Page 77 of 315
PDF/HTML Page 101 of 339
single page version
१
‘पापं’ ज्ञानावरणाद्यशुभं कर्म निरुद्ध्यते येनासौ ‘पापनिरोधो’ रत्नत्रयसद्भावः स यद्यस्ति तदा ‘अन्यसम्पदा’ अन्यस्य कुलैश्वर्यादेः सम्पदा सम्पत्त्या किं प्रयोजनं ? न किमपि प्रयोजनं तन्निरोधेऽतोऽप्यधिकाया विशिष्टतरायास्तत्सम्पदः सद्भावमवबुद्ध्यमानस्य तन्निबन्धनस्मयस्यानुत्पत्तेः । ‘अथ पापास्रवोऽस्ति’ पापस्याशुभकर्मणः आस्रवो मिथ्या- hoto nathI. (tethI dhArmik puruShono tiraskAr karatAn potAnA dharmano tiraskAr thAy chhe. dharma ane dharmIne avinAbhAv sambandh chhe.) 26.
kuL – aishvaryAdi yukta puruSho dvArA garvano niShedh karavo shI rIte shakya chhe? te kahe chhe —
anvayArtha : — [यदि ] jo [पापनिरोधः ] pApano (mithyAtvano) nirodh hoy to [अन्य सम्पदा ] anya vibhUtinun [किं प्रयोजनम् ] shun prayojan? athavA jo [पापास्रव अस्ति ] pApano Asrav hoy to [अन्य सम्पदा ] anya vibhUtithI [किं प्रयोजनम् ] shun prayojan?
TIkA : — ‘पाप निरोधः’ पापं – gnAnAvaraNAdi ashubh karma jenAthI (je bhAvathI) nirodh thAy evA pApano nirodh arthAt mithyAtvano abhAv hoy arthAt jo ratnatrayano sadbhAv hoy to ‘अन्य सम्पदा’ anya (kuL-aishvaryAdinI) sampadAthI — vibhUtithI ‘किं प्रयोजनम्’ sho lAbh – shun prayojan? kAI paN prayojan nathI; kAraN ke teno (pApano) nirodh thatAn AthI (A sampadAthI) paN adhik vishiShTatar ratnatrayanI e sampadAno sadbhAv mAnanArane te sambandhI garvanI anutpatti (garvano abhAv) chhe. ‘अथ पापास्रवः अस्ति’ agar jo pApano – ashubh karmano Asrav mithyAtva, avirati Adi hoy to pachhI १. ननु कुलबलैश्वर्यसम्पत्तौ घ० ।
Page 78 of 315
PDF/HTML Page 102 of 339
single page version
त्वाविरत्यादिरस्ति तथाप्यन्यसंपदा किं प्रयोजनं । अग्रे दुर्गतिगमनादिकं अवबुद्ध्यमानस्य तत्सम्पदा प्रयोजनाभावतस्तत्स्मयस्य कर्तुमनुचितत्वात् ।।२७।।
अमुमेवार्थं प्रदर्शयन्नाह —
‘देवं’ आराध्यं । ‘विदु’र्मन्यन्ते । के ते ? ‘देवा’ ‘‘देवा१ वि तस्स णमंति जस्स धम्मे सया मणो’’ इत्याभिधानात् । कमपि ? ‘मातंगदेहजमपि’ चांडालमपि । कथंभूतं ? ‘अन्य सम्पदा किं प्रयोजनम्’ (kShaNasthAyI) aishvaryAdi sampadA ja AgaL durgati gamanAdinun kAraN chhe – evun samajanArane te aishvaryAdi sampadAthI prayojanano abhAv hoy chhe. (tenAthI te kAI lAbh mAnato nathI.) tethI tene garva karavo anuchit lAge chhe.
bhAvArtha : — mithyAtvanA abhAvamAn samyagdraShTi anya kShaNasthAyI vibhUtiothI lAbh mAnato nathI, tethI teno te garva karato nathI. mithyAdraShTine pUrvopArjit puNyane lIdhe anya vibhUtio maLI Ave paN te mithyAtvane lIdhe teno garva karI temAn rachyopachyo rahe chhe; tethI te vibhUtio tene lAbhadAyak nahi thatAn durgati – gamananA kAraNabhUt thaI paDe chhe. 27.
A ja arthane darshAvatAn kahe chhe —
anvayArtha : — [देवाः ] gaNadharAdi devo [सम्यग्दर्शन संपन्नम् ] samyagdarshanathI yukta [मातङ्गदेहजम् अपि ] chanDAlakuLamAn utpanna thayelA jIvane paN [भस्मगूढांगारान्तरौजसम् ] ke je bhasmathI DhankAyelA angArAnI mAphak andaramAn tejavALun chhe, tene [देवम् ] dev [विदुः ] kahe chhe.
TIkA : — ‘देवम्’ ArAdhya (ArAdhavA yogya) dev ‘विदुः’ mAne chhe. koN teo? ‘देवाः’ devo. ‘‘देवा वि तस्स णमंति जस्स धम्मे सया मणो’’ jenun man sadA dharmamAn chhe tene devo paN name chhe. evA kathanAnusAr (mAne chhe.) kone paN? ‘मातङ्गदेहजम् अपि’ १. धम्मो मंगलमुद्दिट्ठं अहिंसा संयमो तवो ।
Page 79 of 315
PDF/HTML Page 103 of 339
single page version
‘सम्यग्दर्शनसम्पन्नं’ सम्यग्दर्शनेन सम्पन्नं युक्तं । अतएव ‘भस्मगूढाङ्गारान्तरौजसं’ भस्मना गूढः प्रच्छादितः स चासावङ्गारश्च तस्य अन्तरं मध्यं तत्रैव ओजः प्रकाशो निर्मलता यस्य ।।२८।।
एकस्य धर्मस्य विविधं फलं प्रकाश्येदानीमुभयोर्धर्माधर्मयोर्यथाक्रमं फलं दर्शयन्नाह —
‘श्वापि’ कुक्करोऽपि ‘देवो’ जायते । ‘देवोऽपि’ देवः ‘श्वा’ जायते । कस्मात् ? chAnDAlane paN. kevA (chAnDAlane)? ‘सम्यग्दर्शनसंपन्नम्’ samyagdarshanathI yukta evA, tethI ja ‘भस्मगूढांगारान्तरौजसम्’ je bhasmathI DhankAyelA angArAnI mAphak andaramAn prakAshavALo arthAt nirmaLatAvALo chhe evA.
bhAvArtha : — ahIn upamA – upamey bhAvathI kathan chhe. bhasmasamAn chAnDAlanun sharIr chhe, angAr (agni) samAn jIv chhe ane prakAsh samAn samyagdarshan chhe. bhasma, angAr ane prakAsh te upamA chhe ane sharIr, jIv ane samyagdarshan – te upamey chhe. bhasmathI AchchhAdit agninA tej samAn samyagdarshanayukta chAnDAlanA dehadhArI jIvane paN ‘dev’ kahe chhe; kem ke tene sAchA samyagdarshanarUp divyashakti pragaT thaI chhe. 28.
