Agam - tapasvInI ane chha dravya, sAt tattva ane nav padArthanI sAchI shraddhA kahevAy chhe; tethI तत्त्वं’ shabda ahIn shAstrakAr AchAryadeve ekavachanamAn vAparel chhe.

shrI tattvArthasUtranA shlokamAn tattvArthanA jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA, mokShaem sAt nAmo ApIne bahuvachanane badale ekavachan तत्त्वं’ lakhel chhe. tyAn paN nij trikALI jIv tattvanI sanmukh thatAn samyagdarshan pragaTe chhe em batAvavA ekavachan vAparyun chhe, tem ahIn te ja Ashay batAvavA तत्त्वं’ ekavachanamAn vAparyun chhe.

shrI pravachanasAramAn kahyun chhe ke

जो जाणदि अरहंतं दव्वत्तगुणत्तपज्जयत्तेहिं
सो जाणदि अप्पाणं मोहो खलु जादि तस्स लयं ।।८०।।

je arhantane dravyatva, guNatva ane paryAyatva vaDe jANe chhe; te AtmAne jANe chhe ane teno moh nAsh pAme chhe.

‘‘......arhantAdinun svarUp to AtmAshrit bhAvo vaDe tattvashraddhAn thatAn ja jaNAy chhe. mATe jene arhantAdikanun sAchun shraddhAn hoy tene tattvashraddhAn avashya hoy ja evo niyam jANavo.....’’2.

‘‘......tattvArthashraddhAnamAn arhantadevAdikanun shraddhAn paN garbhit hoy chhe. athavA je nimittathI tene tattvashraddhAn thAy chhe te ja nimittathI arhantadevAdikanun paN shraddhAn thAy chhe. mATe samyagdarshanamAn devAdikanA shraddhAnano paN niyam chhe......’’ 3.

‘‘.........sAchI draShTi vaDe koI ek lakShaN grahaN karatAn anya lakShaNonun grahaN thAy chhe, topaN mukhya prayojan judun judun vichArI anya anya prakArathI e lakShaNo kahyAn chhe. jyAn tattvArthashraddhAn lakShaN kahyun chhe tyAn to A prayojan chhe ke - jo e tattvone oLakhe


Page 25 of 315
PDF/HTML Page 49 of 339
single page version

to vastunA yathArtha svarUpanun vA hit - ahitanun shraddhAn karI mokShamArgamAn pravarte......jyAn dev - guru - dharmanA shraddhAnarUp lakShaN kahyun chhe tyAn bAhya sAdhananI pradhAnatA kahI chhe, kAraN ke arhantadevAdikanun shraddhAn sAchA tattvArthashraddhAnanun kAraN chhe.....e bAhya kAraNanI pradhAnatAthI kudevAdikanun shraddhAn chhoDAvI, sudevAdikanun shraddhAn karAvavA arthe dev - guru - dharmanA shraddhAnane mukhya lakShaN kahyun chhe. e pramANe judAn judAn prayojananI mukhyatA vaDe judAn judAn lakShaNo kahyAn chhe.’’ 4.

samyagdraShTi nishank hoy chhe arthAt sAt bhayathI rahit hoy chhe, kAraN ke te Atmatattvane svAnubhavagochar karI AtmAne AtmApaNe ane dravyakarma - nokarmane paudgalik parabhAvarUp tathA bhAvakarmane AsravarUp jANe chhe. paradravyothI A jIvane lAbh - hAni ke sukh - dukh mAnato nathI. vaLI te e vAtamAn nishank hoy chhe ke koI koIne mAratun nathI ke jIvADatun nathI ane koI koIne sukhI karatun nathI ke dukhI karatun nathI. arthAt ek dravya bIjA dravyanun kAI karatun nathI; vaLI te draDhapaNe mAne chhe ke sharIr putrAdi sanyogI padArthono avashya viyog thAy chhe. koI par padArtha iShTa ke aniShTa nathI tem ja te sukh

-

dukhanun kAraN paN nathI. mAtra bhAvakarmarUp AsravabhAv chhe te dukh chhe. teno abhAv karavAno prayatna tene nirantar chAlu hoy chhe. ek samayamAn paripUrNa nitya gnAyakatattvanA draDh AshrayarUp AvI nishank mAnyatA vartatI hoy tene 1 - Alokano, 2 - paralokano, 3 - maraNano, 4 - vedanAno, 5 - arakShAno, 6 - aguptino ane 7 - akasmAtanoem sAt prakArano bhay kem hoI shake? - na ja hoy.1

