Page 257 of 315
PDF/HTML Page 281 of 339
single page version

अल्पमपि दानमुचितकाले । पात्रगतं सत्पात्रे दत्तं । शरीरभृतां संसारिणां । इष्टं फलं बह्वनेकप्रकारं सुन्दररूपभोगोपभोगादिलक्षणं फलति । कथंभूतं ? छायाविभवं छाया माहात्म्यं विभवः सम्पत् तौ विद्येते यत्र । अस्यैवार्थस्य समर्थनार्थं क्षितीत्यादिदृष्टान्तमाह । क्षितिगतं सुक्षेत्रे निक्षिप्तं यथा अल्पमपि वटबीजं बहुफलं फलति । कथं ? छायाविभवं छाया आतपनिरोधिनी तस्या विभवः प्राचुर्यं यथा भवत्येवं फलति ।।११६।।

anvayārtha : — jevī rīte [काले ] uchit kāḷe – samaye [क्षितिगतम् ] (phaḷadrup) jamīnamān vāvelun [वटबीजं इव ] vaḍalānun bīj [छायाविभवं ] (moṭī) chhāyānā vaibhavane ane [बहुफलम् ] bahu phaḷorūpe [फलति ] phaḷ āpe chhe – phaḷe chhe (prāpta kare chhe), tevī rīte [काले ] uchit samaye [पात्रगतम् ] pātrane āpelun [अल्पंअपि ] thoḍun paṇ [दानं ] dān [शरीरभृतां ] jīvone [छायाविभवं ] uttam aishvarya ane vibhūtiyukta [इष्टम् ] ichchhit [बहुफलम् ] bhogopabhogādirūp anek phaḷorūpe [फलति ] phaḷe chhe.

ṭīkā : — ‘काले’ uchit kāḷe ‘पात्रगतं’ satpātrane āpelun ‘अल्पमपि दानं’ thoḍun paṇ dān ‘शरीरभृताम्’ sansārī jīvone ‘इष्टं’ ichchhit ‘बहुफलं’ bhogopabhogādirūp anek prakāranān sundar phaḷarūpe ‘फलति’ phaḷe chhe. kevān (phaḷarūpe)? ‘छायाविभवं’ chhāyā eṭale māhātmya ane vibhav eṭale sampat – banne jyān hoy tevān (arthāt mahā aishvarya ane vibhūtiyukta). ā ja arthanā samarthan māṭe ‘क्षिति’ ityādinun draṣhṭānta āpe chhe — ‘क्षितिगतम्’ sukṣhetre vāvelun ‘काले’ yogya samaye ‘अल्पमपि वटबीजमिव’ nānun paṇ vaḍalānun bīj jem ‘बहुफलं फलति’ bahu phaḷarūpe phaḷe chhe; kevun (phaḷe chhe)? ‘छायाविभवं’ tāpane rokanārī chhāyā – tenā vibhavarūpe arthāt vishāḷatārūpe (prachuratārūpe) phaḷe chhe tem.

bhāvārtha : — jem phaḷadrup jamīnamān vāvelun nānun vaḍalānun bīj, yogyakāḷe vishāḷ chhāyā ane anek phaḷorūpe phaḷe chhe, tem yogya pātrane dīdhelun alpa dān paṇ yogya samaye jīvane (dātārane) vishāḷ aishvarya, sampatti ane ichchhānusār anek bhogopabhogādi phaḷarūpe phaḷe chhe.

Page 258 of 315
PDF/HTML Page 282 of 339
single page version

तच्चैवंविधफलसम्पादकं दानं चतुर्भेदं भवतीत्याह —

satpuruṣhone dān kalpataruonān phaḷanī shobhā jevun chhe ane lobhī – pāpī puruṣhone āpelun dān maḍadānī ṭhāṭhaḍīnī shobhā jevun chhe — em jāṇ.

tattvārthasūtramān kahyun chhe ke — विधिद्रव्यदातृपात्रविशेषात्तद्विशेषः। adhyāy 7/39.

vidhivisheṣh, dravyavisheṣh, dātr̥uvisheṣh ane pātravisheṣhathī dānamān visheṣhatā hoy chhe. 1. vidhivisheṣh — navadhābhaktinā kramane vidhivisheṣh kahe chhe.

2. dravyavisheṣh — tap, svādhyāy vagerenī vr̥uddhimān kāraṇ evā āhārādine dravyavisheṣh kahe chhe.

3. dātr̥uvisheṣh — je dātār shraddhā vagere sāt guṇo sahit hoy, tene dātr̥uvisheṣh kahe chhe.

4. pātravisheṣh — je samyakchāritra vagere guṇo sahit hoy, evā muni vagerene pātravisheṣh kahe chhe. 116.

āvā prakāranān phaḷane prāpta karanār dānanā chār bhed chhe te kahe chhe —

anvayārtha : — [आहारौषधयोः अपि ] āhār tathā auṣhadhi [च ] ane [उपकरणावासयोः ] gnānanān sādhan shāstrādi upakaraṇ tathā āvās (vasatikā, sthān)

Page 259 of 315
PDF/HTML Page 283 of 339
single page version

वैयावृत्यं दानं ब्रुवते प्रतिपादयंति । कथं ? चतुरात्मत्वेन चतुःप्रकारत्वेन । के ते ? चतुरस्राः पण्डिताः । तानेव चतुष्प्रकारान् दर्शयन्नाहारेत्याद्याह — आहारश्च भक्तपानादिः औषधं च व्याधिस्फोटकं द्रव्यं तयोर्द्वयोरपि दानेन । न केवल तयोरेव अपि तु उपकरणावासयोश्च उपकरणं ज्ञानोपकरणादिः आवासो वसतिकादिः ।।११७।।

तच्चतुष्प्रकारं दानं किं केन दत्तमित्याह —

चतुर्विकल्पस्य चतुर्विधवैयावृत्यस्य दानस्यैते श्रीषेणादयो दृष्टान्ता मन्तव्याः । [चतुरात्मत्वेन दानेन ] e chār prakāranān dān karīne [चतुरस्राः ] chār gnānanā dhārak gaṇadhar devo [वैयावृत्यम् ] vaiyāvr̥utyane chār prakāranā bhed rūpe [ब्रुवते ] kahe chhe.

ṭīkā : — ‘चतुरस्राः चतुरात्मत्वेन वैयावृत्यं ब्रुवते’ paṇḍito dānane chār prakāre kahe chhe. te ja chār prakāro darshāvīne kahe chhe — ‘आहारेत्यादि’ bhojan, pānādine āhār kahe chhe. vyādhināshak dravyane auṣhadh kahe chhe. te bannenā dānathī, kevaḷ te bannenā dānathī nahi paṇ ‘उपकरणावासयोश्च’ gnānanān upakaraṇ ādi ane vasatikādi ( – e bannenā dānathī paṇ) vaiyāvr̥utya – dān chār prakāre chhe.

bhāvārtha : — vaiyāvr̥utya (dān)nā chār prakār chhe — (1) āhāradān, (2) auṣhadhadān, (3) upakaraṇadān, (4) āvāsadān. 117.