(atyAr sudhI samyagdraShTinA) ek dharmanun (shubh bhAvanun) vividh phaL prakAshIne have dharma ane adharma bannenun yathAkrame phaL darshAvatAn kahe chhe —
anvayArtha : — [धर्मकिल्विषात् ] dharmathI ane pApathI (anukrame) [श्वापि ] kUtaro paN [देवः ] dev ane [देवः ] dev paN [श्वा ] kUtaro [जायते ] thAy chhe; [नाम ] kharekhar [धर्मात् ] dharmathI [शरीरिणाम् ] prANIone – sansArI jIvone, [कापि अन्या ] koIk advitIy [सम्पद् ] sampatti [भवेत् ] prApta thAy chhe.
TIkA : — ‘श्वापि’ kUtaro paN ‘देवः’ dev ‘जायते’ thAy chhe. ‘देवोऽपि’ dev paN
Page 80 of 315
PDF/HTML Page 104 of 339
single page version
‘धर्मकिल्विषात्’ धर्ममाहात्म्यात् खलु श्वापि देवो भवति । किल्विषात् पापोदयात् पुनर्देवोऽपि श्वा भवति यत एवं, ततः ‘कापि’ वाचामगोचरा । ‘नाम’ स्फु टं । ‘अन्या’ अपूर्वाऽद्वितीया । ‘सम्पद्’ विभूतिविशेषो । ‘भवेत्’ । कस्मात् ? धर्मात् । केषां ? ‘शरीरिणां’ संसारिणां । यत एवं, ततो धर्म एव प्रेक्षावतानुष्ठातव्यः ।।२९।।
तथानुतिष्ठता दर्शनम्लानता मूलतोऽपि न कर्तव्येत्याह — ‘श्वा’ kUtaro ‘जायते’ thAy chhe. shA kAraNe? ‘धर्मकिल्विषात्’ dharmanA mAhAtmyathI kharekhar kUtaro paN dev thAy chhe ane किल्विषात् pApanA udayathI dev paN kUtaro thAy chhe. e pramANe chhe tethI, ‘कापि’ koI (vachan agochar) ‘नाम’ kharekhar ‘अन्या’ apUrva – advitIy ‘सम्पद्’ vibhUti visheSh prApta thAy chhe. shAthI? ‘धर्मात्’ dharmathI. kone? ‘शरीरिणां’ sansArIone. em chhe tethI Atmahit ichchhanAre nishchay dharmanun anuShThAn karavun.
bhAvArtha : — samyagdraShTi jIvane anshe shuddhatA hoy chhe, tenAthI samvar – nirjarA thAy chhe ane sahachararUpe jeTalI ashuddhatA chhe, tenAthI Asrav – bandh thAy chhe.
samyagdraShTi to shubhabhAv ane tenA phaLamAn rAchato nathI paN teno abhAv karI, shuddhabhAvamAn ramavAnI jhankhanA ja kare chhe.
mithyAdraShTino shubhabhAv uttarottar adhogatinun kAraN chhe, kAraN ke shubhabhAv ane tenA phaLamAn te eTalo badho rachyopachyo – Asakta rahe chhe ke tene tIvra pApabandh avashya thAy chhe. jenA phaLasvarUp tene nIch gati ja prApta thAy chhe.
samyagdraShTine shubhabhAv Ave chhe, paN teno tene Adar nathI; temAn tenI heyabuddhi chhe. tene potAnA chAritramAn ek kalank samAn gaNe chhe. ashubhavanchanArthe heyabuddhie Avo shubhabhAv samyagdraShTine tenI sAdhakadashAmAn Ave chhe ane tenAthI alpabandh paN thAy chhe, parantu mithyAdraShTine jevo tIvrabandh thAy chhe tevo bandh gnAnIne thato nathI. 29.
samyagdarshananun pAlan karanAr jIve prArambhathI ja samyagdarshanamAn malinatA lAvavI joIe nahi te kahe chhe —
Page 81 of 315
PDF/HTML Page 105 of 339
single page version
‘शुद्धदृष्टयो’ निर्मलसम्यक्त्वाः न कुर्युः । कं ? ‘प्रणामं’ उत्तमाङ्गेनोपनतिं । ‘विनयं चैव’ करमुकुलप्रशंसादिलक्षणं । केषां ? कुदेवागमलिंगिनां । कस्मादपि ? ‘भयाशास्नेह- लोभाच्च’ भयं राजादिजनितं, आशा च भाविनोऽर्थस्य प्राप्त्याकांक्षा, स्नेहश्च मित्रानुरागः, लोभश्च वर्तमानकालेऽर्थप्राप्तिगृद्धिः, भयाशास्नेहलोभं तस्मादपि । च शब्दोऽप्यर्थः ।।३०।।
anvayArtha : — [शुद्धदृष्टयः ] shuddha samyagdraShTi jIvoe, [भयाशास्नेहलोभात् च ] bhay, AshA, sneh ane lobhathI paN [कुदेवागमलिंगिनाम् ] kudev, kushAstra ane kulingIone (kuguruone) [प्रणामं विनयं चैव ] praNAm ane temano vinay paN [न कुर्युः ] na karavAn joIe.
TIkA : — ‘शुद्धदृष्टयः’ nirmaL samyagdraShTi jIvoe ‘भयाशास्नेहलोभात् च’ rAjAdi janit bhayathI, bhAvi arthanI prAptinI AkAnkShAthI, mitra pratyenA anurAgarUp snehathI ane vartamAnakALamAn arthaprAptinI gRuddhithI (ati lAlasAthI) — bhay, AshA, sneh ane lobhathI paN ‘कुदेवागमलिंगिनाम्’ kudev, kushAstra ane kugurune ‘प्रणामं’ uttam angathI – mastakathI namaskAr ‘विनयं चैव’ ane hastAnjali, prashansAdirUp (hAth joDIne namaskAr karavArUp, prashansAdinAn vachanA kahevArUp) temano vinay ‘न कुर्युः’ karavAn joIe nahi. ahIn ‘च’ shabda ‘अपि’nA arthamAn chhe.
bhAvArtha : — shuddha (nirmaL), pachIs doSh rahit, samyagdraShTi jIve rAjAdinA bhayanA kAraNe, koI Arthik AshAnA kAraNe, mitrAdi pratyenA snehane kAraNe, yA paisAnA ati lobhanA kAraNe paN kudev, kushAstra ane kulingIone (khoTA veshadhArI guruone) praNAm karavA joIe nahi; temano vinay – satkAr karavo joIe nahi.
mokShapAhuD gAthA 92mAn kahyun chhe ke —
Page 82 of 315
PDF/HTML Page 106 of 339
single page version
‘‘je koI lajjA, bhay ane moTAIthI paN kutsik dev – dharma – lingane vandan kare chhe, te mithyAdraShTi chhe.’’1
‘‘.....mATe je mithyAtvano tyAg karavA ichchhe chhe, te prathamathI ja kudev – kudharma ane kuguruno tyAgI thAy. samyaktvanA pachIs maLadoShonA tyAgamAn paN mUDhadraShTi vA chha anAyatanamAn paN teno ja tyAg karAvyo chhe. mATe teno avashya tyAg karavo.’’
