Page 37 of 315
PDF/HTML Page 61 of 339
single page version

अथ वात्सल्यगुणस्वरूपं दर्शने प्रकटयन्नाह —

‘वात्सल्यं’ सधर्मिणि स्नेहः । ‘अभिलप्यते’ प्रतिपाद्यते । कासौ ? ‘प्रतिपत्तिः’ पूजाप्रशंसादिरूपा । कथं ? ‘यथायोग्यं’ योग्यानतिक्रमेण अञ्जलिकरणाभिमुखगमन प्रशंसावचनोपकरणसम्प्रदानादिलक्षणा । कान् प्रति ? ‘स्वयूथ्यान्’ जैनान् प्रति । कथंभूता ? sthitikaraNayukta samyagdraShTi jANavo.’’¹

‘‘te sthitikaraN, sva ane paranA bhedathI be prakAranun chhe. temAn je potAnI bhUlane potAnI meLe pariNAmonI shuddhatA dvArA sudhAre chhe, tene nishchayathI svasthitikaraN kahe chhe. tathA potAnAthI bhinna vyaktine samyagdarshan vA samyakchAritrathI patit thatI joIne tene dharmopadesh dvArA shankA - samAdhAn pUrvak pharIthI samyagdarshan vA samyakchAritramAn sthir karavAnA bhAvane vyavahArathI parasthitikaraN kahe chhe.’’² 16.

have samyagdarshananA vAtsalya guNanun svarUp pragaT karI kahe chhe —

anvayArtha : — [स्वयूथ्यान् प्रति ] potAnA sahadharmIo pratye [सद्भावसनाथा ] sadbhAv (saraLatA) sahit. [अपेतकैतवा ] mAyA rahit [यथायोग्यम् ] yathAyogya [प्रति- पत्तिः ] Adar - satkArAdi karavo te [वात्सल्यम् ] vAtsalya ang [अभिलप्यते ] kahevAy chhe.

TIkA : — ‘वात्सल्यं’ sahadharmI pratye sneh ‘अभिलप्यते’ kahevAy chhe. vAtsalya eTale shun? ‘प्रतिपत्तिः’ pUjA prashansAdirUp satkAr. kevI rIte? ‘यथायोग्यम्’ je yogya chhe tenun ullanghan karyA sivAy arthAt banne hAth joDavA, sAme javun, prashansAnAn vachan kahevAn, upakaraN (sAdhano)nun dAn Apavun - vagere rUp yathAyogya (satkAr karavo), konA prati? ‘स्वयूथ्यान्’ jaino prati. kevo (satkAr)? ‘सद्भावसनाथा’ sadbhAvanA avakratA - saraLatA 1. unmArgagamane svAtmane paN mArgamAn je sthApato,

2. shrI panchAdhyAyI – uttarArdha gAthA 792no bhAvArtha.

Page 38 of 315
PDF/HTML Page 62 of 339
single page version

‘सद्भावसनाथा’ सद्भावेनावक्रतया सहिता चित्तपूर्विकेत्यर्थः । अत एव ‘अपेतकैतवा’ अपेतं विनष्टं कैतवं माया यस्याः ।।१७।।

अथ प्रभावनागुणस्वरूपं दर्शनस्य निरूपयन्नाह —

sahit hRudayapUrvak - evo artha chhe. tethI ja ‘अपेतकैतवा’ apet eTale naShTa ane kaitav eTale mAyA, jemAn mAyA nAsh pAmI chhe tevo arthAt mAyA rahit (satkAr).

bhAvArtha : — potAnA sahadharmI bhAIono vinayapUrvak, sArA bhAvasahit, kapaT rahit - kharA dilathI, yathAyogya namaskAr, vinay, stuti, dAn, prashansA ane upakaraN Adi dvArA Adar - satkAr karavo te vAtsalya ang chhe.

‘‘je chetayitA mokShamArgamAn rahelA samyagdarshan - gnAn - chAritrarUpI traN sAdhako - sAdhano pratye (athavA vyavahAre AchArya, upAdhyAy ane muni — e traN sAdhuo pratye) vAtsalya kare chhe, te vAtsalyabhAv yukta (vAtsalyabhAv sahit) samyagdraShTi jANavo.’’¹

sthitikaraN anganI jem vAtsalya ang paN sva ane paranA bhedathI be prakAranun chhe. pariShah - upasargAdi dvArA pIDit thavA chhatAn paN koI shubh AcharaNamAn, gnAn ane dhyAnamAn shithilatA na AvavA devI te svAtmasambandhI vAtsalya chhe ane anya sanyamIo upar ghor pariShah upasargAdik AvI paDatAn temanI bAdhA dUr karavAno bhAv thavo te paravAtsalya chhe.’’² 17.

have samyagdarshananA prabhAvanA guNanA svarUpanun nirUpaN karI kahe chhe —

anvayArtha : — [अज्ञानतिमिरव्याप्तिम् ] agnAnarUpI andhakAranA phelAvAne 1. je mokShamArge ‘sAdhu’trayanun vatsalatva kare aho!

2. juo shrI panchAdhyAyI uttarArdha gAthA 806 thI 808.

Page 39 of 315
PDF/HTML Page 63 of 339
single page version

‘प्रभावना’ स्यात् । कासौ ? ‘जिनशासनमाहात्म्यप्रकाशः’ । “जिनशासनस्य माहात्म्यप्रकाशस्तु१ “तपोज्ञानाद्यतिशयप्रकटीकरणं । कथं ? ‘यथायथं’ स्नपनदानपूजा- विधानतपोमंत्रतंत्रादिविषये आत्मशक्त्यनतिक्रमेण । किं कृत्वा ? ‘अपाकृत्य’ निराकृत्य । कां ? ‘अज्ञानतिमिरव्याप्तिं’“ जिनमतात्परेषां यत्स्नपनदानादिविषयेऽज्ञानमेव तिमिरमन्धकारं तस्य व्याप्तिं “प्रसरम् ।।१८।।

इदानीमुक्तनिःशंकितत्वाद्याष्टगुणानां मध्ये कः केन गुणेन प्रधानतया प्रकटित इति प्रदर्शयन् श्लोकद्वयमाह — (vistArane) [अपाकृत्य ] dUr karIne [यथायथम् ] uchit rIte [जिनशासनमाहात्म्य- प्रकाशः ] jainadharmanA mahimAno prakAsh karavo te [प्रभावना ] prabhAvanA guN [स्यात् ] chhe.

TIkA : — ‘प्रभावना’ prabhAvanA guN chhe. te shun chhe? ‘जिनशासनमाहात्म्यप्रकाशः’ jinashAsananA mahimAno prakAsh karavo te - tap, gnAnAdinA atishayane pragaT karavo te. kevI rIte? ‘यथायथं’ snapan (abhiShek), dAn, pUjAvidhAn, tap, mantra, tantrAdinA viShayamAn potAnI shaktino atikram (ullanghan) karyA vinA (arthAt yathAshakti), shun karIne? ‘अपाकृत्य’ dUr karIne, kone? ‘अज्ञानतिमिरव्याप्तिम्’ jinamatathI atirikta anya matanAn snapan, dAnAdinA viShayamAn je agnAnarUpI andhakAr tenI vyAptine - tenA phelAvane.

bhAvArtha : — jainadharma sambandhI phelAyelI agnAnatAne potAnI shakti anusAr vidyA, dAn, pUjAvidhAn, tap, mantra, tantrAdi dvArA dUr karIne jainadharmano mahimA pragaT karavo tene prabhAvanA ang kahe chhe.

