Page 57 of 315
PDF/HTML Page 81 of 339
single page version

आगच्छतीति संचिन्त्य परीक्षणार्थं सरागवीतरागे द्वे आसने दत्ते । वीतरागासने वारिषेणेनोपविश्योक्तं मदीयमन्तःपुरमानीयतां । ततश्चेलिन्या महादेव्या द्वात्रिंशद्भार्याः सालङ्कारा आनीता । ततः पुष्पडालो वारिषेणेन भणितः स्त्रियो मदीयं युवराजपदं च त्वं गृहाण । तच्छ्रुत्वा पुष्पडालो अतीव लज्जितः परं वैराग्यं गतः । परमार्थेन तपः कर्तुं लग्न इति ।१

अवन्तिदेशे उज्जयिन्यां २श्रीवर्मा राजा, तस्य३ बलिर्बृहस्पतिः प्रल्हादो नमुचिश्चेति चत्वारो मंत्रिणः । तत्रैंकदा समस्तश्रुताधारो दिव्यज्ञानी सप्तशतमुनिसमन्वितोऽ४कम्पनाचार्य५ bannene joīne ‘shun vāriṣheṇ chāritrathī chalit thaīne āve chhe?’ em vichārī (tenī) parīkṣhā karavā māṭe sarāgī ane vītarāgī evān be āsano āpyān. vītarāg āsan par besī vāriṣheṇe kahyunḥ

‘‘mārā janānānī strīone lāvo (bolāvo).’’ pachhī chelanī rāṇī alaṅkār sahit tenī batrīs strīone laī āvī. vāriṣheṇe puṣhpaḍālane kahyunḥ

‘‘mārī ā strīo ane rājyane tun grahaṇ kar.’’ te sāmbhaḷīne puṣhpaḍāl ghaṇo sharamāyo ane param vairāgyane prāpta thaī paramārthathī tap karavā (nirgranth munitva sādhavā) lāgyo. 6.

vātsalya aṅgamān viṣhṇukumāranun draṣhṭānta chhe, tenī kathā —

avantī deshamān ujjayinīmān shrīvarmā rājā hato. tene bali, br̥uhaspati, prahlād ane namuchi e chār mantrīo hatā. tyān ek divas samasta shrutanā dhārī divyagnānī १. इतोग्रे ‘घ’ पुस्तके अधिकः पाठः ‘ततो वारिषेणमुनिः मुक्तिं गतः पुष्पडालश्च स्वर्गे देवो जातः ।’ २. श्रीधर्मो घ० । ३. तस्य राज्ञी श्रीमतिः घ० । ४. समन्विता घ० । ५. अकम्पनामार्याः घ० ।

Page 58 of 315
PDF/HTML Page 82 of 339
single page version

आगत्योद्यानके स्थितः१ । समस्तसंघश्च वारितः २राजादिकेऽप्यायते केनापि जल्पनं न कर्तव्यमन्यथा समस्तसंघस्य नाशो भविष्यतीति । राज्ञा च ३धवलगृहास्थितेन पूजाहस्तं नगरीजनं गच्छन्तं दृष्ट्वा मंत्रिणः पृष्टाः क्वायं लोकोऽकालयात्रायां गच्छतीति । तैरुक्तं क्षपणका बहवो बहिरुद्याने आयातास्तत्रायं जनो याति । वयमपि तान् दृष्टुं गच्छाम इति भणित्वा राजापि तत्र मंत्रिसमन्वितो गतः । प्रत्येके सर्वे वन्दिताः । न च केनापि आशीर्वादो दत्तः । दिव्यानुष्ठानेनातिनिस्पृहास्तिष्ठन्तीति संचिन्त्य व्याघुटिते राज्ञि मंत्रिभिर्दुष्टाभि- प्रायैरुपहासः कृतः बलीवर्दा एते न किंचिदपि जानन्ति मूर्खा दम्भमौनेन स्थिताः । एवं ब्रुवाणैर्गच्छद्भिरग्रे चर्यां कृत्वा श्रुतसागरमुनिमागच्छन्तमालोक्योक्तं ‘‘अयं तरुणबलीवर्दः पूर्णकुक्षिरागच्छति ।’’ एतदाकर्ण्य तेन ते राजाग्रेऽनेकान्तवादेन जिताः । अकम्पनाचार्यस्य akampanāchārya sātaso munio sahit āvīne bagīchāmān rahyā.

‘‘rājādi paṇ āve topaṇ koīnī sāthe bolavun nahi, nahi to samasta saṅghano nāsh thashe.’’ em saghaḷā saṅghane teoe manāī karī.

dhavalagr̥uhamān rahelā rājāe, hāthamān pūjānī sāmagrī laīne nagaranā lokone jatā joīne mantrīone pūchhyunḥ ‘‘ā loko akālayātrāe kyān jāy chhe?’’

temaṇe kahyunḥ ‘‘bahār bagīchāmān bahu munio āvyā chhe tyān ā loko jāy chhe.’’ ‘‘āpaṇe paṇ temanān darshan karavā jaīe,’’ em kahī rājā paṇ mantrīo sāthe tyān gayo. ek ek karī sarvene vandanā karī, paṇ koīe āshīrvād āpyo nahi.

‘‘divya anuṣhṭhānane līdhe teo ati niḥspr̥uh chhe’’ em mānī jyāre rājā pāchho pharyo, tyāre duṣhṭa abhiprāyavāḷā mantrīoe upahās (mashkarī) karī kahyun ke —

‘‘e mūrkha baḷado kāī jāṇatā nathī, dambhathī maun dharīne beṭhā chhe.’’ ām bolatā bolatā jatān teoe shrutasāgar munine charyā karīne āvatā joīne ja kahyunḥ

‘‘ā taruṇ baḷad pūrī rīte peṭ bharīne āve chhe.’’ ā sāmbhaḷīne temaṇe (munie) rājānī sāme anekāntavādathī temane (mantrīone) jītī līdhā, ane āvīne १. स्थिताः घ० । २. राजन्यकेऽप्यायाते घ० । ३. धवलगृहस्थितेन घ० ।

Page 59 of 315
PDF/HTML Page 83 of 339
single page version

चागत्य वार्ता कथिता । तेनोक्तं सर्वसंघस्वया मारितः । यदि वादस्थाने गत्वा रात्रौ त्वमेकाकी तिष्ठसि तदा संघस्य जीवितव्यं तव शुद्धिश्च भवति । ततोऽसौ तत्र गत्वा कायोत्सर्गेण स्थितः । मंत्रिभिश्चातिलज्जितैः क्रुद्धै रात्रौ संघं मारयितुं गच्छद्भिस्तमेकं मुनिमालोक्य येन परिभवः कृतः स एव हंतव्य इति पर्यालोच्य तद्वधार्थं युगपच्चतुर्भिः खङ्गा उद्गूर्णाः । कंपितनगरदेवतया तथैव ते कीलिताः । प्रभाते तथैव ते सर्वलोकैर्दृष्टाः । रुष्टेन राज्ञा क्रमागता इति न मारिता गर्दभारोहणादिकं कारयित्वा देशान्निर्घाटिताः । अथ कुरुजांगलदेशे हस्ति नागपुरे राजा महापद्मो राज्ञी लक्ष्मीमती पुत्रौ पद्मो विष्णुश्च । स एकदा पद्माय राज्य दत्वा महापद्मो विष्णुना सह श्रुतसागरचंद्राचार्यस्य समीपे मुनिर्जातः । ते च बलिप्रभृतय आगत्य पद्मराजस्य मंत्रिणो जाताः । कुम्भपुरदुर्गे च सिंहबलो राजा दुर्गबलात् पद्ममण्डलस्योपद्रवं करोति । तद्ग्रहणचिन्तया पद्मं दुर्बलमालोक्य बलिनोक्तं किं देव ! दौर्बल्ये temaṇe akampanāchāryane vāt kahī.

