Page 277 of 315
PDF/HTML Page 301 of 339
single page version

समाश्रयो यत्तपस्तत्फलं । यत एवं, तस्माद्यावद्विभवं यथाशक्ति । समाधिमरणे प्रयतितव्यं प्रकृष्टो यत्नः कर्तव्यः ।।१२३।।

karavo te ‘तपःफलम्’ tapanun phaḷ arthāt saphaḷ tap chhe, ‘तस्मात्’ tethī ‘यावद्विभवम्’ yathāshakti ‘समाधिमरणे’ samādhimaraṇano ‘प्रयतितव्यम्’ prayatna karavo joīe.

bhāvārtha : — tapashcharaṇ karavānun phaḷ antim kriyā upar ādhār rākhe chhe, arthāt mr̥utyu samaye samādhimaraṇ karavāthī ja tapashcharaṇ phaḷībhūt thāy chhe, jo samādhimaraṇ na thayun to jīvanabhar je jap – tap karyun te badhun vr̥uthā chhe, māṭe samādhimaraṇ (sanllekhanā)nā viṣhayamān potānī pūrṇa shaktithī prayatna karavo joīe.

‘‘men je jīvanaparyant puṇyarūp kārya karyun chhe temān dharmanun pālan karyun chhe, te dharmane mārī sāthe laī javā māṭe ā ek sanllekhanā ja samartha chhe – evo vichār karī shrāvake avashya samādhimaraṇ karavun joīe.’’

‘‘hun maraṇanā samaye avashya shāstrokta vidhithī samādhimaraṇ karīsh – e rīte bhāvanārūp pariṇati karīne maraṇakāḷ āve te pahelān ja ā sanllekhanāvrat pāḷavun joīe arthāt aṅgīkār karavun joīe.’’1 123.

samādhimaraṇanā viṣhayamān yatna karanāre āvun karīne ā karavun joīe — em kahe chhe –

anvayārtha : — sanllekhanādhārī [स्नेहं ] rāg, [वैरम् ] dveṣh, [सङ्ग ] moh [च ] 1. juo, puruṣhārthasiddhi – upāy gujarātī āvr̥utti shlok 175 – 176.

Page 278 of 315
PDF/HTML Page 302 of 339
single page version

स्वयं क्षान्त्वा । प्रियैर्वचनैः स्वजनं परिजनमपि क्षमयेत् । किं कृत्वा ? अपहाय त्यक्त्वा । कं ? स्नेहमुपकारके वस्तुनि प्रीत्यनुबन्धं । वैरमनुपकारकं द्वैषानुबन्धं । संगं पुत्रस्त्र्यादिकं । ममेदमहमस्येत्यादिसम्बंधं परिग्रहं बाह्याभ्यन्तरं । एतत्सर्वमपहाय शुद्धमना निर्मलचित्तः सन् क्षमयेत् । तथा आरोपयेत् स्थापयेदात्मनि । किं तत् ? महाव्रतम् कथंभूतं ? आमरणस्थायि मरणपर्यन्तं निःशेषं च पंचप्रकारमपि । किं कृत्वा ? आलोच्य । किं तत् ? एनो दोषं । किं तत् ? सर्वं कृतकारितमनुमतं च । स्वयं हि कृतं हिंसादिदोषं, कारितं हेतुभावेन, अनुमतमन्येन क्रियमाणं मनसा श्लाघितं । एतत्सर्वमेनो निर्व्याजं दशालोचनादोषवर्जितं यथा भवत्येवमालोचयेत् । दश हि आलोचनादोषा भवन्ति ।

sanllekhanādhārī [कृतकारितम ] kr̥ut, kārit [च ] ane [अनुमतम् ] anumodit [सर्वम् ] samasta [एनः ] pāponī [निर्व्याजम् ] chhalakapaṭ rahit nishchalabhāvathī [आलोच्य ] ālochanā karīne [आमरणस्थायि ] jīvanaparyant ṭakī rahe evā [निःशेषम् ] samasta [महाव्रतं ] mahāvratone [आरोपयेत् ] dhāraṇ kare.

ṭīkā : — ‘प्रियैः वचनैः क्षान्त्वा’ priy vachanothī svayam kṣhamā yāchīne ‘स्वजनं परिजनमपि क्षमयेत्’ potānā kuṭumbījano ane nokar – chākarone paṇ kṣhamā kare. shun karīne? ‘अपहाय’ chhoḍīne. shun (chhoḍīne)? ‘स्नेहं’ rāgane arthāt upakārak vastu pratyenā anurāg – sambandhane, ‘वैरं’ anupakārak (vastu) pratyenā dveṣharūp sambandhane, ‘सङ्कं’ mohane arthāt ā putra, strī, ādik mārān ane hun temano – ityādi sambandhane ane ‘परिग्रहं’ bāhya tathā abhyantar parigrahane – e badhānne chhoḍīne ‘शुद्धमनाः’ nirmaḷ chittavāḷā thaīne kṣhamā kare.

tathā ‘आरोपयेत्’ ātmāmān sthāpe – dhāraṇ kare. shun te? ‘महाव्रतम्’ mahāvratone kevān (mahāvratone)? ‘आमरणस्थायि’ maraṇaparyant ṭakī rahe tevān ‘निःशेषम्’ pāñche prakāranān (mahāvratone). shun karīne? ‘आलोच्य’ ālochanā karīne. konī? ‘एनः’ doṣhonī. kayā te (doṣho)? ‘सर्वं कृतकारितानुमतं’ sarva kr̥ut, kārit ane anumodit (doṣhonī) – svayam karelā hinsādik doṣhonī, hetubhāvathī karāyelā doṣhonī ane manathī anumodit anyathī karelā doṣhonī – e badhā doṣhonī ‘निर्व्याजम्’ chhalakapaṭarahit – nishchalabhāvathī ālochanānā dash doṣho rahit ālochanā kare.

Page 279 of 315
PDF/HTML Page 303 of 339
single page version

तदुक्तं —

एवंविधामालोचनां कृत्वा महाव्रतमारोप्यैतत् कुर्यादित्याह —

ālochanānā dash doṣho chhe. te ā pramāṇe kahyā chhe —

1. ākampit, 2. anuyāchit, 3. yaddraṣhṭa, 4. bādar, 5. sūkṣhma, 6. chhanna, 7. shabdākulit, 8. bahujan, 9. avyakta ane 10. tatsevī — e dash ālochanānā doṣh chhe.

bhāvārtha : — (shlok 124) samādhimaraṇ karanār vyakti upakārak vastuthī rāg, anupakārak vastuthī dveṣh, strī – putrādithī mamatāno sambandh ane bāhya – abhyantar parigrah — e badhānne chhoḍīne shuddha manavāḷo thaīne priyavachanothī potānā kuṭumbījanonī tathā nokar – chākaronī paṇ kṣhamā māgī, svayam temane kṣhamā kare.

(shlok 125) — tathā man, vachan, kāy dvārā kr̥ut, kārit ane anumodit samasta pāponī nirdoṣh ālochanā karīne jīvanaparyanta pāñch mahāvratone dhāraṇ kare.

(ahīn mahāvrato upachārathī kahyā chhe, nahi ke munidashānā mahāvrat). 124 – 125.