‘‘vaLI kudevAdinA sevanathI je mithyAtvabhAv thAy chhe, te hinsAdi pApothI paN mahAn pAp chhe, kAraN ke enA phaLamAn nigod – narakAdi paryAy prApta thAy chhe. tyAn anant kAL sudhI mahA sankaT pAme chhe tathA samyaggnAnanI prApti paN mahAdurlabh thaI jAy chhe.’’
‘‘mATe he bhavya! kinchit mAtra lobh vA bhayathI paN e kudevAdinun sevan na kar, kAraN ke tenAthI anant kAL sudhI mahA dukh sahan karavun paDe chhe, mATe evo mithyAtvabhAv karavo yogya nathI. jain dharmamAn to evI AmnAy chhe ke pahelAn moTun pAp chhoDAvI, pachhI nAnun pAp chhoDAvavAmAn Ave chhe. tethI te mithyAtvane sAt vyasanAdithI paN mahAn pAp jANI pahelAn chhoDAvyun chhe.’’
‘‘mATe je pApanA phaLathI Darato hoy tathA potAnA AtmAne dukh – samudramAn DubADavA na ichchhato hoy, te jIv A mithyAtva pApane avashya chhoDo. nindA – prashansAdinA vichArathI shithil thavun yogya nathI.’’2
prashna — koI tattvashraddhAnIne e kuguru – sevanathI kevI rIte mithyAtva thayun?
uttara — jem shIlavatI strI potAnA bhartAranI mAphak parapuruShanI sAthe ramaNakriyA sarvathA kare nahi, tem tattvashraddhAnI puruSh sugurunI mAphak kugurune namaskArAdi kriyA sarvathA kare nahi, kAraN ke te jIvAdi tattvono shraddhAnI thayo chhe, tethI tyAn rAgAdino niShedh karavAnI shraddhA kare chhe. vItarAgabhAvane shreShTha mAne chhe; tethI jenAmAn vItarAgatA hoy evA gurune ja uttam jANI namaskArAdi kare chhe paN jenAmAn १.कुच्छियदेवं धम्मं कुच्छियलिंगं य वंदए जोदु ।
लज्जाभयगारवदो, मिच्छादिट्ठी हवे सो हु ।।९२।। 2. mokShamArga prakAshak gujarAtI AvRutti pRuShTha 191, adhyAy 6.
Page 83 of 315
PDF/HTML Page 107 of 339
single page version
ननु मोक्षमार्गस्य रत्नत्रयरूपत्वात् कस्माद्दर्शनस्यैव प्रथमतः स्वरूपाभिधानं कृतमित्याह —
rAgAdik hoy tene niShedhya jANI namaskAr kadI paN kare nahi.’’1
bhAvArtha : — mithyAtva te mUL pAp chhe. mithyAtvanA prabhAvathI bIjA svarga sudhInA devo ekendriyamAn Upaje chhe. anantAnantakAL tras – sthAvaromAn paribhramaN karatA phare chhe.
bAramA svarga sudhInA devo paN mithyAtvanA prabhAvathI panchendriy tiryanchomAn Upaje chhe.
mATe mithyAtvabhAv mahA anarthakArI jANI, samyaktvamAn ja yatna karavo yogya chhe.
gAthA 28 samyagdarshananA mAhAtmyanI chhe, tenA anusandhAnamAn gAthA 9 samyagdraShTinA shubhabhAvanI chhe ane tyAr pachhInI gAthA 30 thI 41 sudhInI badhI gAthAo samyagdarshanano mahimA batAve chhe. samyagdraShTine tenI bhUmikA pramANe shuddhi sAthe ashuddhi hoy chhe ane te ashuddhimAn shubhabhAvanI mukhyatA hoy chhe. 30.
mokShamArga to ratnatrayasvarUp chhe, to pachhI sauthI pratham samyagdarshananA ja svarUpanun kathan kem karyun te kahe chhe —
anvayArtha : — [दर्शनम् ] samyagdarshan [ज्ञानचारित्रात् ] gnAn ane chAritra karatAn [साधिमानम् उपाश्नुते ] adhik chhe, (uttam chhe, utkRuShTa chhe) [ततः ] tethI [दर्शनम् ] samyagdarshan [मोक्षमार्गे ] mokShamArgamAn [कर्णधारम् ] karNadhAr (khevaTiyo) [प्रचक्षते ] kahevAy chhe. 1. mokShamArga prakAshak gujarAtI AvRutti pRuShTha 198, adhyAy 6.
Page 84 of 315
PDF/HTML Page 108 of 339
single page version
‘दर्शनं’ कर्तु ‘उपाश्नुते’ प्राप्नोति । कं ? ‘साधिमानं’ साधुत्वमुत्कृष्टत्वं वा । कस्मात् ? ज्ञानचारित्रात् । यतश्च साधिमानं तस्माद्दर्शनमुपाश्नुते । ‘तत्’ तस्मात् । ‘मोक्षमार्गे’ रत्नत्रयात्मके ‘दर्शनं कर्णधारं’ प्रधानं प्रचक्षते । यथैव हि कर्णधारस्य नौखेवटकस्य कैवर्तकस्याधीना समुद्रपरतीरगमने नावः प्रवृत्तिः तथा संसारसमुद्रपर्यंतगमने सम्यग्दर्शनकर्णधाराधीना मोक्षमार्गनावः प्रवृत्तिः ।।३१।।
TIkA : — ‘दर्शनं’ samyagdarshan (kartA ) ‘उपाश्नुते’ prApta chhe. kone? ‘साधिमानं’ – samIchInapaNAne – utkRuShTapaNAne. konAthI? ‘ज्ञानचारित्रात्’ — gnAn ane chAritrathI (arthAt samyagdarshan ane samyaggnAn ane samyakchAritra karatAn utkRuShTatAne prApta chhe.) ‘तत्’ – tethI ‘मोक्षमार्गे’ ratnatrayAtmak mokShamArgamAn ‘दर्शनं कर्णधारं’ samyagdarshan karNadhAr athavA pradhAn ‘प्रचक्षते’ kahevAy chhe. karNadhAr (khevaTiyA)nI naukAnI jem; arthAt jem samudramAn bIje kAnThe javAmAn naukAnI (nAvanI) pravRutti tenA chalAvanAr khevaTiyAne AdhIn chhe, tem sansAr - samudrane pAr karavAmAn mokShamArgarUp nAvanI pravRutti samyagdarshanarUp karNadhArane (khevaTiyAne) AdhIn chhe.
bhAvArtha : — jem nAvanI pravRutti tenA chalAvanAr khevaTiyAne AdhIn chhe, arthAt nAvane samudranA anya taTe laI javAmAn khevaTiyo ja mukhya chhe, tem sansAr - samudrane pAr karavAmAn mokShamArgarUpI naukAnI (nAvanI) pravRutti samyagdarshanarUpI khevaTiyAne AdhIn hoy chhe. tethI mokShamArgamAn samyagdarshan ja mukhya (utkRuShTa) chhe, arthAt gnAn ane chAritrathI samyaktvanI uttamatA chhe.