‘‘je chetayitA vidyArUpI rathamAn ArUDh thayo thako manarUpI rath - panthamAn (arthAt gnAnarUpI je rathane chAlavAno mArga temAn) bhramaN kare chhe, te jineshvaranA gnAnanI prabhAvanA karanAro samyagdraShTi jANavo.’’² 18.

have kahelA nishankitattvAdi ATh guNomAn koN kayA guN vaDe pradhAnatAthI prasiddha thayel chhe, te batAvatAn be shlok kahe chhe — ★. ध पुस्तके ‘तु’ नास्ति । सम्पादनादिलक्षणा ख । ★ पुष्पमध्यगतः पाठः क – पुस्तके नास्ति । 2. chinmUrti man rathapanthamAn vidyArathArUDh ghUmato,

Page 40 of 315
PDF/HTML Page 64 of 339
single page version

तावच्छब्दः क्रमवाची, सम्यग्दर्शनस्य हि निःशंकितत्वादीन्यष्टांगान्युक्तानि तेषु मध्ये प्रथमे निःशंकितत्वेंऽगस्वरूपे तावल्लक्ष्यतां दृष्टान्ततां गतोऽञ्जनचोरः स्मृतो निश्चितः । द्वितीयेंऽगे निष्कांक्षितत्वे ततोऽञ्जनचोरादन्यानन्तमतिर्लक्ष्यतां गता मता । तृतीयेंऽगे निर्विचिकित्सत्वे उद्दायनो लक्ष्यतां गतो मतः । तुरीये चतुर्थेऽङ्गे अमूढदृष्टित्वे

anvayArtha : — [तावत् ] kramathI pahelA [अङ्के ] nishankit angamAn [अंजनचौरः ] anjan chor (prasiddha thayo chhe.) [ततः ] te pachhI - bIjA nikAnkShit angamAn [अनन्तमती ] rANI anantamatI [स्मृता ] prasiddha thaI chhe. [तृतीयेऽपि ] ane trIjA nirvichikitsatA angamAn [उद्दायनः ] uddAyan rAjA (prasiddha thayo chhe.) [तुरीये ] chothA amUDhadraShTi angamAn [रेवती ] revatI rANI [मता ] prasiddha thaI chhe. 19.

[ततः ] pachhI pAnchamA upagUhan angamAn [जिनेन्द्रभक्तः ] jinendrabhakta sheTh (prasiddha thayo chhe.) [ततः अन्यः ] te pachhI chhaThThA sthitikaraN angamAn [वारिषेणः ] shreNik rAjAno putra vAriSheN (prasiddha thayo chhe.) [परः ] te pachhI [शेषयोः ] sheSh be angomAn arthAt vAtsalya ane prabhAvanA angamAn (anukrame) [विष्णुः ] viShNukumAr muni [च ] ane [वज्रनामा ] vajrakumAr muni [लक्ष्यताम् ] prasiddhine [गतौ ] prApta thayA chhe. 20.

TIkA : — ‘तावद्’ shabda kramavAchI chhe. samyagdarshananAn nishankit Adi ATh ang kahyAn chhe, te madhye pratham nishankit anganA svarUpamAn anjan chor draShTAntarUp (prasiddha) thayo chhe. bIjA nikAnkShit angamAn tyArapachhI arthAt anjan chorathI bIjI anantamatI rANI prasiddha thaI chhe. trIjA nirvichikitsatA angamAn uddAyan rAjA prasiddha thayo chhe. chothA amUDhadraShTi

Page 41 of 315
PDF/HTML Page 65 of 339
single page version

रेवती लक्ष्यतां गता मता । ततस्तेभ्यश्चतुर्थेभ्योऽन्यो जिनेन्द्रभक्तश्रेष्ठी उपगूहने लक्ष्यतां गतो मतः । ततो जिनेन्द्रभक्तात् परो वारिषेणः स्थितीकरणे लक्ष्यतां गतो मतः । विष्णुश्च विष्णुकुमारो वज्रनामा । च वज्रकुमारः शेषयोर्वात्सल्यप्रभावनयोर्लक्ष्यतां गतौ मतौ । गता इति बहुवचननिर्देशो दृष्टान्तभूतोक्तात्मव्यक्तिबहुत्वापेक्षया१ । angamAn revatI rANI prasiddha thaI chhe. te pachhI eTale te chAr pachhI — e chArathI anya jinendrabhakta sheTh upagUhan angamAn prasiddha thayo chhe. pachhI jinendrabhaktathI anya vAriSheN sthitIkaraN angamAn prasiddha thayo chhe ane viShNu arthAt viShNukumAr muni ane vajranAm arthAt vajrakumAr muni bAkInAn vAtsalya ane prabhAvanA angomAn prasiddha thayA chhe.

draShTAntabhUt kahelI AtmavyaktinA mAnArthe ‘गताः’ em bahuvachanano nirdesh karel chhe.

bhAvArtha : — sAmAnyata samyagdraShTine avinAbhAve AThe ATh samyagdarshananAn ang hoy chhe, parantu koI koI angamAn potAnA dhArmik jIvananI bAhya visheShatAone lIdhe lokamAn te prasiddhi pAme chhe. AvI prasiddhi pAmelI vyaktionAn nAm nIche pramANe chhe —

1. nishankitanjan chor

2. nikAnkShitanantamatI rANI

3. nirvichikitsatAuddAyan rAjA

4. amUDhadraShTirevatI rANI

5. upagUhanjinendrabhakta sheTh

6. sthitIkaraNvAriSheN (shreNik rAjAno putra)

7. vAtsalyaviShNukumAr muni

8. prabhAvanAvajrakumAr muni

uparokta angomAn prasiddha thayelI vyaktionI kathAo chhe te prathamAnuyogano viShay chhe. teno artha nIche pramANe samajavo — १. दृष्टान्तभूतोक्तत्वाद् व्यक्ति घ० ।

Page 42 of 315
PDF/HTML Page 66 of 339
single page version

तत्र निःशंकितत्वेंऽजनचोरो दृष्टान्ततां गतोऽस्य कथा ।

‘‘vaLI prathamAnuyogamAn upachArarUp koI dharma – ang thatAn tyAn sampUrNa dharma thayo kahIe chhIe. jem jIvone shankA – kAnkShAdi na karatAn tene samyaktva thayun kahIe chhIe, paN koI kAryamAn shankA – kAnkShA na karavA mAtrathI to samyaktva na thAy. samyaktva to tattvashraddhAn thatAn ja thAy chhe; parantu ahIn nishchay samyaktvano to vyavahAr samyaktvamAn upachAr karyo tathA vyavahArasamyaktvanA koI ek angamAn sampUrNa vyavahArasamyaktvano upachAr karyo. e pramANe tene upachArathI samyaktva prApta thayun kahIe chhIe.’’

jene pAchhaLathI samyaktva thayun hoy tene ja¹ A upachAr lAgu paDe chhe, paN mithyAdraShTi dravyalingI, je pAchhaLathI samyagdarshan pragaT kare nahi tene A upachAr lAgu paDato nathI, em samajavun.

samyagdarshan, pratIti, ruchi, shraddhA ane shraddhAn — e samyaktvanA paryAyavAchak shabdo chhe. samyagdarshanane ATh ang chhe. ang shabdano artha avayav chhe. samyagdarshan angI chhe – avayavI chhe ane nishankit Adi tenAn ang – avayav chhe.

angano artha lakShaN – chihna paN thAy chhe. jene samyagdarshan hoy chhe tene nishankit Adi chihno avashya hoy chhe.

samyagdarshananAn ATh angomAn prathamanAn chAr ango — nishankit, nikAnkShit, nirvichikitsatA ane amUDhadraShTi — e niShedharUp chhe ane bAkInAn chAr ango – upagUhan, sthitIkaraN, vAtsalya ane prabhAvanA – e vidheyarUp chhe.

sUchanA — have TIkAkAr AThe angamAn prasiddha thayelI vyaktionI kramavAr kathA kaheshe.

temAn nishankitapaNAmAn anjanachor draShTAntapaNAne pAmel chhe (te ATh angamAn nishankit angamAn anjanachoranun draShTAnt prasiddha chhe), tenI A kathA chhe. 1. mokShamArga prakAshak, gujarAtI AvRutti, pRuShTha 276.

