Page 37 of 315
PDF/HTML Page 61 of 339
single page version

अथ वात्सल्यगुणस्वरूपं दर्शने प्रकटयन्नाह —

‘वात्सल्यं’ सधर्मिणि स्नेहः । ‘अभिलप्यते’ प्रतिपाद्यते । कासौ ? ‘प्रतिपत्तिः’ पूजाप्रशंसादिरूपा । कथं ? ‘यथायोग्यं’ योग्यानतिक्रमेण अञ्जलिकरणाभिमुखगमन प्रशंसावचनोपकरणसम्प्रदानादिलक्षणा । कान् प्रति ? ‘स्वयूथ्यान्’ जैनान् प्रति । कथंभूता ? sthitikaraṇayukta samyagdraṣhṭi jāṇavo.’’¹

‘‘te sthitikaraṇ, sva ane paranā bhedathī be prakāranun chhe. temān je potānī bhūlane potānī meḷe pariṇāmonī shuddhatā dvārā sudhāre chhe, tene nishchayathī svasthitikaraṇ kahe chhe. tathā potānāthī bhinna vyaktine samyagdarshan vā samyakchāritrathī patit thatī joīne tene dharmopadesh dvārā shaṅkā - samādhān pūrvak pharīthī samyagdarshan vā samyakchāritramān sthir karavānā bhāvane vyavahārathī parasthitikaraṇ kahe chhe.’’² 16.

have samyagdarshananā vātsalya guṇanun svarūp pragaṭ karī kahe chhe —

anvayārtha : — [स्वयूथ्यान् प्रति ] potānā sahadharmīo pratye [सद्भावसनाथा ] sadbhāv (saraḷatā) sahit. [अपेतकैतवा ] māyā rahit [यथायोग्यम् ] yathāyogya [प्रति- पत्तिः ] ādar - satkārādi karavo te [वात्सल्यम् ] vātsalya aṅg [अभिलप्यते ] kahevāy chhe.

ṭīkā : — ‘वात्सल्यं’ sahadharmī pratye sneh ‘अभिलप्यते’ kahevāy chhe. vātsalya eṭale shun? ‘प्रतिपत्तिः’ pūjā prashansādirūp satkār. kevī rīte? ‘यथायोग्यम्’ je yogya chhe tenun ullaṅghan karyā sivāy arthāt banne hāth joḍavā, sāme javun, prashansānān vachan kahevān, upakaraṇ (sādhano)nun dān āpavun - vagere rūp yathāyogya (satkār karavo), konā prati? ‘स्वयूथ्यान्’ jaino prati. kevo (satkār)? ‘सद्भावसनाथा’ sadbhāvanā avakratā - saraḷatā 1. unmārgagamane svātmane paṇ mārgamān je sthāpato,

2. shrī pañchādhyāyī – uttarārdha gāthā 792no bhāvārtha.

Page 38 of 315
PDF/HTML Page 62 of 339
single page version

‘सद्भावसनाथा’ सद्भावेनावक्रतया सहिता चित्तपूर्विकेत्यर्थः । अत एव ‘अपेतकैतवा’ अपेतं विनष्टं कैतवं माया यस्याः ।।१७।।

अथ प्रभावनागुणस्वरूपं दर्शनस्य निरूपयन्नाह —

sahit hr̥udayapūrvak - evo artha chhe. tethī ja ‘अपेतकैतवा’ apet eṭale naṣhṭa ane kaitav eṭale māyā, jemān māyā nāsh pāmī chhe tevo arthāt māyā rahit (satkār).

bhāvārtha : — potānā sahadharmī bhāīono vinayapūrvak, sārā bhāvasahit, kapaṭ rahit - kharā dilathī, yathāyogya namaskār, vinay, stuti, dān, prashansā ane upakaraṇ ādi dvārā ādar - satkār karavo te vātsalya aṅg chhe.

‘‘je chetayitā mokṣhamārgamān rahelā samyagdarshan - gnān - chāritrarūpī traṇ sādhako - sādhano pratye (athavā vyavahāre āchārya, upādhyāy ane muni — e traṇ sādhuo pratye) vātsalya kare chhe, te vātsalyabhāv yukta (vātsalyabhāv sahit) samyagdraṣhṭi jāṇavo.’’¹

sthitikaraṇ aṅganī jem vātsalya aṅg paṇ sva ane paranā bhedathī be prakāranun chhe. pariṣhah - upasargādi dvārā pīḍit thavā chhatān paṇ koī shubh ācharaṇamān, gnān ane dhyānamān shithilatā na āvavā devī te svātmasambandhī vātsalya chhe ane anya sanyamīo upar ghor pariṣhah upasargādik āvī paḍatān temanī bādhā dūr karavāno bhāv thavo te paravātsalya chhe.’’² 17.

have samyagdarshananā prabhāvanā guṇanā svarūpanun nirūpaṇ karī kahe chhe —

anvayārtha : — [अज्ञानतिमिरव्याप्तिम् ] agnānarūpī andhakāranā phelāvāne 1. je mokṣhamārge ‘sādhu’trayanun vatsalatva kare aho!

2. juo shrī pañchādhyāyī uttarārdha gāthā 806 thī 808.

Page 39 of 315
PDF/HTML Page 63 of 339
single page version

‘प्रभावना’ स्यात् । कासौ ? ‘जिनशासनमाहात्म्यप्रकाशः’ । “जिनशासनस्य माहात्म्यप्रकाशस्तु१ “तपोज्ञानाद्यतिशयप्रकटीकरणं । कथं ? ‘यथायथं’ स्नपनदानपूजा- विधानतपोमंत्रतंत्रादिविषये आत्मशक्त्यनतिक्रमेण । किं कृत्वा ? ‘अपाकृत्य’ निराकृत्य । कां ? ‘अज्ञानतिमिरव्याप्तिं’“ जिनमतात्परेषां यत्स्नपनदानादिविषयेऽज्ञानमेव तिमिरमन्धकारं तस्य व्याप्तिं “प्रसरम् ।।१८।।

इदानीमुक्तनिःशंकितत्वाद्याष्टगुणानां मध्ये कः केन गुणेन प्रधानतया प्रकटित इति प्रदर्शयन् श्लोकद्वयमाह — (vistārane) [अपाकृत्य ] dūr karīne [यथायथम् ] uchit rīte [जिनशासनमाहात्म्य- प्रकाशः ] jainadharmanā mahimāno prakāsh karavo te [प्रभावना ] prabhāvanā guṇ [स्यात् ] chhe.

ṭīkā : — ‘प्रभावना’ prabhāvanā guṇ chhe. te shun chhe? ‘जिनशासनमाहात्म्यप्रकाशः’ jinashāsananā mahimāno prakāsh karavo te - tap, gnānādinā atishayane pragaṭ karavo te. kevī rīte? ‘यथायथं’ snapan (abhiṣhek), dān, pūjāvidhān, tap, mantra, tantrādinā viṣhayamān potānī shaktino atikram (ullaṅghan) karyā vinā (arthāt yathāshakti), shun karīne? ‘अपाकृत्य’ dūr karīne, kone? ‘अज्ञानतिमिरव्याप्तिम्’ jinamatathī atirikta anya matanān snapan, dānādinā viṣhayamān je agnānarūpī andhakār tenī vyāptine - tenā phelāvane.

bhāvārtha : — jainadharma sambandhī phelāyelī agnānatāne potānī shakti anusār vidyā, dān, pūjāvidhān, tap, mantra, tantrādi dvārā dūr karīne jainadharmano mahimā pragaṭ karavo tene prabhāvanā aṅg kahe chhe.