ā prakāranī ālochanā karīne ane mahāvrat dhāraṇ karīne, ā karavun joīe te kahe chhe —

anvayārtha : — [शोकम् ] shok, [भयम् ] bhay, [अवसादम् ] viṣhād – khed, [वलेदम् ] sneh, [कालुप्यं ] rāg – dveṣh ane [अरतिम् अपि ] apremane paṇ [हित्वा ]

Page 280 of 315
PDF/HTML Page 304 of 339
single page version

प्रसाद्यं प्रसन्नं कार्यं । किं तत् ? मनः । कैः ? श्रुतैरागमवाक्यैः । कथंभूतैः ? अमृतैः अमृतोपमैः संसारदुःखसन्तापापनोदकैरित्यर्थः । किं कृत्वा ? हित्वा । किं तदित्याह — शोकमित्यादि । शोकं — इष्टवियोगे १तद्गुणशोचनं, भयं — क्षुत्पिपासादिपीडा- निमित्तमिहलोकादिभयं वा, अवसादं विषादं खेदं वा, क्लेदं स्नेहं, कालुष्यं क्वचि- द्विषये रागद्वेषपरिणतिं । न केवलं प्रागुक्तमेव अपि तु अरतिमपि अप्रसत्तिमपि । न केवलमेतदेव कृत्वा किन्तु उदीर्य च प्रकाश्य च । कं ? सत्त्वोत्साहं संल्लेखना- करणेऽकातरत्वं ।।१२६।।

इदानीं संल्लेखनां कुर्वाणस्याहारत्यागे क्रमं दर्शयन्नाह — chhoḍīne [च ] ane [सत्त्वोत्साहम् ] baḷ (dhairya) tathā utsāhane [उदीर्य ] pragaṭ karīne [अमृतैः ] amr̥ut samān [श्रुतैः ] shāstrothī [मनः ] man [प्रसाद्यम् ] prasanna karavun joīe.

ṭīkā : — ‘प्रसाद्यम्’ prasanna karavun joīe. shun te? ‘मनः’ man. shā vaḍe? ‘श्रुतैः’ shāstravachano vaḍe. kevān (vachano)? ‘अमृतैः’ amr̥ut samān arthāt sansāranān duḥkh – santāpane dūr karanār (vachano vaḍe). shun karīne? ‘हित्वा’ chhoḍīne. shun (chhoḍīne)? te kahe chhe — ‘शोकमित्यादि’ शोकं iṣhṭanā (priyavastunā) viyogamān tenā guṇ sambandhī vāramvār chintavan karavun, भयं – kṣhudhā – tr̥uṣhādinī pīḍā nimitte ā lokādimān bhay, ‘अवसादं’ viṣhād athavā khed, क्लेदं sneh, कालुष्यं koī vakhate viṣhayamān rāg – dveṣharūp pariṇati, kevaḷ pūrve kahyān eṭalān ja nahi, parantu ‘अरतिमपि arati – aprasakti (aprem) paṇ – e badhānne chhoḍīne. kevaḷ eṭalun ja karīne nahi, parantu उदीर्य pragaṭ karīne. shun? ‘सत्त्वोत्साहम्’ sanllekhanā karavāmān akāyaratā (nirbhayatā).

bhāvārtha : — shok, bhay, viṣhād, sneh, rāg – dveṣh ane apremane chhoḍīne tathā baḷ ane utsāh vadhārīne amr̥ut samān sukhakārak tathā sansāranān duḥkh ane santāpane dūr karanār shāstravachano dvārā manane prasanna karavun joīe. tathā sanllekhanā karavāmān kāyaratā lāvavī joīe nahi. 126.

have sanllekhanā karanārane āhār tyāgano kram darshāvīne kahe chhe — १. तद्गुणानुशोचनं घ ।

Page 281 of 315
PDF/HTML Page 305 of 339
single page version

स्निग्धं दुग्धादिरूपं पानं । विवर्धयेत् परिपूर्णं दापयेत् । किं कृत्वा ? परिहाप्य परित्याज्य । कं ? आहारं कवलाहाररूपं । कथं ? क्रमशः १प्रागशनादिक्रमेण पश्चात् खरपानं कंजिकादि, शुद्धपानीयरूपं वा । किं कृत्वा ? हापयित्वा । किं ? स्निग्धं च स्निग्धमपि पानकं । कथं ? क्रमशः । स्निग्धं हि परिहाप्य कंजिकादिरूपं खरपानं पूरयेत् विवर्धयेत् । पश्चात्तदपि परिहाप्य शुद्धपानीयरूपं खरपानं पूरयेदिति ।।१२७।।

anvayārtha : — [क्रमशः ] krame – krame (sanllekhanādhārīne) [आहारम् ] kavalāhār [परिहार्य ] chhoḍāvīne [स्निग्धम् पानम् ] dūdh ādi snigdhapān [विवर्द्धयेत् ] vadhāre, [च ] pachhī [क्रमशः ] krame – krame [स्निग्धम् ] dūdh ādi snigdhapān [हापयित्वा ] chhoḍāvīne [खरपानं ] kharapān (kāñjī ane garam jaḷ) [पूरयेत् ] vadhāre.

pachhī [खरपानहापनाम् ] kharapānano paṇ tyāg [कृत्वा ] karīne [शक्त्या ] shakti anusār [उपवासम् ] upavās [कृत्वा ] karīne [पञ्चनमस्कारमनाः ] pañch namaskār mantramān chitta lagāvatā thakā [सर्वयत्नेन ] vrat ādi sarva kāryomān tatpar rahīne [तनुम् अपि ] sharīr paṇ [त्यजेत् ] chhoḍe.

ṭīkā : — (shlok 127) ‘स्निग्धं’ dūdh ādi snigdha pān ‘विवर्धयेत्’ pūratā pramāṇamān grahaṇ kare. shun karīne? ‘परिहाप्य’ chhoḍāvīne. shun? ‘आहारम्’ kavalāhār. kaī rīte? ‘क्रमशः’ krame – krame arthāt pahelān bhojanādinā kramathī pachhī kāñjī ādi ke shuddha jaḷapānanā kramathī. shun karīne? ‘हापयित्वा’ chhoḍāvīne. shun? ‘स्निग्धं’ snigdha pān. kevī rīte? ‘क्रमशः’ kramashaḥ snigdha peyane chhoḍāvīne ‘खरपानं पूरयेत् क्रमशः’ kāñjī ādi kharapānane vadhāre, pachhī tene chhoḍāvīne shuddha jaḷarūp kharapānane vadhāre. १. प्रकाशनादिक्रमेण घ ।

Page 282 of 315
PDF/HTML Page 306 of 339
single page version

खरपानहापनामपि कृत्वा । कथं ? शक्त्या स्वशक्तिमनतिक्रमेण१ स्तोकस्तोकतरादिरूपं । पश्चादुपवासं कृत्वा तनुमपि त्यजेत् । कथं ? सर्वयत्नेन सर्वस्मिन् व्रतसंयमचारित्रध्यानधारणादौ यत्नस्तात्पर्यं तेन । किंविशिष्टः सन् ? पंचनमस्कारमनाः पंचनमस्काराहितचित्तः ।।१२८।।

‘खरपानहापनामपि कृत्वा’ kāñjī ane garamajaḷano paṇ tyāg karyā pachhī. kevī rīte? ‘शक्त्या’ potānī shakti anusār arthāt thoḍo – thoḍo vadhu tyāg karīne; pachhī ‘उपवासं कृत्वा’ upavās karīne ‘तनुमपि त्यजेत्’ sharīrano paṇ tyāg kare. kevī rīte? ‘सर्वयत्नेन’ vrat, sanyam, chāritra, dhyān, dhāraṇādi sarva kāryomān yatna karīne – tatpar rahīne. kevā thaīne? ‘पंचनमस्कारमनाः’ pañch namaskār mantranī ārādhanāmān chitta lagāvīne.

bhāvārtha : — (shlok 127) sanllekhanā karatī vakhate annāhārano tyāg karīne krame – krame dūdh ādi snigdhapān le ane pachhī dūdh ādi snigdhapānano paṇ tyāg karīne kāñjī ane garam jaḷ le.