Page 43 of 315
PDF/HTML Page 67 of 339
single page version

यथा — धन्वंतरिविश्वलोमौ १सुकृतकर्मवशादमितप्रभविद्युत्प्रभदेवौ संजातौ चान्योन्यस्य धर्मपरीक्षणार्थमत्रायातौ । तो २यमदग्निस्ताभ्यां तपसश्चालितः । मगधदेशे राजगृहनगरे जिनदत्तश्रेष्ठी कृतोपवासः कृष्णचतुर्दश्यां रात्रौ स्मशाने कायोत्सर्गेण स्थितो दृष्टः । ततोऽमितप्रभदेवेनोक्तं दूरे तिष्ठंतु मदीया मुनयोऽमुं गृहस्थं ध्यानाच्चालयेति, ततो विद्युत्प्रभदेवेनानेकधा कृतोपसर्गोपि न चलितो ध्यानात् । ततः प्रभाते मायामुपसंहृत्य प्रशस्य चाकाशगामिनी विद्या दत्ता तस्मै,३ कथितं च तवेयं सिद्धाऽन्यस्य च पंच- नमस्कारार्चनाराधनविधिना सेत्स्यतीति । सोमदत्तपुष्पबटुकेन चैकदा जिनदत्तश्रेष्ठी पृष्टः — क्व भवान् प्रातरेवोत्थाय व्रजतीति । तेनोक्तमकृत्रिमचैत्यालयवंदनाभक्तिं कर्तुं व्रजामि ।

dhanvantarI ane vishvalom (banne) sukRut karmane lIdhe amitaprabh ane vidyutprabh (nAmanA) be dev thayA. teo ek bIjAnA dharmanI parIkShA karavA mATe ahIn AvyA pachhI te bannee yamadagnine tapathI chalit karyA.

magadh deshamAn rAjagRuh nagaramAn jinadatta sheTh upavAs karI kRiShNachaudashanI rAtre smashAnamAn kAyotsargamAn sthit jovAmAn AvyA tyAre amitaprabhadeve (vidyutaprabhadevane) kahyun ‘‘mArA munio to dUr raho, (emanI to shI vAt!) parantu A gRuhasthane (jinadattane) tame dhyAnathI chalit karo.’’

pachhI vidyutprabhadeve anek prakAre (tenA upar) upasargo karyA chhatAn tene dhyAnathI chalit karI shakyA nahi; pachhI teNe savAre mAyA sankelIne tenI – jinadattanI prashansA karI ane tene AkAshagAminI vidyA ApI kahyun

‘‘tane A (vidyA) siddha thaI chukI chhe ane anyane panchanamaskAranI archanA ane ArAdhanAnI vidhithI te siddha thashe.’’

ek divase somadattapuShpanA baTuke jinadatta sheThane pUchhyun ‘‘Ap savAramAn ja UThIne kyAn jAo chho?’’

teNe kahyun ‘‘akRutrim chaityAlayonI bhakti karavA mATe jAun chhun. mane AvI vidyAnI prApti thaI chhe.’’ १. स्वकृत घ० । २. जमदग्नि घ० । ३. तस्मै नास्ति ध पुस्तके ।

Page 44 of 315
PDF/HTML Page 68 of 339
single page version

ममेत्थं विद्यालाभः संजात इति कथिते तेनोक्तं मम विद्यां देहि, येन त्वया सह पुष्पादिकं गृहीत्वा वंदनाभक्तिं करोमीति । ततः श्रेष्ठिना तस्योपदेशो दत्तः । तेन च कृष्णचतुर्दश्यां स्मशाने वटवृक्षपूर्वशाखायामष्टोत्तरशतपादं दर्भशिक्यं बन्धयित्वा तस्य तले तीक्ष्णसर्वशस्त्राण्यूर्ध्वमुखानि धृत्वा गंधपुष्पादिकं दत्वा शिक्यमध्ये प्रविश्य षष्ठोपवासेन पंचनमस्कारानुच्चार्यं छुरिकयैकैकं पादं छिंतदाऽधो जाज्वल्यमानप्रहरणसमूहमालोक्य भीतेन तेन संचिंतितं — यदि श्रेष्ठिनो वचनमसत्यं भवति तदा मरणं भवतीति शंकितमना वारंवारं चटनोत्तरणं करोति । एतस्मिन् प्रस्तावे प्रजापालस्य राज्ञः कनकाराज्ञीहारं दृष्ट्वांजनसुंदर्या विलासिन्या रागावागर्तोजनचोरो भणितः । यदि मे कनकाराज्ञ्या हारं ददासि तदा भर्त्ता त्वं नान्यथेति । ततो गत्वा रात्रौ हारं चोरयित्वांऽजनचोर आगच्छन् हारोद्योतेन ज्ञातोंऽगरक्षैः कोट्टपालैश्च १ध्रियमाणो हारं त्यक्त्वा प्रणश्य गतः, वटतले बटुकं दृष्ट्वा तस्मान्मंत्रं गृहीत्वा

sheThathI em kahevAmAn AvatAn, teNe ( – baTuke) kahyun ‘‘mane paN A vidyA Apo jethI hun tamArI sAthe puShpAdi laIne vandanA – bhakti karun.’’

pachhI sheThe tene upadesh Apyo. (pachhI sheThe tene vidyA siddha karavAnI vidhi batAvI.)

teNe ( – baTuke) kALIchaudashanI rAtre smashAnamAn vaDanA vRukShanI pUrvashAkhAmAn ekaso ATh pAdavALun (dorIvALun) darbhanun shIkun bAndhIne tenI nIche badhA prakAranAn tIkShNa shastro UrdhvamUkhe rAkhyAn, pachhI gandh – puShpAdi laIne, shIkAmadhye teNe pravesh karyo. chhaThThA upavAse panch namaskAro uchchArIne chharI vaDe ek ek pAdane chhedatAn teNe (nIche) chaLakatAn hathiyAronA samUhane joI bhayabhIt thaI vichAryun

‘‘jo sheThanun vachan asatya nIvaDe to maraN nIpaje.’’ e pramANe manamAn vichArIne – shankA lAvIne te vAramvAr chaDh-Utar kare chhe. te samay daramiyAn prajApAl rAjAnI kanakarANIno hAr joIne anjananI sundarI vilAsinIe rAtre AvelA anjanachorane kahyun

‘‘jo tun mane kanakarANIno hAr Ape to tun mAro dhaNI, nahi to nahi.’’ pachhI jaIne rAtre hAr chorIne anjanachor jyAre Avato hato, tyAre hAranA prakAshathI angarakShakoe ane koTavALoe tene oLakhyo ane pakaDavA jatAn te (chor) hArane १. गृहीष्यमाणः इति पाठांतरम् ।

Page 45 of 315
PDF/HTML Page 69 of 339
single page version

निःशंकितेन तेन विधिनैकवारेण सर्वशिक्यं छिन्नं शस्त्रोपरि पतितः सिद्धया विद्यया भणितं — ममादेशं देहीति । तेनोक्तं — जिनदत्तश्रेष्ठिपार्श्वे मां नयेति । ततः सुदर्शनमेरुचैत्यालये जिनदत्तस्याग्रे नीत्वा स्थितः१ । पूर्ववृत्तांतं कथयित्वा तेन भणितं — यथेयं सिद्धा भवदुपदेशेन तथा परलोकसिद्धावप्युपदेहीति । ततश्चारणमुनिसन्निधौ तपो गृहीत्वा कैलासे केवलमुत्पाद्य मोक्षं गतः ।।१।।