(1) ‘‘A bhavamAn jIvanaparyant anukUL sAmagrI raheshe ke nahi? evI chintA rahe te A lokano bhay chhe. ‘parabhavamAn mArun shun thashe?’ evI chintA rahe te paralokano bhay chhe. gnAnI jANe chhe keA chaitanya ja mAro ek, nitya lok chhe ke je sarva kALe pragaT chhe. A sivAyano bIjo koI lok mAro nathI. A mAro chaitanyasvarUp lok to koIthI bagADyo bagaDato nathI. Avun jANatA gnAnIne A lokano ke paralokano bhay kyAthi hoy? kadI na hoy. te to potAne svAbhAvik gnAnarUp ja anubhave chhe. 1.samyaktvavant jIvo nishankit, tethI chhe nirbhay ane

chhe saptabhayapravimukta jethI, tethI te nishank chhe. (shrI samayasAr gAthA 228)


Page 26 of 315
PDF/HTML Page 50 of 339
single page version

‘‘sukh - dukhane bhogavavun te vedanA chhe. gnAnIne potAnA ek gnAnamAtra svarUpano ja bhogavaTo chhe. te pudgalathI thayelI vedanAne vedanA ja jANato nathI. mATe gnAnIne vedanA bhay nathI. te to sadA nirbhay vartato thako gnAnane anubhave chhe.

‘‘sattAsvarUp vastuno kadI nAsh thato nathI. gnAn (AtmA) paN pote sattAsvarUp vastu chhe, tethI te evun nathI ke jenI bIjAo vaDe rakShA karavAmAn Ave to rahe, nahi to naShTa thaI jAy. gnAnI Am jANato hovAthI tene arakShAno bhay nathI.

‘‘gupti eTale jemAn koI chor vagere pravesh na karI shake evo killo, bhonyarun vagere; temAn prANI nirbhayapaNe vasI shake chhe. evo gupta pradesh na hoy paN khullo pradesh hoy, to temAn rahenAr prANIne aguptapaNAne lIdhe bhay rahe chhe. gnAnI jANe chhe ke vastunA nij svarUpamAn koI bIjun pravesh karI shakatun nathI, mATe vastunun svarUp ja vastunI param gupti arthAt abhedya killo chhe. puruShanun arthAt AtmAnun svarUp gnAn chhe; te gnAnasvarUpamAn rahelo AtmA gupta chhe, kAraN ke gnAnasvarUpamAn bIjun koI praveshI shakatun nathI. Avun jANatA gnAnIne aguptipaNAno bhay kyAthi hoy?

‘‘indriyAdi prANo nAsh pAme tene loko maraN kahe chhe, parantu AtmAne paramArthe indriyAdi prAN nathI, tene to gnAn prAN chhe. gnAn avinAshI chheteno nAsh thato nathI; tethI AtmAne maraN nathI. gnAnI Am jANato hovAthI tene maraNano bhay nathI.

‘‘koI aNadhAryun aniShTa ekAek utpanna thashe to? evo bhay rahe te Akasmik bhay chhe. gnAnI jANe chhe keAtmAnun gnAn potAthI ja siddha, anAdi, anant, achaL, ek chhe. temAn bIjun kAI utpanna thaI shakatun nathI; mATe temAn aNadhAryun kAI paN kyAthi thAy? arthAt akasmAt kyAthi bane? Avun jANatA gnAnIne akasmAtano bhay kyAthi hoy? na ja hoy.’’1

vaLI gnAnI jANe chhe ke

‘‘je jIvane je deshamAn, je kALamAn, je vidhAnathI janma - maraN upalakShaNathI dukh - sukh - rog - daridratA Adi thavun sarvagnadeve jANyun chhe, te e ja pramANe niyamathI thavAnun chhe ane te ja pramANe thavA yogya chhe te pramANe te prANIne te ja deshamAn, te ja kALamAn, 1. samayasAr gujarAtI AvRuttikaLash 155 thI 160no bhAvArtha. vadhu vistAr mATe juo ‘shrI

panchAdhyAyI’ uttarArdha gAthA 506 thI 546.


Page 27 of 315
PDF/HTML Page 51 of 339
single page version

इदानीं निष्कांक्षितत्वगुणं सम्यग्दर्शने दर्शयन्नाह

कर्मपरवशे सान्ते दुःखैरन्तरितोदये
पापबीजे सुखेऽनास्था श्रद्धानाकाङ्क्षणा स्मृता ।।१२।।

‘अनाकांक्षणा स्मृता’ निष्कांक्षितत्वं निश्चितं कासौ ? ‘श्रद्धा’ कथंभूता ? ‘अनास्था’ न विद्यते आस्था शाश्वतबुद्धिर्यस्यां अथवा न आस्था अनास्था तस्यां तया वा श्रद्धा अनास्थाश्रद्धा सा चाप्यनाकांक्षणेति स्मृता क्व अनास्थाऽरुचिः ? te ja vidhAnathI - niyamathI thAy chhe. tene indra ke jinendra - tIrthankaradev koI paN aTakAvI shakatA nathI.’’2

ahIn nishankitatvAdine ‘guN’ kahyA chhe. tene trikALI guN na samajavo, paN paryAyamAn te prakAranI shuddhatAno lAbh samajavo, tene ‘ang - AchAr - lakShaN’ vagere nAmo paN ApavAmAn Ave chhe. 11.