(shlok 128) kāñjī ane garam jaḷano paṇ tyāg karīne shakti anusār upavās karīne pāñch namaskār mantranā svarūpamān man lagāvī, sharīrano paṇ tyāg kare.

samādhipūrvak dehano tyāg thavo temān ātmaghātano doṣh nathī. ‘‘nishchayathī krodhādi kaṣhāyothī gherāyelo je puruṣh shvāsanirodh, jaḷ, agni, viṣh, shastrādithī potānā prāṇano ghāt kare te kharekhar ātmaghāt chhe. parantu avashya thavāvāḷun maraṇ thatān, kaṣhāy – sanllekhanānā kr̥ush karavā mātranā vyāpāramān pravartamān puruṣhane rāgādibhāvonā abhāvamān ātmaghāt nathī.’’2

tenā maraṇamān jo rāg – dveṣh thāy to ja ātmaghāt thāy, paṇ je sanllekhanā vakhate visheṣh svasanmukh thaī rāg – dveṣhano tyāg karī rahyo chhe tene ātmaghātano doṣh lāgī shake nahi, kāraṇ ke pramattayogarahit ane ātmagnānasahit je avashya nāshavant sharīr sāthe rāg ochho kare chhe, tene hinsādino doṣh lāgato nathī. १. स्वशक्त्यनतिक्रमेण घ । 2. puruṣhārthasiddhi – upāy, shlok 177 – 178.

Page 283 of 315
PDF/HTML Page 307 of 339
single page version

sanllekhanā paṇ ahinsā chhe, kāraṇ ke —

‘‘ā sannyās – maraṇamān hinsānā hetubhūt kaṣhāy kṣhīṇatāne pāme chhe, tethī sannyāsane (sanllekhanāne) paṇ (āchāryoe) ahinsānī prasiddhi māṭe kahel chhe1.’’

‘‘rogādik thatān yathāshakti auṣhadh kare, paṇ jyāre asādhya rog thaī jāy, koī rīte upachārathī lābh na thāy tyāre ā sharīr duṣhṭa samān sarvathā tyāg karavā yogya kahyun chhe ane ichchhit phaḷadātā dharma visheṣhatāthī pālan karavā yogya kahyun chhe. maraṇ bād bījun sharīr paṇ maḷe chhe, parantu dharmapālan karavānī yogyatā maḷavī atishay durlabh chhe. āthī vidhipūrvak dehanā tyāgamān duḥkhī na thatān sanyamapūrvak man – vachan – kāyano upayog ātmāmān ekatrit karavo joīe ane ‘‘janma, jarā ane mr̥utyu sharīr sambandhī chhe, mane nathī’’ — evun chintavan karī, nirmamatvī thaī vidhipūrvak āhār ghaṭāḍī, potānā trikāḷī akaṣhāy gnātāmātra svarūpanā lakṣhe kāyā kr̥uṣh karavī joīe ane shāstrāmr̥utanā pānathī kaṣhāyo pātaḷā pāḍavā joīe. pachhī chār prakāranā saṅghanī (muni, ārjikā, shrāvak, shrāvikānī) sākṣhī vaḍe samādhimaraṇamān sāvadhān – udyamavant thavun.’’

‘‘........je jīv potānī pūrvāvasthāmān dharmathī vimukh rahe chhe arthāt jeṇe tattvagnānapūrvak vrat – niyamādi dharmārādhanā nathī karī. te jīv antakāḷamān dharmasanmukh arthāt sannyāsayukta kadī thaī shakato nathī; kem ke chandraprabhacharitra pratham sargamān kahyun chhe ke —

‘‘चिरन्तनाभ्यासनिबन्धनेरिता गुणेषु दोषेषु च जायते मतिः। ’’ arthāt chirakāḷanā abhyāsathī prerit buddhi guṇomān yā doṣhomān utpanna thāy chhe.....māṭe samādhimaraṇ te ja dhāraṇ karī shake chhe ke je pratham avasthāthī ja dharmanī ārādhanāmān barābar sāvadhān rahelo hoy.......

samādhimaraṇ vakhate ārādhakane nīche pramāṇe upadesh āpī tene ātmasanmukh karī svarūpamān sthir karavā prayatna karavo —

‘‘he jitendriy! tun bhojan – shayanādirūp kalpit pudgalone hajī paṇ upakārī 1. puruṣhārthasiddhi – upāy, shlok 179.

Page 284 of 315
PDF/HTML Page 308 of 339
single page version

samaje chhe? ane em māne chhe ke, āmānthī koī pudgal evān paṇ chhe ke men bhogavyān nathī.’’ e to mahān āshcharyanī vāt chhe! bhalā, vichār to kar ke ā mūrtik pudgal tārā arūpīmān koī prakāre maḷī shake tem chhe? mātra indriyonā grahaṇapūrvak tene anubhavīne ten em mānī līdhun chhe ke, ‘hun ja teno bhog karun chhun.’ to he dūradarshī! have bhrāntabuddhine sarvathā chhoḍī de ane nirmaḷ gnānānandamay ātmatattvamān lavalīn thā. ā te ja samay chhe ke jemān gnānī jīv shuddhatāmān sāvadhān rahe chhe ane bhedagnānanā baḷathī chintavan kare chhe ke, ‘‘hun anya chhun ane e pudgal dehādi mārāthī sarvathā bhinna – judā ja padārtha chhe. māṭe he mahāshay! paradravyothī moh turat ja chhoḍ ane potānā ātmāmān nishchal – sthir rahevāno prayatna kar. jo koī pudgalamān āsakta rahīne maraṇ pāmīsh to yād rākhaje, ke halakā – tuchchha jantu thaī tāre ā pudgalonun bhakṣhaṇ vāramvār karavun paḍashe. ā bhojanathī tun sharīrano upakār karavā chāhe chhe te koī rīte paṇ yogya nathī, kem ke sharīr evun kr̥utaghnī chhe ke te koīnā karelā upakārane māne nahi, māṭe bhojananī ichchhā chhoḍī kevaḷ ātmahitamān chitta joḍavun te ja buddhimattā chhe.’’