pt.. dolatarAmajIe ‘chhaDhALA’mAn kahyun chhe ke —
‘‘samyagdarshan ja mokSha - mahelanI pratham sIDI chhe. te vinA gnAn ane chAritra mithyA hoy chhe. te samyak (sAchAn) manAtAn nathI, mATe he bhavya! pavitra samyagdarshanane dhAraN karo.’’
vaLI kahyun chhe ke —
Page 85 of 315
PDF/HTML Page 109 of 339
single page version
traN lok, traN kALamAn samyagdarshan jevI sukhakArI bIjI koI vastu nathI; te sarva dharmonun mUL chhe. enA vinA dharmanA nAme thatI badhI kriyA dukhakArI chhe.
prastut shlok 31 darshAve chhe ke shrAvakane pAnchamA guNasthAnake anshe nishchay mokShamArga hoy chhe, kem ke tene jaghanya ratnatray mokShamArga na hoy to tene samyagdarshan – gnAn – chAritra hoI shake nahi.
vaLI te traNemAn samyagdarshananI utkRuShTatA batAvavA mATe AchArye mUL shlokamAn ‘साधिमान’ ane ‘कर्णधार’ shabdo vAparyA chhe ane TIkAkAre tene mATe ‘utkRuShTa’ ane ‘pradhAn’ shabdono upayog karyo chhe.
bhagavAn kundakundAchArye paN shrI pravachanasAr gAthA 6mAn samyagdarshanane mokShamArgamAn ‘pradhAn’ kahyun chhe.
pradhAn kahevAnun kAraN e chhe ke sansArasamudrane pAr karavA mATe samyagdarshanarUpI karNadhArane AdhIn mokShamArgarUpI naukAnI (nAvanI) pravRutti thaI shake chhe. tethI samyagdarshanarUpI karNadhAr vinA mokShamArgarUpI naukA kem chAlI shake? na ja chAlI shake.
vaLI shrAvakane potAne samyagdarshan thayun chhe evI jAN na hoy to te mokShamArgI kevI rIte hoI shake? mATe siddha thayun ke samyagdarshananI jAN shrAvakane avashya hoy ja chhe.
karaNAnuyoganA shAstramAn paN kahyun chhe ke samyagdarshan vinA sAcho sanyam hoI shake nahi. shrI dhaval pustak 1, pRuShTha 144, shlok 4nI TIkAmAn lakhyun chhe ke —
‘‘sanyaman karavAne sanyam kahe chhe. sanyamanun A prakAranun lakShaN karavAthI dravya – yam arthAt bhAvachAritrashUnya dravyachAritra, sanyam hoI shakato nathI. kAraN ke sanyam shabdamAn grahaN karavAmAn AvelA ‘san’ shabdathI tenun nirAkaraN karI dIdhun chhe.’’
‘‘pRuShTha 369mAn paN abhedanI apekShAe paryAyanun paryAyIrUpathI kathan karyun chhe. ‘सम्’ upasarga samyak arthano vAchI chhe, tethI samyagdarshan ane samyaggnAnapUrvak ‘यताः’ arthAt jeo bahirang ane antarang AsravothI virat chhe temane sanyat kahe chhe.’’
vaLI dhaval pustak 13 pRuShTha 288mAn shankA – samAdhAn dvArA kahyun chhe ke —
shankA — chAritrathI shrutagnAnanI pradhAnatA kayA kAraNathI chhe?
Page 86 of 315
PDF/HTML Page 110 of 339
single page version
ननु चास्योत्कृष्टत्वे सिद्धे कर्णधारत्वं सिद्धयति तच्च कुतः सिद्धमित्याह —
‘सम्यक्त्वेऽसति’ अविद्यमाने । ‘न सन्ति’ । के ते ? संभूतिस्थितिवृद्धिफलोदयाः । कस्य ? विद्यावृत्तस्य । अयमर्थः — विद्याया मतिज्ञानादिरूपायाः वृत्तस्य च सामायिकादिचारित्रस्य या संभूतिः प्रादुर्भावः, स्थितिर्यथावत्पदार्थपरिच्छेदकत्वेन कर्मनिर्जरादि-
samAdhAna — kAraN ke shrutagnAn vinA chAritranI utpatti hotI nathI, tethI chAritranI apekShAe shrutagnAnanI pradhAnatA chhe.
AthI spaShTa chhe ke jem samyagdarshan – gnAn – chAritramAn samyagdarshananI pradhAnatA chhe, tem chAritrathI shrutagnAnanI pradhAnatA chhe. 31.
tenun (samyagdarshananun) utkRuShTapaNun siddha thatAn tenun karNadhArapaNun (khevaTiyApaNun) siddha thAy chhe, to te (utkRuShTatA) kevI rIte siddha chhe te kahe chhe —
anvayArtha : — [बीजाभावे ] bIj vinA [तरोः ] vRukShanI [संभूतिस्थिति- वृद्धिफलोदयाः इव ] utpatti, sthiti, vRuddhi ane phalotpatti jem [न सन्ति ] hotAn nathI tem, [सम्यक्त्वे असति ] samyaktva vinA [विद्यावृत्तस्य ] samyaggnAn ane samyakchAritranI (utpatti, sthiti, vRuddhi ane phalotpatti) [न सन्ति ] hoI shakatI nathI.1.
TIkA : — ‘सम्यक्त्वे असति’ samyaktva vinA ‘न सन्ति’ hotAn nathI. shun te? ‘संभूतिस्थितिवृद्धिफलोदयाः’ utpatti, sthiti, vRuddhi ane phaLanI utpatti. konI? ‘विद्यावृत्तस्य’ vidyA (gnAn) ane chAritranI. teno artha A chhe – matignAnAdirUp vidyAnI (gnAnanI) ane chAritranI arthAt sAmAyikAdi chAritranI je utpatti (prAdurbhAv), sthiti arthAt yathArthapaNe padArthanA parichchhedakapaNAthI ane karmanirjarAnA hetupaNAthI avasthAn – Takavun 1. juo darshanapAhuD gAthA 10 ane 11.
Page 87 of 315
PDF/HTML Page 111 of 339
single page version
हेतुत्वेन चावस्थानं, वृद्धिरुत्पन्नस्य परतर उत्कर्षः फलोदयो देवादिपूजायाः स्वर्गापवर्गादेश्च फलस्योत्पत्तिः । कस्याभावे कस्येव ते न स्युरित्याह — बीजाभावे तरोरिव बीजस्य मूलकारणस्याभावे यथा तरोस्ते न सन्ति तथा सम्यक्त्वस्यापि मूलकारण- te, vRuddhi arthAt utpanna thayelAno adhikatar utkarSha, phaLanI utpatti arthAt devAdinI pUjA dvArA svarga – mokShAdirUp phaLanI utpatti, konA abhAvamAn, konI jem te na hoI shake? te kahe chhe.