अंगदेशे चंपानगर्य्यां राजा वसुवर्धनो राज्ञी लक्ष्मीमती । श्रेष्ठी प्रियदत्तस्तद्भार्या अंगवती पुत्र्यनंतमती । नंदीश्वराष्टम्यां श्रेष्ठिना धर्मकीर्त्याचार्यपादमूलेऽष्टदिनानि ब्रह्मचर्यं गृहीतं । क्रीडयाऽनंतमती च ग्राहिता । अन्यदा संप्रदानकालेऽनंतमत्योक्तं – तात ! मम त्वया tyajIne nAsI gayo. vaDanI nIche baTukane joIne tenI pAsethI mantra grahaN karIne nishank thaI teNe vidhipUrvak ekIvakhate shIkAne chhedI nAkhyun ane shastro upar paDavA jatAn te vidyA siddha thaI. siddha thayelI vidyAe kahyun ‘‘mane Adesh Apo.’’

teNe (chore) kahyun ‘‘mane jinadatta sheThanI pAse laI jA.’’ pachhI sudarshan merunA chaityAlayamAn jinadatta sheThanI bAjumAn laI jaIne tene khaDo karavAmAn Avyo. pUrvavRuttAnt kahIne teNe (chore) kahyun ‘jem A vidyA tamArA upadeshathI siddha thaI tem paralokanI siddhinA viShayamAn upadesh Apo.’’

pachhI chAraNamuninI samIpamAn tap grahaN karI kailAs (parvat) upar kevaLagnAn utpanna karI te (chor) mokShe gayo. 1.

nikAnkShitapaNAmAn anantamatInun draShTAnt chhe tenI kathA —

ang deshamAn champAnagarImAn vasuvardhan rAjA hato. tenI rANInun nAm lakShmIvatI hatun. (tyAn) priyadatta sheTh hato, tenI strInun nAm angavatI ane putrInun nAm anantamatI hatun. nandIshvar aShTAhnikAmAn sheThe dharmakIrti AchAryanA pAdamUlamAn ATh divas mATe brahmacharya grahaN karyun ane sheThe ramatamAn anantamatIne paN brahmacharyavrat levaDAvyun. ek vakhate sampradAn १. धृत इत्यन्यत्र ।

Page 46 of 315
PDF/HTML Page 70 of 339
single page version

ब्रह्मचर्यं दापितमतः किं विवाहेन ? श्रेष्ठिनोक्तं क्रीडया मया ते ब्रह्मचर्यं दापितं । ननु तात ! धर्मे व्रते का क्रीडा । ननु पुत्रि ! नंदीश्वराष्टदिनान्येव व्रतं तव न सर्वदा दत्तं । सोवाच ननु तात ! तथा भट्टारकैरविवक्षितत्वादिति । इह जन्मनि परिणयने मम निवृत्तिरस्तीत्युक्त्वा सकलकलाविज्ञानशिक्षां कुर्वती स्थिता । यौवनभरे चैत्रे निजोद्याने आंदोलयंती विजयार्धदक्षिणश्रेणिक न्नरपुरविद्याधरराजेन कुंडलमंडितनाम्ना सुकेशीनिजभार्यया सह गगनतले गच्छता दृष्टा । किमनया विना जीवितेनेति संचित्य भार्यां गृहे धृत्वा शीघ्रमागत्य विलपंती तेन सा नीता । आकाशे गच्छता भार्यां दृष्ट्वा भीतेन पर्णलघुविद्याः१ समर्प्य महाटव्यां kALe (tene lagnamAn ApavAnA samaye – kanyAdAn samaye) anantamatIe kahyun ‘‘pitAjI! tame mane brahmacharya apAvyun chhe, to vivAhanI shI jarUr chhe?’’

sheThe kahyun ‘‘men to ramatamAn tane brahmacharya apAvyun chhe.’’ ‘‘kharekhar pitAjI! dhArmik vratamAn ramat kevI?’’ anantamatIe pUchhyun. sheTh kahe ‘‘kharekhar, putrI! nandIshvaranA ATh divas sudhI ja tArun te vrat hatun, sadA mATe te Apyun nathI.’’

teNe (anantamatIe) kahyun ‘‘pitAjI! bhaTTArakano (AchAryano) tem kahevAno hetu na hato. A janmamAn paraNavAnI bAbatamAn mane nivRutti chhe, (A janmamAn mane paraNavAno tyAg chhe.)’’

Am kahIne te sarva kalA ane vidyAnun shikShaN letI rahI. yauvanapUrNa chaitramAsamAn potAnA bagIchAmAn te hinchakA khAtI hatI. vijyArdha parvatanI dakShiN shreNInA kinnarapuranA kunDalamanDit nAmanA vidyAdhar rAjAe potAnI strI sukeshI sAthe AkAshamAn jatAn tene (anantamatIne) joI.

‘‘AnA vinA jIvavAnun shun prayojan?’’ em vichArIne potAnI strIne gher mUkIne jaladI pAchhA AvI te vidyAdhar rAjA vilAp karatI tene (anantamatIne) laI gayo. AkAshe jatAn potAnI strIne joIne bhayabhIt thaIne teNe (vidyAdhare) parNalaghuvidyA samarpaN karIne (pAndaDA samAn haLavI thaI jAo evI vidyA ajamAvIne) uparathI anantamatIne १. विद्यायाः घ० ।

Page 47 of 315
PDF/HTML Page 71 of 339
single page version

मुक्ता । तत्र च तां रुदन्तीमालोक्य भीमनाम्ना भिल्लराजेन निजपल्लिकायां नीत्वा प्रधानराज्ञीपदं तव ददामि मामिच्छेति भणित्वा रात्रावनिच्छतीं भोक्तुमारब्धा । व्रतमाहात्म्येन वनदेवतया तस्य ताडनाद्युपसर्गः कृतः । देवता काचिदियमिति भीतेन तेनावासितसार्थ- पुष्पकनाम्नः सार्थवाहस्य समर्पिता । सार्थवाहो लोभं दर्शयित्वा परिणेतुकामो न तया वाञ्छितः । तेन चानीयायोध्यायां कामसेनाकुट्टिन्याः समर्पिता, कथमपि वेश्या न जाता । ततस्तया सिंहराजस्य राज्ञो दर्शिता तेन च रात्रौ हठात् सेवितुमारब्धा । नगरदेवतया तद्व्रतमाहात्म्येन तस्योपवर्गः कृतः । तेन च भीतेन गृहान्निः सारिता । रुदती सखेदं सा कमलश्रीक्षांतिकया१ श्राविकेति मत्वाऽतिगौरवेण धृता । अथानंतमतीशोकविस्मरणार्थं mahAaraNyamAn chhoDI dIdhI. tyAn tene raDatI joIne bhIm nAmano bhIlono rAjA tene potAnA sthAne laI gayo ane ‘tun mane chAh (prem kar), hun tane mArI paTarANI banAvIsh’ — em kahIne rAtre tenI ichchhA na hovA chhatAn tene bhogavavAnI cheShTA sharU karI. vratanA prabhAvathI – mAhAtmyathI vanadevatAe tenA (bhIlarAjanA) upar tADanAdi upasarga karyo.