have samyagdarshananA nikAnkShitaguNane darshAvIne kahe chhe

2. nikAnkShitaguNanun lakShaN
shlok 12

anvayArtha :[कर्मपरवशे ] je karmone AdhIn chhe evA [सान्ते ] je nashvar- anta sahit chhe evA, [दुःखैः अन्तरितोदये ] jenA udayamAn (udbhavamAn) Antarun paDe chhe evA ane [पापबीजे ] je pApanA bIjarUp chhe - kAraNarUp chhe evA, [सुखे ] indriyasambandhI sukhamAn [अनास्था श्रद्धा ] anAsthA sahitanI shraddhA (indriyasukh pratye upekShApUrvakanI shraddhA) te, [अनाकांक्षणा ] nikAnkShit ang [स्मृता ] kahevAy chhe.

TIkA :अनाकांक्षणा स्मृता’ te nakkI nikAnkShitapaNun gaNavAmAn Avyun chhe. shun te श्रद्धा’ shraddhA. kevI (shraddhA)? अनास्था’ jemAn AsthA arthAt shAshvat buddhi na hovI te anAsthA, athavA AsthA nahi te anAsthA, anAsthAnI athavA anAsthA sahitanI shraddhA te anAsthA shraddhA chhe ane te nikAnkShit ang kahevAy chhe. shAmAn anAsthA arthAt १. सा चानाकाङ्कणोति घ० 2. svAmIkArtikeyAnuprekShA gAthA 321322.


Page 28 of 315
PDF/HTML Page 52 of 339
single page version

‘सुखे’ वैषयिके कथंभूते ? ‘कर्मपरवशे’ कर्मायत्ते तथा ‘सान्ते’ अन्तेन विनाशेन सह वर्तमाने तथा ‘दुःखैरन्तरितोदये’ दुःखैर्मानसशारीरैरन्तरित उदयः प्रादुर्भावो यस्य तथा ‘पापबीजे’ पापोत्पत्तिकारणे ।।१२।। aruchi? सुखे’ indriy - viShay sambandhI sukhamAn. kevA (sukhamAn)? कर्मपरवशे’ je karmAdhIn chhe evA tathA सान्ते’ je ant - vinAsh sahit chhe evA tathA दुःखैरन्तरितोदये’ jenA udayamAn vachche vachche mAnasik ane shArIrik dukho Ave chhe evA tathA पापबीजे’ je pApanI utpattinun kAraN chhe evA (sukhamAn).

bhAvArtha :indriyajanit sukh (sAnsArik sukh) karmane AdhIn chhe, antasahit (nAshavant) chhe, mAnasik ane shArIrik dukhothI (arthAt Adhi, vyAdhi ane upAdhithI) khalel pAme chhe ane pApanun mUL chhe, (pApabandhanun kAraN chhe). tevA sukhamAn kharekhar (sAchun) sukh chhe, evI AsthApUrvak shraddhA na karavI te nikAnkShit ang chhe.

indriyajanit sukh karmanA udayane AdhIn chhe, kAraN ke indriyasukhanAn sAdhano shAtAvedanIy karmanA uday nimitte prApta thAy chhe. te viShay - sAdhano indradhanuShavat vIjaLInA chamakArA jem kShaNabhangur chhe. ashAtA vedanIy karmanA uday nimitte teno alpakALamAn ant Ave chhe, mATe te antasahit chhe.

indriyasukh akhanD dhArApravAharUp hotun nathI. tethI vAramvAr anek dukhanA uday sahit hoy chhe. koI vakhat rog thAy, to kadI strI - putrAdino viyog thAy, kadI dhananI hAni thAy, to kadI aniShTa vastuono sanyog thAy. em te anek dukhothI antarit hoy chhe.

vaLI indriyasukhamAn ekatAbuddhi hovAthI agnAnI jIvo potAnun vAstavik svarUp bhUlI pApArambhamAn pravRutti kare chhe, tethI tene pApano bandh thAy chhe. AthI indriyasukh pApanun bIj chhe.

AvA parAdhIn, antasahit ane dukharUp indriyasukhamAn samyagdraShTine vAstavik sukh bhAsatun nathI, tethI tene te sAchun sukh chhe evI AsthArUp shraddhA kevI rIte hoy? ane shraddhA vinA tenI vAnchhA (AkAnkShA) paN kem hoy? indriyasukh bhogavavAnA kALe paN AkuLatA ja hoy chhe, tethI te sukh nathI paN dukh ja chhe.