‘‘je chetayitā vidyārūpī rathamān ārūḍh thayo thako manarūpī rath - panthamān (arthāt gnānarūpī je rathane chālavāno mārga temān) bhramaṇ kare chhe, te jineshvaranā gnānanī prabhāvanā karanāro samyagdraṣhṭi jāṇavo.’’² 18.

have kahelā niḥshaṅkitattvādi āṭh guṇomān koṇ kayā guṇ vaḍe pradhānatāthī prasiddha thayel chhe, te batāvatān be shlok kahe chhe — ★. ध पुस्तके ‘तु’ नास्ति । सम्पादनादिलक्षणा ख । ★ पुष्पमध्यगतः पाठः क – पुस्तके नास्ति । 2. chinmūrti man rathapanthamān vidyārathārūḍh ghūmato,

Page 40 of 315
PDF/HTML Page 64 of 339
single page version

तावच्छब्दः क्रमवाची, सम्यग्दर्शनस्य हि निःशंकितत्वादीन्यष्टांगान्युक्तानि तेषु मध्ये प्रथमे निःशंकितत्वेंऽगस्वरूपे तावल्लक्ष्यतां दृष्टान्ततां गतोऽञ्जनचोरः स्मृतो निश्चितः । द्वितीयेंऽगे निष्कांक्षितत्वे ततोऽञ्जनचोरादन्यानन्तमतिर्लक्ष्यतां गता मता । तृतीयेंऽगे निर्विचिकित्सत्वे उद्दायनो लक्ष्यतां गतो मतः । तुरीये चतुर्थेऽङ्गे अमूढदृष्टित्वे

anvayārtha : — [तावत् ] kramathī pahelā [अङ्के ] niḥshaṅkit aṅgamān [अंजनचौरः ] añjan chor (prasiddha thayo chhe.) [ततः ] te pachhī - bījā niḥkāṅkṣhit aṅgamān [अनन्तमती ] rāṇī anantamatī [स्मृता ] prasiddha thaī chhe. [तृतीयेऽपि ] ane trījā nirvichikitsatā aṅgamān [उद्दायनः ] uddāyan rājā (prasiddha thayo chhe.) [तुरीये ] chothā amūḍhadraṣhṭi aṅgamān [रेवती ] revatī rāṇī [मता ] prasiddha thaī chhe. 19.

[ततः ] pachhī pāñchamā upagūhan aṅgamān [जिनेन्द्रभक्तः ] jinendrabhakta sheṭh (prasiddha thayo chhe.) [ततः अन्यः ] te pachhī chhaṭhṭhā sthitikaraṇ aṅgamān [वारिषेणः ] shreṇik rājāno putra vāriṣheṇ (prasiddha thayo chhe.) [परः ] te pachhī [शेषयोः ] sheṣh be aṅgomān arthāt vātsalya ane prabhāvanā aṅgamān (anukrame) [विष्णुः ] viṣhṇukumār muni [च ] ane [वज्रनामा ] vajrakumār muni [लक्ष्यताम् ] prasiddhine [गतौ ] prāpta thayā chhe. 20.

ṭīkā : — ‘तावद्’ shabda kramavāchī chhe. samyagdarshananān niḥshaṅkit ādi āṭh aṅg kahyān chhe, te madhye pratham niḥshaṅkit aṅganā svarūpamān añjan chor draṣhṭāntarūp (prasiddha) thayo chhe. bījā niḥkāṅkṣhit aṅgamān tyārapachhī arthāt añjan chorathī bījī anantamatī rāṇī prasiddha thaī chhe. trījā nirvichikitsatā aṅgamān uddāyan rājā prasiddha thayo chhe. chothā amūḍhadraṣhṭi

Page 41 of 315
PDF/HTML Page 65 of 339
single page version

रेवती लक्ष्यतां गता मता । ततस्तेभ्यश्चतुर्थेभ्योऽन्यो जिनेन्द्रभक्तश्रेष्ठी उपगूहने लक्ष्यतां गतो मतः । ततो जिनेन्द्रभक्तात् परो वारिषेणः स्थितीकरणे लक्ष्यतां गतो मतः । विष्णुश्च विष्णुकुमारो वज्रनामा । च वज्रकुमारः शेषयोर्वात्सल्यप्रभावनयोर्लक्ष्यतां गतौ मतौ । गता इति बहुवचननिर्देशो दृष्टान्तभूतोक्तात्मव्यक्तिबहुत्वापेक्षया१ । aṅgamān revatī rāṇī prasiddha thaī chhe. te pachhī eṭale te chār pachhī — e chārathī anya jinendrabhakta sheṭh upagūhan aṅgamān prasiddha thayo chhe. pachhī jinendrabhaktathī anya vāriṣheṇ sthitīkaraṇ aṅgamān prasiddha thayo chhe ane viṣhṇu arthāt viṣhṇukumār muni ane vajranām arthāt vajrakumār muni bākīnān vātsalya ane prabhāvanā aṅgomān prasiddha thayā chhe.

draṣhṭāntabhūt kahelī ātmavyaktinā mānārthe ‘गताः’ em bahuvachanano nirdesh karel chhe.

bhāvārtha : — sāmānyataḥ samyagdraṣhṭine avinābhāve āṭhe āṭh samyagdarshananān aṅg hoy chhe, parantu koī koī aṅgamān potānā dhārmik jīvananī bāhya visheṣhatāone līdhe lokamān te prasiddhi pāme chhe. āvī prasiddhi pāmelī vyaktionān nām nīche pramāṇe chheḥ —

1. niḥshaṅkitañjan chor

2. niḥkāṅkṣhitanantamatī rāṇī

3. nirvichikitsatāuddāyan rājā

4. amūḍhadraṣhṭirevatī rāṇī

5. upagūhanjinendrabhakta sheṭh

6. sthitīkaraṇvāriṣheṇ (shreṇik rājāno putra)

7. vātsalyaviṣhṇukumār muni

8. prabhāvanāvajrakumār muni

uparokta aṅgomān prasiddha thayelī vyaktionī kathāo chhe te prathamānuyogano viṣhay chhe. teno artha nīche pramāṇe samajavoḥ — १. दृष्टान्तभूतोक्तत्वाद् व्यक्ति घ० ।

Page 42 of 315
PDF/HTML Page 66 of 339
single page version

तत्र निःशंकितत्वेंऽजनचोरो दृष्टान्ततां गतोऽस्य कथा ।

‘‘vaḷī prathamānuyogamān upachārarūp koī dharma – aṅg thatān tyān sampūrṇa dharma thayo kahīe chhīe. jem jīvone shaṅkā – kāṅkṣhādi na karatān tene samyaktva thayun kahīe chhīe, paṇ koī kāryamān shaṅkā – kāṅkṣhā na karavā mātrathī to samyaktva na thāy. samyaktva to tattvashraddhān thatān ja thāy chhe; parantu ahīn nishchay samyaktvano to vyavahār samyaktvamān upachār karyo tathā vyavahārasamyaktvanā koī ek aṅgamān sampūrṇa vyavahārasamyaktvano upachār karyo. e pramāṇe tene upachārathī samyaktva prāpta thayun kahīe chhīe.’’

jene pāchhaḷathī samyaktva thayun hoy tene ja¹ ā upachār lāgu paḍe chhe, paṇ mithyādraṣhṭi dravyaliṅgī, je pāchhaḷathī samyagdarshan pragaṭ kare nahi tene ā upachār lāgu paḍato nathī, em samajavun.

samyagdarshan, pratīti, ruchi, shraddhā ane shraddhān — e samyaktvanā paryāyavāchak shabdo chhe. samyagdarshanane āṭh aṅg chhe. aṅg shabdano artha avayav chhe. samyagdarshan aṅgī chhe – avayavī chhe ane niḥshaṅkit ādi tenān aṅg – avayav chhe.

aṅgano artha lakṣhaṇ – chihna paṇ thāy chhe. jene samyagdarshan hoy chhe tene niḥshaṅkit ādi chihno avashya hoy chhe.

samyagdarshananān āṭh aṅgomān prathamanān chār aṅgoḥ — niḥshaṅkit, niḥkāṅkṣhit, nirvichikitsatā ane amūḍhadraṣhṭi — e niṣhedharūp chhe ane bākīnān chār aṅgo – upagūhan, sthitīkaraṇ, vātsalya ane prabhāvanā – e vidheyarūp chhe.

sūchanā — have ṭīkākār āṭhe aṅgamān prasiddha thayelī vyaktionī kramavār kathā kaheshe.

temān niḥshaṅkitapaṇāmān añjanachor draṣhṭāntapaṇāne pāmel chhe (te āṭh aṅgamān niḥshaṅkit aṅgamān añjanachoranun draṣhṭānt prasiddha chhe), tenī ā kathā chhe. 1. mokṣhamārga prakāshak, gujarātī āvr̥utti, pr̥uṣhṭha 276.