‘A koI devatA (devI) chhe’ em jANI bhayabhIt thaIne teNe (te bhIl rAjAe) tyAn mukAm nAkhelA vaNajArAonA kAphalAnA pramukh puShpak nAmanA sArthavAhane anantamatI sompI dIdhI.

sArthavAhe lobh – lAlach batAvIne tenI sAthe paraNavAnI ichchhA karI; parantu teNe (anantamatIe) tenI ichchhA svIkArI nahi. AthI teNe tene ayodhyAmAn lAvIne kAmasenA nAmanI kuTaNI (veshyA)ne sompI. kAmasenAe tene veshyA banAvavA mAngI, parantu te koIpaN rIte veshyA banI nahi, pachhI teNe (kAmasenAe) anantamatIne sinharAj nAmanA rAjAne batAvI. rAtre te rAjAe baLajabarIthI tenun sevan karavA prArambh karyo, paN nagaradevatAe tenA vratanA mAhAtmyathI tenA (rAjA) upar upasarga karyo. tethI te (rAjA) bhayabhIt thayo ane tene gharamAnthI bahAr kADhI mUkI. sakhed raDatI evI tene joIne kamalashrI nAmanI kShAntikA (kShullikA)e ‘‘A (koI) shrAvikA chhe’’, em mAnIne ati gauravathI (ghaNA mAnabher) potAnI pAse rAkhI.

pachhI anantamatIno shok bhulAvavA mATe bahu sAthIo sAthe priyadatta sheTh vandanA – १. कंतिका घ० ।

Page 48 of 315
PDF/HTML Page 72 of 339
single page version

प्रियदत्तश्रेष्ठी बहुसहायो वंदनाभक्तिं कुर्वन्नयोध्यायां गतो निजश्यालकजिनदत्तश्रेष्ठिनो गृहे संध्यासमये प्रविष्टो रात्रौ पुत्रीहरणवार्तां कथितवान् । प्रभाते तस्मिन् वंदनाभक्तिं कर्तुं गते अतिगौरवितप्राधूर्णकनिमित्तं रसवतीं कर्तुं गृहे चतुष्कं दातुं कुशला कमलश्रीक्षांतिका१ श्राविका जिनदत्तभार्या आकारिता । सा च सर्वं कृत्वा वसतिकां गता । वंदनाभक्तिं कृत्वा आगतेन प्रियदत्तश्रेष्ठिना चतुष्कमालोक्यानंतमतीं स्मृत्वा गह्वरितहृदयेन गद्गदितवचनेनाश्रुपातं कुर्वता भणितं — यया गृहमंडनं कृतं तां मे दर्शयेति । ततः सा आनीता तयोश्च मेलापके जाते जिनदत्तश्रेष्ठिना च महोत्सवः कृतः । अनंतमत्या चोक्तं तात ! इदानीं मे तपो दापय, द्रष्टमेकस्मिन्नेव भवे संसारवैचित्र्यमिति । ततः कमलश्रीक्षांतिकापार्श्वे२ तपो गृहीत्वा बहुना कालेन विधिना मृत्वा तदात्मा सहस्रारकल्पे देवो जातः ।।२।। bhakti karato karato ayodhyAmAn Avyo ane potAnA sALA jinadatta sheThanA gharamAn sandhyA samaye pravesh karyo. rAtre teNe (priyadatta sheThe) putrInA haraNanI vAt kahI, jyAre te savAre vandanA – bhakti karavA gayo tyAre bahumAnItA mahemAnanA nimitte (gharanI) shobhA karavA mATe gher sAthiyo karavA mATe kushaL evI kamalashrI kShAntikAnI shrAvikAne jinadatta sheThanI strIe bolAvI. te (shrAvikA) sAthiyA pUrIne potAne AvAse pAchhI gaI.

vandanA – bhakti karIne AvelA priyadatta sheThane sAthiyA joIne anantamatI yAd AvI ane UnDA hRudaye (pIDit hRudaye) gadgadit vachan sAthe raDatAn raDatAn teNe kahyun

‘‘jeNe A gharanI shobhA karI chhe, (sAthiyA pUryA chhe) tene mane batAvo.’’ pachhI tene (anantamatIne) lAvavAmAn AvI. te banneno meLAp thatAn jinadatta sheThe mahotsav karyo.

anantamatIe kahyun ‘‘pitAjI! have mane tap apAvo, kAraN ke A ja bhavamAn men sansAranI vichitratA joI chhe.’’

pachhI kamalashrI kShAntikA – kShullak – arjikA pAse tap – dIkShA grahaN karI lAmbA kALe vidhipUrvak marIne teno AtmA sahasrAr svargamAn dev thayo. 2. १ – २ कंतिका घ० ।

Page 49 of 315
PDF/HTML Page 73 of 339
single page version

एकदा सौधर्मेन्द्रेण जिनसभायां सम्यक्त्वगुणं व्यावर्णयता भरते १वत्सदेशे रौरकपुरे उद्दायनमहाराजस्य निर्विचिकित्सितगुणः प्रशंस्तिस्तं परीक्षितुं वासवदेव उदुंबरकुष्ठकुथितं मुनिरूपं विकृत्य तस्यैव हस्तेन विधिना स्थित्वा सर्वमाहारं जलं च मायया भक्षयित्वातिदुर्गंधं बहुवमनं कृतवान् । दुर्गंधभयान्नष्टे परिजने प्रतीच्छतो राज्ञस्तद्देव्याश्च प्रभावत्या उपरि छर्दितं, हाहा ! विरुद्ध आहारो दत्तो मयेत्यात्मानं निंदयतस्तं च प्रक्षालयतो मायां परिहृत्य प्रकटीकृत्य पूर्ववृत्तान्तं कथयित्वा प्रशस्य च तं, स्वर्गं गतः । उद्दायनमहाराजो वर्धमानस्वामिपादमूले तपोगृहीत्वा मुक्तिं गतः । प्रभावती च तपसा ब्रह्मस्वर्गे देवो बभूव ।।३।।

nirvichikitsit angamAn uddAyan rAjAnun draShTAnt chhe. tenI kathA —

ek divas saudharma indre potAnI sabhAmAn samyaktva guNanun varNan karatAn bharatamAn vatsa deshamAn raurakapuramAn (rahetA) uddAyan mahArAjanA nirvichikitsit guNanI prashansA karI, tenI parIkShA karavA mATe vAsavadeve vikriyAthI udumbar koDhathI pIDAtun munirUp dhAraN karI tenA ja mahelamAn vidhipUrvak rahIne mAyAthI sarva AhAr – pANInun bhakShaN karI, ati durgandhabharI bahu UlaTI karI (vaman karyun), durgandhanA bhayathI jyAre sevakavarga bhAgI gayo tyAre rAjA uddAyan potAnI rANI prabhAvatI sAthe muninI paricharyA karato rahyo. te vakhate munie te banne upar UlaTI karI.

tyAre paN ‘hAy hAy! mArA dvArA viruddha AhAr levAI gayo’ em jyAre te rAjA potAnI nindA karato hato ane muninun prakShAlan karato hato, tyAre dev potAnI mAyAne aLagI karIne asalI rUpamAn pragaT thayA ane pUrvavRuttAnt kahIne tenI prashansA karIne svarge chAlyA gayA.

uddAyan mahArAj vardhamAn svAmInA pAdamUlamAn tap grahaN karIne mukti pAmyA ane prabhAvatIno AtmA tapathI brahmasvargamAn dev thayo. 3. १. कच्छदेशे क, ग, घ० ।