Page 29 of 315
PDF/HTML Page 53 of 339
single page version

shrI pravachanasAr gAthA 76mAn kahyun chhe ke

‘‘je indriyothI prApta thAy chhe te sukh paranA sambandhavALun, bAdhAsahit, vichchhinna, bandhanun kAraN ane viSham chhe, te rIte te dukh ja chhe.’’1

nikAnkShit ang viShe shrI samayasAr gAthA 230mAn kahyun chhe ke

‘‘je chetayitA karmonAn phaL pratye tathA sarvadharmo pratye kAnkShA (vAnchhA) karato nathI, te niShkAnkSha samyagdraShTi jANavo.’’2

jene AtmAnA svAbhAvik sukhanI shraddhA hoy chhe te samyagdraShTi hoy chhe. kevaLagnAnIo Atmik anantasukhane anubhave chhe. tevA anantasukhane ja jANe chhe, upAdeyarUpe shraddhe chhe ane potAnA Atmik sukhane anubhave chhe, te bhavya jIvo samyagdraShTi chhe. je jIvone vAstavik sukhAmRutano anubhav hoy tene paradravyonI ane paradravyonA Ashraye thatAn indriyasukhanI ke anya dharmonI AkAnkShA kem hoI shake? kadI na hoy.

teo potapotAnA guNasthAn anusAr, jo ke heyabuddhie viShayasukhane anubhave chhe, topaN nij shuddhAtmabhAvanAthI utpanna atIndriy sukhane ja upAdey mAne chhe ane tethI temane shraddhAmAn sAnsArik sukhanI jarApaN AkAnkShA nathI. tethI samyagdraShTi jIvone nikAnkShit guN hoy chhe.3

visheSh

‘‘je koI gnAnI, shuddhAtmAnI bhAvanAthI utpanna thayelA paramAnand sukhamAn tRupta thaI, panchendriyanA viShayasukhanA kAraNabhUt karmaphaLomAn tem ja sarva vastuonA dharmomAn athavA A lok - paralokanI ichchhAo sambandhI, anya AgamamAn kahelA samasta kudharmomAn ichchhA karato nathI, te samyagdraShTi sAnsArik sukhamAn nikAnkShit jANavo.’’4 12. 1.parayukta, bAdhAsahit, khanDit, bandhakAraN, viSham chhe;

je indriyothI labdha te sukh e rIte dukh ja khare. (shrI pravachanasAr gAthA 76.) 2.je karmaphaL ne sarva dharma taNI na kAnkShA rAkhato,

chinmUrti te kAnkShArahit samakitadraShTi jANavo. (shrI samayasAr gAthA 230.) 3. juo shrI panchAstikAy gAthA 163nI shrI jayasenAchArya kRut TIkA. 4. shrI samayasAr gAthA 230nI shrI jayasenAchArya kRut sanskRit TIkA.


Page 30 of 315
PDF/HTML Page 54 of 339
single page version

सम्प्रति निर्विचिकित्सागुणं सम्यग्दर्शनस्य प्ररूपयन्नाह

स्वभावतोऽशुचौ काये रत्नत्रयपवित्रिते
निर्जुगुप्सा गुणप्रीतिर्मता निर्विचिकित्सता ।।१३।।

‘निर्विचिकित्सता मता’ अभ्युपगता कासौ ? ‘निर्जुगुप्सा’ विचिकित्साभावः क्व ? काये किंविशिष्टे ? ‘स्वभावतोऽशुचौ’ स्वरूपेणापवित्रिते इत्थंभूतेऽपि काये ‘रत्नत्रयपवित्रिते’ रत्नत्रयेण पवित्रिते पूज्यतां नीते कुतस्तथाभूते निर्जुगुप्सा भवतीत्याह ‘गुणप्रीतिः’ यतो गुणेन रत्नत्रयाधारभूतमुक्तिसाधकत्वलक्षणेन प्रीतिर्मनुष्यशरीरमेवेदं मोक्षसाधकं नान्यद्देवादिशरीरमित्यनुरागः ततस्तत्र निर्जुगुप्सेति ।।१३।।

have samyagdarshananA nirvichikitsatA guNanun prarUpaN karIne kahe chhe

3. nirvichikitsatA guNanun lakShaN
shlok 13

anvayArtha :[स्वभावतः ] svarUpathI [अशुचौ ] apavitra, kintu [रत्नत्रयपवित्रिते ] samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritrathI pavitra [काये ] sharIramAn [निर्जुगुप्सा ] jugupsArahit (glAnirahit) [गुणप्रीतिः ] (muktisAdhak) guNone lIdhe prIti karavI te [निर्विचिकित्सता ] nirvichikitsatA ang kahevAy chhe.