‘बीजाभावे तरोरिव’ bIjanA – mULakAraNanA abhAvamAn jem vRukShanAn te (utpatti, sthiti, vRuddhi ane phaloday) hotAn nathI, tem mUL kAraNabhUt samyaktvanA abhAvamAn paN samyaggnAn ane samyakchAritranAn te (utpatti, sthiti, vRuddhi ane phaLanI prApti) hotAn nathI.
bhAvArtha : — jem mULakAraN bIj vinA vRukShanI utpatti, sthiti, vRuddhi ane phalotpatti hotI nathI, tem mokShamArgamAn mULakAraN samyagdarshan vinA samyaggnAn ane samyakchAritranI utpatti, sthiti (arthAt padArthanun yathArtha gnAn ane karmanirjarA Adinun kAraNapaNun ), vRuddhi ane phalotpatti (arthAt devonI pUjyatAthI svarga – mokShAdinI prApti) hoI shakatAn nathI. samyagdarshanathI ja gnAn ane chAritra samyakpaNAne pAme chhe, tethI te traNemAn samyagdarshan ja utkRuShTa chhe, sauthI uttam chhe.
mokShamArgamAn samyagdarshananI pradhAnatA sambandhI shrI amRutachandrAchArye ‘shrI puruShArthasiddhi - upAy’mAn kahyun chhe ke —
‘‘e traNemAn (samyagdarshan – gnAn – chAritramAn) pratham saghaLA prayatnathI samyagdarshanano sArI rIte Ashray karavo joIe (teno angIkAr karavo joIe), kAraN ke te hotAn ja gnAn samyaggnAn ane chAritra samyakchAritra thAy chhe.’’1
‘‘samyaktva vinA agiyAr ang sudhI bhaNe topaN te agnAn nAm pAme. vaLI mahAvratAdikanun sAdhan karI, antim graiveyak sudhInA bandhayogya vishuddha pariNAm kare topaN asanyam nAm pAme. paN samyaktva sahit je kaIpaN jANapaNun hoy te badhun samyaggnAn १. तत्रादौ सम्यक्त्वं समुपाश्रयणीयमखिलयत्नेन ।
Page 88 of 315
PDF/HTML Page 112 of 339
single page version
भूतस्याभावे विद्यावृत्तस्यापि ते न सन्तीति ।।३२।। nAm pAme ane jo thoDA paN tyAgarUp pravarte to samyakchAritra nAm pAme. jem ank sahit shUnya hoy to pramANamAn Ave (sankhyAnI gaNatarImAn Ave), ek vinA shUnya shUnya ja rahe; tem samyaktva vinA gnAn ane chAritra vyartha ja chhe. mATe pahelAn samyaktva angIkAr karI, pachhI bIjun sAdhan karavun.’’1
vaLI shrI guNabhadrAchArye ‘AtmAnushAsan’mAn kahyun chhe ke —
‘‘(samyaktva vinA) sham (kaShAyanI mandatA), bodh (gnAn), vRutta (ter prakAranun durdhar chAritra) ane tap (ghor tap) — e puruShane pAShANanI jem bhArarUp chhe, parantu te ja (shamAdi) samyaktva sahit hoy to mahAmaNi (chintAmaNi)nI jem pUjyatAne prApta thAy chhe.’’
‘‘samyaktvasahit alpa shamabhAv, alpa gnAn, alpa chAritra ane alpa tapabhAvathI jIv kalpavAsI indrAdikomAn UpajI janma – maraN rahit paramAtmapadane pAme chhe (prApta kare chhe). ane samyaktva vinA bahu shamabhAv, agiyAr ang sudhInun bahu gnAn, bahu ujjvaL chAritra ane ghor tapakriyA — jo kaShAyanI mandatA hoy to – bhavanavAsI, vyantar, jyotiShI tathA alpa RIddhidhArI kalpavAsI devamAn UpajI pharIthI chaturgatirUp sansAramAn paribhramaN kare chhe. tethI samyaktva sahit ja sham, gnAn, chAritra ane tap jIvane AtmakalyANarUp chhe.’’2
दंसणमूलो धम्मो – samyagdarshan e dharmanun mUL chhe. (darshanapAhuD gAthA – 2) ane चारित्रं खलु धम्मो – samyakchAritra e kharekhar dharma chhe. (pravachanasAr gAthA – 7) samyagdarshanarUpI mUL vinA samyakchAritrarUpI vRukSha phAlIphaLI shake ja nahi, kAraN ke मूलं नास्ति कुतः शाखा – mUL ja na hoy to thaD, shAkhA vagere kyAthi hoy? na ja hoy.
‘‘je darshanathI bhraShTa chhe te bhraShTa chhe, darshanathI bhraShTa thayelAne nirvANanI prApti thatI nathI. je chAritrathI bhraShTa chhe te siddhine prApta kare chhe, parantu je darshanathI bhraShTa thayelo chhe 1. shrI puruShArthasiddhi – upAy gujarAtI anuvAd shlok 21no bhAvArtha.
२. शमबोधवृत्ततपस पाषाणस्यैव गौरवं पुंसः ।
Page 89 of 315
PDF/HTML Page 113 of 339
single page version
यतश्च सम्यग्दर्शनसम्पन्नो गृहस्थोऽपि तदसम्पन्नान्मुनेरुत्कृष्टतरस्ततोऽपि सम्यग्दर्शनमेवोत्कृष्टमित्याह — te siddhi prApta karI shakato nathI.’’1
jo vRukShanAn mULano nAsh karavAmAn Ave to vRukShanAn thaD, DALAn, pAndaDAn vagere thoDA samay pachhI sUkAIne nAsh pAme chhe, tem samyagdarshananA abhAvamAn sanyam pALavA chhatAn te niShphaL jAy chhe.2 paN mULane surakShit rAkhI thaD, DALAn vagere kApI nAkhavAmAn Ave to te vRukSha pharIthI vRuddhi pAmI pallavit Adi thAy chhe, tem jo samyagdarshanarUpI mUL surakShit hoy to chAritrathI bhraShTa thayelo puruSh pharIthI chAritra grahaN karI siddhi prApta kare chhe.
samyagdarshan utkRuShTa ane karNadhAr hovAthI te pratham dhAraN karavun joIe. te chothA guNasthAne prApta thAy chhe ane shrAvakanun chAritra pAnchamA guNasthAne dhAraN karI shakAy chhe, tethI pAnchamA guNasthAn yogya chAritra – kriyA pahelI ane samyagdarshan bhaviShyamAn prApta thAy tevI samajaN ane mAnyatA jainatattvathI viruddha chhe.
‘‘......koI jIv evun mAne chhe ke – jANavAmAn shun chhe, k kkarIshun to phaL prApta thashe. evun vichArIne teo vrat – tapAdi kriyAnA ja udyamI rahe chhe, paN tattvagnAnano upAy karatA nathI. have tattvagnAn vinA mahAvratAdikanun AcharaN paN mithyAchAritra nAm ja pAme chhe tathA tattvagnAn thatAn kAI paN vratAdik na hoy topaN te asanyat samyagdraShTi nAm pAme chhe, mATe pahelAn tattvagnAnano upAy karavo, pachhI kaShAy ghaTADavA arthe bAhya sAdhan karavAn.’’
shrI yogendradev kRut shrAvakAchAramAn kahyun chhe ke —
artha — he jIv! A samyagdarshan bhUmi vinA vratarUp vRukSha na thAy, mATe samyagdarshan pratham prApta karavun joIe.3 32.
kAraN ke samyagdarshanayukta gRuhastha paN tenAthI (samyagdarshanathI) asampannarahit munithI utkRuShTa chhe, te kAraNathI paN samyagdarshan ja utkRuShTa chhe em kahe chhe — १. दंसण भट्टा भट्टा दंसण भट्टस्स णत्थि णिव्वाणं ।
2. juo चारित्रपाहुड gAthA 10. 3. mokShamArga prakAshak gujarAtI AvRutti, pRuShTha 242, adhyAy 7.