akampanāchārye kahyunḥ ‘‘tame sarva saṅghane mārī nākhyo. (have) jo vādanā sthaḷe jaīne rātre tame ekalā raho to saṅgh jīvashe ane tamārī shuddhi paṇ thashe.’’

tethī teo tyān jaīne kāyotsargathī ūbhā rahyā. ati lajjit thayelā, krodhe bharāyelā ane tethī rātre saṅghane māravā jatā te mantrīoe te ja ekalā munine joīne ‘jeṇe āpaṇo parābhav karyo chhe tene haṇavo ja joīe,’’ em vichārīne teno vadh karavā māṭe ekīsāthe te chāreye hāth ugāmyā. kampit thayelā nagaradevatāe temane tevā ja (tevī ja sthitimān) stambhit karyā. savāre badhā māṇasoe temane tevī ja sthitimān (stambhit) joyā. krodhe bharāyelā rājāe ‘krame (vanshaparamparāe) āvelā chhe’ em jāṇī teone māryā nahi, paṇ gadheḍā upar besāḍīne temane desh bahār kāḍhī mūkyā.

pachhī kurujāṅgal deshamān hastināpuramān mahāpadma rājā ane rāṇī lakṣhmīvatī hatān. temane padma ane viṣhṇu nāmane be putro hatā. ek divas mahāpadma rājā padmane rājya āpī viṣhṇu sāthe shrutasāgarachandra āchāryanī samīpamān muni thayo ane tyāre te bali ādi āvīne padmarājanā mantrīo thayā.

te vakhate kuntāpur durgamān sinhabal rājā durganā (killānā) baḷathī padmamaṇḍaḷane upadrav karato hato. tene pakaḍavānī chintāthī durbaḷ thayelā rājāne joīne balie kahyunḥ

‘‘dev! durbaḷatānun shun kāraṇ chhe?’’

Page 60 of 315
PDF/HTML Page 84 of 339
single page version

कारणमिति । कथितं च राज्ञा । तच्छ्रुत्वा आदेशं याचायित्वा तत्र गत्वा बुद्धिमाहात्म्येन दुर्गं भंक्त्त्वा सिंहबलं गृहीत्वा व्याघुटयागतः । तेन पद्मस्यासौ समर्पितः । देव ! सोऽयं सिंहबल इति । तुष्टेन तेनोक्तं वांछितं वरं प्रार्थयेति । बलिनोक्तं यदा प्रार्थयिष्यामि तदा दीयतामिति । अथ कतिपयदिनेषु विहरन्तस्तेऽकम्पनाचार्यादयः सप्तशतयतस्तत्रागताः । पुरक्षोभाद्बलि- प्रभृतिभिस्तान् परिज्ञाय राजा एतद्भक्त इति पर्यालोच्य भयात्तन्मारणार्थं पद्मः पूर्वपरं प्रार्थितः सप्तदिनान्यस्माकं राज्यं देहीति । ततोऽसौ सप्तदिनानि राज्यं दत्वाऽन्तः पुरे प्रविश्य स्थितः । बलिना च आतपनगिरौ कायोत्सर्गेण स्थितान् मुनीन् वृत्यावेष्टय मण्डपं कृत्वा यज्ञः कर्तुमारब्धः । उच्छिष्टसरावच्छागादिजीवकलेवरैर्धूमैश्च मुनीनां मारणार्थमुपसर्गः कृतः । मुनियश्च द्विविधसंन्यासेन स्थिताः । अथ मिथिलानगर्यामर्धरात्रे बहिर्विनिर्गत- श्रुतसागरचन्द्राचार्येण आकाशे श्रवणनक्षत्रं कम्पमानमालोक्यावधिज्ञानेन ज्ञात्वा भणितं महामुनीनां महानुपसर्गो वर्तते । तच्छ्रुत्वा पुष्पधरनाम्ना विद्याधरश्रुल्लकेन पृष्टं भगवन् ! क्व

rājāe je kahyun te sāmbhaḷīne, āgnā māgīne te (bali) tyān gayo ane potānī buddhinā prabhāve durgane toḍīne sinhabalane pakaḍīne pāchho āvyo ane padmane sompīne kahyunḥ

‘‘dev! e ā sinhabal.’’ santuṣhṭa thaīne teṇe (rājāe) kahyunḥ ‘‘tame vāñchhit var māgo.’’ balie kahyunḥ ‘‘jyāre māṅgu tyāre āpajo.’’ pachhī thoḍā divasomān vihār karatā karatā te akampanāchārya ādi sātaso munio tyān āvyā. shaheramān ānandamay khaḷabhaḷāṭ thavāthī bali ādie temane oḷakhyā. ‘rājā temano bhakta chhe’ em vichārīne bhayane līdhe temane māravā māṭe padma pāse pūrvanun varadān māgyun ke ‘‘sāt divas sudhī amane rājya āpo.’’ pachhī te (rājā padma) sāt divas māṭe rājya āpīne (potānā) antaḥpuramān jaīne rahyo.

ahīn balie ātapan parvat upar kāyotsargathī ūbhelā munione vāḍathī gherī maṇḍap banāvī yagna karavo sharū karyo. eṭhān vāsaṇ, bakarān ādi jīvonān sharīro ane dhūmāḍāthī munione māravā māṭe upasarga karyo. munio be prakārano sannyās karīne ūbhā rahyā.

pachhī mithilā nagarīmān ardharātre bahār nīkaḷelā shrutasāgarachandrāchārye ākāshamān shravaṇ nakṣhatrane kampāyamān joīne avadhignānathī jāṇīne kahyunḥ

‘‘mahāmunione moṭo upasarga thaī rahyo chhe.’’

Page 61 of 315
PDF/HTML Page 85 of 339
single page version

केषां मुनीनां महानुपसर्गो वर्तते ? हस्तिनापुरे अकम्पनाचार्यादीनां सप्तशतयतीनां । उपसर्गः कथं नश्यति ? धरणिभूषणगिरौ विष्णुकुमारमुनिर्विक्रियर्द्धिसम्पन्नस्तिष्ठति स नाशयति । एतदाकर्ण्य तत्समीपे गत्वा क्षुल्लकेन विष्णुकुमारस्य सर्वस्मिन् वृत्तान्ते कथिते मम किं विक्रिया ऋद्धिरस्तीति संचिन्त्य तत्परीक्षार्थं हस्तः प्रसारितः । स गिरिं भित्त्वा दूरे गतः । ततस्तां निर्णीय तत्र गत्वा पद्मराजो भणितः । किं त्वया मुनीनामुपसर्गः कारितः । भवत्कुले केनापीदृशं न कृतं । तेनोक्तं किं करोमि मया पूर्वमस्य वरो दत्त इति । तत विष्णुकुमारमुनिना वामनब्राह्मणरूपं धृत्वा दिव्यध्वनिना प्राध्ययनं कृतं । बलिनोक्तं किं तुभ्यं दीयते । तेनोक्तं भूमेः पादत्रयं देहि । ग्रहिलब्राह्मण बहुतरमन्यत् प्रार्थयेति वारं वारं लोकैर्भण्यमानोऽपि तावदेव याचते । ततो हस्तोदकादिविधिना भूमिपादत्रये दत्ते तेनैकपादो

te sāmbhaḷī puṣhpadhar nāmanā vidyādhar kṣhullake pūchhyunḥ ‘‘bhagavan! kyān kyā kyā munione moṭo upasarga thaī rahyo chhe?’’

temaṇe kahyunḥ ‘‘hastināpuramān akampanāchāryādi sātaso munione upasarga chhe.’’ ‘‘te kevī rīte nāsh pāme?’’ em kṣhullak dvārā pūchhavāmān āvatān temaṇe kahyunḥ ‘‘dharaṇibhūṣhaṇ parvat upar viṣhṇukumār muni chhe. temane vikriyā r̥̄iddhi prāpta thaī chhe. teo (ā upasargane) dūr karī shake.’’