‘‘he ārādhak! shrutaskandhanun ‘एगो मे सासदो आदा’ ityādi vākya ‘णमो अरिहंताणं’ ityādi pad ane ‘अर्हं’ ityādi akṣhar – emānthī je tane ruchikar lāge teno āshray karīne tārā chittane tanmay kar. he ārya! ‘hun ek shāshvat ātmā chhun’ e shrutagnānathī potānā ātmāno nishchay kar. samasta chintāothī pr̥uthak thaīne prāṇavisarjan kar ane jo tārun man kṣhudhā – pariṣhahathī athavā koī upasargathī vikṣhipta (vyagra) thaī gayun hoy to narakādi vedanāonun smaraṇ karīne gnānāmr̥utarūp sarovaramān pravesh kar, kem ke agnānī jīv sharīramān ātmabuddhi arthāt ‘hun duḥkhī chhun, hun sukhī chhun’ – evā saṅkalpa karīne duḥkhī thayā kare chhe, parantu bhedagnānī jīv ātmā ane dehane bhinna – bhinna mānīne dehane kāraṇe sukhī – duḥkhī thato nathī, paṇ vichāre chhe ke ‘mane maraṇ ja nathī to pachhī bhay kono? mane rog nathī pachhī vedanā kevī? hun bāḷak, taruṇ vā vr̥uddha nathī to pachhī manovedanā kevī?’ he mahābhāgya! ā jarāk jeṭalā shārīrik duḥkhathī kāyar thaīne pratignāthī jarāpaṇ chyut na thaīsh.......shun tun dhīravīr pāṇḍavonun charitra bhūlī gayo chhe? jemane loḍhānān ghareṇān agnithī tapāvīne shatruoe paherāvyān hatān topaṇ teo tapasyāthī kiñchit paṇ chyut na thatān ātmadhyānathī mokṣha pāmyā. sukomaḷ kumāranun sharīr shiyāḷe traṇ divas sudhī bhakṣha karyā chhatān kiñchit paṇ teo mārgachyut na thayā. tenun tane shun

Page 285 of 315
PDF/HTML Page 309 of 339
single page version

अधुना संल्लेखनाया अतिचारानाह —

जीवितं च मरणं च तयोराशंसे आकांक्षे । भयमिहपरलोकभयं । इहलोकभयं हि क्षुत्पिपासापीडादिविषयं परलोकभयं — एवंविधदुर्धरानुष्ठानाद्विशिष्टं फलं परलोके भविष्यति न वेति । मित्रस्मृतिः बाल्याद्यवस्थायां सहक्रीडितमित्रानुस्मरणं । निदानं भाविभोगाद्याकांक्षणं । एतानि पंचनामानि येषां ते तन्नामानः संल्लेखनायाः पंचातिचाराः । जिनेन्द्रैस्तीर्थकरैः । समादिष्टा आगमे प्रतिपादिताः ।।१२९।। smaraṇ nathī? temanun anukaraṇ karī jīvan – dhan ādimān nirvāñchhak thaī antar – bāhya pariṣhahanā tyāgapūrvak sāmyabhāvathī nirupādhimān sthir thaī ānandāmr̥utanun pān kar......vagere......’’2 127 – 128.

have sanllekhanānā atichāro kahe chhe —

anvayārtha : — [जीवितमरणाशंसे ] jīvavānī tathā maraṇanī ākāṅkṣhā karavī, [भयमित्रस्मृतिनिदाननामानः ] bhay karavo, mitrone yād karavā ane āgāmī bhavamān bhogonī ichchhā karavī — e [पञ्च ] pāñch [संल्लेखनातिचाराः ] sanllekhanānā atichāro chhe — em [जिनेन्द्रैः ] jinendra bhagavān dvārā [समादिष्टाः ] kahevāmān āvyun chhe.

ṭīkā : — ‘जीवितमरणाशंसे’ jīvan ane maraṇanī ākāṅkṣhā, ‘भयमित्रस्मृतिः’ भयं – ā lok tathā paralokano bhay, kṣhudhā – tr̥uṣhānī pīḍādi sambandhī ā lokano bhay, ane āvā durdhar anuṣhṭhānathī (tapashcharaṇathī) paralokamān vishiṣhṭa phaḷ maḷashe ke nahi – te paralokano bhay, ‘मित्रस्मृतिः’ bālyādi avasthāmān je mitro sāthe krīḍā karī hatī tenun smaraṇ, ‘निदानं’ bhāvi bhogo ādinī ākāṅkṣhā – te nāmanā sanllekhanānā pāñch atichāro chhe – em ‘जिनेन्द्रैः समादिष्टाः’ tīrthaṅkaroe kahyun chhe — āgamamān pratipādan karyun chhe. १. मरणशंसाभयमित्रस्मृति घ । 2. juo, puruṣhārthasiddhi – upāy, gujarātī āvr̥utti shlok 178no visheṣh.

Page 286 of 315
PDF/HTML Page 310 of 339
single page version

एवंविधैरतिचारै रहितां संल्लेखनां अनुतिष्ठन् कीदृशं फलं प्राप्नोत्याह —

निष्पिबति आस्वादयति अनुभवति वा कश्चित् संल्लेखनानुष्ठाता । किं तत् ?

bhāvārtha : — sanllekhanānā pāñch atichāro1 —

1. jīvitāshansā — sanllekhanā dhāraṇ karīne jīvavānī ichchhā karavī.

2. maraṇashansā — rogādinā upadravothī gabharāī jaī maraṇanī ichchhā karavī.

3. bhay2 — ā lok ane paralokano bhay.

4. mitrasmr̥uti — (mitrānurāg) – mitra ādinī prītinun smaraṇ karavun.

5. nidān — āgāmī bhavamān sānsārik viṣhay – bhogonī ichchhā karavī. 129.

āvā prakāranā atichāro rahit sanllekhanā karanārane kevun phaḷ prāpta thāy chhe, te kahe chhe —

anvayārtha : — [पीतधर्माः ] dharmarūpī amr̥utanun pān karanār sanllekhanādhārī jīvo [सर्वैः दुःखैः अनालीढः ] sarva duḥkhothī aṇasparshāyelā rahetā thakā (sarva duḥkhothī rahit thatā thakā) [दुस्तरम् ] dustar (ghaṇā kāḷe samāpta thavāvāḷā) [अभ्युदयम् ] abhyudayane (svarganā ahamindrādinā sukhanī paramparāne) ane [निस्तीरम् ] antarahit [सुखाम्बुनिधिम् ] sukhanā sāgarasvarūp [निःश्रेयसम् ] mokṣhane [निःपिबति ] āsvāde chhe – anubhave chhe.