Page 90 of 315
PDF/HTML Page 114 of 339
single page version
‘निर्मोहो’ दर्शनप्रतिबन्धकमोहनीयकर्मरहितः सद्दर्शनपरिणत इत्यर्थः इत्थंभूतो गृहस्थ मोक्षमार्गस्थो भवति । ‘अनगारो’ यतिः । पुनः ‘नैव’ मोक्षमार्गस्थो भवति । किंविशिष्टः ? ‘मोहवान्’ दर्शनमोहोपेतः । मिथ्यात्वपरिणत इत्यर्थः । यत एवं ततो गृही गृहस्थो । यो निर्मोहः स ‘श्रेयान्’ उत्कृष्टः । कस्मात् ? मुनेः । कथंभूतान् ? ‘मोहिनो’ दर्शनमोह- युक्तात् ।।३३।।
samyagdarshananI utkRuShTatAnun udAharaN sahit bIjun kAraN.
anvayArtha : — [ निर्मोह ] darshanamoh rahit (samyagdraShTi) [गृहस्थः ] gRuhastha [मोक्षमार्गस्थः ] mokShamArgamAn sthit chhe, kintu [मोहवान् ] darshanamohasahit (mithyAdraShTi dravyalingI) [अनगारः ] muni [मोक्षमार्गस्थः ] mokShamArgamAn sthit [न एव ] nathI ja. tethI [मोहितः ] mithyAtvI (dravyalingI) [मुनेः ] muni karatAn [निर्मोहः ] mithyAtvarahit (samyagdraShTi) [गृही ] gRuhastha [श्रेयान् ] shreShTha chhe.
TIkA : — ‘निर्मोहो’ darshananA (samyagdarshananA) pratibandhak mohanIy karmathI rahit, samyagdarshanarUp pariNat evo gRuhastha mokShamArgamAn sthit chhe, parantu ‘अनगारो’ yati (muni) paN ‘नैव’ mokShamArgamAn sthit nathI ja. kevo muni? ‘मोहवान्’ darshanamoh yukta – mithyAtvarUp pariNat evo. tethI je gRuhastha nirmoh (darshanamoharahit) chhe te ‘श्रेयान्’ utkRuShTa chhe. konAthI? munithI. kevA (munithI)? ‘मोहिनो’ darshanamoh sahit (munithI).
bhAvArtha : — darshanamoh vinAno – arthAt samyaktva sahit gRuhastha to mokShamArgamAn chhe, mokSha taraph jaI rahyo chhe, paN mohavAn (mithyAdraShTi) aNagAr (muni) mokShamArgI nathI, te to sansAranA mArge jaI rahyo chhe.
jene moh arthAt mithyAtva nathI evo asanyat samyagdraShTi mokShamArgI chhe, kAraN ke sAt – ATh dev – manuShyanA bhav grahaN karI niyamathI te mokSha jashe, paN munivratadhArI mithyAdraShTi sAdhu thayo chhe topaN marIne bhavanatrayAdikamAn UpajI sansAramAn ja paribhramaN karashe.
Page 91 of 315
PDF/HTML Page 115 of 339
single page version
shrAvak gRuhastha pancham guNasthAnavartI chhe ane samyagdarshan rahit muni mithyAdraShTi hovAthI pratham guNasthAnavartI chhe. mithyAdraShTi munithI samyagdraShTi gRuhastha shreShTha chhe. — e kAraNathI paN samyagdarshan sarvotkRuShTa chhe.
shrI kundakundAchArye darshanapAhuDamAn kahyun chhe ke —
je samyagdarshanathI bhraShTa chhe te bhraShTa chhe, kAraN ke te sansAramAn paribhramaN karyA ja kare chhe, anantakALe paN nirvANane pAmato nathI; parantu je samyagdarshan yukta chhe paN chAritrathI bhraShTa thayo chhe, te dev – manuShyanA thoDAk bhav karI niyamathI nirvAN pAme chhe.
‘‘asanyat – deshasanyat samyagdraShTine kaShAyonI pravRutti to chhe, parantu shraddhAnamAn tene koI paN kaShAy karavAno abhiprAy nathI ane dravyalingIne shubh kaShAy karavAno abhiprAy hoy chhe, shraddhAnamAn tene bhalo jANe chhe, mATe shraddhAn apekShAe asanyat samyagdraShTithI paN tene adhik kaShAy chhe.
‘‘vaLI dravyalingIne yogonI pravRutti shubharUp ghaNI hoy chhe ane aghAti karmomAn puNya-pAp bandhano bhed shubh-ashubh yogone anusAre chhe, mATe te antim graiveyak sudhI pahonche chhe. paN e kAI kAryakArI nathI, kAraN ke aghAti karma kAI AtmaguNanAn ghAtak nathI. tenA udayathI UnchA-nIchA pad pAme to tethI shun thayun? e to bAhya sanyogo mAtra sansAradashAnA svAng chhe ane pote to AtmA chhe, mATe AtmaguNanA ghAtak je ghAtikarma chhe tenun hInapaNun kAryakArI chhe. have ghAtikarmono bandh bAhya pravRutti anusAr nathI paN antarang kaShAy anusAr chhe, tethI ja dravyalingInI apekShAe asanyat vA deshasanyat samyagdraShTine ghatikarmono bandh thoDo hoy chhe. dravyalingIne to sarva ghAtiyAn karmono bandh ghaNI sthiti-anubhAg sahit hoy chhe, tyAre asanyat – deshasanyat samyagdraShTine mithyAtva ane anantAnubandhI Adi karmono bandh to chhe ja nahi, tathA bAkInI prakRitiono bandh hoy chhe paN te alpasthiti-anubhAg sahit hoy chhe.
‘‘dravyalingIne guNashreNi nirjarA kadI paN thatI nathI, tyAre samyagdraShTine koI veLA thAy chhe tathA desh-sakaL sanyam thatAn nirantar thAy chhe, mATe mokShamArgI thayo chhe. eTalA mATe dravyalingI munine shAstramAn asanyat – deshasanyat samyagdraShTithI hIn kahyo chhe.1......’’33. 1. mokShamArga prakAshak gujarAtI AvRutti, adhyAy 7, pRuShTha 252.