Page 43 of 315
PDF/HTML Page 67 of 339
single page version

यथा — धन्वंतरिविश्वलोमौ १सुकृतकर्मवशादमितप्रभविद्युत्प्रभदेवौ संजातौ चान्योन्यस्य धर्मपरीक्षणार्थमत्रायातौ । तो २यमदग्निस्ताभ्यां तपसश्चालितः । मगधदेशे राजगृहनगरे जिनदत्तश्रेष्ठी कृतोपवासः कृष्णचतुर्दश्यां रात्रौ स्मशाने कायोत्सर्गेण स्थितो दृष्टः । ततोऽमितप्रभदेवेनोक्तं दूरे तिष्ठंतु मदीया मुनयोऽमुं गृहस्थं ध्यानाच्चालयेति, ततो विद्युत्प्रभदेवेनानेकधा कृतोपसर्गोपि न चलितो ध्यानात् । ततः प्रभाते मायामुपसंहृत्य प्रशस्य चाकाशगामिनी विद्या दत्ता तस्मै,३ कथितं च तवेयं सिद्धाऽन्यस्य च पंच- नमस्कारार्चनाराधनविधिना सेत्स्यतीति । सोमदत्तपुष्पबटुकेन चैकदा जिनदत्तश्रेष्ठी पृष्टः — क्व भवान् प्रातरेवोत्थाय व्रजतीति । तेनोक्तमकृत्रिमचैत्यालयवंदनाभक्तिं कर्तुं व्रजामि ।

dhanvantarī ane vishvalom (banne) sukr̥ut karmane līdhe amitaprabh ane vidyutprabh (nāmanā) be dev thayā. teo ek bījānā dharmanī parīkṣhā karavā māṭe ahīn āvyā pachhī te bannee yamadagnine tapathī chalit karyā.

magadh deshamān rājagr̥uh nagaramān jinadatta sheṭh upavās karī kr̥iṣhṇachaudashanī rātre smashānamān kāyotsargamān sthit jovāmān āvyā tyāre amitaprabhadeve (vidyutaprabhadevane) kahyun ḥ ‘‘mārā munio to dūr raho, (emanī to shī vāt!) parantu ā gr̥uhasthane (jinadattane) tame dhyānathī chalit karo.’’

pachhī vidyutprabhadeve anek prakāre (tenā upar) upasargo karyā chhatān tene dhyānathī chalit karī shakyā nahi; pachhī teṇe savāre māyā saṅkelīne tenī – jinadattanī prashansā karī ane tene ākāshagāminī vidyā āpī kahyunḥ

‘‘tane ā (vidyā) siddha thaī chukī chhe ane anyane pañchanamaskāranī archanā ane ārādhanānī vidhithī te siddha thashe.’’

ek divase somadattapuṣhpanā baṭuke jinadatta sheṭhane pūchhyunḥ ‘‘āp savāramān ja ūṭhīne kyān jāo chho?’’

teṇe kahyunḥ ‘‘akr̥utrim chaityālayonī bhakti karavā māṭe jāun chhun. mane āvī vidyānī prāpti thaī chhe.’’ १. स्वकृत घ० । २. जमदग्नि घ० । ३. तस्मै नास्ति ध पुस्तके ।

Page 44 of 315
PDF/HTML Page 68 of 339
single page version

ममेत्थं विद्यालाभः संजात इति कथिते तेनोक्तं मम विद्यां देहि, येन त्वया सह पुष्पादिकं गृहीत्वा वंदनाभक्तिं करोमीति । ततः श्रेष्ठिना तस्योपदेशो दत्तः । तेन च कृष्णचतुर्दश्यां स्मशाने वटवृक्षपूर्वशाखायामष्टोत्तरशतपादं दर्भशिक्यं बन्धयित्वा तस्य तले तीक्ष्णसर्वशस्त्राण्यूर्ध्वमुखानि धृत्वा गंधपुष्पादिकं दत्वा शिक्यमध्ये प्रविश्य षष्ठोपवासेन पंचनमस्कारानुच्चार्यं छुरिकयैकैकं पादं छिंतदाऽधो जाज्वल्यमानप्रहरणसमूहमालोक्य भीतेन तेन संचिंतितं — यदि श्रेष्ठिनो वचनमसत्यं भवति तदा मरणं भवतीति शंकितमना वारंवारं चटनोत्तरणं करोति । एतस्मिन् प्रस्तावे प्रजापालस्य राज्ञः कनकाराज्ञीहारं दृष्ट्वांजनसुंदर्या विलासिन्या रागावागर्तोजनचोरो भणितः । यदि मे कनकाराज्ञ्या हारं ददासि तदा भर्त्ता त्वं नान्यथेति । ततो गत्वा रात्रौ हारं चोरयित्वांऽजनचोर आगच्छन् हारोद्योतेन ज्ञातोंऽगरक्षैः कोट्टपालैश्च १ध्रियमाणो हारं त्यक्त्वा प्रणश्य गतः, वटतले बटुकं दृष्ट्वा तस्मान्मंत्रं गृहीत्वा

sheṭhathī em kahevāmān āvatān, teṇe ( – baṭuke) kahyunḥ ‘‘mane paṇ ā vidyā āpo jethī hun tamārī sāthe puṣhpādi laīne vandanā – bhakti karun.’’

pachhī sheṭhe tene upadesh āpyo. (pachhī sheṭhe tene vidyā siddha karavānī vidhi batāvī.)

teṇe ( – baṭuke) kāḷīchaudashanī rātre smashānamān vaḍanā vr̥ukṣhanī pūrvashākhāmān ekaso āṭh pādavāḷun (dorīvāḷun) darbhanun shīkun bāndhīne tenī nīche badhā prakāranān tīkṣhṇa shastro ūrdhvamūkhe rākhyān, pachhī gandh – puṣhpādi laīne, shīkāmadhye teṇe pravesh karyo. chhaṭhṭhā upavāse pañch namaskāro uchchārīne chharī vaḍe ek ek pādane chhedatān teṇe (nīche) chaḷakatān hathiyāronā samūhane joī bhayabhīt thaī vichāryunḥ

‘‘jo sheṭhanun vachan asatya nīvaḍe to maraṇ nīpaje.’’ e pramāṇe manamān vichārīne – shaṅkā lāvīne te vāramvār chaḍh-ūtar kare chhe. te samay daramiyān prajāpāl rājānī kanakarāṇīno hār joīne añjananī sundarī vilāsinīe rātre āvelā añjanachorane kahyunḥ

‘‘jo tun mane kanakarāṇīno hār āpe to tun māro dhaṇī, nahi to nahi.’’ pachhī jaīne rātre hār chorīne añjanachor jyāre āvato hato, tyāre hāranā prakāshathī aṅgarakṣhakoe ane koṭavāḷoe tene oḷakhyo ane pakaḍavā jatān te (chor) hārane १. गृहीष्यमाणः इति पाठांतरम् ।

Page 45 of 315
PDF/HTML Page 69 of 339
single page version

निःशंकितेन तेन विधिनैकवारेण सर्वशिक्यं छिन्नं शस्त्रोपरि पतितः सिद्धया विद्यया भणितं — ममादेशं देहीति । तेनोक्तं — जिनदत्तश्रेष्ठिपार्श्वे मां नयेति । ततः सुदर्शनमेरुचैत्यालये जिनदत्तस्याग्रे नीत्वा स्थितः१ । पूर्ववृत्तांतं कथयित्वा तेन भणितं — यथेयं सिद्धा भवदुपदेशेन तथा परलोकसिद्धावप्युपदेहीति । ततश्चारणमुनिसन्निधौ तपो गृहीत्वा कैलासे केवलमुत्पाद्य मोक्षं गतः ।।१।।