Page 50 of 315
PDF/HTML Page 74 of 339
single page version

विजयार्धदक्षिणश्रेण्यां मेघकूटे नगरे राजा चन्द्रप्रभः । चन्द्रशेखरपुत्राय राज्यं दत्वा परोपकारार्थं वन्दनाभक्त्यर्थं च कियतीर्विद्या दधानो दक्षिणमथुरायां गत्वा गुप्ताचार्यसमीपे क्षुल्लको जातः । तेनैकदा वन्दनाभक्त्यर्थमुत्तरमथुरायां चलितेन गुप्ताचार्यः पृष्टः किं कस्य कथ्यते१ ? भगवतोक्तं सुव्रतमुनेर्वन्दना वरुणराजमहाराज्ञीरेवत्या आशीर्वादश्च कथनीयः । त्रिपृष्टेनापि२ तेन एतावदेवोक्तं । ततः क्षुल्लकेनोक्तं । भव्यसेनाचार्यस्यैकादशांगधारिणोऽन्येषां च नामापि भगवान् न गृह्णाति तत्र किंचित्कारणं भविष्यतीति सम्प्रधार्य तत्र गत्वा सुव्रतमुनेर्भट्टारकीयां वन्दनां कथयित्वा तदीयं च विशिष्टं वात्सल्यं दृष्ट्वा भव्यसेनवसतिकां गतः । तत्र गतस्य च३ भव्यसेनेन संभाषणमपि न कृतं । कुण्डिकां गृहीत्वा, भव्यसेनेन सह बहिर्भूमिं गत्वा विकुर्वणया हरितकोमलतृणांकुरच्छन्नो मार्गोऽग्रे दर्शितः । तं दृष्ट्वा ‘‘आगमे

amUDhadraShTipaNAmAn revatIrANInun draShTAnt chhe tenI kathA —

vijayArdha parvatanI dakShiN shreNImAn meghakUT nagaramAn chandraprabh rAjAe putra chandrashekharane rAjya ApIne paropakAr mATe tathA vandanA – bhakti mATe keTalIk vidyAo dhAraN karato thako, dakShiN mathurAmAn gayo tyAn guptAchAryanI samIpe kShullak thayo. teNe ek divas vandanA – bhakti mATe uttar mathurA jatAn guptAchAryane pUchhyun ‘‘shun koIne kAI kahevAnun chhe?’’

bhagavAn guptAchArye kahyun ‘‘suvrat munine vandanA ane varuN rAjAnI mahArANI revatIne AshIrvAd kahevA yogya chhe.’’

traN vakhat pUchhavA jatAn temaNe eTalun ja kahyun, pachhI te kShullake kahyun ‘‘agiyAr angadhArI bhavyasenAchArya ane bIjAonun nAm paN teo letA nathI, to tyAn kAI kAraN hashe.’’

Am vichArI (kShullak) tyAn jaIne suvrat munine munirAj bhaTTArakanI vandanA kahIne ane temanun vishiShTa vAtsalya joIne bhavyasenanA raheThANe gayo. tyAn gayo tyAre tenI sAthe bhavyasene sambhAShaN paN na karyun.

kamanDaL laIne bhavyasen sAthe bahArabhUmie (jangal) jaI vikriyAthI, lIlA komaL १. कथते ख । २. त्रिःपृष्टेनाप्येतावदेनोक्तं ध० । ३. ‘च’ नास्ति घ पुस्तके ।

Page 51 of 315
PDF/HTML Page 75 of 339
single page version

किलैते जीवाः कथ्यन्ते’’ इति भणित्वा तत्रारुचिं१ कृत्वा तृणोपरि गतः शौचसमये कुण्डिकायां जलं नास्ति तथा विकृतिश्च क्वापि न दृश्यतेऽतोऽत्र स्वच्छसरोवरे प्रशस्तमृत्तिकया शौचं कृतवान् । ततस्तं मिथ्यादृष्टिं ज्ञात्वा भव्यसेनस्याभव्यसेननाम कृतं । ततोऽन्यस्मिन् दिने पूर्वस्यां दिशि पद्मासनस्थं चतुर्मुखं यज्ञोपवीताद्युपेतं देवासुरवन्द्यमानं ब्रह्मरूपं दर्शितं । तत्र राजादयो भव्यसेनादयश्च जना गताः । रेवती तु कोऽयं ब्रह्मनाम देवः इति भणित्वा लोकैः प्रेर्यमाणापि न गता । एवं दक्षिणस्यां दिशि गरुडारूढं चतुर्भुजं च गदाशंखादिधारकं वासुदेवरूपं । पश्चिमायां दिशि वृषभारूढं सार्धचंद्रजटाजूटगौरीगणोपेतं शंकररूपं । उत्तरस्यां दिशि समवसरणमध्ये प्रातिहार्याष्टकोपेतं सुरनरविद्याधरमुनिवृन्दवन्द्यमानं पर्यंकस्थितं तीर्थंकरदेवरूपं दर्शितं । तत्र च सर्वलोका गताः । रेवती तु लोकैः प्रेर्यमाणापि न गता नवैव वासुदेवाः, एकादशैव रुद्राः, चतुर्विंशतिरेव तीर्थंकरा जिनागमे कथिताः । ते tRuNAnkur vaDe AchchhAdi mArga batAvyo. te joIne ‘‘AgamamAn kharekhar tene jIv kahyA chhe.’’ em kahIne temAn (AgamamAn) aruchi batAvI te (bhavyasen) ghAs upar gayo. kShullake vikriyAthI kamanDaLanun pANI sukavI nAkhyun, shauchanA samaye kamanDaLamAn jaL nahi ane vikRuti paN koI ThekANe dekhAI nahi, tethI teNe (bhavyasene) svachchha sarovaramAn sArI mATIthI shauch karyun. (jin – matanI upekShA kare chhe.) tethI tene mithyAdraShTi jANIne (kShullake) bhavyasenanun abhavyasen evun nAm rAkhyun.

pachhI bIje divase pUrva dishAmAn, padmAsane birAjamAn chAr mukhavALA yagnopavit AdithI mukta, dev – asurothI vandit brahmAnun rUp (mAyA vidyA vaDe) batAvyun. rAjAo Adi ane te bhavyasenAdi loko tyAn gayA, parantu ‘‘A brahmA nAmano dev koN chhe?’’ em kahIne revatI loko dvArA prerAtI hovA chhatAn gaI nahi. e rIte dakShiN dishAmAn garuD par AruDh thayelA chAr bhujAvALA ane gadA – shankhAdi dhAraN karanAr vAsudevanun rUp batAvyun ane pachhI pashchim dishAmAn baLad – nandI upar beThelA, jaTAjUthamAn ardhachandra dhAraN karel ane gaurI tathA gaN sahit shankaranun rUp ane uttar dishAmAn samavasaraN madhye ATh prAtihArya sahit sur, nar, vidyAdhar, munivRunda dvArA vandit, paryank Asane sthit, tIrthankar devanun rUp batAvyun. tyAn paN badhA loko gayA, parantu loko dvArA prerAtI hovA chhatAn revatI gaI nahi.

‘‘jin – AgamamAn nav ja vAsudev, agiyAr ja rudra ane chovIs ja tIrthankar kahyA १. आगमे ।

Page 52 of 315
PDF/HTML Page 76 of 339
single page version

चातीताः कोऽप्ययं मायावीत्युक्त्वा स्थिता । अन्यदिने चर्यावेलायां व्याधिक्षीणशरीर- क्षुल्लकरूपेण रेवतीगृहप्रतोलीसमीपमार्गे मायामूर्च्छया पतितः । रेवत्या तमाकर्ण्य भक्त्योत्थाप्य नीत्वोपचारं कृत्वा पथ्यं कारयितुमारब्धः । तेन च सर्वमाहारं भुक्त्वा दुर्गन्धवमनं कृतं । तदपनीय हा ! विरूपकं मयाऽपथ्यं दत्तमिति रेवत्या वचनमाकर्ण्य तोषान्मायामुपसंहृत्य तां देवीं वन्दयित्वा गुरोराशीर्वादं पूर्ववृत्तान्तं कथयित्वा लोकमध्ये तु अमूढदृष्टित्वं तस्या उच्चैः प्रशस्य स्वस्थाने गतः । वरुणो राजा शिवकीर्तीपुत्राय राज्यं दत्वा तपो गृहीत्वा माहेन्द्रस्वर्गे देवो जातः । रेवत्यपि तपः कृत्वा ब्रह्मस्वर्गे देवो बभूव ।