Page 92 of 315
PDF/HTML Page 116 of 339
single page version
यत एवं ततः —
‘तनूभृतां’ संसारिणां । ‘सम्यक्त्वसमं’ सम्यक्त्वेन समं तुल्यं । ‘श्रेयः’ श्रेष्ठमुत्तमोपकारकं । ‘किंचित्’ १अन्यवस्तु नास्ति । यतस्तस्मिन् सति गृहस्थोऽपि यतेरप्युत्कृष्टतां प्रतिपद्यते । कदा तन्नास्ति ? ‘त्रैकाल्ये’ अतीतानागतवर्तमानकालत्रये । तस्मिन् क्व तन्नास्ति ? ‘त्रिजगत्यपि’ आस्तां तावन्नियतक्षेत्रादौ तन्नास्ति अपितु त्रिजगत्यपि त्रिभुवनेऽपि । तथा ‘अश्रेयो’ अनुपकारकं । मित्यात्वसमं किंचिदन्यन्नास्ति । यतस्तत्सद्भावे यतिरपि व्रतसंयमसम्पन्नो गृहस्थादपि तद्विपरीतादपकृष्टतां व्रजतीति ।।३४।।
tethI —
anvayArtha : — [त्रैकाल्ये ] traNe kALamAn ane [त्रिजगति ] traN lokamAn [तनूभृताम् ] dehadhArI jIvone [सम्यक्त्वसमम् ] samyaktva samAn [किंचित् ] koI [अन्यत् ] anya [श्रेयः ] shreyarUp – upakArak [न ] nathI, [च ] ane [मिथ्यात्वसमम् ] mithyAtvasamAn [किंचित् ] koI [अन्यत् ] anya [अश्रेयः ] akalyANakArak – anupakArak [न ] nathI.
TIkA : — ‘तनूभृतां’ sansArI jIvone ‘सम्यक्त्वसमं’ samyaktvasamAn ‘श्रेयः’ shreShTha – uttam upakArak ‘किंचित्’ koI anya vastu nathI, kAraN ke tenI (samyaktvanI) hayAtImAn (sadbhAvamAn) gRuhastha paN munithI utkRuShTatA prApta kare chhe. kyAre te (utkRuShTa) nathI? ‘त्रैकाल्ये’ bhUtakAL, bhaviShyakAL ane vartamAnakAL – e traNe kALamAn. te kALe te kyAn utkRuShTa nathI? ‘त्रिजगतिअपि’ niyat kShetrAdimAn te utkRuShTa nathI. e vAt to javA do, parantu traN lokamAn paN – traN bhuvanomAn paN (te utkRuShTa nathI) ane ‘अश्रेयो’ mithyAtvasamAn anupakArak koI anya nathI, kAraN ke mithyAtvanA sadbhAvamAn vrat ane sanyamathI yukta muni paN, gRuhasthI paN, darshananI viparItatAne lIdhe nIchI dashAne prApta thAy chhe. १. अन्यद्वस्तु घ० ।
Page 93 of 315
PDF/HTML Page 117 of 339
single page version
इतोऽपि सद्दर्शनमेव ज्ञानचारित्राभ्यामुत्कृष्टमित्याह —
सम्यग्दर्शनशुद्धा नारकतिर्यङ्नपुंसकस्त्रीत्वानि ।
दुष्कुलविकृताल्पायुर्दरिद्रतां च वज्रन्ति नाप्यव्रतिकाः ।।३५।।
bhAvArtha : — traN kAL ane traN lokamAn samyaktva samAn koI padArtha sansArI jIvone kalyANakArI nathI; arthAt indra, ahamindra, bhuvanendra, chakrI, nArAyaN, balabhadra ane tIrthankarAdik samasta chetan padArtho ane maNi – mantra, auShadhAdik samasta achetan padArtho samyaktva samAn upakArak nathI, kAraN ke tenA sadbhAvamAn avratI gRuhastha paN dravyalingI muni karatAn uttam gaNAy chhe. vaLI avratI samyagdraShTi dev – manuShyanA thoDAk bhav karI — arthAt svargAdikanAn sukh bhogavI, niyamathI mokSha pAme chhe; ane mithyAtva samAn koI padArtha jIvane akalyANakArI nathI, kAraN ke tenA sadbhAvamAn mahAvratadhArI dravyalingI muni paN avratI samyagdraShTi gRuhasthathI hIn manAy chhe.
vaLI dolatarAmajI kRut ‘chhaDhALA’mAn kahyun chhe ke —
सकल धरमको मूल यही इस बिन करनी दुःखकारी ।। (छहढाला ३/१६)
traN lok ane traN kALamAn samyaktva samAn anya koI sukhakArI nathI, te sarva dharmonun mUL chhe, tenA vinA sarva gnAn, vrat, kriyA – badhun vRuthA chhe ane dukhanun kAraN chhe.
tethI mokShamArgamAn samyaktvanI ja uttamatA chhe. 34. AthI paN samyagdarshan ja gnAn ane chAritrathI utkRuShTa chhe em kahe chhe —
anvayArtha : — [सम्यग्दर्शनशुद्धाः ] samyagdarshanathI shuddha (samyagdraShTi) jIvo [अव्रतिकाः ] vrat rahit hovA chhatAn paN [नारकतिर्यङ्नपुंसकस्त्रीत्वानि ] nArakapaNAne, tiryanchapaNAne, napunsakapaNAne ane strIpaNAne tathA [दुष्कुलविकृताल्पायुर्दरिद्रताम् ] nIch – kulInatAne, sharIranI beDoLatAne, alpAyutAne ane daridratAne [न व्रजन्ति ] prApta
Page 94 of 315
PDF/HTML Page 118 of 339
single page version
‘सम्यग्दर्शनशुद्धा’ सम्यग्दर्शनं शुद्धं निर्मलं येषां ते । सम्यग्दर्शनलाभात्पूर्वं बद्धायुष्कान् विहाय अन्ये ‘न व्रजन्ति’ न प्राप्नुबन्ति । कानि । ‘नारकतिर्यंङ्नपुंसक- स्त्रीत्वानि’ । त्वशब्दः प्रत्येकमभिसम्बध्यते नारकत्वं तिर्यक्त्वं नपुंसकत्वं स्त्रीत्वमिति । न केवलमेतान्येव न व्रजन्ति किन्तु ‘दुष्कुलविकृताल्पायुर्दरिद्रतां च’ । अत्रापि ताशब्दः प्रत्येकमभिसम्बध्यते ये निर्मलसम्यक्त्वाः ते न भवान्तरे दुष्कुलतां दुष्कुले उत्पत्तिं विकृततां काणकुंठादिरूपविकारं अल्पायुष्कतामन्तर्मुहूर्ताद्यायुष्कोत्पत्तिं, दरिद्रतां दारिद्रयोपेतकुलोत्पत्तिं । कथंभूता अपि एतत्सर्वं न व्रजन्ति । ‘अव्रतिका अपि’ अणुव्रतरहिता अपि । karatA nathI. (arthAt samyagdraShTi jIvo vratarahit hovA chhatAn nArakI, tiryanch, napunsak ane strImAn UpajatA nathI, nIch kuLamAn janmatA nathI tathA temane sharIranI vikalAngatA, alpAyutA ane daridratA prApta thatI nathI.)