अंगदेशे चंपानगर्य्यां राजा वसुवर्धनो राज्ञी लक्ष्मीमती । श्रेष्ठी प्रियदत्तस्तद्भार्या अंगवती पुत्र्यनंतमती । नंदीश्वराष्टम्यां श्रेष्ठिना धर्मकीर्त्याचार्यपादमूलेऽष्टदिनानि ब्रह्मचर्यं गृहीतं । क्रीडयाऽनंतमती च ग्राहिता । अन्यदा संप्रदानकालेऽनंतमत्योक्तं – तात ! मम त्वया tyajīne nāsī gayo. vaḍanī nīche baṭukane joīne tenī pāsethī mantra grahaṇ karīne niḥshaṅk thaī teṇe vidhipūrvak ekīvakhate shīkāne chhedī nākhyun ane shastro upar paḍavā jatān te vidyā siddha thaī. siddha thayelī vidyāe kahyunḥ ‘‘mane ādesh āpo.’’

teṇe (chore) kahyunḥ ‘‘mane jinadatta sheṭhanī pāse laī jā.’’ pachhī sudarshan merunā chaityālayamān jinadatta sheṭhanī bājumān laī jaīne tene khaḍo karavāmān āvyo. pūrvavr̥uttānt kahīne teṇe (chore) kahyunḥ ‘jem ā vidyā tamārā upadeshathī siddha thaī tem paralokanī siddhinā viṣhayamān upadesh āpo.’’

pachhī chāraṇamuninī samīpamān tap grahaṇ karī kailās (parvat) upar kevaḷagnān utpanna karī te (chor) mokṣhe gayo. 1.

niḥkāṅkṣhitapaṇāmān anantamatīnun draṣhṭānt chhe tenī kathā —

aṅg deshamān champānagarīmān vasuvardhan rājā hato. tenī rāṇīnun nām lakṣhmīvatī hatun. (tyān) priyadatta sheṭh hato, tenī strīnun nām aṅgavatī ane putrīnun nām anantamatī hatun. nandīshvar aṣhṭāhnikāmān sheṭhe dharmakīrti āchāryanā pādamūlamān āṭh divas māṭe brahmacharya grahaṇ karyun ane sheṭhe ramatamān anantamatīne paṇ brahmacharyavrat levaḍāvyun. ek vakhate sampradān १. धृत इत्यन्यत्र ।

Page 46 of 315
PDF/HTML Page 70 of 339
single page version

ब्रह्मचर्यं दापितमतः किं विवाहेन ? श्रेष्ठिनोक्तं क्रीडया मया ते ब्रह्मचर्यं दापितं । ननु तात ! धर्मे व्रते का क्रीडा । ननु पुत्रि ! नंदीश्वराष्टदिनान्येव व्रतं तव न सर्वदा दत्तं । सोवाच ननु तात ! तथा भट्टारकैरविवक्षितत्वादिति । इह जन्मनि परिणयने मम निवृत्तिरस्तीत्युक्त्वा सकलकलाविज्ञानशिक्षां कुर्वती स्थिता । यौवनभरे चैत्रे निजोद्याने आंदोलयंती विजयार्धदक्षिणश्रेणिक न्नरपुरविद्याधरराजेन कुंडलमंडितनाम्ना सुकेशीनिजभार्यया सह गगनतले गच्छता दृष्टा । किमनया विना जीवितेनेति संचित्य भार्यां गृहे धृत्वा शीघ्रमागत्य विलपंती तेन सा नीता । आकाशे गच्छता भार्यां दृष्ट्वा भीतेन पर्णलघुविद्याः१ समर्प्य महाटव्यां kāḷe (tene lagnamān āpavānā samaye – kanyādān samaye) anantamatīe kahyunḥ ‘‘pitājī! tame mane brahmacharya apāvyun chhe, to vivāhanī shī jarūr chhe?’’

sheṭhe kahyunḥ ‘‘men to ramatamān tane brahmacharya apāvyun chhe.’’ ‘‘kharekhar pitājī! dhārmik vratamān ramat kevī?’’ anantamatīe pūchhyun. sheṭh kaheḥ ‘‘kharekhar, putrī! nandīshvaranā āṭh divas sudhī ja tārun te vrat hatun, sadā māṭe te āpyun nathī.’’

teṇe (anantamatīe) kahyunḥ ‘‘pitājī! bhaṭṭārakano (āchāryano) tem kahevāno hetu na hato. ā janmamān paraṇavānī bābatamān mane nivr̥utti chhe, (ā janmamān mane paraṇavāno tyāg chhe.)’’

ām kahīne te sarva kalā ane vidyānun shikṣhaṇ letī rahī. yauvanapūrṇa chaitramāsamān potānā bagīchāmān te hiñchakā khātī hatī. vijyārdha parvatanī dakṣhiṇ shreṇīnā kinnarapuranā kuṇḍalamaṇḍit nāmanā vidyādhar rājāe potānī strī sukeshī sāthe ākāshamān jatān tene (anantamatīne) joī.

‘‘ānā vinā jīvavānun shun prayojan?’’ em vichārīne potānī strīne gher mūkīne jaladī pāchhā āvī te vidyādhar rājā vilāp karatī tene (anantamatīne) laī gayo. ākāshe jatān potānī strīne joīne bhayabhīt thaīne teṇe (vidyādhare) parṇalaghuvidyā samarpaṇ karīne (pāndaḍā samān haḷavī thaī jāo evī vidyā ajamāvīne) uparathī anantamatīne १. विद्यायाः घ० ।

Page 47 of 315
PDF/HTML Page 71 of 339
single page version

मुक्ता । तत्र च तां रुदन्तीमालोक्य भीमनाम्ना भिल्लराजेन निजपल्लिकायां नीत्वा प्रधानराज्ञीपदं तव ददामि मामिच्छेति भणित्वा रात्रावनिच्छतीं भोक्तुमारब्धा । व्रतमाहात्म्येन वनदेवतया तस्य ताडनाद्युपसर्गः कृतः । देवता काचिदियमिति भीतेन तेनावासितसार्थ- पुष्पकनाम्नः सार्थवाहस्य समर्पिता । सार्थवाहो लोभं दर्शयित्वा परिणेतुकामो न तया वाञ्छितः । तेन चानीयायोध्यायां कामसेनाकुट्टिन्याः समर्पिता, कथमपि वेश्या न जाता । ततस्तया सिंहराजस्य राज्ञो दर्शिता तेन च रात्रौ हठात् सेवितुमारब्धा । नगरदेवतया तद्व्रतमाहात्म्येन तस्योपवर्गः कृतः । तेन च भीतेन गृहान्निः सारिता । रुदती सखेदं सा कमलश्रीक्षांतिकया१ श्राविकेति मत्वाऽतिगौरवेण धृता । अथानंतमतीशोकविस्मरणार्थं mahāaraṇyamān chhoḍī dīdhī. tyān tene raḍatī joīne bhīm nāmano bhīlono rājā tene potānā sthāne laī gayo ane ‘tun mane chāh (prem kar), hun tane mārī paṭarāṇī banāvīsh’ — em kahīne rātre tenī ichchhā na hovā chhatān tene bhogavavānī cheṣhṭā sharū karī. vratanā prabhāvathī – māhātmyathī vanadevatāe tenā (bhīlarājanā) upar tāḍanādi upasarga karyo.