TIkA :निर्विचिकित्सता मता’ nirvichikitsatA mAnavAmAn AvI chhe - svIkAravAmAn AvI chhe. te shun? निर्जुगुप्सा’ nirjugupsA arthAt vichikitsA na hovI te. kyAn? sharIramAn. kevA prakAranA sharIramAn? स्वभावतोऽशुचौ’ svarUpathI apavitra. AvA (apavitra) sharIrane paN, रत्नत्रयपवित्रिते’ ratnatrayathI pavitra banAvavAmAn Ave chhe - pUjya banAvavAmAn Ave chhe. evA sharIramAn nirjugupsA (glAni na hovI) shA kAraNe hoy? te kahe chhe. गुणप्रीतिः’ kAraN ke ratnatrayanA AdhArabhUt ane muktinA sAdhakasvarUp guNane lIdhe (temAn) prIti hoy chhe. manuShyanun A sharIr ja mokShasAdhak chhe, nahi ke anya devAdinun sharIr; evo anurAg (prIti) hoy chhe, tethI temAn nirjugupsA hoy chhe arthAt temAn glAni hotI nathI.

bhAvArtha : A nirvichikitsA guNanun varNan chhe. vichikitsAno artha glAni chhe.


Page 31 of 315
PDF/HTML Page 55 of 339
single page version

sharIr svabhAve apavitra chhe. maL - mUtrAdi durgandhayukta padArthonun ghar chhe. vaLI te ashuchi, vinAshik ane anek rogonun raheThAN chhe, paN te kAraNe te glAni ke dveSh karavA yogya nathI.

samyagdraShTi koIpaN paradravyone bhalAn - bUrAn jANato nathI. vastu vichAratAn koI paradravya to bhalAn - bUrAn chhe ja nahi.1

par padArthomAn ‘A sArA ane A narasA’ evun dvait chhe ja nahi. chhatAn mohAchchhAdit jIvo temAn sArA-narasAnun dvait Ubhun kare chhe ane ruchit viShayamAn rAg ane aruchit viShayamAn - padArthamAn dveSh kare chhe.2

samyagdraShTi koIpaN jIvanAn durgandhamay sharIrane dekhIne glAni karato nathI. bhAvalingI munio nagna hoy chhe. temanAn sharIrane durgandhavALun dekhIne ke te sharIranI apriy (bUrI) AkRuti dekhIne te pratye te jarApaN glAni karato nathI. te sharIr to ratnatrayadhArI jIvonun muktinun sahakArI kAraN chhe. em jANI tene vyavahAr apekShAe pavitra jANe chhe ane te pratye glAni utpanna thavA deto nathI. A teno nirvichikitsA guN chhe.

nishchay apekShAe pavitra to nishchay samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatA chhe. jainamatamAn badhI sArI vAto chhe, paN vastranA AvaraN rahitanI je nagnatA tathA jaL- snAnAdi kriyAno abhAve dUShaN chhe, evA kutsit bhAvone vishiShTa vivekI gnAnavALo samyagdraShTi jIv dUr kare chhe. te paN nirvichikitsA guN chhe.3

‘‘samyagdraShTi vastunA dharmo pratye (arthAt kShudhA, tRuShA, uShNAdi bhAvo pratye tathA viShTA Adi malin dravyo pratye) jugupsA (glAni) karato nathI. jugupsA nAmanI karmaprakRitino uday Ave chhe topaN pote teno kartA thato nathI. tethI jugupsAkRut bandh tene thato nathI, parantu prakRiti ras daIne kharI jAy chhe tethI nirjarA ja thAy chhe.’’4 1. juo mokShamArga prakAshak, gujarAtI AvRutti, pRuShTha 250. 2. juo shrI pravachanasAr gAthA 83 ane tenI TIkA. 3. juo dravyasangrah gAthA 42, pRuShTha 170171 (nirvichikitsA guNanun varNan) 4. shrI samayasAr gAthA 231no bhAvArtha

sau koI dharma vishe jugupsAbhAv je nahi dhArato,
chinmUrti nirvichikitsa samakitadraShTi nishchay jANavo. 231.