ṭīkā : — ‘निष्पिबति’ āsvāde chhe – anubhave chhe. koṇ? koī sanllekhanā dhāraṇ १. जीवीतमरणाशंसामित्रानुरागसुखानुबन्धनिदानानि ।। [tattvārthasūtra-adhyāy 7/37] 2. ā ‘bhay’ atichārane badale ‘tattvārthasūtra’ tathā ‘puruṣhārthasiddhi – upāy’mān ‘सुखानुबन्ध’ – pūrvakāḷamān

Page 287 of 315
PDF/HTML Page 311 of 339
single page version

निःश्रेयसं निर्वाणं । किंविशिष्टं ? सुखाम्बुनिधिं सुखसमुद्रस्वरूपं । तर्हि सपर्यन्तं तद्भविष्यतीत्याह — निस्तीरं तीरात्पर्यन्तान्निष्क्रान्तं । कश्चित्पुनस्तदनुष्ठाता अभ्युदयमहमिन्द्रादिसुखपरंपरां निष्पिबति । कथंभूतं ? दुस्तरं महता कालेन प्राप्यपर्यन्तं । किंविशिष्टः सन् ? सर्वैर्दुःखैरनालीढः सर्वैः शारीरमानसादिभिर्दुःखैरनालीढोऽसंस्पृष्टः । कीदृशः सन्नेतद्द्वयं निष्पिबति ? पीतधर्मा पीतोऽनुष्ठितो धर्म उत्तमक्षमादिरूपः चारित्रस्वरूपो वा येन ।।१३०।।

किं पुनर्निःश्रेयसशब्देनोच्यत इत्याह —

karanār. shun te ‘निःश्रेयसम्’ nirvāṇane. kevā prakāranā (nirvāṇane)? ‘सुखाम्बुनिधिम्’ sukhasamudrasvarūp. to te (samudra) shun antavān hashe? te kahe chhe — ‘निस्तीरम्’ tīr (kāṇṭhā)ne ullaṅghan karī gayelā – apār. vaḷī koī tene (sanllekhanāne) dhāraṇ karanār ‘अभ्युदयं’ ahamindrādinān sukhanī paramparāne ‘निष्पिबति’ bhogave chhe. kevā (abhyudayane)? jeno ant ghaṇā lāmbā kāḷe prāpta thāy evā (abhyudayane). kevā prakāranā thatā thakā? ‘सर्वैः दुःखै अनालीढः’ sarva shārīrik ane mānasik duḥkhothī aṇasparshāyelā thatā thakā. kevo thaīne te abhyuday ane mokṣha bannene anubhave chhe? ‘पीतधर्माः’ uttamakṣhamādirūp vā chāritrasvarūp dharmanun jeṇe ācharaṇ karyun chhe tevo thaīne.

bhāvārtha : — jeṇe uttamakṣhamādi dharmane yā samyagdarshan – gnān – chāritrasvarūp dharmane dhāraṇ karyo chhe – evā sanllekhanādhārī shrāvak, samasta shārīrik ane mānasik duḥkhothī rahit thaīne dustar abhyudayane (indrādinān sukhane) ane apār (antarahit) sukhanā sāgararūp mokṣhane anukrame anubhave chhe. 130.

vaḷī ‘niḥshreyas’ shabdathī shun kahevāy chhe te kahe chhe —

anvayārtha : — [जन्मजरामयमरणैः ] janma, ghaḍapaṇ, rog ane mr̥utyuthī [शोकैः ]

Page 288 of 315
PDF/HTML Page 312 of 339
single page version

निःश्रेयसमिष्यते । किं ? निर्वाणं । कथंभूतं ? शुद्धसुखं शुद्धं प्रतिद्वन्द्वरहितं सुखं यत्र । तथा नित्यं अविनश्वरस्वरूपं । तथा परिमुक्तं रहितं । कैः ? जन्मजरामयमरणैः, जन्म च पर्यायान्तरप्रादुर्भावः जरा च वार्द्धक्यं, आमयाश्च रोगाः, मरणं च शरीरादिप्रच्युतिः । तथा शोकैर्दुःखैर्भयैश्च परिमुक्तं ।।१३१।।

इत्थंभूते च निःश्रेयसे कीदृशाः पुरुषाः तिष्ठन्तीत्याह —

shokathī, [दुःखैः ] duḥkhothī [च ] ane [भयैः ] sāt bhayothī [परिमुक्तं ] sarvathā rahit evo [शुद्धसुखम् ] shuddha sukhasvarūp tathā [नित्यम् ] nitya – (avināshī) evo [निर्वाणं ] nirvāṇ (sarva karmarahit ātmānī vishuddha avasthā) [निःश्रेयसम् ] mokṣha [इष्यते ] kahevāy chhe.

ṭīkā : — ‘निःश्रेयसमिष्यते’ mokṣha kahevāy chhe. shun? ‘निर्वाणम्’ nirvāṇ. kevo (nirvāṇ)? ‘शुद्धसुखम्’ pratipakṣharahit jyān sukh chhe tevo, tathā ‘नित्यम्’ avinashvar svarūp ane ‘परिमुक्तं’ sarvathā rahit evo. shānāthī (rahit)? ‘जन्मजरामयमरणैः’ जन्म bījī paryāyano utpād, जरा ghaḍapaṇ, आमयाः rogo, मरणं sharīrādino nāsh – (e badhānthī rahit evo), tathā ‘शोकैर्दुःखैर्भयैश्चपरिमुक्तम्’ shok, duḥkh ane bhayathī rahit evo (nirvāṇ).

bhāvārtha : — janma, ghaḍapaṇ, rog, mr̥utyu, shok, duḥkh ane bhayathī rahit avinashvar, atīndriy sāchā sukharūp ane sarva karmarahit ātmānī vishuddha avasthā (nirvāṇ) te mokṣha kahevāy chhe. 131.

āvā mokṣhamān kevā prakāranā puruṣho (ātmāo) rahe chhe, te kahe chhe —

anvayārtha : — [विद्यादर्शनशक्तिस्वास्थ्यप्रह्लादतृप्तिशुद्धियुजः ] kevaḷagnān, kevaḷadarshan, anantavīrya, param vītarāgatā, anantasukh, tr̥upti, viṣhayonī āshāthī rahitapaṇun ane vishuddhi (karmarahitapaṇun) — (e badhānthī) yukta [निरतिशयाः ] guṇonī nyūnādhikatā rahit ane [निरवधयः ] kāḷāvadhi rahit jīvo [सुखम् ] sukhasvarūp [निःश्रेयसम् ] mokṣhamān [आवसन्ति ] vase chhe.

Page 289 of 315
PDF/HTML Page 313 of 339
single page version

निःश्रेयसमावसन्ति निःश्रेयसे तिष्ठन्ति । के ते इत्याह — विद्येत्यादि । विद्या केवलज्ञानं, दर्शनं केवलदर्शनं, शक्तिरनन्तवीर्यं, स्वास्थ्यं परमोदासीनता, प्रह्लादोऽनन्तसौख्यं, तृप्तिर्विषयानाकांक्षा, शुद्धिर्द्रव्यभावस्वरूपकर्ममलरहितता, एता युञ्जन्ति आत्मसम्बद्धाः कुर्वन्ति ये ते तथोक्ताः । तथा निरतिशया अतिशयाद्विद्यादिगुणहीनाधिक- भावान्निष्क्रान्ताः । तथा निरवधयो नियतकालावधिरहिताः । इत्थंभूता ये ते निःश्रेयसमावसन्ति । सुखं सुखरूपं निःश्रेयसं । अथवा सुखं यथा भवत्येवं ते तत्रावसन्ति ।।१३२।।

अनन्ते काले गच्छति कदाचित् सिद्धानां विद्याद्यन्यथाभावो भविष्यत्यतः कथं निरतिशया निरवधयश्चेत्याशंकायामाह —