‘ā koī devatā (devī) chhe’ em jāṇī bhayabhīt thaīne teṇe (te bhīl rājāe) tyān mukām nākhelā vaṇajārāonā kāphalānā pramukh puṣhpak nāmanā sārthavāhane anantamatī sompī dīdhī.

sārthavāhe lobh – lālach batāvīne tenī sāthe paraṇavānī ichchhā karī; parantu teṇe (anantamatīe) tenī ichchhā svīkārī nahi. āthī teṇe tene ayodhyāmān lāvīne kāmasenā nāmanī kuṭaṇī (veshyā)ne sompī. kāmasenāe tene veshyā banāvavā māṅgī, parantu te koīpaṇ rīte veshyā banī nahi, pachhī teṇe (kāmasenāe) anantamatīne sinharāj nāmanā rājāne batāvī. rātre te rājāe baḷajabarīthī tenun sevan karavā prārambh karyo, paṇ nagaradevatāe tenā vratanā māhātmyathī tenā (rājā) upar upasarga karyo. tethī te (rājā) bhayabhīt thayo ane tene gharamānthī bahār kāḍhī mūkī. sakhed raḍatī evī tene joīne kamalashrī nāmanī kṣhāntikā (kṣhullikā)e ‘‘ā (koī) shrāvikā chhe’’, em mānīne ati gauravathī (ghaṇā mānabher) potānī pāse rākhī.

pachhī anantamatīno shok bhulāvavā māṭe bahu sāthīo sāthe priyadatta sheṭh vandanā – १. कंतिका घ० ।

Page 48 of 315
PDF/HTML Page 72 of 339
single page version

प्रियदत्तश्रेष्ठी बहुसहायो वंदनाभक्तिं कुर्वन्नयोध्यायां गतो निजश्यालकजिनदत्तश्रेष्ठिनो गृहे संध्यासमये प्रविष्टो रात्रौ पुत्रीहरणवार्तां कथितवान् । प्रभाते तस्मिन् वंदनाभक्तिं कर्तुं गते अतिगौरवितप्राधूर्णकनिमित्तं रसवतीं कर्तुं गृहे चतुष्कं दातुं कुशला कमलश्रीक्षांतिका१ श्राविका जिनदत्तभार्या आकारिता । सा च सर्वं कृत्वा वसतिकां गता । वंदनाभक्तिं कृत्वा आगतेन प्रियदत्तश्रेष्ठिना चतुष्कमालोक्यानंतमतीं स्मृत्वा गह्वरितहृदयेन गद्गदितवचनेनाश्रुपातं कुर्वता भणितं — यया गृहमंडनं कृतं तां मे दर्शयेति । ततः सा आनीता तयोश्च मेलापके जाते जिनदत्तश्रेष्ठिना च महोत्सवः कृतः । अनंतमत्या चोक्तं तात ! इदानीं मे तपो दापय, द्रष्टमेकस्मिन्नेव भवे संसारवैचित्र्यमिति । ततः कमलश्रीक्षांतिकापार्श्वे२ तपो गृहीत्वा बहुना कालेन विधिना मृत्वा तदात्मा सहस्रारकल्पे देवो जातः ।।२।। bhakti karato karato ayodhyāmān āvyo ane potānā sāḷā jinadatta sheṭhanā gharamān sandhyā samaye pravesh karyo. rātre teṇe (priyadatta sheṭhe) putrīnā haraṇanī vāt kahī, jyāre te savāre vandanā – bhakti karavā gayo tyāre bahumānītā mahemānanā nimitte (gharanī) shobhā karavā māṭe gher sāthiyo karavā māṭe kushaḷ evī kamalashrī kṣhāntikānī shrāvikāne jinadatta sheṭhanī strīe bolāvī. te (shrāvikā) sāthiyā pūrīne potāne āvāse pāchhī gaī.

vandanā – bhakti karīne āvelā priyadatta sheṭhane sāthiyā joīne anantamatī yād āvī ane ūṇḍā hr̥udaye (pīḍit hr̥udaye) gadgadit vachan sāthe raḍatān raḍatān teṇe kahyunḥ

‘‘jeṇe ā gharanī shobhā karī chhe, (sāthiyā pūryā chhe) tene mane batāvo.’’ pachhī tene (anantamatīne) lāvavāmān āvī. te banneno meḷāp thatān jinadatta sheṭhe mahotsav karyo.

anantamatīe kahyunḥ ‘‘pitājī! have mane tap apāvo, kāraṇ ke ā ja bhavamān men sansāranī vichitratā joī chhe.’’

pachhī kamalashrī kṣhāntikā – kṣhullak – arjikā pāse tap – dīkṣhā grahaṇ karī lāmbā kāḷe vidhipūrvak marīne teno ātmā sahasrār svargamān dev thayo. 2. १ – २ कंतिका घ० ।

Page 49 of 315
PDF/HTML Page 73 of 339
single page version

एकदा सौधर्मेन्द्रेण जिनसभायां सम्यक्त्वगुणं व्यावर्णयता भरते १वत्सदेशे रौरकपुरे उद्दायनमहाराजस्य निर्विचिकित्सितगुणः प्रशंस्तिस्तं परीक्षितुं वासवदेव उदुंबरकुष्ठकुथितं मुनिरूपं विकृत्य तस्यैव हस्तेन विधिना स्थित्वा सर्वमाहारं जलं च मायया भक्षयित्वातिदुर्गंधं बहुवमनं कृतवान् । दुर्गंधभयान्नष्टे परिजने प्रतीच्छतो राज्ञस्तद्देव्याश्च प्रभावत्या उपरि छर्दितं, हाहा ! विरुद्ध आहारो दत्तो मयेत्यात्मानं निंदयतस्तं च प्रक्षालयतो मायां परिहृत्य प्रकटीकृत्य पूर्ववृत्तान्तं कथयित्वा प्रशस्य च तं, स्वर्गं गतः । उद्दायनमहाराजो वर्धमानस्वामिपादमूले तपोगृहीत्वा मुक्तिं गतः । प्रभावती च तपसा ब्रह्मस्वर्गे देवो बभूव ।।३।।

nirvichikitsit aṅgamān uddāyan rājānun draṣhṭānt chhe. tenī kathā —

ek divas saudharma indre potānī sabhāmān samyaktva guṇanun varṇan karatān bharatamān vatsa deshamān raurakapuramān (rahetā) uddāyan mahārājanā nirvichikitsit guṇanī prashansā karī, tenī parīkṣhā karavā māṭe vāsavadeve vikriyāthī udumbar koḍhathī pīḍātun munirūp dhāraṇ karī tenā ja mahelamān vidhipūrvak rahīne māyāthī sarva āhār – pāṇīnun bhakṣhaṇ karī, ati durgandhabharī bahu ūlaṭī karī (vaman karyun), durgandhanā bhayathī jyāre sevakavarga bhāgī gayo tyāre rājā uddāyan potānī rāṇī prabhāvatī sāthe muninī paricharyā karato rahyo. te vakhate munie te banne upar ūlaṭī karī.

tyāre paṇ ‘hāy hāy! mārā dvārā viruddha āhār levāī gayo’ em jyāre te rājā potānī nindā karato hato ane muninun prakṣhālan karato hato, tyāre dev potānī māyāne aḷagī karīne asalī rūpamān pragaṭ thayā ane pūrvavr̥uttānt kahīne tenī prashansā karīne svarge chālyā gayā.

uddāyan mahārāj vardhamān svāmīnā pādamūlamān tap grahaṇ karīne mukti pāmyā ane prabhāvatīno ātmā tapathī brahmasvargamān dev thayo. 3. १. कच्छदेशे क, ग, घ० ।