Page 32 of 315
PDF/HTML Page 56 of 339
single page version

अधुना सद्दर्शनस्यामूढदृष्टित्वगुणं प्रकाशयन्नाह

कापथे पथि दुःखानां कापथस्थेऽप्यसम्मतिः
असंपृक्तिरनुत्कीर्तिरमूढा दृष्टिरुच्यते ।।१४।।

अमूढा दृष्टिरमूढत्वगुणविशिष्टं सम्यग्दर्शनं का ? ‘असम्मतिः’ न विद्यते मनसा सम्मतिः श्रेयःसाधनतया सम्मननं यत्र दृष्टौ क्व ? ‘कापथे’ कुत्सितमार्गे मिथ्या- दर्शनादौ कथंभूते ? ‘पथि’ मार्गे केषां ? ‘दुःखानां’ न केवलं तत्रैवासम्मतिरपि तु

visheSh

shrI paramAtmaprakAsh adhyAy 1 gAthA 29 tathA tenI TIkAmAn lakhyun chhe ke

‘‘he jIv! tun paramAtmAne jAN. arthAt nityAnand vItarAg nirvikalpa samAdhimAn rahIne potAnA AtmAnun dhyAn kar. shuddhAtmAthI bhinna dehrAgAdikothI tane shun prayojan chhe? kaI prayojan nathI.’’

tethI em samajavun ke deh joke ashuchi ane vinAshik chhe, topaN tenA pratye dveSh - glAni ke jugupsA karavI nyAyayukta chheem samyagdraShTi mAnato ja nathI, to pachhI sAchA ratnatrayadhArI muninA sharIr pratye jugupsA tene kem hoI shake? 13.

have samyagdarshananA amUDhadraShTitva guNane prakAshI kahe chhe

4. amUDhadraShTitva guNanun lakShaN
shlok 14

anvayArtha :[दुःखानां ] dukhonA [पथि ] mArgarUp (kAraNarUp) [कापथे ] (mithyAdarshanAdi rUp) kumArgamAn [अपि ] ane [कापथस्थे ] kumArgamAn sthit jIvamAn paN [असम्मतिः ] manathI sammat na hovun, [असंपृक्ति ] kAyAthI samparka (sahAro) na karavo ane [अनुत्कीर्तिः ] vachanathI prashansA na karavI, tene [अमूढा दृष्टिः ] amUDhadraShTitva ang [उच्यते ] kahe chhe.

TIkA :अमूढा दृष्टिः’ te amUDhatva guN vishiShTa samyagdarshan chhe. shun? असम्मतिः’ jyAn draShTimAn (abhiprAyamAn) manathI sammati hotI nathI arthAt shreyanA sAdhan tarIke mAnavApaNun hotun nathI. kyAn? कापथे’ mithyAdarshanAdirUp kumArgamAn. kevA (kumArgamAn)? दुःखानां पथि’ dukhonAn kAraNarUp evA (kumArgamAn). temAn ja asammati


Page 33 of 315
PDF/HTML Page 57 of 339
single page version

‘कापथस्थेऽपि’ मिथ्यादर्शनाद्याधारेऽपि जीवे तथा ‘असंपृक्तिः’ न विद्यते सम्पृक्तिः कायेन नखच्छोटिकादिनाअंगुलिचालनेन शिरोधूननेन वा प्रशंसा यत्र ‘अनुत्कीर्तिः’ न विद्यते उत्कीर्तिरुत्कीर्तनं वाचा संस्तवनं यत्र मनोवाक्यायैर्मिथ्यादर्शनादीनां तद्वतां चाप्रशंसाकरणममूढं सम्यग्दर्शनमित्यर्थः ।।१४।। eTalun ja nahi कापथस्थेऽपि’ mithyAdarshanAdinA AdhArabhUt jIvamAn paN, jyAn असंपृक्तिः’ kAyAthI samparka na hovo, arthAt nakh vaDe, chapaTI AdithI ke AngaLI halAvIne ke mastak dhuNAvIne prashansA na karavI tathA jyAn अनुत्कीर्तिः’ vANIthI kIrtan ke stavan na hovun (te amUDhatva guNavishiShTa draShTi chhe - samyagdarshan chhe.) man - vachan - kAyAthI mithyAdarshanAdinI tathA tenA upAsakonI prashansA na karavI, te amUDh samyagdarshan chhe - evo artha chhe.

bhAvArtha :narak, tiryanch, kumanuShyAdi gatinAn ghor dukhonAn kAraNabhUt mithyAdarshanAdirUp kumArgane ane tene anusaratI vyaktione manathI sammati na devI, kAyAthI sahAro ke samparka na karavo athavA chapaTI ke mAthun halAvI - dhuNAvI prashansA na karavI ane vachanathI temanAn guN - gAn ke stavan na karavAn te amUDhadraShTi ang chhe.

‘‘je chetayitA sarvabhAvomAn amUDh chhe - yathArtha draShTivALo chhe te kharekhar amUDhadraShTi samyagdraShTi jANavo.’’