ā chār prakāranun kayun dān koṇe āpyun te kahe chhe —

anvayārtha : — [श्रीषेणवृषभसेने ] shrīṣheṇ rājā, (ek sheṭhanī suputrī), vr̥uṣhabhasenā, [कौण्डेशः ] kauṇḍesh (nāmano koṭavāḷ) [च ] ane [सूकरः ] shūkar [एते ] e (kramathī) [चतुर्विकल्पस्य ] chār prakāranān [वैयावृत्यस्य ] vaiyāvr̥utyanān [दृष्टान्ताः ] draṣhṭānto [मन्तव्याः ] mānavā yogya chhe.

ṭīkā : — ‘चतुर्विकल्पस्य’ chār prakāranān ‘वैयावृत्यस्य’ vaiyāvr̥utya – dānanān ‘एते’ e

Page 260 of 315
PDF/HTML Page 284 of 339
single page version

तत्राहारदाने श्रीषेणो दृष्टान्तः । अस्य कथा —

मलयदेशे रत्नसंचयपुरे राजा श्रीषेणो राज्ञी सिंहनन्दिता द्वितीया अनिन्दिता च । पुत्रौ क्रमेण तयोरिन्द्रोपेन्द्रौ । तत्रैव ब्राह्मणः सात्यकिनामा, ब्राह्मणी जम्बू, पुत्री सत्यभामा । पाटलिपुत्रनगरे ब्राह्मणो रुद्रभट्टो बटुकान् वेदं पाठयति । तदीयचेटिकापुत्रश्च कपिलनामा तीक्ष्णमतित्वात् १छद्मना वेदं श्रृण्वन् तत्पारगो जातो । रुद्रभट्टेन च कुपितेन पाटलिपुत्रान्निर्घाटितः । २सोत्तरीयं यज्ञोपवीतं परिधाय ब्राह्मणो भूत्वा रत्नसंचयपुरे गतः । सात्यकिना च तं वेदपारगं सुरूपं च दृष्ट्वा सत्यभामाया योग्योऽयमिति मत्वा सा तस्मै दत्ता । सत्यभामा च रतिसमये बिटचेष्टां तस्य दृष्ट्वा कुलजोऽयं न भविष्यतीति सा सम्प्रधार्य चित्ते विषादं वहन्ती तिष्ठति । एतस्मिन् प्रस्तावे रुद्रभट्टस्तीर्थयात्रां कुर्वाणो रत्नसंचयपुरे ‘श्रीषेण’ shrīṣheṇ ādi ‘दृष्टान्ताः’ draṣhṭānto ‘मन्तव्याः’ mānavān. (shrīṣheṇ rājā

āhāradānamān shrīṣheṇ draṣhṭānt rūpe chhe.

malayadeshamān ratnasañchay nagaramān shrīṣheṇ rājā hato. tene ek sinhananditā ane bījī aninditā nāmanī rāṇīo hatī. te bannene anukrame indra ane upendra nāmanā be putro hatā. tyān ja ek sātyakī nāmano brāhmaṇ hato; tenī brāhmaṇīnun nām jambu ane putrīnun nām satyabhāmā hatun.

pāṭalīputra nagaramān ek rudrabhaṭṭa nāmano brāhmaṇ baṭukone (bāḷakone) ved shīkhavato hato. tenī cheṭikāno (dāsīno) putra kapil hato, te chhūpā veshe (kapaṭathī), tīkṣhṇa buddhinā kāraṇe vedanun shravaṇ karīne temān pāraṅgat thayo. rudrabhaṭṭe gusse thaīne tene pāṭalīputramānthī kāḍhī mūkyo. khes nākhī tathā janoī paherī te brāhmaṇ banīne ratnasañchay nagaramān gayo. sātyakīe tene vedamān pāraṅgat ane sundar rūpavāḷo dekhīne ‘ā satyabhāmāne yogya chhe’ — em mānīne kapilane satyabhāmā āpī.

rati samaye (kāmakrīḍā samaye) tenī viṭ jevī (halakā puruṣh jevī) cheṣhṭā dekhīne, ‘ā kuḷavān hashe nahi’ em dhārī satyabhāmā manamān viṣhād (khed) karatī, te daramiyān १. कर्णलब्ध्या वेदंश्रृण्वान घ । २. सोत्तरीययज्ञोपवीतं घ ।

Page 261 of 315
PDF/HTML Page 285 of 339
single page version

समायातः । कपिलेन प्रणम्य निजधवलगृहे नीत्वा भोजनपरिधानादिकं कारयित्वा सत्यभामायाः सकललोकानां च मदीयोऽयं पितेति कथितम् । सत्यभामया चैकदा रुद्रभट्टस्य विशिष्टं भोजनं बहुसुवर्णं च दत्वा पादयोर्लगित्वा पृष्टं — तात ! तव शीलस्य लेशोऽपि कपिले नास्ति, ततः किमयं तव पुत्रो भवति न वेति सत्यं मे कथय । ततस्तेन कथितं, पुत्री ! मदीयचेटिकापुत्र इति । एतदाकर्ण्य तदुपरि विरक्ता सा हठादयं मामभिगमिष्यतीति मत्वा सिंहनन्दिताग्रमहादेव्याः शरणं प्रविष्टा, तया च सा पुत्री ज्ञाता । एवमेकदा श्रीषेणराजेन परमभक्त्या विधिपूर्वकमर्ककीर्त्यामितगतिचारणमुनिभ्यां दानं दत्तम् । तत्फलेन राज्ञा सह भोगभूमावुत्पन्ना । तदनुमोदनात् सत्यभामापि तत्रैवोत्पन्ना । स राजा श्रीषेणो दानप्रथमकारणात् पारंपर्येण शान्तिनाथतीर्थंकरो जातः । आहारदानफलम् ।

औषधदाने वृषभसेनाया दृष्टान्तः । अस्याः कथा — rudrabhaṭṭa tīrthayātrā karato – karato ratnasañchay nagaramān āvyo. kapil tene praṇām karīne potānā dhavalagr̥uhamān laī gayo ane bhojan – vastrādik karāvīne (apāvīne) satyabhāmā ane sarva lokanī sāme teṇe kahyun ke — ‘‘ā mārā pitā chhe.’’

ek divas satyabhāmāe rudrabhaṭṭane vishiṣhṭa (uttam) bhojan tathā bahu suvarṇa āpī, tene page lāgīne pūchhyunḥ ‘‘tāt! kapilamān āpanā svabhāvano ek ansh paṇ nathī; tethī ā tamāro putra chhe ke nahi te mane satya kaho.’’

pachhī teṇe kahyun, ‘‘putrī! e mārī cheṭikāno (rakhātano) putra chhe.’’ e sāmbhaḷīne te tenā upar virakta (udāsīn) thaī. ane ‘‘haṭhathī ā mārī sāthe sambhog karashe’’ em mānīne pratham mahādevī (paṭṭarāṇī) sinhananditāne sharaṇe gaī. teṇe paṇ tene putrī tarīke mānīne rākhī.

ek divas teṇe (rāṇīe) shrīṣheṇ rājā sāthe param bhaktithī vidhipūrvak arkakīrti ane amitagati – be chāraṇ munione dān dīdhun. tenā phaḷathī te rāṇī rājā sāthe bhogabhūmimān utpanna thaī. tenā (dānanā) anumodanathī satyabhāmā paṇ tyān ja avatarī. te rājā shrīṣheṇ pratham (āhāradānanā) dānanā kāraṇe paramparāe shāntināth tīrthaṅkar thayā. āhāradānanun ā phaḷ chhe. 1.

auṣhadhadānamān vr̥uṣhabhasenānun draṣhṭānta chhe.