Page 50 of 315
PDF/HTML Page 74 of 339
single page version

विजयार्धदक्षिणश्रेण्यां मेघकूटे नगरे राजा चन्द्रप्रभः । चन्द्रशेखरपुत्राय राज्यं दत्वा परोपकारार्थं वन्दनाभक्त्यर्थं च कियतीर्विद्या दधानो दक्षिणमथुरायां गत्वा गुप्ताचार्यसमीपे क्षुल्लको जातः । तेनैकदा वन्दनाभक्त्यर्थमुत्तरमथुरायां चलितेन गुप्ताचार्यः पृष्टः किं कस्य कथ्यते१ ? भगवतोक्तं सुव्रतमुनेर्वन्दना वरुणराजमहाराज्ञीरेवत्या आशीर्वादश्च कथनीयः । त्रिपृष्टेनापि२ तेन एतावदेवोक्तं । ततः क्षुल्लकेनोक्तं । भव्यसेनाचार्यस्यैकादशांगधारिणोऽन्येषां च नामापि भगवान् न गृह्णाति तत्र किंचित्कारणं भविष्यतीति सम्प्रधार्य तत्र गत्वा सुव्रतमुनेर्भट्टारकीयां वन्दनां कथयित्वा तदीयं च विशिष्टं वात्सल्यं दृष्ट्वा भव्यसेनवसतिकां गतः । तत्र गतस्य च३ भव्यसेनेन संभाषणमपि न कृतं । कुण्डिकां गृहीत्वा, भव्यसेनेन सह बहिर्भूमिं गत्वा विकुर्वणया हरितकोमलतृणांकुरच्छन्नो मार्गोऽग्रे दर्शितः । तं दृष्ट्वा ‘‘आगमे

amūḍhadraṣhṭipaṇāmān revatīrāṇīnun draṣhṭānt chhe tenī kathā —

vijayārdha parvatanī dakṣhiṇ shreṇīmān meghakūṭ nagaramān chandraprabh rājāe putra chandrashekharane rājya āpīne paropakār māṭe tathā vandanā – bhakti māṭe keṭalīk vidyāo dhāraṇ karato thako, dakṣhiṇ mathurāmān gayo tyān guptāchāryanī samīpe kṣhullak thayo. teṇe ek divas vandanā – bhakti māṭe uttar mathurā jatān guptāchāryane pūchhyunḥ ‘‘shun koīne kāī kahevānun chhe?’’

bhagavān guptāchārye kahyunḥ ‘‘suvrat munine vandanā ane varuṇ rājānī mahārāṇī revatīne āshīrvād kahevā yogya chhe.’’

traṇ vakhat pūchhavā jatān temaṇe eṭalun ja kahyun, pachhī te kṣhullake kahyunḥ ‘‘agiyār aṅgadhārī bhavyasenāchārya ane bījāonun nām paṇ teo letā nathī, to tyān kāī kāraṇ hashe.’’

ām vichārī (kṣhullak) tyān jaīne suvrat munine munirāj bhaṭṭārakanī vandanā kahīne ane temanun vishiṣhṭa vātsalya joīne bhavyasenanā raheṭhāṇe gayo. tyān gayo tyāre tenī sāthe bhavyasene sambhāṣhaṇ paṇ na karyun.

kamaṇḍaḷ laīne bhavyasen sāthe bahārabhūmie (jaṅgal) jaī vikriyāthī, līlā komaḷ १. कथते ख । २. त्रिःपृष्टेनाप्येतावदेनोक्तं ध० । ३. ‘च’ नास्ति घ पुस्तके ।

Page 51 of 315
PDF/HTML Page 75 of 339
single page version

किलैते जीवाः कथ्यन्ते’’ इति भणित्वा तत्रारुचिं१ कृत्वा तृणोपरि गतः शौचसमये कुण्डिकायां जलं नास्ति तथा विकृतिश्च क्वापि न दृश्यतेऽतोऽत्र स्वच्छसरोवरे प्रशस्तमृत्तिकया शौचं कृतवान् । ततस्तं मिथ्यादृष्टिं ज्ञात्वा भव्यसेनस्याभव्यसेननाम कृतं । ततोऽन्यस्मिन् दिने पूर्वस्यां दिशि पद्मासनस्थं चतुर्मुखं यज्ञोपवीताद्युपेतं देवासुरवन्द्यमानं ब्रह्मरूपं दर्शितं । तत्र राजादयो भव्यसेनादयश्च जना गताः । रेवती तु कोऽयं ब्रह्मनाम देवः इति भणित्वा लोकैः प्रेर्यमाणापि न गता । एवं दक्षिणस्यां दिशि गरुडारूढं चतुर्भुजं च गदाशंखादिधारकं वासुदेवरूपं । पश्चिमायां दिशि वृषभारूढं सार्धचंद्रजटाजूटगौरीगणोपेतं शंकररूपं । उत्तरस्यां दिशि समवसरणमध्ये प्रातिहार्याष्टकोपेतं सुरनरविद्याधरमुनिवृन्दवन्द्यमानं पर्यंकस्थितं तीर्थंकरदेवरूपं दर्शितं । तत्र च सर्वलोका गताः । रेवती तु लोकैः प्रेर्यमाणापि न गता नवैव वासुदेवाः, एकादशैव रुद्राः, चतुर्विंशतिरेव तीर्थंकरा जिनागमे कथिताः । ते tr̥uṇāṅkur vaḍe āchchhādi mārga batāvyo. te joīne ‘‘āgamamān kharekhar tene jīv kahyā chhe.’’ em kahīne temān (āgamamān) aruchi batāvī te (bhavyasen) ghās upar gayo. kṣhullake vikriyāthī kamaṇḍaḷanun pāṇī sukavī nākhyun, shauchanā samaye kamaṇḍaḷamān jaḷ nahi ane vikr̥uti paṇ koī ṭhekāṇe dekhāī nahi, tethī teṇe (bhavyasene) svachchha sarovaramān sārī māṭīthī shauch karyun. (jin – matanī upekṣhā kare chhe.) tethī tene mithyādraṣhṭi jāṇīne (kṣhullake) bhavyasenanun abhavyasen evun nām rākhyun.

pachhī bīje divase pūrva dishāmān, padmāsane birājamān chār mukhavāḷā yagnopavit ādithī mukta, dev – asurothī vandit brahmānun rūp (māyā vidyā vaḍe) batāvyun. rājāo ādi ane te bhavyasenādi loko tyān gayā, parantu ‘‘ā brahmā nāmano dev koṇ chhe?’’ em kahīne revatī loko dvārā prerātī hovā chhatān gaī nahi. e rīte dakṣhiṇ dishāmān garuḍ par āruḍh thayelā chār bhujāvāḷā ane gadā – shaṅkhādi dhāraṇ karanār vāsudevanun rūp batāvyun ane pachhī pashchim dishāmān baḷad – nandī upar beṭhelā, jaṭājūthamān ardhachandra dhāraṇ karel ane gaurī tathā gaṇ sahit shaṅkaranun rūp ane uttar dishāmān samavasaraṇ madhye āṭh prātihārya sahit sur, nar, vidyādhar, munivr̥unda dvārā vandit, paryaṅk āsane sthit, tīrthaṅkar devanun rūp batāvyun. tyān paṇ badhā loko gayā, parantu loko dvārā prerātī hovā chhatān revatī gaī nahi.

‘‘jin – āgamamān nav ja vāsudev, agiyār ja rudra ane chovīs ja tīrthaṅkar kahyā १. आगमे ।

Page 52 of 315
PDF/HTML Page 76 of 339
single page version

चातीताः कोऽप्ययं मायावीत्युक्त्वा स्थिता । अन्यदिने चर्यावेलायां व्याधिक्षीणशरीर- क्षुल्लकरूपेण रेवतीगृहप्रतोलीसमीपमार्गे मायामूर्च्छया पतितः । रेवत्या तमाकर्ण्य भक्त्योत्थाप्य नीत्वोपचारं कृत्वा पथ्यं कारयितुमारब्धः । तेन च सर्वमाहारं भुक्त्वा दुर्गन्धवमनं कृतं । तदपनीय हा ! विरूपकं मयाऽपथ्यं दत्तमिति रेवत्या वचनमाकर्ण्य तोषान्मायामुपसंहृत्य तां देवीं वन्दयित्वा गुरोराशीर्वादं पूर्ववृत्तान्तं कथयित्वा लोकमध्ये तु अमूढदृष्टित्वं तस्या उच्चैः प्रशस्य स्वस्थाने गतः । वरुणो राजा शिवकीर्तीपुत्राय राज्यं दत्वा तपो गृहीत्वा माहेन्द्रस्वर्गे देवो जातः । रेवत्यपि तपः कृत्वा ब्रह्मस्वर्गे देवो बभूव ।