e sāmbhaḷīne temanī pāse jaī kṣhullake muni shrī viṣhṇukumārane sarva vr̥uttānta kahyun. tyāre temaṇe kahyun keḥ ‘‘shun mane vikriyā r̥̄iddhi prāpta thaī chhe?’’

em vichārī tenī parīkṣhā karavā māṭe potāno hāth lambāvyo, te (hāth) parvat bhedīne dūr gayo. pachhī teno nirṇay karī, tyān jaī padmarājane teṇe kahyunḥ ‘‘tame munione kem upasarga karāvyo? āpanā kuḷamān koīe evun kadī karyun nathī.’’

teṇe (rājāe) kahyunḥ ‘‘hun shun karun? pūrve men varadān āpyun hatun.’’ pachhī viṣhṇukumāre vāman (ṭhīṅgaṇā) brāhmaṇanun rūp banāvīne divyadhvanithī (uttam shabdo dvārā) ved mantronun uchchāraṇ sharū karyun. balie kahyun ‘‘tamane shun āpun?’’

teṇe kahyunḥ ‘‘bhūminān traṇ pagalān āpo.’’ ‘‘he grahil (jakkī) brāhmaṇ! bījun badhun māg.’’ em vāramvār lokoe tene kahyun chhatān teṇe eṭalun ja māgyun. pachhī hāthamān pāṇī laī vidhipūrvak jamīnanān traṇ pagalān āpyān.

Page 62 of 315
PDF/HTML Page 86 of 339
single page version

मेरौ दत्तो द्वितीयो मानुषोत्तरगिरौ तृतीयपादेन देवविमानादीनां क्षोभं कृत्वा बलिपृष्ठे तं पादं दत्वा बलिं वद्ध्वा मुनीनामुपसर्गो निवारितः । ततस्ते चत्वारोऽपि१ मंत्रिणः पद्मस्य भयादागत्य विष्णुकुमारमुनेरकम्पनाचार्यादीनां च पादेषु लग्नाः । ते मंत्रिणः श्रावकाश्च जाता इति ।२

हस्तिनागपुरे बलराजस्य पुरोहितो गरुडस्तत्पुत्रः सोमदत्तः तेन सकलशास्त्राणि पठित्वा अहिच्छत्रपुरे निजमामसुभूतिपार्श्वे गत्वा भणितं । माम ! मां दुर्मुखराजस्य दर्शयेत्३ । न४ च गर्वितेन तेन दर्शितः । ततो ग्रहिलो भूत्वा सभायां स्वयमेव तं दृष्ट्वा आशीर्वादं दत्वा सर्वशास्त्रकुशलत्वं प्रकाश्य मंत्रिपदं लब्धवान् । तं तथाभूतमालोक्य सुभूतिमामो यज्ञदत्तां

teṇe ek pagalun meru parvat upar mūkyun ane bījun pagalun mānuṣhottar parvat par mūkyun ane trījā pagalānthī devonā vimāno ādimān kṣhobh (khaḷabhaḷāṭ) karīne baline pīṭh par te pagalun daīne baline bāndhīne muniono upasarga nivāryo.

pachhī te chāre mantrīo padmanā bhayathī āvīne viṣhṇukumār muni ane akampanāchārya ādinā page paḍyā ane shrāvak banyā. 7.

prabhāvanā aṅgamān vajrakumāranun draṣhṭānt chhe tenī kathā —

hastināpuramān baḷarājane garuḍ nāmano purohit hato. teno putra somadatta hato. badhān shāstro bhaṇīne ahichchhatrapuramān potānā māmā subhūti pāse jaīne teṇe kahyunḥ ‘‘māmā! mane durmukharājanī mulākāt karāvo.’’ paṇ te abhimānīe mulākāt na karāvī. tethī te grahil (jakkī) banīne pote ja sabhāmān jaīne tenī mulākāt līdhī. tene āshīrvād āpī, sarva shāstromān nipuṇatā batāvī ane mantrīpad prāpta karyun. tene āvo joīne subhūti māmāe (potānī) putrī yagnadattā tenī sāthe paraṇāvī. १. चत्वारो मंत्रिणः पद्मश्च । २. ध पुस्तके इतोऽग्रेधिकः पाठः ‘व्यन्तरदैवेः सुघोषवीणात्रयं दत्तं विष्णुकुमारपादपूजार्थं । ३. दर्शमते ख, ग, दर्शय घ० । ४ न, ख, ग, तेन च गर्वितेन न दर्शितः घ० ।

Page 63 of 315
PDF/HTML Page 87 of 339
single page version

पुत्रीं परिणेतुं दत्तवान् । एकदा तस्या गर्भिण्या१ वर्षाकाले आम्रफलभक्षणे दोहलको जातः । ततः सोमदत्तेन तान्युद्यानवने अन्वेषयता यत्राम्रवृक्षे सुमित्राचार्यो योगं गृहीतवांस्तं नानाफलैः फलितं दृष्ट्वा तस्मात्तान्यादाय पुरुषहस्ते प्रेषितवान् । स्वयं च धर्मं श्रुत्वा निर्विण्णस्तपो गृहीत्वा आगममधीत्य परिणतो भूत्वा नाभिगिरौ आतपनेन स्थितः । यज्ञदत्ता च पुत्रं प्रसूता तं वृत्तान्तं२ श्रुत्वा बंधुसमीपं गता । तस्य शुद्धिं ज्ञात्वा बन्धुभिः सह नाभिगिरिं गत्वा तमातपनस्थमालोक्यातिकोपात्तत्पादोपरि बालकं धृत्वा दुर्वचनानि दत्वा गृहं गता । अत्र प्रस्तावे दिवाकरदेवनामा विद्याधरोऽमरावतीपुर्याः पुरन्दरनाम्ना लघुभ्रात्रा राज्यान्निर्घाटितः । सकलत्रो मुनि वन्दितुमायातः । तं बालं गृहीत्वा निजभार्यायाः समर्प्य व्रजकुमार इति नाम कृत्वा गतः । स च व्रजकुमारः कनकनगरे३ विमलवाहननिजमैथुनिकसमीपे सर्वविद्यापारगो युवा च क्रमेण जातः । अथ गरुडवेगाङ्गवत्योः पुत्री पवनवेगा हेमन्तपर्वते प्रज्ञप्तिं विद्यां

ek divas tenī garbhavatī strīne varṣhākālamān (chomāsāmān) kerī khāvāno dohad thayo. pachhī somadatte udyān vananī andar phaḷonī tapās karatān je āmravr̥ukṣhanī nīche sumitrāchārye yog dhāraṇ karyo hato, tene vividh phaḷothī chalit joī temānthī (te vr̥ukṣha uparathī) te (phaḷo) laīne (koī) puruṣh sāthe mokalī āpyān ane pote dharmashravaṇ karīne udāsīn thayo ane tap grahaṇ karīne, āgamano abhyās karīne bahu paripakva banī nābhi parvat upar ātapan ādarīne rahyo.

yagnadattāe putrane janma āpyo. pati muni thavānā samāchār sāmbhaḷīne te tenā bhāīo pāse chālī gaī. tenī (putranī) shuddhi jāṇīne te bhāīo sāthe nābhi parvat par gaī ane tyān tene ātapan yogamān beṭhelo joī, ghaṇā kopathī tenā pag upar bāḷakane rākhīne tathā durvachano kahīne te gher gaī.