ṭīkā : — ‘निःश्रेयसम् आवसन्ति’ mokṣhamān vase chhe. koṇ te mokṣhamān vase chhe? te kahe chhe — ‘विद्येत्यादि’ विद्या kevaḷagnān, दर्शनं kevaḷadarshan, शक्तिः anantavīrya, स्वास्थ्य param udāsīnatā (param vītarāgatā), प्रह्लादः anantasukh, तृप्तिः viṣhayonī ākāṅkṣhāno abhāv, शुद्धिः dravyakarma – bhāvakarmarūp maḷathī rahitatā. e badhāyathī yukta te tathā ‘निरतिशया’ — atishay arthāt vidyādi guṇonī hīnādhikatāthī rahit tathā ‘निरवधयः’ niyatakāḷanī avadhirahit – āvān pūrvokta visheṣhaṇothī vishiṣhṭa je jīvo chhe te mokṣhamān vase chhe, athavā mokṣhamān sukhapūrvak vase chhe.

bhāvārtha : — mukta jīvo anantagnān, anantadarshan, anantavīrya, param udāsīnatā ane anantasukhathī yukta thaīne tathā viṣhayonī āshāthī, dravyakarma – bhāvakarmarūp maḷathī ane aṣhṭaguṇonī nyūnādhikatāthī rahit thaīne anantakāḷ sudhī sukhapūrvak mokṣhamān rahe chhe. 132.

anantakāḷ jatān, koī samaye siddhonā gnānādino anyathā bhāv thaī jashe to temane niratishayatā ane niravadhipaṇun kevī rīte hoy – evī āshaṅkā thatān kahe chhe —

anvayārtha : — [यदि ] jo [त्रिलोकसम्भ्रान्तिकरणपटुः ] traṇ lokomān

Page 290 of 315
PDF/HTML Page 314 of 339
single page version

न लक्ष्या न प्रमाणपरिच्छेद्या । कासौ ? विक्रिया विकारः स्वरूपान्यथाभावः । केषां ? शिवानां सिद्धानां । कदा ? कल्पशतेऽपि गते काले । तर्हि उत्पातवशात्तेषां विक्रिया स्यादित्याह — उत्पातोऽपि यदि स्यात् तथापि न तेषां विक्रिया लक्ष्या । कथंभूतः उत्पातः ? त्रिलोकसम्भ्रान्तिकरणपटुः त्रिलोकस्य सम्भ्रान्तिरावर्त्तस्तत्करणे पटुः समर्थः ।।१३३।।

ते तत्राविकृतात्मानः सदा स्थिताः किं कुर्वन्तीत्याह —

khaḷabhaḷāṭ utpanna karavāmān samartha – evo [उत्पातः ] utpāt [अपिस्यात् ] paṇ thāy [च ] ane [कल्पशते काले ] seṅkaḍo kalpakāḷo [गते अपि ] vītī jāy, topaṇ [शिवानां ] siddhomān [विक्रिया ] vikār [न लक्ष्या ] jovāmān āvato nathī.

ṭīkā : — ‘न लक्ष्या’ pramāṇagnānathī jāṇī shakāy tevo nathī. shun te? ‘विक्रिया’ vikār arthāt svarūpathī anyathā bhāv; konā? ‘शिवानाम्’ siddhonā. kyāre? ‘कल्पशतेऽपि गते काले’ seṅkaḍo kalpa – kāḷ vahī jāy topaṇ, te utpātane līdhe temane vikriyā hashe? te kahe chhe — ‘उत्पातोऽपि यदि स्यात्’ jo utpāt (khaḷabhaḷāṭ) thāy topaṇ temanāmān vikriyā mālūm paḍatī nathī. kevo utpāt? ‘त्रिलोकसंभ्रान्तिकरणपटुः’ traṇ lokamān kṣhobh karavāmān samartha evo.

bhāvārtha : — traṇ lokamān khaḷabhaḷāṭ utpanna kare tevo utpāt (upadrav) thaī jāy yā seṅkaḍo kalpakāḷ1 paṇ vītī jāy, topaṇ siddhonā guṇomān yā svabhāv ādimān koī vikār (parivartan) thato nathī arthāt teo anantakāḷ sudhī anantasukhamān magna rahe chhe. 133.

te vikārathī rahit (shuddha) ātmāo tyān sadā rahīne shun kare chhe, te kahe chhe —

anvayārtha : — [निष्किट्टिकालिकाच्छविचामीकरभासुरात्मानः ] kīṭ ane 1. vīs koḍākoḍī sāgar varṣhano ek kalpakāḷ thāy chhe.

Page 291 of 315
PDF/HTML Page 315 of 339
single page version

निःश्रेयसमधिपन्नाः प्राप्तास्ते दधते । धरन्ति । कां ? त्रैलोक्यशिखामणिश्रियं त्रैलोक्यस्य शिखा चूडाऽग्रभागस्तत्र मणिश्रीः चूडामणिश्रीः तां । किंविशिष्टाः सन्त इत्याह — निष्किट्टेत्यादि । किट्टं च कालिका च ताभ्यां निष्क्रान्ता सा छविर्यस्य तच्चामीकरं च सुवर्णं तस्येव भासुरो निर्मलतया प्रकाशमान आत्मा स्वरूपं येषां ।।१३४।।

एवं संल्लेखनामनुतिष्ठतां निःश्रेयसलक्षणं फलं प्रतिपाद्य अभ्युदयलक्षणं फलं प्रतिपादयन्नाह —

kālimānthī rahit kāntivāḷā suvarṇa samān jemanun svarūp prakāshī rahyun chhe, evā [निःश्रेयसम् अधिपन्नाः ] mokṣha pāmelā siddha parameṣhṭhī [त्रैलोक्यशिखामणिश्रियं ] traṇ lokanā agrabhāg par rahelā chūḍāmaṇinī shobhāne [दधते ] dhāraṇ kare chhe.

ṭīkā : — ‘निःश्रेयसमधिपन्नाः’ mokṣha pāmelā teo ‘दधते’ dhāraṇ kare chhe. shun (dhāraṇ kare chhe)? ‘त्रैलोक्यशिखामणिश्रियं’ traṇ lokanī shikhā – chūḍā – agrabhāg par rahelā maṇinī shobhāne. kevā prakāranā thaīne? te kahe chhe — ‘निष्किट्टेत्यादि’ kīṭ ane kālimā — e bannethī rahit kāntivāḷā suvarṇa samān jenun svarūp nirmaḷatāthī prakāshī rahyun chhe tevā thaīne.

bhāvārtha : — mokṣha pāmelā puruṣho kīṭ ane kālimāthī rahit jemanī chhabī chhe, tathā shuddha (chokhkhā) suvarṇasamān dedīpyamān jemanun svarūp chhe tevā thaīne traṇ lokanī chūḍāmaṇinī (shikhāmaṇinī) shobhāne dhāraṇ kare chhe. 134.

e pramāṇe sanllekhanā karanārāonā mokṣharūpī phaḷanun pratipādan karīne temanā abhyudayarūp phaḷanun pratipādan karatān kahe chhe —

anvayārtha : — [सद्धर्मः ] sanllekhanāthī upārjit vishiṣhṭa puṇya [बलपरिजनकामभोगभूयिष्ठैः ] baḷ, parivār ane kāmabhogathī paripūrṇa evā [पूजार्थज्ञैश्वर्यैः ] pratiṣhṭhā, dhan ane āgnānā aishvarya vaḍe [अतिशयित भुवनम् ] je