‘‘samyagdraShTi sarva padArthonA svarUpane yathArtha jANe chhe, tene rAg - dveSh - mohano abhAv hovAthI tenI koI padArtha par ayathArtha draShTi paDatI nathI. chAritramohanA udayathI iShTAniShTa bhAvo Upaje topaN tene udayanun baLavAnapaNun jANIne te bhAvono pote kartA thato nathI.’’2

‘‘je AtmA potAnA shuddhAtmAmAn shraddhAn, gnAn ane AcharaNarUp nishchayaratnatray- svarUp bhAvanAnA baLathI shubh - ashubh karmajanit pariNAmarUp bAhya padArthomAn sarvathA asammUDh hoy chhe (arthAt karmonA udayathI je dukharUp vA bAhya shAtArUp padArthonI avasthAo thAy chhe, temAn shok - harSha nahi karatAn tenA yathArtha svarUpane jANI tenA १. नखच्छोटिकादिना प्रशंसा घ० 2. sammUDh nahi je sarva bhAve,satyadraShTi dhArato,

te mUDhadraShTirahit samakitadraShTi nishchay jANavo. 232.
(shrI samayasAr gAthA 232 ane teno bhAvArtha)


Page 34 of 315
PDF/HTML Page 58 of 339
single page version

अथोपगूहनगुणं तस्य प्रतिपादयन्नाह

स्वयं शुद्धस्य मार्गस्य बालाशक्तजनाश्रयाम्
वाच्यतां यत्प्रमार्जन्ति तद्वदन्त्युपगूहनम् ।।१५।।

‘तदुपगूहनं वदन्ति’ यत्प्रमार्जन्ति निराकुर्वन्ति प्रच्छादयन्तीत्यर्थः कां ? ‘वाच्यतां’ दोषं कस्य ? ‘मार्गस्य’ रत्नत्रयलक्षणस्य किंविशिष्टस्य ? ‘स्वयं शुद्धस्य’ स्वभावतो निर्मलस्य कथंभूतां ? ‘बालाशक्तजनाश्रयां’ बालोऽज्ञः, अशक्तो व्रताद्यनुष्ठाने- ऽसमर्थः स चासौ जनश्च स आश्रयो यस्याः अयमर्थहिताहितविवेकविकलं mohapAshamAn paDI mUrkha banato nathI.) te kharekhar amUDhadraShTi samyagdraShTi jANavo.’’1

Atmatattva ane sharIrAdik barhitattvono yathArtha nishchay thatAn tenAn phaLasvarUp samasta mithyAtva - rAgAdi shubhAshubh sankalpa-vikalpomAn iShTabuddhi, Atmabuddhi, upAdeyabuddhi, hitabuddhi ane mamatvabhAv chhoDI vishuddha gnAn - darshan svabhAvamAn nishchay rahevun tenun nAm sAcho amUDhadraShTi guN chhe.2 14.

have tenA (samyagdarshananA) upagUhan guNanun pratipAdan karI kahe chhe

5. upagUhan guNanun lakShaN
shlok 15

anvayArtha :[स्वयं ] svayam (svarUpathI) [शुद्धस्य ] shuddha (pavitra) [मार्गस्य ] mArganI (mokShamArganI) [बालाशक्तजनाश्रयाम् ] agnAnI ane asamartha puruSho dvArA utpanna thayelI [वाच्यतां ] nindAne [यत् प्रमार्जन्ति ] je dUr kare chhe - chhupAve chhe [तत् ] te pramArjanane (dUr karavun - chhupAvavun tene) [उपगूहनम् ] upagUhan ang [वदन्ति ] kahe chhe.

TIkA :स्वयं शुद्धस्य मार्गस्य’ svabhAvathI nirmaL evA ratnatrayasvarUp mArganA बालाशक्तजनाश्रयां वाच्यतां’ agnAnI ane vratAdinun AcharaN karavAmAn asamartha evA janonA Ashraye je utpanna thayo chhe evA doShonun यत् प्रमार्जन्ति’ je dUr karavun (chhupAvavun) तदुपगूहनम्’ tene upagUhan guN kahe chhe. A artha chhe ke hit ane 1. juo shrI samayasAr gAthA 232nI shrI jayasenAchAryakRut sanskRit TIkA. 2. juo shrI dravyasangrah gAthA 41 amUDhadraShTi guN sambandhI TIkA.


Page 35 of 315
PDF/HTML Page 59 of 339
single page version

व्रताद्यनुष्ठानेऽसमर्थजनमाश्रित्यागतस्य रत्नत्रये तद्वर्ति वा दोषस्य यत् प्रच्छादनं तदुपगूहनमिति ।।१५।। ahitanA vivekarahit tathA vratAdinA anuShThAnamAn asamartha evA janonA Ashraye ratnatrayamAn athavA tenA dhArak puruShomAn AvelA doShone je DhAnkavun (chhupAvavun) te upagUhan chhe.

bhAvArtha :jeo hitAhitanA vivekathI rahit chhe, agnAnI chhe tathA jeo vratAdikanun AcharaN karavAmAn ashakta chheasamartha chhe tevA puruSho dvArA, ratnatrayarUp mokShamArga sambandhI yA mokShamArganA upAsako sambandhI je nindA thaI hoy tene pragaT na karavI (chhupAvavI) te upagUhan ang chhe.

ekano doSh dekhI samasta dharma yA sarva dharmAtmAo dUShit thashe em jANI samyagdraShTi koI sAdharmInA doShane pragaT karato nathI. AmAn doShane uttejan ApavAno teno hetu nathI, parantu je dharma pratye tenI prIti chhe tenI nindA na thAy te jovAno teno pradhAn hetu chhe.