ā daramiyān divākaradev nāmanā vidyādhare amarāvatī purīnā purandar nāmanā nānābhāīne rājyamānthī kāḍhī mūkyo. te tenī strī sāthe munine vandanā karavā āvyo. te bāḷakane laīne potānī strīne sompī tenun vajrakumār nām pāḍīne gayo. te vajrakumār kanakanagaramān potānā maithunik (joḍiyā) bhāī vimalavāhan pāse sarva vidyāomān pāraṅgat thayo ane krame krame yuvān thayo.

pachhī garuḍaveg ane aṅgavatīnī putrī pavanavegā hemanta parvat upar mahāshramathī १. गुर्विण्याः मूलपाठः । २. तं ख, ग, । ३. गिरौ, ख, ग कनकगिरे घ० ।

Page 64 of 315
PDF/HTML Page 88 of 339
single page version

महाश्रमेण साधयन्ती पवनाकम्पितबदरीवज्रकंटकेन लोचने विद्धा । ततस्तत्पीडया चलचित्ताया विद्या न सिद्ध्यति । ततो वज्रकुमारेण च तां तथा दृष्ट्वा विज्ञानेन कण्टक उद्धृतः । ततः स्थिरचित्तायास्तस्या विद्या सिद्धा । उक्तं च तथा भवत्प्रसादेन एषा विद्या सिद्धा, त्वमेव मे भर्त्तेत्युक्त्वा परिणीतः । व्रजकुमारेणोक्तं तात ! अहं कस्य पुत्र इति सत्यं कथय, तस्मिन् कथिते मे भोजनादौ प्रवृत्तिरिति । ततस्तेन पूर्ववृत्तान्तः सर्वः सत्य एव कथितः । तमाकर्ण्य निजगुरुं दृष्टुं बन्धुभिः सह मथुरायां क्षत्रियगुहायां गतः । तत्र च सोमदत्तगुरोर्दिवाकरदेवेन बंदनां कृत्वा वृत्तान्तः कथितः । समस्तबन्धून् महता कष्टेन विसृज्य वज्रकुमारो मुनिर्जातः । अत्रान्तरे मथुरायामन्या कथा — राजा पूतिगन्धो राज्ञी उर्विला१ । सा च सम्यग्दृष्टिरतीव जिनधर्मप्रभावनायां रता । नन्दीश्वराष्टदिनानि प्रतिवर्षं जिनेन्द्ररथयात्रां त्रीन् वारान् कारयति । तत्रैव नगर्यां श्रेष्ठी सागरदत्तः श्रेष्ठिनी समुद्रदत्ता पुत्री दरिद्रा । मृते सागरदत्ते दरिद्र परगृहे pragnapti vidyā sādhatī hatī. pavanathī kampit thayelī badarī (boraḍī)nā vajrakaṇṭakathī tenī āṅkh vindhāī gaī. tethī tenī pīḍāthī chalit thayelā chittavāḷī (pavanavegā)ne vidyā siddha thaī nahi. pachhī vajrakumāre tene tevī joīne vignānathī kāṇṭo kāḍhyo, pachhī sthir chittavāḷī tene (pavanavegāne) vidyā siddha thaī ane teṇe kahyunḥ ‘‘āpanī kr̥upāthī ā vidyā siddha thaī chhe, tethī tame ja mārā pati chho.’’ em kahīne te tenī sāthe paraṇī.

vajrakumāre kahyunḥ ‘‘tāt! hun kono putra chhun? sāchun kaho. te kahesho to ja bhojanādimān mārī pravr̥utti thashe.’’

pachhī teṇe badhun pūrvavr̥uttānt sāchesāchun kahyun. te sāmbhaḷīne potānā gurunān (potānā pitānān) darshan karavā māṭe bandhuo sāthe mathurāmān kṣhatriy guphāmān gayo. tyān somadattanā gurune vandanā karī, divākaradeve temane hakīkat kahī. mahākaṣhṭathī samasta bandhuvarganun visarjan karī vajrakumār muni thayo.

ā daramiyān mathurāmān ek bījī kathā (ghaṭanā) thaī —

tyān pūtigandh rājā hato, tene urvilā rāṇī hatī, te samyagdraṣhṭi hatī ane jinadharmanī prabhāvanāmān ghaṇī rat rahetī hatī. te dar varṣhe nandīshvaranā āṭh divas jinendranī rathayātrā traṇavār karāvatī. te ja nagarīmān sāgaradatta sheṭh hato, tenī sheṭhāṇīnun nām samudradattā hatun ane putrīnun nām daridrā hatun. sāgaradatta marī gayo tyāre daridrā ek १. ऊ र्वी, ग ।

Page 65 of 315
PDF/HTML Page 89 of 339
single page version

निक्षिप्तसिक्थानि भक्षयन्ती चर्यां प्रविष्टेन मुनिद्वयेन दृष्टां ततो लघुमुनिनोक्तं हा ! वराकी महता कष्टेन जीवतीति । तदाकर्ण्य ज्येष्ठमुनिनोक्तं अत्रैवास्य राज्ञः पट्टराज्ञी वल्लभा भविष्यतीति । भिक्षां भ्रमता धर्मश्रीवंदकेन तद्वचनमाकर्ण्य नान्यथा मुनिभाषितमिति संचिन्त्य स्वविहारे तां नीत्वा मृष्टाहारैः१ पोषिता । एकदा यौवनभरे चैत्रमासे आन्दोलयन्तीं तां राजा दृष्ट्वा अतीव विरहावस्थां गतः । ततो मंत्रिभिस्तां तदर्थं वंदको याचितः । तेनोक्तं यदि मदीयं धर्मं राजा गृह्णाति तदा ददामीति । तत्सर्वं कृत्वा परिणीता । पट्टमहादेवी तस्य सातिवल्लभा जाता । फाल्गुननन्दीश्वरयात्रायामुर्विला रथयात्रामहारोपं दृष्ट्वा तया भणितं देव ! मदीयो बुद्धरथोऽधुना पुर्यां प्रथमं भ्रमतु । राज्ञा चोक्तमेवं भवत्विति । तत उर्विला वदति मदीयो रथो यदि प्रथमं भ्रमति तदाहारे मम प्रवृत्तिरन्यथा निवृत्तिरिति प्रतिज्ञां गृहीत्वा divas pārake gher nākhī dīdhelā (rāndhelā) bhāt te khātī hatī. charyā māṭe praveshelā be munio dvārā te jovāmān āvī. tethī nānā munie kahyunḥ ‘‘are! bichārī mahākaṣhṭathī jīvī rahī chhe.’’

te sāmbhaḷī moṭā munie kahyunḥ ‘‘ahīnnā rājānī te mānītī paṭarāṇī thashe.’’ bhikṣhā māṭe bhramaṇ karatān dharmashrīvandake temanun vachan sāmbhaḷī ‘munie bhākhelun anyathā hoy nahi’ em vichārī tene potānā vihāramān laī jaī puṣhṭa (sāro) āhār āpī poṣhaṇ karyun.

ek divas yauvanabhar chaitra māsamān (bhar chaitra māsamān) rājāe tene ānandamān hilorā letī (hichakatī) joī ane bahu virah avasthāne prāpta thayo, tethī mantrīoe tenā māṭe vandak (bauddha sādhu) pāse jaī tenī māgaṇī karī.

teṇe kahyunḥ ‘‘jo rājā māro dharma svīkāre to hun tene daun.’’ te badhāno svīkār karatān teṇe tene paraṇāvī ane tenī (rājānī) atipriy paṭṭamahādevī banī. phāgaṇ māsanī nandīshvaranī yātrāmān mahārāṇī urvilānī rathayātrāno moṭo ṭhāṭh joī, teṇe kahyunḥ ‘‘dev! māro buddhano rath have nagarīmān pratham phare.’’

rājāe kahyunḥ ‘‘tem thashe.’’ āthī urvilāe kahyunḥ ‘‘māro rath jo pratham pharashe to ja mārī āhārādimān १. मिष्टाहारैः घ० ।