TIkA : — ‘सम्यग्दर्शनशुद्धाः’ jemanun samyagdarshan shuddha arthAt nirmaL chhe te (jIvo) arthAt samyagdarshananI prApti pahelAn jemanAn Ayuno bandh thaI gayo hoy te sivAyanA bIjA (jIvo) ‘न व्रजन्ति’ prApta karatA nathI. shun (prApta karatA nathI?) ‘नारकतिर्यङ्नपुंसकस्त्रीत्वानि’ – ‘त्व’ shabdano sambandh pratyek sAthe chhe – jem ke ‘नारकत्वं’ – nArakapaNun, ‘तिर्यंक्त्वं’ – tiryanchapaNun, ‘नपुंसकत्वं’ – napunsakapaNun ane ‘स्त्रीत्वं’ – strIpaNun e (sarvane prApta karatA nathI). phakta temane ja prApta karatA nathI, eTalun ja nahi, parantu ‘दुष्कुल विकृताल्पायुर्दरिद्रतां च’ – ahIn paN ‘ता’ shabdano pratyek sAthe sambandh chhe. je shuddha – nirmaL samyagdraShTi jIvo chhe teo bIjA bhavamAn ‘दुष्कुलतां’ kharAb kuLamAn – nIch kuLamAn janmavun, ‘विकृततां’ kANA – kubaDA Adi kurUpane pAmavun, ‘अल्पायुष्यतां’ alpa AyuShyanun – antarmuhUrta Adi AyuShyanun – pAmavun, ‘दरिद्रतां’ garIb kuLamAn janmavun – e sarvane paN prApta karatA nathI – nIch kuLamAn janmatA nathI, kubaDAn Adi kurUpane pAmatAn nathI, alpa AyuShyane pAmatAn nathI ane garIb kuLamAn janmatA nathI.) kevA hovA chhatAn te sarvane prApta karatA nathI? ‘अव्रतिका अपि’ aNuvrat rahit hovA chhatAn te prApta karatA nathI.
bhAvArtha : — samyagdraShTi maryA pachhI nArakI, tiryanch, napunsak, strI, nIch kuLavAn, vikalAngI, alpa AyuShI ane daridra — e ATh rUp thato nathI; parantu samyagdarshananI prApti pahelAn jo koI AgaLanI gatinA Ayuno bandh thaI jAy (A AyubandhanI pUrve ja samyaktva chhUTI jAy) to temAn paN utpanna thaI shake chhe, kintu samyaktvanA prabhAvathI
Page 95 of 315
PDF/HTML Page 119 of 339
single page version
tyAn paN eTalI visheShatA thaI jAy chhe, ke sAtamA narakano Ayubandh karyo hoy to te pratham nArakano nArakI thAy, ekendriy nigodano Ayubandh karyo hoy to te uttam bhogabhUmimAn panchendriy tiryanch thAy, labdhyaparyAptak manuShyano Ayubandh karyo hoy to te uttam bhogabhUmino manuShya thAy, vyantarAdik nIch devono Ayubandh karyo hoy to te kalpavAsI maharddhik dev thAy, anya sthAnomAn Upaje nahi.
‘chhaDhALA’mAn 3/16mAn kahyun chhe ke —
thAvar vikalatray pashumen nahin, upajat samyakdhArI.’’
samyagdraShTi jIv pratham narak sivAy (narakAyunA bandh pachhI samyaktva pAme to) bAkInA chha narakomAn, jyotiShI, vyantar ane bhavanavAsI devomAn, napunsakanI paryAyamAn, strI paryAyamAn, sthAvar jIvomAn, be indriy, traN indriy ane chAr indriy jIvomAn tathA pashunI paryAyamAn utpanna thato nathI.
vaLI avratI samyagdraShTine ekatAlIs karmaprakRitiono navIn bandh thato nathI. (juo, gommaTasAr – karmakANDa gAthA 95 – 96)
A gAthAmAn samyagdarshan sAthe ‘shuddha’ visheShaN chhe ane teno artha TIkAkAre ‘nirmaL’ karyo chhe. tethI te shraddhA guNano shuddha paryAy chhe.
ahIn shuddha nishchay nayano viShay shuddha paryAy chhe. samyagdarshan shuddha kaho, nirmaL kaho, pavitra kaho ke nishchay samyagdarshan kaho — te ek ja chhe.
tethI siddha thAy chhe ke chothA guNasthAnamAn avratI hovA chhatAn tene nishchay samyagdarshan hoy chhe.
evA nishchay samyagdarshan sAthe chothA guNasthAnamAn sAchA dev – shAstra – gurunI vyavahAr shraddhA hoy chhe, parantu te shraddhAguNano paryAy nathI; paN te chAritraguNano shubh upayog rUp paryAy chhe. (juo, shrI pravachanasAr gAthA 157 ane tenI TIkA).1 1.jANe jinone jeh, shraddhe siddhane aNagArane, je sAnukamp jIvo prati, upayog chhe shubh tehane. 157.
Page 96 of 315
PDF/HTML Page 120 of 339
single page version
vyavahAr samyagdarshan te shubhAshubh hovAthI bandhanun kAraN chhe ane nishchay samyagdarshan shuddha paryAy hovAthI samvar – nirjarAnun kAraN chhe, tethI uparokta ekatAlIs prakRitiono bandh thato nathI, teno samvar thAy chhe.
vaLI avratI samyagdraShTi narakAdine prApta thato nathI, tenun kAraN e chhe ke mithyAdraShTine jevA anantAnubandhI tIvra kaShAyo hoy chhe, tevA tIvra kaShAyo tene hotA nathI. tene Artta ane raudra pariNAm thAy chhe, paN mithyAdraShTinI jem teo tene tiryanch ke narakagatinun kAraN thatA nathI, kAraN ke ‘nij shuddhAtmA ja grahaN karavA yogya chhe’ — evI bhAvanA tene nirantar varte chhe.
bRuhad dravyasangrah gAthA 48nI sanskRit TIkAmAn kahyun chhe ke —
‘‘........ArttadhyAn tAratamyatAthI mithyAdraShTi guNasthAnathI pramatta guNasthAn sudhInA jIvone hoy chhe. A ArttadhyAn, joke mithyAdraShTi jIvone, tiryanch gatinA bandhanun kAraN thAy chhe,1 tathApi je jIvone samyaktva prAptinI pahelAn tiryanch Ayuno bandh thaI chUkyo hoy te sivAy anya samyagdraShTine te ArttadhyAn tiryanchagatinun kAraN thatun nathI.
shankA — samyagdraShTine ArtadhyAn tiryanchagatinun kAraN kem thatun nathI?
uttara — kAraN ke ‘nij shuddhAtmA ja grahaN karavA yogya chhe’ — evI vishiShTa bhAvanAnA baLathI samyagdraShTi jIvone tiryanch gatinA kAraNabhUt sanklesh pariNAmono abhAv hoy chhe.
2raudradhyAn mithyAdraShTithI pAnchamA guNasthAn sudhInA jIvone hoy chhe. te mithyAdraShTi jIvone narak gatinun kAraN chhe, chhatAn paN je jIve samyaktvanI pahelAn narakAyuno bandh karI lIdho hoy, tenA sivAy anya samyagdraShTione e raudradhyAn narak gatinun kAraN thatun nathI.
prashna — samyagdraShTine raudradhyAn narakagatinun kAraN kem thatun nathI?
uttara — kAraN ke samyagdraShTione ‘nij shuddhAtma tattva ja upAdey chhe’ — evA 1. तदविरत – देशविरत – प्रमत्तसंयतानाम् । (shrI pravachanasAr)
2.......रौद्रमविरत देशविरतयोः । (tattvArthasUtra adhyAy 9, sUtra 35)