सुराष्ट्रदेशे पाटलिपुत्रनगरे राजा यशोधरो१ राज्ञी सुसीमा पुत्रः सुवीरः chhe, te to thaI gayA chhe. A to koI mAyAvI chhe.’’ em kahIne revatI UbhI rahI.

bIjA divase charyAnA samaye te kShullak vyAdhithI kShIN thayelA sharIravALA kShullakanA rUpamAn, revatInA gharanI khaDakI samIpe mArgamAn mAyAvI mUrchchhA khAI paDyo. revatI (tenA paDavAno avAj) sAmbhaLIne tene bhaktithI UThADIne laI AvI tathA jarUrI upachAr karI tene mAphak Ave tevo (pathya) khorAk ApavAnun sharU karyun. teNe (kShullake) badho AhAr khAI jaIne durgandh bharyun vaman (UlaTI) karyun. te dUr karIne, ‘‘arere, (kShullakajIne) men apathya AhAr Apyo’’ em kahyun.

revatInAn AvAn vachano sAmbhaLIne, temanI mAyA sankelIne, kShullake te devIne gurune (parokSha) vandan karAvIne, temanA AshIrvAd tathA pUrvavRuttAnt kahIne, lokamAn tenA amUDhadraShTipaNAnI khUb prashansA karI, potAnA sthAne gayo. varuNarAjA potAnA putra shivakIrtine rAjya ApIne, tap grahaN karIne, mAhendra svargamAn dev thayo. revatIno AtmA paN tap karIne brahmasvargamAn dev thayo. 4.

upagUhan angamAn jinendrabhaktanun draShTAnt chhe tenI kathA —

saurAShTra deshamAn pATalIputra nagaramAn yashodhar rAjA hato. tenI rANInun nAm susImA १. यशोध्वजो घ० ।

Page 53 of 315
PDF/HTML Page 77 of 339
single page version

सप्तव्यसनाभिभूतस्तथाभूततस्करपुरुषसेवितः । पूर्वदेशे गौडविषये ताम्रलिप्तनगर्यां जिनेन्द्र- भक्तश्रेष्ठिनः सप्ततलप्रासादोपरि बहुरक्षकोपयुक्तपार्श्वनाथप्रतिमाछत्रत्रयोपरि विशिष्टतरानर्घ्य- वैडूर्यमणिं पारंपर्येणाकर्ण्य लोभात्तेन सुवीरेण निजपुरुषाः पृष्टाः तं मणिं किं कोऽप्यानेतुं शक्तोऽस्तीति । इन्द्रमुकुटमणिमप्यहमानयामीति गलगर्जितं कृत्वा सूर्यनामा चौरः कपटेन क्षुल्लको भूत्वा अतिकायक्लेशेन ग्रामनगरक्षोभं कुर्वाणाः क्रमेण ताम्रलिप्तनगरीं गतः तमाकर्ण्य गत्वाऽलोक्य बन्दित्वा संभाष्य प्रशस्य च क्षुभितेन जिनेन्द्रभक्तश्रेष्ठिना नीत्वा पार्श्वनाथदेवं दर्शयित्वा मायया अनिच्छन्नपि स तत्र मणिरक्षको धृतः । एकदा क्षुल्लकं पृष्ट्वा श्रेष्ठी समुद्रयात्रायां चलितो नगराद्बहिर्निर्गत्य स्थितः । स चौरक्षुल्लको गृहजनमुपकरण- नयनव्यग्रं ज्ञात्वा अर्धरात्रे तं मणिं गृहीत्वा चलितः । मणितेजसा मार्गे कोट्टपालैर्दृष्टो धर्तुमारब्धः । तेभ्यः पलायितुमसमर्थः श्रेष्ठिन एव शरणं प्रविष्टो मां रक्ष रक्षेति चोक्तवान् । hatun. temane suvIr nAmano putra hato. te sAt vyasanomAn chakachUr hato ane tevA (vyasanI) chor loko tene sevatA hatA.

pUrvadeshamAn gauDadesh vibhAgamAn tAmralipta nagarImAn jinendrabhakta sheThanA sAtamALanA mahelanI upar bahu rakShakothI upayukta (rakShit) pArshvanAth bhagavAnanI pratimAnAn traN chhatro upar vishiShTatar amUlya vaiDUryamaNi jaDelA chhe. e sambandhI karNopakarNa (paramparAthI) sAmbhaLIne, lobhathI te suvIre potAnA mANasone pUchhyun

‘‘shun te maNi lAvavAne koI samartha chhe?’’ ‘‘indranA mugaTanA maNine paN hun lAvI Apun.’’ em gaLun khonkhArI sUrya nAmano chor kapaTathI kShullak banI atishay kAyakaleshathI gAmaDAn ane nagaromAn kShobhaAnandamay (khaLabhaLAT) machAvato kramathI tAmralipta nagarImAn gayo. tenA viShe sAmbhaLIne, (tyAn) jaIne, joIne, (tene) vandan karIne, tenI sAthe jinendrasheThe vAtachIt karI, tenI prashansA karI. tathA kShobh pAmI tene laI jaIne pArshvanAth devane dekhADIne mAyAthI na ichchhavA chhatAn paN (mAyAthI nA pADavA chhatAn paN) tene tyAn maNinA rakShak tarIke rAkhyo.

ek divas kShullakane kahIne sheTh samudranI yAtrAe chAlyo ane nagaranI bahAr jaIne rahyo. te chor kShullak gharanA mANasone rAcharachIlun laI javAmAn rokAyelA jANIne, madharAte maNi laIne chAlato thayo. maNinA tejathI rastAmAn koTavALoe tene joyo ane pakaDavA prayatna karyo. temanI pAsethI chhaTakavAne asamartha evA teNe sheThanun ja sharaNun grahyun ane ‘mArI rakShA karo, rakShA karo’ em kahyun.

Page 54 of 315
PDF/HTML Page 78 of 339
single page version

कोट्टपालानां कलकलामाकर्ण्य पर्यालोच्य तं चौरं ज्ञात्वा दर्शनोपहासप्रच्छादनार्थं भणितं श्रेष्ठिना मद्वचनेन रत्नमनेनानीतमिति विरूपकं भवद्भिः कृतं यदस्य महातपस्विन- श्चौरोद्धोपणा कृता । ततस्ते तस्य वचनं १प्रमाणं कृत्वा गताः । स च श्रेष्ठिना रात्रौ निर्धाटितः । एवमन्येनापि सम्यग्दृष्टिना असमर्थाज्ञानपुरुषादागतदर्शनदोषस्य प्रच्छादनं कर्तव्यं ।

मगधदेशे राजगृहनगरे राजा श्रेणिको राज्ञी चेलिनी पुत्रो वारिषेणः उत्तमश्रावकः चतुर्दश्यां रात्रौ कृतोपवासः स्मशाने कायोत्सर्गेण स्थितः । तस्मिन्नेव दिने उद्यानिकायां गतया मगधसुन्दरीविलासिन्या श्रीकीर्तिश्रेष्ठिन्या२ परिहितो दिव्यो हारो दृष्टः । ततस्तं दृष्ट्वा किमनेनालङ्कारेण विना जीवितेनेति संचिन्त्य शय्यायां पतित्वा सा स्थिता । रात्रौ समागतेन

koTavALono kalakal avAj sAmbhaLIne ane pUrvApar vichAr karIne ‘te chor chhe’, em jANIne samyagdarshananA upahAsane DhAnkavA mATe sheThe kahyun