Page 66 of 315
PDF/HTML Page 90 of 339
single page version

क्षत्रियगुहायां सोमदत्ताचार्यपार्श्वे गता । तस्मिन् प्रस्तावे वज्रकुमारमुनेर्वन्दनाभक्त्यर्थमायाता दिवाकरदेवादयो विद्याधरास्तदीयवृत्तान्तं च श्रुत्वा वज्रकुमारमुनिना ते भणिताः । उर्विलयाः प्रतिज्ञारूढाया रथयात्रा भवद्भिः कर्तव्येति । ततस्तैर्बुद्धदासी रथं भङ्ग्वा नानाविभूत्या उर्विलाया रथयात्रा कारिता । तमतिशयं दृष्ट्वा प्रतिबुद्धा बुद्धदासी अन्ये च जना जिनधर्मरता जाता इति ।।२०।। pravr̥utti thashe, nahitar temān nivr̥utti chhe.’’ āvī pratignā laīne kṣhatriy guphāmān rahelā somadatta āchārya pāse gaī.

te daramiyān vajrakumār muninī vandanā – bhakti māṭe āvelā divākar devādi vidyādharone, tenun vr̥uttānt sāmbhaḷīne, vajrakumār munie kahyunḥ ‘‘pratignārūḍh urvilānī rathayātrā tamāre karāvavī joīe.’’

tethī teoe buddhadāsīno rath bhāṅgīne anek vibhūtithī urvilānī rathayātrā karāvī. teno atishay dekhīne buddhanī dāsī pratibodhane pāmelī ane anya jano jinadharmamān rat thayā. 8.

samyagdarshananān niḥshaṅkitādi āṭh aṅg chhe. aṅgano artha avayav, sādhan, karaṇ ane lakṣhaṇ yā chihna thāy chhe. samyagdarshan aṅgī chhe ane niḥshaṅkitādi āṭh aṅg chhe. samyagdarshan sādhya chhe ane niḥshaṅkitādi sādhan chhe. je samyagdraṣhṭi hoy chhe tene niḥshaṅkitādi āṭh chihno jarūr hoy chhe.

ā āṭh aṅgamān pratham niḥshaṅkitādi chār aṅg niṣhedharūp chhe ane bākīnān upagūhanādi chār aṅg vidheyarūp chhe.

‘‘.......koī kāryamān shaṅkā – kāṅkṣhā na karavā mātrathī to samyaktva na thāy. samyaktva to tattvashraddhān thatān ja thāy chhe, parantu ahīn nishchay samyaktvano to vyavahārasamyaktvamān upachār karyo chhe. tathā vyavahār samyaktvanā koī ek aṅgamān sampūrṇa vyavahārasamyaktvano upachār karyo, e pramāṇe tene upachārathī samyaktva thayun kahīe chhīe......’’1

jeṇe samyaktva pragaṭ karyun hoy tene ā upachār lāgu paḍe chhe. mithyādraṣhṭi 1. gujarātī mokṣhamārga prakāshak pr̥uṣhṭha 276.

Page 67 of 315
PDF/HTML Page 91 of 339
single page version

ननु सम्यग्दर्शनस्याष्टभिरङ्गैः प्ररूपितैः किं प्रयोजनं ? तद्विलस्याप्यस्य संसारोच्छेदनसामर्थ्यसंभवादित्याशंक्याह —

‘दर्शनं’ कर्तृ । ‘जन्मसन्ततिं’ संसारप्रबन्धं । ‘छेत्तुं’ उच्छेदयितुं ‘नालं’ न समर्थं । कथंभूतं सत्, ‘अंगहीनं’ अंगैर्निःशंकितत्वादिस्वरूपैर्हीनं विकलं । अस्यैवार्थस्य समर्थनार्थं दृष्टान्तमाह — ‘न ही’त्यादि । सर्पादिदष्टस्य प्रसृतसर्वांगविषवेदनस्य तदपहरणार्थं प्रयुक्तो मंत्रोऽक्षरेणापि न्यूनो हीनो ‘न हि’ नैव ‘निहन्ति’ स्फोटयति१ विषवेदनां ततः dravyaliṅgīne ā upachār lāgu paḍato nathī, kem ke tene samyaktva thayun nathī.

samyaktvanān aṅgo sambandhī je āṭh draṣhṭānto (kathārūpe) āpyān chhe te ā draṣhṭie samajavān. 19 – 20.

samyagdarshananān āṭh aṅgonun prarūpaṇ karavānun shun prayojan? kāraṇ ke tenā vinā paṇ tene (samyagdarshanane) sansārano nāsh karavānun sāmarthya sambhave chhe. evī āshaṅkā karīne kahe chhe —

anvayārtha : — [अंगहीनं ] aṅg rahit [दर्शनं ] samyagdarshan [जन्मसंततिम् ] janma – maraṇanī paramparāno [छेत्तुं ] nāsh karavāne [न अलं ] samartha nathī. jem [अक्षरन्यूनः ] akṣharahīn [मंत्रः ] mantra [विषवेदनां ] viṣhavedanāne [न हि निहन्ति ] nāsh karī shakato ja nathī.

ṭīkā : — ‘अङ्गहीनं दर्शनं जन्मसंततिं छेत्तुं न अलं’ niḥshaṅkitatvādi svarūp aṅgothī rahit hoy, evun samyagdarshan sansāranā prabandhano (sansāranī santatino) uchchhed karavāne samartha nathī. ā ja arthanā samarthanane māṭe draṣhṭānt kahe chhe. ‘न हि इत्यादि’ sarpādithī ḍasāyelā ane sarva aṅgomān prasarelā viṣhanī vedanāvāḷā manuṣhyanī viṣhavedanāne १. स्फे टयति घ० ।

Page 68 of 315
PDF/HTML Page 92 of 339
single page version

सम्यग्दर्शनस्य संसारोच्छेदसाधनेऽष्टाङ्गोपेतत्वं युक्तमेव, त्रिमूढापोढत्ववत् ।

कानि पुनस्तानि त्रीणि मूढानि यदमूढत्वं तस्य संसारोच्छेदसाधनं स्यादिति चेदुच्यते, लोकदेवतापाखंडिमूढभेदात् त्रीणि मूढानि भवन्ति । तत्र लोकमूढं तावद्दर्शयन्नाह —

‘लोकमूढं’ लोकमूढत्वं । किं ? ‘आपगासागरस्नानं’ आपगा नदी सागरः समुद्रः तत्र dūr karavāne yojelo ek paṇ ochhā akṣharavāḷo mantra viṣhanī vedanāne dūr karī shakato ja nathī. tethī samyagdarshanane sansārauchchhedanā sādhanabhūt thavāmān aṣhṭāṅgasahitapaṇun yogya ja chhe. tenā trimūḍhatārahitapaṇānī māphak.

bhāvārtha : — jem ek paṇ akṣharahīn mantra viṣhanī vedanāne dūr karī shakato nathī, tem āṭh aṅg rahit samyagdarshan janma – maraṇanī paramparāno nāsh karī shakatun nathī. arthāt aṅgarahit samyagdarshanathī sansārano nāsh thaī shakato nathī; āṭh aṅg sahit samyagdarshan ja teno nāsh karī shake chhe. 21.

prashnaḥ — kaī te traṇ mūḍhatā chhe ke jenā rahitapaṇāthī samyagdarshan sansārauchchhedanun sādhan thāy chhe?

uttaraḥ — traṇ mūḍhatā ā pramāṇe chhe – lokamūḍhatā, devamūḍhatā ane pākhaṇḍīmūḍhatā. tyān pratham lokamūḍhatā darshāvatān kahe chheḥ —

anvayārtha : — [आपगासागरस्नानं ] (dharma samajīne) nadī – samudramān snān karavun, [सिकताश्मनाम् ] retī ane paththarono [उच्चयः ] ḍhagalo karavo (mināro banāvavo), [गिरिपातः ] parvat uparathī paḍavun [च ] ane [अग्निपातः ] agnimān paḍavun (satī thavun) — te [लोकमूढं ] lokamūḍhatā [निगद्यते ] kahevāy chhe.