Page 262 of 315
PDF/HTML Page 286 of 339
single page version

जनपददेशे कावेरीपत्तने राजोग्रसेनः, श्रेष्ठी धनपतिः, भार्या धनश्रीः, पुत्री वृषभसेना, तस्या धात्री रूपवती नामा । एकदा वृषभसेनास्नानजलगर्तायां रोगगृहीतं कुक्कुरं पतितलुठितोऽत्थितं रोगरहितमालोक्य चिन्तितं धात्र्या — पुत्रीस्नानजलमेवास्यारोग्यत्वे कारणम् । ततस्तया धात्र्या निजजनन्या द्वादशवार्षिकाक्षिरोगगृहीतायाः कथिते तया लोचने तेन जलेन परीक्षार्थमेकदिने र्धोतेदृष्टी च शोभने जाते । ततः सर्वरोगापनयने सा धात्री प्रसिद्धा तत्र नगरे संजाता । एकदोग्रसेनेन रणपिंगलमंत्री बहुसैन्योपेतो मेघपिंगलोपरि प्रेषितः । स तं देशं प्रविष्टो विषोदकसेवनात् ज्वरेण गृहीतः । स च व्याघुटयागतः रूपवत्या च तेन जलेन नीरोगीकृतः । उग्रसेनोऽपि कोपात्तत्र गतः तथा ज्वरितो व्याघुटयायातो रणपिंगलाज्जलवृत्तान्तमाकर्ण्य तज्जलं याचितवान् । ततो मंत्र उक्तो धनश्रिया भोः श्रेष्ठिन् ! कथं नरपतेः शिरसि पुत्रीस्नानजलं क्षिप्यते ? धनपतिनोक्तं यदि पृच्छति राजा जलस्वभावं

janapadadeshamān kāverī shaheramān rājā ugrasen, sheṭh dhanapati, tenī strī dhanashrī, tenī putrī vr̥uṣhabhasenā ane tenī dhāvamātā (dhātrī) rūpavatī nāme hatān.

ek divas vr̥uṣhabhasenānā snānajaḷanā khāḍāmān ek rogagrasta kūtarun paḍyun, āḷoṭyun ane nīkaḷyun. tenā rogarahit dekhīne dhātrīe vichāryunḥ ‘‘putrīnun snānajaḷ ja tenī ārogyatānun kāraṇ chhe.’’

pachhī te dhātrīe bār varṣhathī āṅkhanā rogathī pīḍātī potānī mātāne ā vāt karī. ek divas parīkṣhā māṭe te jaḷathī potānān netro dhotān, tenī (dhātrīnī mātānī) āṅkho sārī thaī gaī. ā ghaṭanāthī te dhātrī sarva rogo maṭāḍanārī chhe, em te nagaramān prasiddha thaī.

ek divas rājā ugrasene bahu sainya sāthe raṇapiṅgal mantrīne meghapiṅgal upar (chaḍhāī karavā) mokalyo. mantrī jevo ja te deshamān praveshyo ke tarat ja jherī pāṇīnā sevanathī tāve sapaḍāyo. te jaladī pāchho āvyo ane rūpavatī (dhātrī)e te jaḷathī (snānajaḷathī) tene nīrogī (rogarahit) karyo. rājā ugrasen paṇ kopathī tyān (meghapiṅgalanā deshamān) gayo ane tevī rīte tāvamān sapaḍāī jaladī pāchho āvyo. raṇapiṅgal pāsethī jaḷanī hakīkat sāmbhaḷīne teṇe te jaḷanī yāchanā karī. pachhī dhanashrīe mantrīne (sheṭhane) kahyun, ‘‘are sheṭh! rājānā mastak upar putrīnun snānajaḷ kevī rīte nakhāy?’’

Page 263 of 315
PDF/HTML Page 287 of 339
single page version

तदा सत्यं कथ्यते न दोषः । एवं भणिते रूपवत्या तेन जलेन नीरोगीकृत उग्रसेनः । ततो नीरोगेण राज्ञा पृष्टा रूपवती जलस्य माहात्म्यम् । तया च सत्यमेव कथितं । ततो राज्ञा व्याहूतः श्रेष्ठी, स च भीतः राज्ञः समीपमायातः । राजा च गौरवं कृत्वा वृषभसेनां परिणेतुं स याचितः । ततः श्रेष्ठिना भणितं देव ! यद्यष्टाह्विकां पूजां जिनप्रतिमानां करोषि तथा पंजरस्थान् पक्षिगणान् मुञ्चसि तथा गुप्तिषु सर्वमनुष्यांश्च मुञ्चसि तदा ददामि । उग्रसेनेन च तत् सर्वं कृत्वा परिणीता वृषभसेना पट्टरानी च कृता । अतिवल्लभया तयैव च सह विमुच्यान्यकार्य क्रीडां करोति । एतस्मिन् प्रस्तावे यो वाराणस्याः पृथिविचन्द्रो नाम राजा धृत आस्ते सोऽतिप्रचण्डत्वात्तद्विवाहकालेऽपि न मुक्तः । ततस्तस्य या राज्ञी नारायणदत्ता तया मंत्रिभिः सह मंत्रयित्वा पृथिवीचन्द्रमोचनार्थं वाराणस्यां सर्वत्रावारितसत्कारा

dhanapatie kahyun, ‘‘jo rājā jaḷanā svabhāv sambandhī pūchhe to satya kahevun, temān doṣh nathī.’’

em kahevāmān āvatān rūpavatīe te jaḷathī ugrasen rājāne nīrogī karyo. pachhī nīrogī thayelā rājāe rūpavatīne jaḷanā mahimā viṣhe pūchhyun ane teṇe sāchun ja kahyun.

pachhī rājāe sheṭhane bolāvyo ane te (sheṭh) ḍaratān – ḍaratān rājānī samīpe āvyo. rājāe tenun bahumān karī, vr̥uṣhabhasenāne paraṇavānī (tenī pāse) māgaṇī karī. pachhī sheṭhe kahyun, ‘‘dev! jo tame jinapratimāonī aṣhṭāhnikā pūjā karo, pāñjarāmān pūrelān samasta pakṣhīone chhoḍī mūko ane jelamān rākhelā sarva manuṣhyone mukta karo to hun tene (vr̥uṣhabhasenāne) āpun.’’

rājā ugrasene te badhun karyun ane vr̥uṣhabhasenāne paraṇyo tathā tene paṭarāṇī banāvī. rājā anya badhān kāryo chhoḍīne te priy rāṇī sāthe krīḍā karavā lāgyo.

te daramiyān je vārāṇasīno pr̥uthivīchandra nāmano rājā pakaḍāyo hato, te bahu prachaṇḍ (ugra) hovāthī vivāhanā samaye paṇ tene chhoḍavāmān āvyo na hato. pachhī tenī rāṇī je nārāyaṇadattā hatī teṇe mantrīonī sāthe mantraṇā karīne pr̥uthivīchandrane chhoḍāvavā māṭe vārāṇasīmān vr̥uṣhabhasenā rāṇīnā nāme evun bhojanagr̥uh kholāvyun ke jemān koīne māṭe pravesh karavāno niṣhedh na hato. temān bhojan karīne jeo kāverī nagare gayā hatā te brāhmaṇo ādi pāsethī te vr̥uttānt sāmbhaḷīne kopāyamān thayelī rūpavatīe kahyun, ‘‘he vr̥uṣhabhasenā! mane pūchhyā vagar ten vārāṇasīmān bhojanagr̥uh shā māṭe karāvyun chhe?’’