सुराष्ट्रदेशे पाटलिपुत्रनगरे राजा यशोधरो१ राज्ञी सुसीमा पुत्रः सुवीरः chhe, te to thaī gayā chhe. ā to koī māyāvī chhe.’’ em kahīne revatī ūbhī rahī.

bījā divase charyānā samaye te kṣhullak vyādhithī kṣhīṇ thayelā sharīravāḷā kṣhullakanā rūpamān, revatīnā gharanī khaḍakī samīpe mārgamān māyāvī mūrchchhā khāī paḍyo. revatī (tenā paḍavāno avāj) sāmbhaḷīne tene bhaktithī ūṭhāḍīne laī āvī tathā jarūrī upachār karī tene māphak āve tevo (pathya) khorāk āpavānun sharū karyun. teṇe (kṣhullake) badho āhār khāī jaīne durgandh bharyun vaman (ūlaṭī) karyun. te dūr karīne, ‘‘arere, (kṣhullakajīne) men apathya āhār āpyo’’ em kahyun.

revatīnān āvān vachano sāmbhaḷīne, temanī māyā saṅkelīne, kṣhullake te devīne gurune (parokṣha) vandan karāvīne, temanā āshīrvād tathā pūrvavr̥uttānt kahīne, lokamān tenā amūḍhadraṣhṭipaṇānī khūb prashansā karī, potānā sthāne gayo. varuṇarājā potānā putra shivakīrtine rājya āpīne, tap grahaṇ karīne, māhendra svargamān dev thayo. revatīno ātmā paṇ tap karīne brahmasvargamān dev thayo. 4.

upagūhan aṅgamān jinendrabhaktanun draṣhṭānt chhe tenī kathā —

saurāṣhṭra deshamān pāṭalīputra nagaramān yashodhar rājā hato. tenī rāṇīnun nām susīmā १. यशोध्वजो घ० ।

Page 53 of 315
PDF/HTML Page 77 of 339
single page version

सप्तव्यसनाभिभूतस्तथाभूततस्करपुरुषसेवितः । पूर्वदेशे गौडविषये ताम्रलिप्तनगर्यां जिनेन्द्र- भक्तश्रेष्ठिनः सप्ततलप्रासादोपरि बहुरक्षकोपयुक्तपार्श्वनाथप्रतिमाछत्रत्रयोपरि विशिष्टतरानर्घ्य- वैडूर्यमणिं पारंपर्येणाकर्ण्य लोभात्तेन सुवीरेण निजपुरुषाः पृष्टाः तं मणिं किं कोऽप्यानेतुं शक्तोऽस्तीति । इन्द्रमुकुटमणिमप्यहमानयामीति गलगर्जितं कृत्वा सूर्यनामा चौरः कपटेन क्षुल्लको भूत्वा अतिकायक्लेशेन ग्रामनगरक्षोभं कुर्वाणाः क्रमेण ताम्रलिप्तनगरीं गतः तमाकर्ण्य गत्वाऽलोक्य बन्दित्वा संभाष्य प्रशस्य च क्षुभितेन जिनेन्द्रभक्तश्रेष्ठिना नीत्वा पार्श्वनाथदेवं दर्शयित्वा मायया अनिच्छन्नपि स तत्र मणिरक्षको धृतः । एकदा क्षुल्लकं पृष्ट्वा श्रेष्ठी समुद्रयात्रायां चलितो नगराद्बहिर्निर्गत्य स्थितः । स चौरक्षुल्लको गृहजनमुपकरण- नयनव्यग्रं ज्ञात्वा अर्धरात्रे तं मणिं गृहीत्वा चलितः । मणितेजसा मार्गे कोट्टपालैर्दृष्टो धर्तुमारब्धः । तेभ्यः पलायितुमसमर्थः श्रेष्ठिन एव शरणं प्रविष्टो मां रक्ष रक्षेति चोक्तवान् । hatun. temane suvīr nāmano putra hato. te sāt vyasanomān chakachūr hato ane tevā (vyasanī) chor loko tene sevatā hatā.

pūrvadeshamān gauḍadesh vibhāgamān tāmralipta nagarīmān jinendrabhakta sheṭhanā sātamāḷanā mahelanī upar bahu rakṣhakothī upayukta (rakṣhit) pārshvanāth bhagavānanī pratimānān traṇ chhatro upar vishiṣhṭatar amūlya vaiḍūryamaṇi jaḍelā chhe. e sambandhī karṇopakarṇa (paramparāthī) sāmbhaḷīne, lobhathī te suvīre potānā māṇasone pūchhyunḥ

‘‘shun te maṇi lāvavāne koī samartha chhe?’’ ‘‘indranā mugaṭanā maṇine paṇ hun lāvī āpun.’’ em gaḷun khoṅkhārī sūrya nāmano chor kapaṭathī kṣhullak banī atishay kāyakaleshathī gāmaḍān ane nagaromān kṣhobhaānandamay (khaḷabhaḷāṭ) machāvato kramathī tāmralipta nagarīmān gayo. tenā viṣhe sāmbhaḷīne, (tyān) jaīne, joīne, (tene) vandan karīne, tenī sāthe jinendrasheṭhe vātachīt karī, tenī prashansā karī. tathā kṣhobh pāmī tene laī jaīne pārshvanāth devane dekhāḍīne māyāthī na ichchhavā chhatān paṇ (māyāthī nā pāḍavā chhatān paṇ) tene tyān maṇinā rakṣhak tarīke rākhyo.

ek divas kṣhullakane kahīne sheṭh samudranī yātrāe chālyo ane nagaranī bahār jaīne rahyo. te chor kṣhullak gharanā māṇasone rācharachīlun laī javāmān rokāyelā jāṇīne, madharāte maṇi laīne chālato thayo. maṇinā tejathī rastāmān koṭavāḷoe tene joyo ane pakaḍavā prayatna karyo. temanī pāsethī chhaṭakavāne asamartha evā teṇe sheṭhanun ja sharaṇun grahyun ane ‘mārī rakṣhā karo, rakṣhā karo’ em kahyun.

Page 54 of 315
PDF/HTML Page 78 of 339
single page version

कोट्टपालानां कलकलामाकर्ण्य पर्यालोच्य तं चौरं ज्ञात्वा दर्शनोपहासप्रच्छादनार्थं भणितं श्रेष्ठिना मद्वचनेन रत्नमनेनानीतमिति विरूपकं भवद्भिः कृतं यदस्य महातपस्विन- श्चौरोद्धोपणा कृता । ततस्ते तस्य वचनं १प्रमाणं कृत्वा गताः । स च श्रेष्ठिना रात्रौ निर्धाटितः । एवमन्येनापि सम्यग्दृष्टिना असमर्थाज्ञानपुरुषादागतदर्शनदोषस्य प्रच्छादनं कर्तव्यं ।

मगधदेशे राजगृहनगरे राजा श्रेणिको राज्ञी चेलिनी पुत्रो वारिषेणः उत्तमश्रावकः चतुर्दश्यां रात्रौ कृतोपवासः स्मशाने कायोत्सर्गेण स्थितः । तस्मिन्नेव दिने उद्यानिकायां गतया मगधसुन्दरीविलासिन्या श्रीकीर्तिश्रेष्ठिन्या२ परिहितो दिव्यो हारो दृष्टः । ततस्तं दृष्ट्वा किमनेनालङ्कारेण विना जीवितेनेति संचिन्त्य शय्यायां पतित्वा सा स्थिता । रात्रौ समागतेन

koṭavāḷono kalakal avāj sāmbhaḷīne ane pūrvāpar vichār karīne ‘te chor chhe’, em jāṇīne samyagdarshananā upahāsane ḍhāṅkavā māṭe sheṭhe kahyunḥ

‘‘mārā kahevāthī ja te e ratna lāvyo chhe. tethī ā mahā tapasvīne tame chor tarīke jāher karyo, te tame khoṭun karyun.’’