ṭīkā : — ‘लोकमूढं’ te lokamūḍhatā chhe. te shun chhe? ‘

Page 69 of 315
PDF/HTML Page 93 of 339
single page version

श्रेयःसाधनाभिप्रायेण यत्स्नानं न पुनः शरीरप्रक्षालनाभिप्रायेण । तथा ‘उच्चयः’ स्तूपविधानं । केषां ? ‘सिकताश्मनां’ सिकता वालुका, अश्मानः पाषाणास्तेषां । तथा ‘गिरिपातो’ भृगुपातादिः । ‘अग्निपातश्च’ अग्निप्रवेशः । एवमादि सर्वं लोकमूढं ‘निगद्यते’ प्रतिपाद्यते ।।२२।।

देवतामूढं व्याख्यातुमाह —

nadī ane सागर – samudra, temān ‘kalyāṇanun sādhan chhe’ evā abhiprāyathī, nahi ke sharīranun prakṣhālan karavānā abhiprāyathī snān karavun, tathā ‘उच्चयः’ stūp mināro karavo. kono? ‘सिकताश्मनां’ सिकता – retī, अश्मानः – paththar – temano (ḍhagalo karavo) tathā ‘गिरिपातः’ bhr̥uguprapātādi (parvat parathī paḍavun vagere), ‘अग्निपातश्च’ agnimān pravesh karavo — e ādi sarva lokamūḍhatā ‘निगद्यते’ kahevāy chhe.

bhāvārtha : — dharma samajīne nadī ane samudramān snān karavun, retī ane paththarono ḍhagalo karī tene dev mānīne pūjavun, svarga maḷashe em mānī parvat parathī paḍavun ane satī thavānā abhiprāyathī agnimān jhampalāvavun vagere — e badhun dharma samajīne karavun tene lokamūḍhatā kahe chhe. 22.

devamūḍhatānun vyākhyān karavā māṭe kahe chhe —

anvayārtha : — [वरोपलिप्सया ] varadān prāpta karavānī ichchhāthī (iṣhṭa vastunī prāptinī ichchhāthī) [आशावान् ] (aihik sukhanī) āshāvāḷo puruṣh [यद् ] je [रागद्वेषमलीमसाः ] rāg-dveṣhathī malin [देवताः ] devatāonī [उपासीत ] upāsanā kare chhe, tene [देवतामूढं ] devamūḍhatā [उच्यते ] kahe chhe.

jenāmān sāchā devanān lakṣhaṇo – vītarāgatā, sarvagnatā ane hitopadeshīpaṇun — e traṇe

Page 70 of 315
PDF/HTML Page 94 of 339
single page version

“ — lakṣhaṇo na hoy te adev chhe – kudev chhe. te koī paṇ rīte jīvane hitakartā nathī, chhatān tene bhramathī hitakartā mānī tenun sevan karavun, te mithyātva chhe.

¹mithyādraṣhṭi jīv traṇ prakāranā prayojanathī tenī upāsanā kare chhe. koī tenī upāsanāne mokṣhanun kāraṇ jāṇīne tene seve chhe, paṇ tethī mokṣha thato nathī, kāraṇ ke mithyābhāvayukta upāsanā mokṣhanun kāraṇ kem hoī shake?

keṭalāk jīvo paralokamān ‘sukh thāy – duḥkh na thāy’ evā prayojanathī kudevane seve chhe, paṇ tenī siddhi to puṇya upajāvatān ane pāp na upajāvatān thāy chhe. paṇ pote to pāp upajāve ane kahe ke — ‘‘īshvar mārun bhalun karashe.’’ paṇ e to eno bhram chhe, kāraṇ ke jīv jevo pariṇām karashe tevun ja phaḷ pāmashe. māṭe koīnun bhalun – būrun karavāvāḷo īshvar koī chhe ja nahi; tethī kudevonā sevanathī paralokamān bhalu – būrun thatun nathī.

‘‘vaḷī ghaṇā jīvo shatrunāshādik, rogādi nāsh, dhanādinī prāpti tathā putrādikanī prāpti ityādik ā paryāy sambandhī duḥkh maṭāḍavā yā sukh pāmavānā anek prayojan pūrvak e kudevādikanun sevan kare chhe. hanumānādik, bhairav, devīo......shītaḷā, dahāḍī, bhūt, pitr̥u, vyantarādik, sūrya – chandra, shanishcharādi, jyotiṣhīone, pīr – pegambarādikone, gāy – ghoḍādi tiryañchone, agni – jalādikane tathā shastrādikane pūje chhe. ghaṇun shun kahīe? roḍān ityādikane paṇ pūje chhe; parantu evā kudevonun sevan mithyādraṣhṭithī ja thāy chhe, kāraṇ ke pratham to te jenun sevan kare chhe temānthī keṭalāk to kalpanā mātra ja dev chhe, eṭale temanun sevan kevī rīte kāryakārī thāy? vaḷī koī vyantarādik chhe paṇ te koīnun bhalun – būrun karavā samartha nathī. jo teo samartha hoy to teo pote ja kartā ṭhare, paṇ temanun karyun thatun kāī dekhātun nathī; teo prasanna thaī dhanādik āpī shakatā nathī, tathā dveṣhī thaī būrun karī shakatā nathī.....’’ paṇ jīvanā puṇya – pāpathī sukh – duḥkh thāy chhe, eṭale temane mānavā – pūjavāthī to ūlaṭo rāg thāy chhe, paṇ kāī kāryasiddhi thatī nathī....... * ā shlok nīchenī sanskr̥it ṭīkā āgamayukta nathī, em sheṭh māṇikachandajī granthamāḷā puṣhpa nan.

1. juo mokṣhamārga prakāshak adhyāy 6, pr̥uṣhṭha 171 thī 178.

Page 71 of 315
PDF/HTML Page 95 of 339
single page version

‘‘potāne jo pāpano uday hoy to teo (vyantarādik) sukh āpī shake nahi tathā puṇyano uday hoy to duḥkh āpī shake nahi. vaḷī temane pūjavāthī koī puṇyabandh nathī, paṇ rāgādik vr̥uddhi thaī ūlaṭo pāpabandh ja thāy chhe; tethī temane mānavā – pūjavā kāryakārī nathī, paṇ būrun karavāvāḷā chhe.....’’

prashnaḥ — kṣhetrapāl, dahāḍī ane padmāvatī ādi devī tathā yakṣha – yakṣhiṇī ādi ke je jainamatane anusare chhe, temanun pūjanādi karavāmān to doṣh nathī?

uttaraḥ — jainamatamān to sanyam dhāravāthī pūjyapaṇun hoy chhe. have devone sanyam hoto ja nathī. vaḷī temane samyaktvī mānī pūjīe to bhavanatrik devomān samyaktvanī paṇ mukhyatā nathī; tathā jo samyaktva vaḍe ja pūjīe to sarvārthasiddhi ane laukāntik devone ja kem na pūjīe? tame kahesho ke ‘āmane jinabhakti visheṣh chhe,’ paṇ bhaktinī visheṣhatā to saudharma indrane paṇ chhe tathā te samyagdraṣhṭi paṇ chhe, to tene chhoḍī āmane shā māṭe pūjo chho?......tīvra mithyātvabhāvathī jainamatamān paṇ evī viparīt pravr̥uttirūp mānyatā hoy chhe. e pramāṇe kṣhetrapālādikane paṇ pūjavā yogya nathī.’’