Page 264 of 315
PDF/HTML Page 288 of 339
single page version

वृषभसेनाराज्ञीनाम्ना कारितास्तेषु भोजनं कृत्वा कावेरीपत्तनं ये गतास्तेभ्यो ब्राह्मणादिभ्यस्तं वृत्तान्तमाकर्ण्य रुष्टया रूपवत्या भणिता वृषभसेने ! त्वं मामपृच्छन्ती वाराणस्यां कथं सत्कारान् कारयसि ? तया भणितमहं न कारयामि किन्तु मम नाम्ना केनचित्कारणेन केनापि कारिताः । तेषां शुद्धि कुरु त्वमिति चरपुरुषैः कृत्वा यथार्थ ज्ञात्वा तया वृषभसेनायाः सर्वं कथितम् । तया च राजानं विज्ञाप्य मोचितः पृथिवीचन्द्रः । तेन च चित्रफलके वृषभसेनोग्रसेनयो रूपे कारिते । तयोरधो निजरूपं सप्रणामं कारितम् । स फल- कस्तयोर्दर्शितः भणिता च वृषभसेना राज्ञी — देवि ! त्वं मम मातासि त्वत्प्रसादादिदं जन्म सफलं मे जातं । तत उग्रसेनः सन्मानं दत्वा भणितवान् — त्वया मेघपिंगलस्योपरि गंतव्यमित्युक्त्वा स च ताभ्यां वाराणस्यां प्रेषितः । मेघपिंगलोऽप्येतदाकर्ण्य ममायं

teṇe kahyun, ‘‘men bhojanagr̥uh karāvyun nathī, parantu mārā nāme koīe koī kāraṇathī te karāvel chhe, tame teno patto meḷavo.’’

chhūpā puruṣho dvārā yathārtha jāṇīne jeṇe (rūpavatīe) vr̥uṣhabhasenāne badhun kahyun ane teṇe rājāne vignāpanā (vinatī) karī pr̥uthivīchandrane chhoḍāvyo.

teṇe (pr̥uthivīchandre) chitranā pāṭiyā upar (chitraborḍa upar) vr̥uṣhabhasenā ane rājā ugrasen bannenun rūpachitra dorāvyun ane te bannenī nīche praṇām karatā evā potānun rūp (chitra) dorāvyun. te chitraborḍa te bannene batāvyun ane vr̥uṣhabhasenāne kahyun, ‘‘devī! tame mārī mātā chho, tamārī kr̥upāthī māro ā janma saphaḷ thayo.’’

pachhī rājā ugrasen tenun sanmān karī bolyo, ‘‘tāre meghapiṅgaḷ upar chaḍāī karavī.’’

em kahīne tene banne sāthe vārāṇasī mokalyo. meghapiṅgaḷ paṇ e sāmbhaḷīne ‘‘ā pr̥uthivīchandra māro marmabhedī chhe.’’ evo vichār karīne āvyo ane rājā ugrasenanī bahu maherabānīthī teno sāmanta thayo.

‘‘ā sthāne beṭhelā evā mārī pāse je prābhr̥ut (bheṭ) āvashe teno ardho bhāg meghapiṅgaḷane ane ardho bhāg hun vr̥uṣhabhasenāne āpīsh.’’ evī ugrasene vyavasthā karī.

ek divas be ratnakambal āvī. nāmāṅkit karīne ek ek kambal te bannene āpī. ek divas meghapiṅgaḷanī vijyā nāmanī rāṇī meghapiṅgaḷanī kambal oḍhīne prayojanavashāt rūpavatī pāse gaī, tyān kambalanī adalābadalī thaī gaī. ek divas vr̥uṣhabhasenāvāḷī

Page 265 of 315
PDF/HTML Page 289 of 339
single page version

पृथिवीचन्द्रो मर्मभेदीति पर्यालोच्यागत्य चोग्रसेनस्यातिप्रसादितः सामन्तो जातः । उग्रसेनेन चास्थानस्थितस्य यन्मे प्राभृतमागच्छति तस्यार्धं मेघपिंगलस्य दास्यामि अर्धं च वृषभसेनाया इति व्यवस्था कृता । एवमेकदा रत्नकंबलद्वयमागतमेकैकं सनामाङ्कं कृत्वा तयोर्दत्तं । एकदा मेघपिंगलस्य राज्ञी विजयाख्या मेघपिंगलकम्बलं प्रावृत्य प्रयोजनेन रूपवतीपार्श्वे गता । तत्र कम्बलपरिवर्तो जातः । एकदा वृषभसेनाकम्बलं प्रावृत्त्य मेघपिंगलः सेवायामुग्रसेनसभायामागतः राजा च तमालोक्यातिकोपाद्रक्ताक्षो बभूव । मेघपिंगलश्च तं तथाभूतमालोक्य ममोपरि कुपितोऽयं राजेति ज्ञात्वा दूरं नष्टः । वृषभसेना च रुष्टेनोग्रसेनेन मारणार्थं समुद्रजले निक्षिप्ता । तया च प्रतिज्ञा गृहीता यदि एतम्मादुपसर्गादुद्धरिष्यामि तदा तपः करिष्यामीति । ततो व्रतमाहात्म्याज्जलदेवतया तस्याः सिंहासनादिप्रातिहार्यं कृतम् । तच्छ्रुत्वा पश्चात्तापं कृत्वा राजा तमानेतुं गतः । आगच्छता वनमध्ये गुणधरनामाऽवधिज्ञानी मुनिद्रर्ष्टिः । स च वृषभसेनया प्रणम्य निजपूर्वभवचेष्टितं पृष्टः । कथितं च भगवता । यथा — पूर्वभवे त्वमत्रैव ब्राह्मणपुत्री नागश्री नामा जातासि । राजकीयदेवकुले सम्मार्जनं kambal oḍhīne meghapiṅgaḷ, rājā ugrasenanī sabhāmān tenī sevāmān āvyo. tene joīne atikopathī rājānī āṅkho lālachoḷ thaī gaī. meghapiṅgaḷ tene tevo joīne, ‘‘ā rājā mārā upar gusse thayo chhe’’ — em jāṇīne dūr bhāgyo. gusse thayelā ugrasene vr̥uṣhabhasenāne māravā māṭe samudranā pāṇīmān pheṅkī. teṇe (vr̥uṣhabhasenāe) pratignā karī ke, ‘‘jo hun ā upasargamānthī bachīsh to tap karīsh.’’