Page 292 of 315
PDF/HTML Page 316 of 339
single page version

अभ्युदयं इन्द्रादिपदावाप्तिलक्षणं । फलति अभ्युदयफलं ददाति । कोऽसौ ? सद्धर्मः संल्लेखनानुष्ठानोपार्जितं विशिष्टं पुण्यं । कथंभूतमभ्युदयं ? अद्भुतं साश्चर्यं । कथंभूतं तदद्भुतं ? अतिशयितभुवनं यतः । कैः कृत्वा ? पूजार्थज्ञैश्वर्यैः ऐश्वर्यशब्दः पूजार्थाज्ञानां प्रत्येकं सम्बध्यते । किंविशिष्टैरेतैरित्याह — बलेत्यादि । बलं सामर्थ्यं परिजनः परिवारः कामभोगौ प्रसिद्धौ । एतद्भूयिष्ठा अतिशयेन बहवो येषु । एतैरुपलक्षितैः पूजादिभिरतिशयितभुवनमित्यर्थः ।।१३५।।

साम्प्रतं योऽसौ संल्लेखनानुष्ठाता श्रावकस्तस्य कति प्रतिमा भवन्तीत्याशंक्याह —

श्रावकपदानि देवैरेकादश देशितानि येषु खलु ।

स्वगुणाः पूर्वगुणैः सह संतिष्ठन्ते क्रमविवृद्धाः ।।१३६।। lokottam hovāthī [अद्भुतम् ] āshcharyajanak chhe, evā [अभ्युदयम् ] abhyudayarūpe (indrādi padanī prāptirūpe) [फलति ] phaḷe chhe (prāpta kare chhe).

ṭīkā : — ‘अभ्युदयंफलति’ indrādi padanī prāpti jenun svarūp chhe – evā abhyudayarūp – utkarṣharūp phaḷ āpe chhe. koṇ te? ‘सद्धर्मः’ sanllekhanā dhāraṇ karavāthī upārjit vishiṣhṭa puṇya. kevo (abhyuday)? ‘अद्भुतम्’ āshcharyajanak. abhyuday kevo chhe? āshcharyajanak abhyuday lokamān sarvottam chhe. shā vaḍe karīne? ‘पूजार्थाज्ञैश्वर्यैः’ pūjā – aishvarya vaḍe, artha – aishvarya vaḍe ane āgnā – aishvarya vaḍe karīne. āvān lakṣhaṇavāḷā pūjā – aishvarya vaḍe vagerethī te abhyuday lokamān sarvottam chhe – evo artha chhe.

bhāvārtha : — sanllekhanādi dharmathī pratiṣhṭhā, dhan ane āgnānun aishvarya tathā baḷ, nokar – chākar ane kām – bhoganī adhikatāthī lokātishāyī āshcharyakārak indrādipadanī prāptirūp abhyuday (utkarṣha) prāpta thāy chhe. 135.

have je sanllekhanā karanār shrāvak chhe tenī keṭalī pratimāo hoy chhe? evī āshaṅkā karīne kahe chhe —

anvayārtha : — [देवैः ] sarvagnadev dvārā [श्रावकपदानि ] shrāvakanān pad (sthān –

Page 293 of 315
PDF/HTML Page 317 of 339
single page version

देशितानि प्रतिपादितानि । कानि ? श्रावकपदानि श्रावकगुणस्थानानि श्रावकप्रतिमा इत्यर्थः । कति ? एकादश । कैः ? देवैस्तीर्थंकरैः । येषु श्रावकपदेषु । खलु स्फु टं सन्तिष्ठन्तेऽवस्थितिं कुर्वन्ति । के ते ? स्वगुणाः स्वकीयगुणस्थानसम्बद्धाः गुणाः । कैः सह ? पूर्वगुणैः पूर्वगुणस्थानवर्तिगुणैः सह । कथंभूताः ? क्रमविवृद्धाः सम्यग्दर्शनमादिं कृत्वा एकादशपर्यन्तमेकोत्तरवृद्ध्या क्रमेण विशेषेण वर्धमानाः ।।१३६।।

ṭīkā : — ‘देशितानि’ pratipādan karavāmān āvyān chhe (kahevāmān āvyān chhe). shun? ‘श्रावकपदानि’ shrāvakanān pad – shrāvakanān guṇasthāno – shrāvakanī pratimāo – evo artha chhe. keṭalī (pratimāo)? ‘एकादश’ agiyār. konā dvārā (kahevāmān āvī chhe)? ‘देवैः’ tīrthaṅkaro dvārā. ‘येषु’ jemān arthāt shrāvakanān padomān (sthānomān) ‘खलु’ nishchayathī ‘संतिष्ठन्ते’ rahe chhe – sthiti kare chhe. koṇ te? ‘स्वगुणाः’ pot-potānā guṇasthān sambandhī guṇo. konī sāthe (rahe chhe)? ‘पूर्वगुणैः सह’ pūrva guṇasthānavartī guṇo sāthe. kevā (te guṇo chhe)? ‘क्रमविवृद्धाः’ krame – krame vadhatā jatā arthāt samyagdarshanathī sharū karī agiyār pad sudhī (agiyāramī pratimā sudhī) ek – ek uttar pratimānā guṇonī vr̥uddhithī – kramathī – visheṣhathī vadhatā jatā. (guṇo rahe chhe.)

bhāvārtha : — sarvagnadeve shrāvakanān agiyār sthān (pad – shreṇi – pratimā – kakṣhā) kahyān chhe. te nīche pramāṇe chhe —

1. darshan pratimā, 2. vrat pratimā, 3. sāmāyik pratimā, 4. proṣhadh pratimā, 5. sachittatyāg pratimā, 6. rātribhojanatyāg pratimā, 7. brahmacharya pratimā, 8. ārambhatyāg pratimā, 9. parigrahatyāg pratimā, 10. anumatityāg pratimā ane 11. uddiṣhṭatyāg pratimā.

āgalī (uttar) pratimā dhāraṇ karanārane pūrvenī sarva pratimāonun pālan avashya hoy chhe. āthī āgaḷanī (uttar) pratimānun ācharaṇ tenī pūrvenī sarva pratimāonā ācharaṇ sāthe (tenā guṇonā pālan sāthe) krame – krame vr̥uddhi pāme chhe; jem ke brahmacharya pratimānun pālan karanārane tenī pūrvenī darshanādik chha pratimāonun ācharaṇ niyamathī hoy chhe. 136.