‘‘vaḷī gāy – sarpādik tiryañch ke je potānāthī pratyakṣha hīn bhāse chhe, temano tiraskārādik paṇ karī shakīe chhīe tathā temanī nindya dashā pratyakṣha joīe chhīe. vr̥ukṣha, agni, jalādik sthāvar chhe, te to tiryañchothī paṇ atyant hīn avasthāne prāpta joīe chhīe tathā shastra, khaḍiyo vagere to achetan ja chhe, sarva shaktithī hīn pratyakṣha ja joīe chhīe. temān pūjyapaṇāno upachār paṇ sambhavato nathī; tethī temane pūjavā e mahāmithyābhāv chhe. temane pūjavāthī pratyakṣha vā anumānathī paṇ kāī phaḷaprāpti bhāsatī nathī, tethī temane pūjavā te yogya nathī.’’

‘‘jo iṣhṭa – aniṣhṭa karavun temanā (vyantarādi devanā) ādhīn hoy to je temane pūje tene iṣhṭa ja thavun joīe tathā koī na pūje tene aniṣhṭa ja thavun joīe, paṇ tevun to dekhātun nathī, kāraṇ ke shītaḷāne ghaṇī mānavā chhatān paṇ koīne tyān putrādi maratā joīe chhīe, tathā koīne na mānavā chhatān paṇ jīvatā joīe chhīe. māṭe shītaḷāne mānavī kānīpaṇ kāryakārī nathī. e ja pramāṇe sarva kudevone mānavā kāī paṇ kāryakārī nathī.’’¹ 23. 1. juo mokṣhamārga prakāshak, pr̥uṣhṭha 171 thī 178.

Page 72 of 315
PDF/HTML Page 96 of 339
single page version

इदानीं सद्दर्शनस्वरूपे पाषण्डिमूढस्वरूपं दर्शयन्नाह —

‘पाषण्डिमोहनं’ । ‘ज्ञेयं’ ज्ञातव्यं । कोऽसौ ? ‘पुरस्कारः’ प्रशंसा । केषां ? ‘पाषण्डिनां’ मिथ्यादृष्टिलिंगिनां । किंविशिष्टानां ? ‘सग्रन्थारंभहिंसानां’ ग्रन्थाश्च दासीदासादयः, आरंभाञ्च कृष्यादयः हिंसाश्च अनेकविधाः प्राणिवधाः सह ताभिर्बर्तन्त इत्येवं ये तेषां । तथा ‘संसारावर्तवर्तिनां’ संसारे आवर्तो भ्रमणं येभ्यो विवाहादिकर्मभ्यस्तेषु वर्तते इत्येवं शीलास्तेषां । एतैस्त्रिभिर्मूढैरपोढत्वसम्पन्नं सम्यग्दर्शनं संसारोच्छित्तिकारणं अस्मयत्वसम्पन्नवत् ।।२४।।

have samyagdarshan svarūpamān pākhaṇḍīmūḍhatānun svarūp darshāvatān kahe chhe —

anvayārtha : — [सग्रन्थारम्भहिंसानां ] jeo parigrah, ārambh ane hinsāthī yukta chhe tathā [संसारावर्त्तवर्तिनाम् ] jeo sansāranā chakramān paḍelā chhe evā pākhaṇḍīonā (sansārabhramaṇ karavānā kāraṇabhūt kāryomān vartanārā pākhaṇḍīonā) mithyādraṣhṭi veshadhārī pākhaṇḍī guruonā [पुरस्कारः ] ādar – satkārane — prashansāne [पाषण्डिमोहनम् ] pākhaṇḍī- mūḍhatā [ज्ञेयम् ] jāṇavī.

ṭīkā : — ‘पाषण्डिमोहनम्’ pākhaṇḍīmūḍhatā ‘ज्ञेयम्’ jāṇavī. te shun chhe? ‘पुरस्कारः’ prashansā konī? ‘पाषण्डिनाम्’ mithyādraṣhṭi liṅgadhārīonī, kevā (pākhaṇḍīonī)? ‘सग्रन्थारम्भहिंसानाम्’ dāsī – dāsādi parigrah, kr̥uṣhi ādi ārambh ane anek prakāranī prāṇīonī hinsā – temanā sahit jeo chhe tevā (pākhaṇḍīonī) tathā ‘संसारावर्त्तवर्तिनाम्’ संसारe – sansāramān ‘आवर्त्तः je vivāhādik kāryonān kāraṇe sansāramān bhramaṇ thāy chhe tevān kāryomān vartavāno jeno svabhāv chhe tevā (pākhaṇḍīonī) āvī traṇ mūḍhatāo rahit samyagdarshan, mad rahitapaṇānī jem sansār chhedanun kāraṇ chhe.

bhāvārtha : — ārambh, parigrah ane hinsā sahit kuliṅgadhārī pākhaṇḍī guruo

Page 73 of 315
PDF/HTML Page 97 of 339
single page version

– jeo vivāhādi sansārī kāryomān rachyāpachyā rahe chhe, temano ādar – satkār karavo, temanī prashansā karavī – tene pākhaṇḍīmūḍhatā arthāt gurumūḍhatā kahe chhe.

ā granthanā shlok 10mān darshāvelā sāchā gurunān lakṣhaṇothī viparīt lakṣhaṇavāḷā badhā guruo chhe, te pākhaṇḍī – kuguruo chhe. teo satkār – prashansāne pātra nathī.

‘‘je jīv viṣhay – kaṣhāyādik adharmarūp to pariṇame chhe ane mānādikathī potāne dharmātmā kahāve chhe – manāve chhe, dharmātmā yogya namaskārādi kriyā karāve chhe, kiñchit dharmanun koī aṅg dhārī mahān dharmātmā kahevaḍāve chhe tathā mahān dharmātmā yogya kriyā karāve chhe – e pramāṇe dharmanā āshray vaḍe potāne mahān manāve chhe, te badhā kuguru jāṇavā, kāraṇ ke dharmapaddhatimān to viṣhay – kaṣhāyādi chhūṭatān jevo dharma dhāre tevun ja potānun pad mānavun yogya chhe.’’

‘‘vaḷī koī shāstromān nirūpaṇ karelo kaṭhaṇ mārga to potānāthī sadhāy nahi ane potānun uchcha nām dharāvyā vinā lok māne paṇ nahi. e abhiprāyathī yati, muni, āchārya, upādhyāy, sādhu, bhaṭṭārak, sannyāsī, yogī, tapasvī ane nagna ityādi nām to uchcha dharāve chhe, paṇ tevān ācharaṇone sādhī shakatā nathī, tethī ichchhānusār nānā prakāranā veṣh banāve chhe, tathā keṭalāk to potānī ichchhānusār ja navīn nām dhāraṇ kare chhe ane ichchhānusār veṣh banāve chhe ane evā anek veṣh dharavāthī potānāmān gurupaṇun māne chhe; paṇ e mithyā chhe.’’

‘‘.......uchcha dharmātmā nām dharāvī nīchī kriyā karatān to mahāpāpī ja thāy chhe.’’ shrī kundakundāchārye ṣhaṭpāhuḍamān gāthā 18mān kahyun chhe ke —

‘‘munipad chhe te yathājāt rūp sadrash chhe, jevo janma thayo hato tevun nagna chhe. e muni, artha je dhanavastrādi vastune tilatuṣhamātra paṇ grahaṇ kare nahi. kadāch tene thoḍī ghaṇī paṇ grahaṇ kare, to tethī te nigodamān jāy.’’¹

‘‘juo, gr̥uhasthapaṇāmān ghaṇo parigrah rākhī kanīk pramāṇ kare, topaṇ te svarga – mokṣhano adhikārī thāy chhe, tyāre munipaṇāmān kiñchit parigrah aṅgīkār karatān paṇ te nigodagāmī thāy chhe, māṭe uchcha nām dharāvī nīchī pravr̥utti karavī yogya nathī.’’