pachhī vratanā māhātmyathī, jaḷadevatāe tenun sinhāsanādi prātihārya karyun. te sāmbhaḷīne rājāne pashchāttāp thayo ane te tene levā gayo. pāchhā āvatān rājāe vanamān gaṇadhar nāmanā avadhignānī muni dīṭhā; temane praṇām karī vr̥uṣhabhasenāe potānā pūrvabhavanī karaṇī pūchhī.

bhagavāne kahyun, ‘‘pūrvabhavamān tun ahīn ja nāgashrī nāmanī brāhmaṇ putrī tarīke janmī hatī. rājānā devakuḷamān tun kacharo kāḍhatī. te devakuḷamān ek divas bapor pachhī killānī andar pavanarahit khāḍāmān munidatta nāmanā muni padmāsane kāyotsargamān beṭhā hatā. teṇe (brāhmaṇ putrīe) gusse thaīne kahyun, ‘‘kaṭakamānthī (senānī chhāvaṇīmānthī) rājā pāchhā pharyā chhe, teo atre āvashe, māṭe ūṭho, ūṭho. māre kacharo vāḷavo chhe.’’

evun te bolatī rahī ane muni tyān kāyotsarga karīne maunathī sthit rahyā. pachhī

Page 266 of 315
PDF/HTML Page 290 of 339
single page version

करोषि तत्र देवकुले चैकदाऽपराह्ने प्राकाराभ्यन्तरे निर्वातगर्तायां मुनिःदत्तनामा मुनिः पर्यंककायोत्सर्गेण स्थितः । त्वया च रुष्टया भणितः कटकाद्राजा समायातो- ऽत्रागमिष्यतीत्युत्तिष्ठोत्तिष्ठ सम्मार्जनं करोमि लग्नेति ब्रुवाणायास्तत्र मुनिः कायोत्सर्गं विधाय मौनेन स्थितः । ततस्त्वय कचवारेण पूरयित्वोपरि सम्मार्जनं कृतम् । प्रभाते तत्रागतेन राज्ञा तत्प्रदेशे क्रीडता उच्छ्वसितनिःश्वसितप्रदेशं दृष्ट्वा उत्खन्य निःसारितश्च स मुनिः । ततस्त्वयात्मनिन्दां कृत्वा धर्मे रुचिः कृता । परमादरेण च तस्य मुनिस्त्वया तत्पीडोपशमनार्थं विशिष्टमौषधदानं वैयावृत्यं च कृतम् । ततो निदानेन मृत्वेह धनपतिधनश्रियोः पुत्री वृषभसेना नाम जातासि । औषधदानफलात् सर्वौषधर्द्धिफलं जातम् । कचवारपूरणात् कलङ्किता च । इति श्रुत्वात्मानं मोचयित्वा वृषभसेना तत्समीपे आर्यिका जाता । औषधदानस्य फलम् ।

१

kacharāthī (te khāḍo) pūrīne teṇe upar sammārjan (sāphasūph) karyun.

prabhātamān tyān āvelā rājā te pradeshamān krīḍā karatān – karatān te sthāne pahoñchyo, tyāre uchchhvās – niḥshvāsanā kāraṇe ūñchānīchā thatā te pradeshane joīne (te pradeshane) khodāvīne munine bahār kāḍhyā. pachhī teṇe (brāhmaṇ putrīe) ātmanindā karīne dharmamān ruchi karī. te muninī pīḍāne shānt karavā māṭe teṇe param ādarathī vishiṣhṭa (uttam) auṣhadhadān ane vaiyāvr̥utya karyun. pachhī nidānathī marīne ahīn tun dhanapati ane dhanashrīne tyān vr̥uṣhabhasenā nāmanī putrī tarīke janmī chhe. auṣhadhadānanā phaḷathī tane sarvoṣhadh – r̥̄iddhinun phaḷ prāpta thayun chhe ane kacharo pūravāne kāraṇe tun kalaṅkit thaī chhe.’’

ām sāmbhaḷīne potānī jātane rājāthī chhoḍāvīne vr̥uṣhabhasenā temanā samīpe ārjikā thaī. ā auṣhadhadānanun phaḷ chhe. 2.

shrutanā upakaraṇanā dānamān kauṇḍesh draṣhṭānta chhe.

kurumaṇi gāmamān govinda nāmano govāḷiyo hato. teṇe purātan pustakano १. कुरुमरि इति ग, घ० कुमार ख ।

Page 267 of 315
PDF/HTML Page 291 of 339
single page version

भक्त्या पद्मनन्दिमुनये दत्तम् । तेन पुस्तकेन तत्राटव्यां पूर्वभट्टारकाः केचित् किल पूजां कृत्वा कारयित्वा च व्याख्यानं कृतवन्तः कोटरे धृत्वा च गतवन्तश्च । गोविन्देन च बाल्यात्प्रभृति तं दृष्ट्वा नित्यमेव पूजा करता वृक्षकोटर२स्यापि । एष स गोविन्दो निदानेन मृत्वा तत्रैव ग्रामकूटस्य पुत्रोऽभूत् । तमेव पद्मनन्दिमुनिमालोक्य जातिस्मरो जातः । तपो गृहीत्वा कोण्डेशनामा महामुनिः श्रुतधरोऽभूत् । इति श्रुतदानस्य फलम् ।

मालवदेशे घटग्रामे कुम्भकारो देविलनामा३ नापितश्च धमिल्लनामा । ताभ्यां पथिकजनानां वसतिनिमित्तं देवकुलं कारितम् । एकदा देविलेन मुनये तत्र प्रथमं वसतिर्दत्ता धमिल्लेन च पश्चात् परिव्राजकस्तत्रानीय धृतः । ताभ्यां च धमिल्लपरिव्राजकाभ्यां निःसारितः

e pramāṇe shrutadānanun – shrutanā upakaraṇanā dānanun phaḷ chhe. 3.

vasatinā dānamān sūkar draṣhṭānta chhe.

mālav deshamān ghaṭ gāmamān devil nāmano kumbhār ane dhamilla nāmano hajām hato. te bannee musāpharone rahevā māṭe devakuḷ karāvyun.

ek divas devile munine tyān pahelā rākhyā ane pachhī dhamille bhikṣhukane tyān lāvī rākhyo. dhamilla ane bhikṣhuk banne dvārā kāḍhī mūkāyelā te muni vr̥ukṣhanā mūḷamān rātre ḍāns – machchhar – shīt ādi sahan karatā ṭharyā. prabhāte devil ane dhamilla – banne te kāraṇe paraspar yuddha karīne maryā ane vindhyadeshamān anukrame moṭo bhūṇḍ ane vāgh tarīke २. वृक्षस्य इति ग० । पूजां कृत्वा वृक्षकोटरे स्थापितं इति ख० । ३. देवलनामा ।