pachhī teo (koṭavāḷo) te (sheṭhanān) vachanane satya mānīne chālyā gayā ane sheṭhe tene (chorane) rātre kāḍhī mūkyo. e pramāṇe anya samyagdraṣhṭie paṇ asamartha ane agnān puruṣhathī thayelā samyagdarshananā doṣhane ḍhāṅkavā joīe. 5.

sthitīkaraṇ aṅgamān vāriṣheṇanun draṣhṭānt chhe tenī kathā —

magadh deshamān rājagr̥uh nagaramān rājā shreṇik, rāṇī chelanā tathā temano putra vāriṣheṇ hatān. te uttam shrāvak chaudashanī rātre upavās karīne smashānamān kāyotsargathī ūbho rahyo, te ja divase bagīchāmān gayelī magadhasundarī vilāsinīe shrīkīrti sheṭhāṇīe paherelo divya hār joyo. pachhī tene joīne ‘ā alaṅkār vinā jīvīne shun karavun chhe?’ em vichārīne te pathārīmān paḍī rahī. rātre āvelā, tenāmān āsakta vidyut chore tene kahyunḥ १. तस्य प्रणामं कृत्वा घ० । २. ज्येष्ठिना घ० ।

Page 55 of 315
PDF/HTML Page 79 of 339
single page version

तदासक्तेन विद्युच्चोरेणोक्तं प्रिये ! किमेवं स्थितासीति । तयोक्तं श्रीकीर्तिश्रेष्ठिन्या१ हारं यदि मे ददासि तदा जीवामि त्वं च मे भर्ता नान्यथेति श्रुत्वा तां समुदीर्य अर्धरात्रे गत्वा निजकौशलेन तं हारं चोरयित्वा निर्गतः । तदुद्योतेन चौरोऽयमिति ज्ञात्वा गृहरक्षकैः कोट्टपालैश्च ध्रियमाणो पलायितुमसमर्थो वारिषेणकुमारस्याग्रे तं हारं धृत्वाऽदृश्यो भूत्वा स्थितः । कोट्टपालैश्च तं तथालोक्य श्रेणिकस्य कथितं देव ! वारिषेणश्चौर इति । तं श्रुत्वा तेनोक्तं मूर्खस्यास्य मस्तकं गृह्यतामिति । मातंगेन योऽसिः शिरोग्रहणार्थं वाहितः स कण्ठे तस्य पुष्पमाला बभूव । तमतिशयमाकर्ण्य श्रेणिकेन गत्वा वारिषेणः क्षमां कारितः । लब्ध्वाभयप्रदानेन विद्युच्चौरेण राज्ञो निजवृत्तान्ते कथिते वारिषेणो गृहे नेतुमारब्धः । तेन चोक्तं मया पाणिपात्रे भोक्तव्यमिति । ततोऽसौ सूरसेन१ मुनिसमीपे मुनिरभूत् । एकदा

‘‘priye! ām kem paḍī rahī chhe?’’ teṇe kahyunḥ ‘‘shrīkīrti sheṭhāṇīno hār jo tun mane āpe to hun jīvīsh ane to ja tun mārā bhartā, nahitar nahi.’’

e sāmbhaḷīne tene āshvāsan āpī, te ardha rātre jaīne potānā kaushalyathī te hār chorīne bahār nīkaḷyo. tenā (hāranā) prakāshathī ‘ā chor chhe’ em jāṇīne gr̥uharakṣhako ane koṭavāḷoe tene pakaḍavā gheryo. te nāsī javā asamartha hoī vāriṣheṇakumāranī āgaḷ te hār mūkīne adrashya thaīne rahyo. (santāī gayo.)

koṭavāḷoe tene (vāriṣheṇane) tevo (chor) joīne shreṇikane kahyunḥ ‘‘dev! vāriṣheṇ chor chhe.’’

te sāmbhaḷīne teṇe (shreṇike) kahyunḥ ‘‘te mūrkhanun mastak lāvo.’’ chaṇḍāḷe je talavār shir levā māṭe chalāvī te tenā gaḷāmān phūlamāḷā banī gaī. te chamatkār sāmbhaḷī shreṇike jaīne vāriṣheṇanī kṣhamā māgī. abhayadān prāpta karīne jyāre vidyut chore rājāne potānun vr̥uttānta kahyun tyāre rājāe vāriṣheṇane gher laī javā karyun, paṇ teṇe kahyunḥ

‘‘māre to hastarūpī pātramān ja bhojan karavun chhe (arthāt muni thavun chhe.) pachhī te sūrasen muni pāse muni thayo. १. श्रेष्ठिनो हारं घ० । १. सूरदेवमुनि घ० ।

Page 56 of 315
PDF/HTML Page 80 of 339
single page version

राजगृहसमीपे पलाशकूटग्रामे चर्यायां स प्रविष्टः । तत्र श्रेणिकस्य, योऽग्निभूतिमंत्री तत्पुत्रेण पुष्पडालेन स्थापितं, चर्यां कारयित्वा स सोमिल्लां निजभार्यां पृष्ट्वा१ प्रभुपुत्रत्वाद्बालसखित्वाच्च स्तोकं मार्गानुव्रजनं कर्तुं वारिषेणेन सह निर्गतः । आत्मनो व्याघुटनार्थ क्षीरवृक्षादिकं दर्शयन् मुहुर्मुहुर्वन्दनां कुर्वन् हस्ते धृत्वा नीतो विशिष्टधर्मश्रवणं कृत्वा वैराग्यं नीत्वा तपो ग्राहितोऽपि सोमिल्लां न विस्मरति । तौ द्वावपि द्वादशवर्षाणि तीर्थयात्रां कृत्वा वर्धमानस्वामिसमवसरणं गतौ । तत्र वर्धमानस्वामिनः पृथिव्याश्च सम्बन्धगीतं देवैर्गीयमानं पुष्पडालेन२ श्रुतं । यथा

एतदात्मनः सोमिल्लायाश्च संयोज्य उत्कण्ठितश्चलितः । स वारिषेणेन ज्ञात्वा स्थिरीकरणार्थं निजनगरं नीतः । चेलिन्या तौ दृष्ट्वा वारिषेणः किं चारित्राच्चलितः

ek divase te munie rājagr̥uhanī najīkamān palāshakūṭ gāmamān charchā māṭe pravesh karyo. tyān shreṇikano je agnibhūt mantrī hato teno putra puṣhpaḍāl charyā karāvīne potānī strī somillāne kahīne te mālikano putra tathā bālasakhā hovāthī thoḍe dūr sudhī tene sāth āpavā te vāriṣheṇ sāthe gayo. muni pote pharīthī padhāre te māṭe kṣhīr vr̥ukṣho vagere batāvato, vāramvār vandanā karato, hāthe pakaḍīne tene laī javāmān āvyā ane vishiṣhṭa dharmanun shravaṇ karīne te vairāgyane prāpta thayo. tene tap grahaṇ karāvyā chhatān te somillāne visarato nahi. ām te banne bār varṣha sudhī tīrthayātrā karīne, vardhamān svāmīnā samavasaraṇamān gayā. tyān vardhamānasvāmī ane pr̥ithvī sambandhī devo dvārā gavāyelun gīt puṣhpaḍāle sāmbhaḷyun. te ā pramāṇeḥ —

artha : — jyāre pati pravāse jāy chhe tyāre strī khinna chitta thaīne melī kuchailī (gandī) rahe chhe, parantu jyāre te ghar chhoḍī chālyo jāy chhe tyāre te shī rīte jīvit rahī shake?

ā (gītane) potāne ane somillāne lāgu pāḍī utkaṇṭhit thaī te chalit thayo. te jāṇīne tene sthir karavā māṭe vāriṣheṇ tene potānā nagare laī gayo. chelanīe te १. दृष्ट्वा घ० । २. पुष्प लाडेन ख । ३. नाहेर वसियएण ख । ४. डज्झंगी घ० ।