Page 294 of 315
PDF/HTML Page 318 of 339
single page version

दर्शनमस्यास्तीति दर्शनिको दर्शनिकश्रावको भवति । किंविशिष्टः ? सम्यग्दर्शनशुद्धः सम्यग्दर्शनं शुद्धं निरतिचारं यस्य असंयतसम्यग्दृष्टेः । कोऽस्य विशेष इत्यत्राह — संसारशरीरभोगनिर्विण्ण इत्यनेनास्य लेशतो व्रतांशसंभवात्ततो विशेषः प्रतिपादितः । एतदेवाह — तत्त्वपथगृह्यः तत्त्वानां व्रतानां पंथानो मार्गा१ मद्यादिनिवृत्तिलक्षणा अष्टमूलगुणास्ते गृह्याः पक्षा यस्य । पंचगुरुचरणशरणं पंचगुरवः पंचपरमेष्ठिनस्तेषां चरणाः शरणमपायपरिरक्षणोपायो यस्य ।।१३७।।

te ja darshāvīne kahe chhe —

anvayārtha : — [सम्यग्दर्शनशुद्धः ] jeo atichār (doṣh) rahit hovāthī samyagdarshanathī shuddha chhe, [संसारशरीरभोगनिर्विण्णः ] jeo sansār, sharīr ane bhogothī virakta chhe, [पंचगुरुचरणशरणः ] jene pañch parameṣhṭhīnā charaṇanun sharaṇ chhe ane [तत्त्वपथगृह्यः ] tattvonā mārgarūp āṭh mūḷ guṇone jeo dhāraṇ karī rahyā chhe, teo [दर्शनिकः ] darshanik shrāvak chhe.

ṭīkā : — jene samyagdarshan chhe te ‘दर्शनिकः’ darshanik shrāvak chhe. te kevo chhe? ‘सम्यग्दर्शनशुद्धः’ jene shuddha – atichārarahit samyagdarshan chhe. asanyat samyagdraṣhṭithī tene shī visheṣhatā chhe, te ahīn kahe chhe — ‘संसारशरीरभोगनिर्विण्णः’ sansār, sharīr ane bhogothī je virakta chhe, kāraṇ ke tene leshataḥ vratano ansh hoy chhe tethī (samyagdraṣhṭithī) tenāthī visheṣh kahyun chhe. te ja kahe chhe — ‘तत्त्वपथगृह्यः’ tattvonā arthāt vratonā mārgarūp – madyādinā tyāgarūp āṭh mūḷaguṇone grahavā yogya samajīne jeṇe dhāraṇ karyā chhe ane ‘पंचगुरुचरणशरणः’ pāñch guruo arthāt pañch parameṣhṭhī – temanān charaṇo jemane sharaṇ chhe – jemane duḥkhothī parirakṣhaṇanā upāyarūp chhe – (te darshanik shrāvak chhe). १. पन्था मार्गो घ० ।

Page 295 of 315
PDF/HTML Page 319 of 339
single page version

bhāvārtha : — jene niratichār (shuddha) samyagdarshan chhe, tathā kiñchit visheṣh prakāre svasanmukhatā vaḍe sansār, sharīr ane indriy bhogothī je virakta (udāsīn) chhe, jene adhikatar pañchaparameṣhṭhīnān charaṇanun ja sharaṇ chhe arthāt temanun ja dhyān kare chhe ane sarvagnabhāṣhit jīvādik tattvonun jene shraddhān chhe – tattvono mārga jeṇe aṅgīkār karyo chhe, bāhyamān jene sāt vyasan sahit pāñche pāponī pravr̥utti chhūṭī gaī chhe arthāt madyādinā tyāgarūp āṭh mūḷaguṇo jeṇe dhāraṇ karyā chhe, anshataḥ vratono abhyāsī chhe te darshanik shrāvak chhe.

jinendradev, siddhānt shāstra ane digambar tapasvī — e traṇene upāsakādhyayanamān tattva kahyān chhe ane samyagdarshan – gnān – chāritrane mārga kahyo chhe. tattva ane mārgano jene pakṣha chhe – te taraph jenun valaṇ chhe te darshanik shrāvak ā pākṣhik shrāvak kahevāy chhe.1

je syādvādarūp paramāgam dvārā nishchay – vyavahārarūp banne nayothī nirṇayapūrvak svatattva ane paratattvane jāṇī shraddhān draḍh kare chhe, je jāti – kuḷādi āṭh mad rahit chhe, joke apratyākhyānāvaraṇ karmanā udayamān joḍāvārūp chāritradoṣhanī baḷajabarīthī tene viṣhayomān rāg varte chhe tathā gr̥uhārambhanī pravr̥utti hoy chhe, chhatān abhiprāyamān teno jarāye ādar nathī, tene bhalo mānato nathī, tenun svāmīpaṇun nathī, shraddhāmān teno niṣhedh varte chhe; jene ratnatrayanā dhārak dharmī jīvo pratye anurāg hoy chhe, je bhedavignānanā baḷathī potānā gnāyakasvabhāvane rāg – dveṣhādithī bhinna anubhave chhe ne potānā ātmāthī dehane vastrasamān bhinna jāṇe chhe, je aṣhṭādash doṣharahit sarvagna vītarāgadevanī ja devabuddhithī ārādhanā kare chhe, ahinsāmay dharmane ja dharma māne chhe, ārambh – parigrah rahit gurune ja guru māne chhe – te darshanik shrāvak chhe.

vaḷī te māne chhe ke koī jīv koīne māre nahi ke jīvāḍe nahi, koīne sukhī kare nahi ke duḥkhī kare nahi, parantu potānān pūrva sañchit karmanā udayathī tenī tevī dashā thāy chhe.

vaḷī samyagdraṣhṭine evo nishchay hoy chhe ke je jīvane je deshamān, je kāḷamān, १. भयवसणमलविवज्जिय संसारसरीरभोगणिव्वण्णो ।

Page 296 of 315
PDF/HTML Page 320 of 339
single page version

२

तत् ? निरतिक्रमणमणुव्रतपंचकमपि पंचाप्यणुव्रतानि निरतिचाराणि धारयते इत्यर्थः । न je vidhānathī janma – maraṇ, lābh – alābh yā sukh – duḥkh thāy chhe, te jinendra bhagavānanā divyagnānamān jaṇāyun chhe ane te pramāṇe te jīvane te deshamān, te kāḷamān, te vidhānathī janma – maraṇ, lābh – alābh ādi niyamathī thāy chhe. tene dūr karavāne koī indra, ahamindra, narendra ke jinendra samartha nathī.3

anvayārtha : — [यः ] je [निःशल्य ] māyā, mithyātva ane nidān — e traṇ shalyothī rahit thaīne [निरतिक्रमणम् ] atichār rahit [अणुव्रतपंचकम् ] pāñch aṇuvratone [चापि ] ane [शीलसप्तकम् ] sāt shīlavratone paṇ [धारयते ] dhāraṇ kare chhe, [असौ ] te [व्रतीनाम् ] vratadhārīone [व्रतिकः ] vrat pratimādhārī [मतः ] mānavāmān āve chhe.

ṭīkā : — ‘व्रतिकः मतः’ jene vrat chhe te vratik mānavāmān āvyo chhe. konāthī mānavāmān āvyo chhe? ‘व्रतिनाम्’ vratīothī – gaṇadharadevādithī. te koṇ? ‘निःशल्यः’ mithyātva, nidān ane māyā – e shalyothī ‘यः असौ’ je rahit thatā thakā ‘धारयते’ dhāraṇ kare chhe. kone (dhāraṇ kare chhe)? ‘निरतिक्रमणमणुपंचकम् अपि’ niratichār pāñche १. व्रतान्यस्यास्तीति व्रती मनः घ० । २. निःशल्यः तन् घ० । 3. juo, pt.. sadāsukhadāsakr̥ut shrī ratnakaraṇḍa shrāvakāchāranī hindī ṭīkāno bhāvārtha pr̥uṣhṭha. 402.