Page 268 of 315
PDF/HTML Page 292 of 339
single page version

स मुनिर्वृक्षमूले रात्रौ दंशमशकशीतादिकं सहमानः स्थितः । प्रभाते देविलधमिल्लौ तत्कारणेन परस्परं युद्धं कृत्वा मृत्वा विन्ध्ये क्रमेण सूकरव्याध्रौ प्रौढौ जातौ । यत्र च गुहायां स सूकरस्तिष्ठति तत्रैव च गुहायामेकदा समाधिगुप्तत्रिगुप्तमुनि आगत्य स्थितौ । तौ च दृष्ट्वा जातिस्मरो भूत्वा देविलचरसूकरो धर्ममाकर्ण्य व्रतं गृहीतवान् । तत्प्रस्तावे मनुष्यगन्धमाघ्राय मुनिभक्षणार्थं स व्याघ्रोऽपि तत्रायातः । सूकरश्च तयो रक्षानिमित्तं गुहाद्वारे स्थितः । तत्रापि तौ परस्परं युध्वा मृतौ । सूकरो मुनिरक्षणाभिप्रायेण शुभाभिसन्धित्वात् मृत्वा सौधर्मे महद्धिंको देवो जातः । व्याघ्रस्तु मुनिभक्षणाभिप्रायेणातिरौद्राभिप्रायत्वान्मृत्वा नरकं गतः । वसतिदानस्य फलम् ।।११८।।

यथा वैयावृत्यं विदधता चतुर्विधं दानं दातव्यं तथा पूजाविधानमपि कर्तव्य- मित्याह — janmyā ane moṭā thayā.

je guphāmān te bhūṇḍ raheto hato te ja guphāmān ek divas samādhigupta ane trigupta nāmanā be muni āvīne rahyā. te bannene joīne shūkar thayelā devilane jātismaraṇ thayun ane dharmanun shravaṇ karīne teṇe vrat aṅgīkār karyun.

te daramiyān manuṣhyanī gandh sūṅghīne muninun bhakṣhaṇ karavā māṭe vāgh paṇ tyān āvyo. bhūṇḍ te bannenī rakṣhā nimitte guphānā dvāre ūbho rahyo. tyān paṇ teo banne ekabījā sāthe laḍī maraṇ pāmyā. bhūṇḍ muninī rakṣhānā abhiprāyathī – shubh bhāvathī marīne saudharmasvargamān mahār̥̄iddhivāḷo dev thayo ane vāgh muninā bhakṣhaṇanā abhiprāyathī atiraudra abhiprāyane līdhe marīne narake gayo.

vasatidānanun ā phaḷ chhe. 4.

bhāvārtha : — (shlok 118) āhāradānamān shrīṣheṇ rājā, auṣhadhadānamān sheṭhanī putrī vr̥uṣhabhasenā, shāstradānamān kauṇḍesh koṭavāl ane āvāsadānamān shūkar (bhūṇḍ) khās karīne prasiddha thayān chhe. 118.

jem vaiyāvr̥utya karanāre chār prakāranun dān karavun joīe, tem pūjāvidhān paṇ karavun joīe – em kahe chhe —

Page 269 of 315
PDF/HTML Page 293 of 339
single page version

देवाधिदेवचरणे परिचरणं सर्वदुःखनिर्हरणम् ।

कामदुहि कामदाहिनि परिचिनुयादादृतो नित्यम् ।।११९।।

आदृतः आदरयुक्तः नित्यं परिचिनुयात् पुष्टं कुर्यात् । किं ? परिचरणं पूजां । किंविशिष्टं ? सर्वदुःखनिर्हरणं निःशेषदुःखविनाशकं । क्व ? देवाधिदेवचरणे देवानामिन्द्रादीनामधिको वन्द्यो देवो देवाधिदेवस्तस्य चरणः पादः तस्मिन् । कथंभूते ? कामदुहि वाञ्छितप्रदे । तथा कामदाहिनि कामविध्वंसके ।।११९।।

पूजामाहात्म्यं किं क्वापि केन प्रकटितमित्याशंक्याह —

anvayārthaanvayārtha ::::: — [कामदुहि ] ichchhit phaḷ denār [कामदाहिनी ] ane viṣhayavāsanānī ichchhāno nāsh karanār [देवाधिदेवचरणे ] devonā dev – arahantadevanān charaṇamān [सर्वदुःखनिर्हरणम् ] sarva duḥkhone nāsh karanārī [परिचरणम् ] pūjā [आदृत ] ādarayukta – bhaktiyukta thaīne [नित्यम् ] hammeshā – pratidin [परिचिनुयात् ] karavī joīe.

ṭīkā : — ‘आदृत’ ādarayukta thaīne, ‘नित्यं परिचिनुयात्’ nitya puṣhṭa karavī joīe. shun? ‘परिचरणं’ pūjā. kevā prakāranī (pūjā)? ‘सर्वदुःखनिर्हरणम्’ sarva duḥkhono vināsh karanār. kyān (pūjā)? ‘देवाधिदेवचरणे’ devonā indrone adhik vandya dev – te devādhidev, temanān charaṇ – pād, temān; kevān (charaṇamān)? ‘कामदुहि’ vāñchchhit (phaḷ) denār tathā ‘कामदाहिनि’ viṣhayavāsanāno vidhvans (nāsh) karanār (charaṇamān).

bhāvārtha : — bhagavānanī pūjā sarva duḥkhono nāsh karanārī chhe, māṭe bhaktibhāvayukta thaīne shrāvake, arahant devanā vāñchchhit phaḷ āpanār tathā viṣhayavāsanāne dūr karanār charaṇamān nitya pūjā karavī joīe. 119.

shā kāraṇe, kyān ane koṇe pūjānun māhātmya pragaṭ karyun — evī āshaṅkā karīne kahe chhe —

Page 270 of 315
PDF/HTML Page 294 of 339
single page version

मेको मण्डूकः । प्रमोदमत्तो विशिष्टधर्मानुरागेण हृष्टः । अवदत् कथितवान् । किमित्याह — अर्हदित्यादि । अर्हतश्चरणौ अर्हच्चरणौ तयोः सपर्या पूजा तस्याः महानुभावं विशिष्टं माहात्म्यं । केषामवदत् ? महात्मनां भव्यजीवानां । केन कृत्वा ? कुसुमेनैकेन । क्व ? राजगृहे ।

मगधदेशे राजगृहनगरे राजा श्रेणिकः, श्रेष्ठी नागदत्तः, श्रेष्ठिनी भवदत्ता । स नागदत्तः श्रेष्ठी सर्वदा मायायुक्तत्वान्मृत्वा निजप्राङ्गणवाप्यां भेको जातः । तत्र चागतामेकदा

anvayārtha : — [प्रमोदमत्तः ] ānandaghelā [भेकः ] deḍakāe [राजगृहे ] rājagr̥uhī nagarīmān [एकेन कुसुमेन ] ek phūlathī [महात्मानाम् ] bhavyajīvonī āgaḷ [अर्हच्चरणसपर्यामहानुभावम् ] arahanta bhagavānanān charaṇonī pūjānun vishiṣhṭa māhātmya [अवदत् ] pragaṭ karyun (batāvyun).