‘‘je chetayitA siddhanI (shuddhAtmAnI) bhakti sahit chhe ane paravastunA sarva dharmone gopavanAr chhe (arthAt rAgAdi parabhAvomAn joDAto nathI) te upagUhanakArI samyagdraShTi jANavo.’’

‘‘samyagdraShTi upagUhan guN sahit chhe. upagUhan eTale gopavavun te. ahIn nishchayanayane pradhAn karIne kahyun chhe ke samyagdraShTie potAno upayog siddhabhaktimAn joDelo ane jyAn upayog siddhabhaktimAn joDyo tyAn anya dharmo par draShTi ja na rahI, tethI te sarva anya dharmono gopavanAr chhe ane Atmashaktino vadhAranAr chhe.

A guNanun bIjun nAm ‘upabRunhaN’ paN chhe. upabRunhaN eTale vadhAravun te. samyagdraShTie potAno upayog siddhanA svarUpamAn joDelo hovAthI tenA AtmAnI sarva shaktio vadhe chhe, AtmA puShTa thAy chhe, mATe te upabRunhaN guNavALo chhe.’’1 15. 1.je siddhabhaktisahit chhe, upagUhak chhe sau dharmano,

chinmUrti te upagUhanakar samakitadraShTi jANavo. 233.

(shrI samayasAr gAthA 233 ane teno bhAvArtha)


Page 36 of 315
PDF/HTML Page 60 of 339
single page version

अथ स्थितीकरणगुणं सम्यग्दर्शनस्य दर्शयन्नाह

दर्शनाच्चरणाद्वापि चलतां धर्मवत्सलैः
प्रत्यवस्थापनं प्राज्ञैः स्थितीकरणमुच्यते ।।१६।।

‘स्थितीकरणं’ अस्थितस्य दर्शनादेश्चलितस्य स्थितकरणं स्थितीकरणमुच्यते कैः ? प्राज्ञैस्तद्विचक्षणैः किं तत् ? ‘प्रत्यवस्थापनं’ दर्शनादौ पूर्ववत् पुनरप्यवस्थापनं केषां ? ‘चलतां’ कस्मात् ? दर्शनाच्चरणाद्वापि कैस्तेषां प्रत्यवस्थापनं ? ‘धर्मवत्सलैः’ धर्मवात्सल्ययुक्तैः ।।१६।।

have samyagdarshananA sthitikaraN guNane darshAvIne kahe chhe

6 sthitikaraN guNanun lakShaN
shlok 16

anvayArtha :[दर्शनात् ] samyagdarshanathI [वा ] athavA [चरणात् ] samyakchAritrathI [अपि ] paN [चलतां ] chalit thatA - DagatA jIvone [धर्मवत्सलैः ] dharmapremI jIvo dvArA [प्रत्यवस्थापनम् ] pharIthI temAn (dharmamAn) pUrvavat sthApavA tene [प्राज्ञैः ] vidvAno dvArA [स्थितीकरण ] sthitikaraN ang [उच्यते ] kahevAmAn Avyun chhe.

TIkA :स्थितीकरणं’ - asthit - darshan AdithI chalit thayelAne pharIthI sthir karavo te sthitikaraN chhe. धर्मवत्सलैः’ dharmamAn sneh rAkhavAvALA puruSho dvArA दर्शनाच्चरणाद्वापि चलतां’ darshan athavA chAritrathI paN chalit thayelAone paN प्रत्यवस्थापन’ darshanAdimAn pUrvavat pharIthI sthApan karavo tene प्राज्ञैः’ vichakShaN puruSho dvArA स्थितीकरणमुच्यते’ sthitikaraN guN kahevAy chhe.

bhAvArtha :rog, daridratA, chamatkAr, pralobhan, mithyA upadeshAdi kAraNothI samyagdarshan ane samyakchAritrathI DagatA - chalit thatA jIvone yogya upadesh ApI dharmapremIo dvArA pharIthI dharmamAn lagADavA (sthir karavA), tene vidvAno sthitikaraN guN - ang kahe chhe.

‘‘je chetayitA unmArge jatA potAnA AtmAne paN mArgamAn sthApe chhe te १. स्थितस्य करणं घ०