‘‘mArA kahevAthI ja te e ratna lAvyo chhe. tethI A mahA tapasvIne tame chor tarIke jAher karyo, te tame khoTun karyun.’’

pachhI teo (koTavALo) te (sheThanAn) vachanane satya mAnIne chAlyA gayA ane sheThe tene (chorane) rAtre kADhI mUkyo. e pramANe anya samyagdraShTie paN asamartha ane agnAn puruShathI thayelA samyagdarshananA doShane DhAnkavA joIe. 5.

sthitIkaraN angamAn vAriSheNanun draShTAnt chhe tenI kathA —

magadh deshamAn rAjagRuh nagaramAn rAjA shreNik, rANI chelanA tathA temano putra vAriSheN hatAn. te uttam shrAvak chaudashanI rAtre upavAs karIne smashAnamAn kAyotsargathI Ubho rahyo, te ja divase bagIchAmAn gayelI magadhasundarI vilAsinIe shrIkIrti sheThANIe paherelo divya hAr joyo. pachhI tene joIne ‘A alankAr vinA jIvIne shun karavun chhe?’ em vichArIne te pathArImAn paDI rahI. rAtre AvelA, tenAmAn Asakta vidyut chore tene kahyun १. तस्य प्रणामं कृत्वा घ० । २. ज्येष्ठिना घ० ।

Page 55 of 315
PDF/HTML Page 79 of 339
single page version

तदासक्तेन विद्युच्चोरेणोक्तं प्रिये ! किमेवं स्थितासीति । तयोक्तं श्रीकीर्तिश्रेष्ठिन्या१ हारं यदि मे ददासि तदा जीवामि त्वं च मे भर्ता नान्यथेति श्रुत्वा तां समुदीर्य अर्धरात्रे गत्वा निजकौशलेन तं हारं चोरयित्वा निर्गतः । तदुद्योतेन चौरोऽयमिति ज्ञात्वा गृहरक्षकैः कोट्टपालैश्च ध्रियमाणो पलायितुमसमर्थो वारिषेणकुमारस्याग्रे तं हारं धृत्वाऽदृश्यो भूत्वा स्थितः । कोट्टपालैश्च तं तथालोक्य श्रेणिकस्य कथितं देव ! वारिषेणश्चौर इति । तं श्रुत्वा तेनोक्तं मूर्खस्यास्य मस्तकं गृह्यतामिति । मातंगेन योऽसिः शिरोग्रहणार्थं वाहितः स कण्ठे तस्य पुष्पमाला बभूव । तमतिशयमाकर्ण्य श्रेणिकेन गत्वा वारिषेणः क्षमां कारितः । लब्ध्वाभयप्रदानेन विद्युच्चौरेण राज्ञो निजवृत्तान्ते कथिते वारिषेणो गृहे नेतुमारब्धः । तेन चोक्तं मया पाणिपात्रे भोक्तव्यमिति । ततोऽसौ सूरसेन१ मुनिसमीपे मुनिरभूत् । एकदा

‘‘priye! Am kem paDI rahI chhe?’’ teNe kahyun ‘‘shrIkIrti sheThANIno hAr jo tun mane Ape to hun jIvIsh ane to ja tun mArA bhartA, nahitar nahi.’’

e sAmbhaLIne tene AshvAsan ApI, te ardha rAtre jaIne potAnA kaushalyathI te hAr chorIne bahAr nIkaLyo. tenA (hAranA) prakAshathI ‘A chor chhe’ em jANIne gRuharakShako ane koTavALoe tene pakaDavA gheryo. te nAsI javA asamartha hoI vAriSheNakumAranI AgaL te hAr mUkIne adrashya thaIne rahyo. (santAI gayo.)

koTavALoe tene (vAriSheNane) tevo (chor) joIne shreNikane kahyun ‘‘dev! vAriSheN chor chhe.’’

te sAmbhaLIne teNe (shreNike) kahyun ‘‘te mUrkhanun mastak lAvo.’’ chanDALe je talavAr shir levA mATe chalAvI te tenA gaLAmAn phUlamALA banI gaI. te chamatkAr sAmbhaLI shreNike jaIne vAriSheNanI kShamA mAgI. abhayadAn prApta karIne jyAre vidyut chore rAjAne potAnun vRuttAnta kahyun tyAre rAjAe vAriSheNane gher laI javA karyun, paN teNe kahyun

‘‘mAre to hastarUpI pAtramAn ja bhojan karavun chhe (arthAt muni thavun chhe.) pachhI te sUrasen muni pAse muni thayo. १. श्रेष्ठिनो हारं घ० । १. सूरदेवमुनि घ० ।

Page 56 of 315
PDF/HTML Page 80 of 339
single page version

राजगृहसमीपे पलाशकूटग्रामे चर्यायां स प्रविष्टः । तत्र श्रेणिकस्य, योऽग्निभूतिमंत्री तत्पुत्रेण पुष्पडालेन स्थापितं, चर्यां कारयित्वा स सोमिल्लां निजभार्यां पृष्ट्वा१ प्रभुपुत्रत्वाद्बालसखित्वाच्च स्तोकं मार्गानुव्रजनं कर्तुं वारिषेणेन सह निर्गतः । आत्मनो व्याघुटनार्थ क्षीरवृक्षादिकं दर्शयन् मुहुर्मुहुर्वन्दनां कुर्वन् हस्ते धृत्वा नीतो विशिष्टधर्मश्रवणं कृत्वा वैराग्यं नीत्वा तपो ग्राहितोऽपि सोमिल्लां न विस्मरति । तौ द्वावपि द्वादशवर्षाणि तीर्थयात्रां कृत्वा वर्धमानस्वामिसमवसरणं गतौ । तत्र वर्धमानस्वामिनः पृथिव्याश्च सम्बन्धगीतं देवैर्गीयमानं पुष्पडालेन२ श्रुतं । यथा

एतदात्मनः सोमिल्लायाश्च संयोज्य उत्कण्ठितश्चलितः । स वारिषेणेन ज्ञात्वा स्थिरीकरणार्थं निजनगरं नीतः । चेलिन्या तौ दृष्ट्वा वारिषेणः किं चारित्राच्चलितः

ek divase te munie rAjagRuhanI najIkamAn palAshakUT gAmamAn charchA mATe pravesh karyo. tyAn shreNikano je agnibhUt mantrI hato teno putra puShpaDAl charyA karAvIne potAnI strI somillAne kahIne te mAlikano putra tathA bAlasakhA hovAthI thoDe dUr sudhI tene sAth ApavA te vAriSheN sAthe gayo. muni pote pharIthI padhAre te mATe kShIr vRukSho vagere batAvato, vAramvAr vandanA karato, hAthe pakaDIne tene laI javAmAn AvyA ane vishiShTa dharmanun shravaN karIne te vairAgyane prApta thayo. tene tap grahaN karAvyA chhatAn te somillAne visarato nahi. Am te banne bAr varSha sudhI tIrthayAtrA karIne, vardhamAn svAmInA samavasaraNamAn gayA. tyAn vardhamAnasvAmI ane pRithvI sambandhI devo dvArA gavAyelun gIt puShpaDAle sAmbhaLyun. te A pramANe —

artha : — jyAre pati pravAse jAy chhe tyAre strI khinna chitta thaIne melI kuchailI (gandI) rahe chhe, parantu jyAre te ghar chhoDI chAlyo jAy chhe tyAre te shI rIte jIvit rahI shake?

A (gItane) potAne ane somillAne lAgu pADI utkanThit thaI te chalit thayo. te jANIne tene sthir karavA mATe vAriSheN tene potAnA nagare laI gayo. chelanIe te १. दृष्ट्वा घ० । २. पुष्प लाडेन ख । ३. नाहेर वसियएण ख । ४. डज्झंगी घ० ।