ṭīkā : — ‘भेकः’ deḍakāe, ‘प्रमोदमत्तः’ ānandaghelā – vishiṣhṭa dharmānurāgathī harṣha pāmelā (deḍakāe) ‘अवदत्’ darshāvyun. shun? te kahe chhe — ‘अर्हदित्यादि’ arahantanān charaṇo – temanī ‘सपर्या’ pūjā; tenā ‘महानुभावम्’ vishiṣhṭa māhātmyane (prabhāvane) darshāvyun. kone darshāvyun? ‘महात्मानाम्’ bhavyajīvone. kaī rīte? ‘एकेन कुसुमेन’ ek phūl vaḍe. kyān? ‘राजगृहे’ rājagr̥uhī nagarīmān.

bhāvārtha : — rājagr̥uh nagarīmān ānandamasta banelā ek deḍakāe ek phūlathī arahantadevanān charaṇonī pūjāno mahimā mahāpuruṣhonī vachche pragaṭ karyo.

magadhadeshamān rājagr̥uh nagaramān rājā shreṇik, sheṭh nāgadatta ane sheṭhāṇī bhavadattā hatān. te nāgadatta sheṭh sarvadā māyāchārī hovāthī marīne potānā āṅgaṇānī vāvamān deḍako

Page 271 of 315
PDF/HTML Page 295 of 339
single page version

भवदत्ताश्रेष्ठिनीमालोक्य जातिस्मरो भूत्वा तस्याः समीपे आगत्य उपर्युत्प्लुत्य चटितः । तया च पुनः पुनर्निर्घाटितो रटति, पुनरागत्य चटति च । ततस्तया कोऽप्ययं मदीयो इष्टो भविष्यतीति सम्प्रधार्यावधिज्ञानी सुव्रतमुनिः पृष्टः । तेन च तद्वृत्तान्ते कथिते गृहे नीत्वा परमगौरवेणासौ धृतः । श्रेणिकमहाराजश्चेकदा वर्धमानस्वामिनं वैभारपर्वते समागतमाकर्ण्य आनन्दभेरीं दापयित्वा महता विभवेन तं वन्दितुं गतः । श्रेष्ठिन्यादौ च गृहजने वन्दनाभक्त्यर्थं गते स भेकः प्रांगणवापीकमलं पूजानिमित्तं गृहीत्वा गच्छन् हस्तिनः पादेन चूर्णयित्वा मृतः । पूजानुरागवशेनोपार्जितपुण्यप्रभावात् सौधर्मे महर्द्धिकदेवो जातः । अवधिज्ञानेन पूर्वभववृत्तान्तं ज्ञात्वा निजमुकुटाग्रे भेकचिह्नं कृत्वा समागत्य वर्धमानस्वामिनं वन्दमानः श्रेणिकेन दृष्टः । ततस्तेन गौतमस्वामी भेकचिह्नेऽस्य किं कारणमिति पृष्टः तेन च पूर्ववृत्तान्तः कथितः । तच्छ्रुत्वा सर्वे १जनाः पूजातिशयविधाने उद्यताः संजाता इति ।।१२०।।

jyāre teṇe tenun vr̥uttānta kahyun, tyāre tene gher laī jaīne param gauravathī (mānathī) rākhavāmān āvyo.

ek divas shreṇik mahārāj, vardhamānasvāmīne vaibhār parvat par āvelā sāmbhaḷīne ānandabherī vagaḍāvī mahāvaibhavathī (ṭhāṭhamāṭhathī) temane vandanā karavā gayā. sheṭhāṇī ādi gharanān māṇaso jyāre vandanā – bhakti māṭe gayā tyāre te deḍako āṅgaṇānī vāvamānnun kamaḷ pūjānimitte grahaṇ karīne (vandanā māṭe) jatān, hāthīnā pag taḷe chagadāīne marī gayo. pūjānā anurāganā kāraṇe upārjit puṇyanā prabhāvathī te saudharma svargamān mahār̥̄iddhidhārī dev thayo.

avadhignānathī pūrvabhavanun vr̥uttānta jāṇīne potānā mugaṭanā agrabhāgamān deḍakānun chihna karīne āvyo ane shreṇike tene vardhamānasvāmīne vandanā karato joyo. pachhī teṇe (shreṇike) tene deḍakānun chihna kem chhe? tenun kāraṇ gautamasvāmīne pūchhyun ane temaṇe teno pūrvavr̥uttānta kahī sambhaḷāvyo. te sāmbhaḷīne badhā bhavyajīvo (jin) pūjātishayavidhānamān udyamashīl (tatpar) thayā. 120. १. भव्यजना इति ख० ।

Page 272 of 315
PDF/HTML Page 296 of 339
single page version

इदानीमुक्तप्रकारस्य वैयावृत्यस्यातीचारानाह —

पंचैते आर्यापूर्वार्धकथिता । वैयावृत्त्यस्य व्यतिक्रमाः कथ्यन्ते । तथाहि । हरितपिधाननिधाने हरितेन पद्मपत्रादिना पिधानं १झंपनमाहारस्य । तथा हरिते तस्मिन् निधानं स्थापनं । तस्य अनादरः प्रयच्छतोऽप्यादराभावः । अस्मरणमाहारादिदानमेतस्यां वेलायामेवंविधपात्राय दातव्यमिति आहार्यवस्तुष्विदं दत्तमदत्तमिति वा स्मृतेरभावः । मत्सरत्वमन्यदातृदानगुणासहिष्णुत्वमिति२ ।।१२१।।

have ukta prakāranā vaiyāvr̥utyanā atichār kahe chhe —

anvayārtha : — [हि ] kharekhar [हरितपिधाननिधाने ] harit (sachet) vastuthī ḍhāṅkavun, harit vastumān rākhavun, [अनादरास्मरणमत्सरत्वानि ] ādar na karavo, navadhābhakti ādi bhūlī javī ne irṣhā karavī [एते ] – e [पञ्च ] pāñch [वैयावृत्यस्य ] vaiyāvr̥utyanā [व्यतिक्रमाः ] atichāro [कथ्यन्ते ] kahevāy chhe.

ṭīkā : — ‘पंचैते’ shlokanā (āryānā) pūrvārdhamān kahelā e pāñch ‘वैयावृत्यस्य व्यतिक्रमाः कथ्यन्ते’ vaiyāvr̥utyanā atichāro kahevāy chhe. te ā pramāṇe chhe — ‘हरितपिधाननिधाने’ harit (sachitta) kamaḷanā patra ādithī āhāranun ḍhāṅkavun tathā sachitta patrādimān āhār ‘अनादरास्मरणमत्सरत्वानि’ teno anādar – āpatān chhatān paṇ ādar na hovo, asmaraṇ – āhār ādi dān ā veḷāe āvā prakāranā pātrane āpavun joīe tathā bhojananī vastumān ā āpī ke na āpī – evī smr̥utino abhāv hovo ane matsaratva arthāt anya dātāranā dān – guṇone sahan nahi karavā — e pāñch vaiyāvr̥utyanā atichāro chhe. १. आच्छादनं इति ख० २. अन्यदातृगुणोऽसहिष्णुत्वमिति घ०