‘‘muninun svarūp to evun chhe ke bāhyābhyantar parigrahano jyān sambandh nathī; kevaḷ potānā १. जह जायरूव सरिसो तिलतुसमेत्तं ण गिह्णादि इत्थेसु ।

Page 74 of 315
PDF/HTML Page 98 of 339
single page version

कः पुनरयं स्मयः कतिप्रकारश्चेत्याह —

ātmāne ja potārūp anubhavatā, shubhāshubh bhāvothī paṇ je udāsīn hoy chhe......’’¹

shrī kundakundāchārye ṣhaṭpāhuḍamān² (darshanapāhuḍamān) kahyun chhe ke —

‘‘samyagdarshan chhe mūḷ jenun, evo jinavar dvārā upadeshelo dharma sāmbhaḷī, he puruṣho! tame em māno ke samyaktva rahit jīv vandan yogya nathī. je pote kuguru chhe ane kugurunā shraddhān sahit chhe te samyagdraṣhṭi kyāthī hoy? tevā samyaktva vinā anya dharma paṇ na hoy to te dharma vinā vandan yogya kyāthī hoy?’’

vaḷī liṅgapāhuḍamān kahyun chhe ke —

‘‘jeo muniliṅgadhārī hinsā, ārambh, yantra – mantrādi kare chhe teno ghaṇo niṣhedh karyo chhe.’’ (mokṣhamārga prakāshak, pr̥uṣhṭha 185.)

kahyun chhe ke —

‘‘he jīv! je muniliṅgadhārī iṣhṭa pariṣhahane grahaṇ kare chhe te ūlaṭī karīne te ja ūlaṭīne pāchho grahaṇ kare chhe, arthāt te nindanīy chhe.’’³ 24.

vaḷī ā mad shun chhe? tenā keṭalā prakār chhe? te kahe chhe —

anvayārtha : — [ज्ञानं ] gnān, [पूजां ] pūjā – pratiṣhṭhā, [कुलं ] kuḷ, [जातिं ] 1. juo mokṣhamārga prakāshak, gujarātī āvr̥utti, pr̥uṣhṭha 178 thī 181. २. दंसणमूलो धम्मो, उवइट्ठो जिणवरेहिं सिस्साणं ।

३. जो जिणलिंगु धरेदि मुणि, इट्ठपरिग्गह लिंति ।

Page 75 of 315
PDF/HTML Page 99 of 339
single page version

‘आहु’र्ब्रुवन्ति१ । कं ? ‘स्मयं’ । के ते ? ‘गतस्मयाः’ नष्टमदाः२ जिनाः । किं तत् ? ‘मानित्वं’ गर्वित्वं । किं कृत्वा ? ‘अष्टावाश्रित्य’ । तथा३ हि । ज्ञानमाश्रित्य ज्ञानमदो भवति । एवं पूजां कुलं जातिं बलं ऋद्धिमैश्वर्यं तपो वपुः शरीरसौन्दर्यंमाश्रित्य पूजादिमदो भवति । ननु शिल्पमदस्य नवमस्य प्रसक्तेरष्टाविति संख्यानुपपन्ना४ इत्यप्ययुक्तं तस्य ज्ञाने एवान्तर्भावात् ।।२५।। jāti, [बलं ] baḷ – shakti, [ऋद्धिं ] r̥̄iddhi – sampadā – rājyanī vibhūti, [तपः ] tap ane [वपुः ] sharīr [अष्टौ ] — e āṭhano [आश्रित्य ] āshray karīne [मानित्वं ] abhimān karavun tene [गतस्मयाः ] mad rahit āchāryoe – jinoe [स्मयं ] mad [आहुः ] kahyo chhe.

ṭīkā : — ‘आहुः’ kahe chhe. shun? ‘स्मयं’ mad. teo koṇ (kahe chhe)? ‘गतस्मयाः’ mad rahit jino; kone (mad kahe chhe)? ‘मानित्वं’ abhimān karavun tene. shun karīne? ‘अष्टौ आश्रित्य’ āṭhano āshray karīne, jem ke gnānano āshray karī abhimān karavun te gnānamad chhe; (tevī rīte pratiṣhṭhāmad, kuḷamad, jātimad, baḷamad, r̥̄iddhimad, tapamad ane sharīranī sundaratāno mad – em āṭh prakāranā mad chhe.)

shaṅkāḥ — navamo shilpamad paṇ chhe, tethī madanī āṭh saṅkhyā kahevī te banī shakatī nathī.

samādhānaḥ — tem kahevun yogya nathī, kāraṇ ke gnānamān teno samāvesh thāy chhe.

bhāvārtha : — gnān, pratiṣhṭhā, kuḷ, jāti, baḷ, r̥̄iddhi, tap ane sharīr — e āṭhanā āshraye abhimān karavun tene mad kahe chhe. tenā āṭh prakār chheḥ —

gnānamad, pūjāmad, kuḷamad (pitā pakṣhe), jātimad (mātā pakṣhe), baḷamad, r̥̄iddhimad, tapamad ane sharīranī sundaratāno mad. gnānamadamān shilpamad (kārīgarīno mad) garbhit chhe. 25. १. वदन्ति घ० । २. नष्टमोहा घ० । ३. तथा विज्ञानमाश्रित्य घ० । ४. नुत्पत्तिरित्यप्युक्तं घ० ।

Page 76 of 315
PDF/HTML Page 100 of 339
single page version

अनेनाष्टविधमदेन चेष्टमानस्य दोषं दर्शयन्नाह —

‘स्मयेन’ उक्तप्रकारेण । ‘गर्विताशयो’ दर्पितचित्तः१ । ‘यो’ जीवः । ‘धर्मस्थान’ रत्नत्रयोपेतानन्यान् । ‘अत्येति’ अवधीरयति अवज्ञयातिक्रामतीत्यर्थः । ‘सोऽत्येति’ अवधीरयति । कं ? ‘धर्मं’ रत्नत्रयं । कथंभूतं ? आत्मीयं’ जिनपतिप्रणीतं । यतो धर्मो ‘धार्मिकैः’ रत्नत्रयानुष्ठायिभिर्विना न विद्यते ।।२६।।

ā āṭh prakāranā madathī pravr̥utti karanārano doṣh batāvatān kahe chhe —

anvayārtha : — [गर्विताशयः ] jeno abhiprāy garvathī bharelo chhe evo je jīv [स्मयेन ] madathī [अन्यान् ] anya [धर्मस्थान् ] dharmātmā puruṣhone [अत्येति ] tiraskāre chhe, [तः ] te [आत्मीयं धर्मम् ] jinendra dvārā praṇīt dharmano [अत्येति ] tiraskār kare chhe, (kāraṇ ke) [धर्मः ] dharma [धार्मिकैः बिना ] dharmī vinā [न ] hoto nathī. (kāraṇ ke dharma ratnatrayanun ācharaṇ karanār dhārmik puruṣho vinā hoto nathī.)

ṭīkā : — ‘स्मयेन’ uparokta prakāranā madathī ‘गर्विताशयः’ garviṣhṭa chittavāḷo ‘यः’ je jīv ‘धर्मस्थान्’ ratnatray yukta ‘अन्यान्’ anya jīvonī avadhīraṇā (tiraskār) kare chhe — temanī āgnānun ullaṅghan kare chhe, ‘सः अत्येति’ te tiraskār kare chhe. kono? ‘धर्मम्’ ratnatray dharmano. kevā (dharmano)? ‘आत्मीयं’ jinendra dvārā praṇīt (dharmano); kāraṇ ke ‘धर्मः’ dharma, ‘धार्मिकैः’ ratnatrayanun ācharaṇ karanār dhārmik puruṣho ‘बिना’ vinā ‘न’ hoto nathī.

bhāvārtha : — je garvit puruṣh, garvane līdhe anya dhārmik puruṣhonī avagaṇanā kare chhe, te potānā ratnatrayarūp dharmanī avagaṇanā kare chhe, kāraṇ ke dhārmik puruṣho vinā dharma १. दर्पिष्ठचित्तः घ० ।