Page 273 of 315
PDF/HTML Page 297 of 339
single page version

bhāvārtha : — 1. āpavānī vastune kamaḷapatrādi harit (sachitta) vastuthī ḍhāṅkavī. 2. āpavānī vastune sachitta vastumān mūkavī; 3. dān devāmān anādar karavo, 4. dān devānī vidhi, samay ane pātrādinun bhūlī javun ane 5. bījānā dānaguṇanī irṣhābuddhi karavī — e pāñch vaiyāvr̥utyanā (atithisamvibhāganā) atichār chhe.1

१. सचित्तनिक्षेपाविधानपरव्यपदेशमत्सर्यकालातिक्रमाः ।। (tattvārthasūtra – adhyāy 7/36)

Page 274 of 315
PDF/HTML Page 298 of 339
single page version

अथ सागारेणाणुव्रतादिवत् संल्लेखनाप्यनुष्ठातव्या । सा च किं स्वरूपा कदा चानुष्ठातव्येत्याह —

आर्या गणधरदेवादयः । संल्लेखनामाहुः । किं तत् ? तनुविमोचनं शरीरत्यागः । कस्मिन् सति ? उपसर्गे तिर्यङ्मनुष्यदेवाचेतनकृते । निःप्रतीकारे प्रतीकारागोचरे । एतच्च

have shrāvakonā aṇuvratādinī jem sanllekhanā paṇ karavī joīe. vaḷī tenun shun svarūp chhe ane kyāre karavī joīe te kahe chhe —

anvayārtha : — [आर्याः ] gaṇadharādik dev, [निःप्रतीकारे ] pratikārarahit evā (jene dūr karavāno koī ilāj na jovāmān āve evā) [उपसर्गे ] upasarga āvī paḍatān, [दुर्भिक्षे ] duṣhkāḷ paḍatān, [जरसि ] ghaḍapaṇ āvatān [च ] ane [रुजायां ] rog thatān, [धर्माय ] dharma māṭe (dharmanī ārādhanā māṭe) [तनुविमोचनम् ] sharīrano tyāg karavo tene [संल्लेखनाम् ] sanllekhanā [आहुः ] kahe chhe.

ṭīkā : — ‘आर्याः’ gaṇadharadevādi ‘संल्लेखनामाहुः’ sanllekhanā kahe chhe. shun te? ‘तनुविमोचनम्’ sharīrano tyāg. shun thatān? ‘उपसर्गे’ tiryañch, manuṣhya, dev ane achetan dvārā karāyelo upasarga thatān. kevo upasarga? ‘निष्प्रतीकारे’ upāyarahit (jeno upāy thaī

Page 275 of 315
PDF/HTML Page 299 of 339
single page version

विशेषणं दुर्भिक्षजरारुजानां प्रत्येकं सम्बन्धनीयं । किमर्थं तद्विमोचनं ? धर्माय रत्नत्रयाराधनार्थं न पुनः परस्य ब्रह्महत्याद्यर्थं ।।१२२।।

bhāvārtha : — beīlāj (nirupāy) upasarga āvī paḍatān, duṣhkāḷ paḍatān, ghaḍapaṇ āvatān ane asādhya rog thatān, ratnatrayasvarūp dharmanī ārādhanā māṭe kaṣhāyane kr̥uṣh karīne sharīrano tyāg karavo tene sanllekhanā kahe chhe.

sanllekhanāne samādhimaraṇ yā sannyāsamaraṇ paṇ kahe chhe. samyakprakāre kaṣhāy ane kāyane kr̥uṣh karavī tene sanllekhanā kahe chhe.

kaṣhāyone kr̥uṣh karavā – mand karavā te nishchay sanllekhanā chhe ane kaṣhāy mand thatān āhār – jaḷ ādi pratye upekṣhābhāv thavo ane tenā kāraṇe sharīranun kr̥uṣh thavun te vyavahār sanllekhanā chhe.

chittane shānt arthāt rāg – dveṣhanī mandatā yukta karavun tene samādhi kahe chhe ane par padārtho pratyenā mamatvabhāvano tyāg karavo, tene sannyās kahe chhe.

tethī kāy – kaṣhāyane kr̥uṣh karī, svarūpanun dhyān karī, shānt chittathī sharīrano tyāg karavo te samādhimaraṇ chhe. tenā be bhed chhe —

1. avichār samādhimaraṇ ane 2. savichār samādhimaraṇ.

achānak dev, manuṣhya, tiryañch athavā achetanakr̥ut upasarga āvī paḍe, gharamān lāgelī āgamānthī bachavāno upāy rahe nahi, dariyāmān vahāṇ ḍūbavānī taiyārīmān hoy. ekāek sarpa karaḍe ane tenā upāy māṭe koī samay rahe nahi, prāṇaghātak ḍākū gherī le – evā achānak prashna upasthit thatān potānā sharīrane svayamev vināsh sanmukh āvelun jāṇī sannyās dhāraṇ karavo, te avichār samādhimaraṇ chhe.

Page 276 of 315
PDF/HTML Page 300 of 339
single page version

संल्लेखनायां१ भव्यैर्नियमेन प्रयत्नः कर्तव्यः, यतः —

सकलदर्शिनः स्तुवते प्रशंसन्ति । किं तत् ? तपःफलं तपसः फलं तपःफलं सफलं तप इत्यर्थः । कथंभूतं सत् ? अन्तःक्रियाधिकरणं अन्ते क्रिया संन्यासः तस्या अधिकरणं

sanyamanun pālan na thaī shake tevun jīrṇa sharīr thaī gayun hoy, tevun ghaḍapaṇ āvī jāy, draṣhṭi ati mand thaī jāy, page chālī shakāy nahi, asādhya rog thaī jāy, maraṇ – kāḷ ati nikaṭ āve – āvī dashāmān potānā sharīrane pākān pān samān athavā telarahit dīpak samān svayam vināsh sanmukh jāṇī kāy – kaṣhāyanī kr̥uṣhatā māṭe antamān chār prakāranā āhārano tyāg karī dharmadhyān sahit maraṇ karavun, te savichār samādhimaraṇ chhe.

jo maraṇamān koī sandeh hoy to maryādāpūrvak evī pratignā karavāmān āve ke ‘‘jo ā upasargamān mārun maraṇ thaī jashe to māre āhārādikano sarvathā tyāg chhe ane kadāchit jīvan bākī raheshe to āhārādikane grahaṇ karīsh.’’ 122.

sanllekhanā viṣhayamān bhavyoe niyamathī prayatna karavo joīe, tethī kahe chhe —

anvayārtha : — [सकलदर्शिनः ] sarvagnadev [अन्तक्रियाधिकरणम् ] ant samaye je sannyāsanun dhāraṇ karavun tene [तपःफलम् ] tapanun phaḷ [स्तुवते ] kahe chhe. [तस्मात् ] tethī [यावद्विभवम् ] yathāshakti [समाधिमरणे ] sannyāsano (samādhimaraṇano) [प्रयतितव्यम् ] prayatna karavo joīe.

ṭīkā : — ‘सकलदर्शिनः स्तुवते’ sarvagnadev kahe chhe. shun kahe chhe? ‘अन्तक्रियाधिकरणम्’ antakriyāno arthāt maraṇ samaye sannyāsano (samādhimaraṇano) āshray १. संल्लेखनायां च भव्यः घ० । २. अन्तक्रियाधिकरणम्, इति पाठान्तरम् ।