Page 77 of 315
PDF/HTML Page 101 of 339
single page version
१
‘पापं’ ज्ञानावरणाद्यशुभं कर्म निरुद्ध्यते येनासौ ‘पापनिरोधो’ रत्नत्रयसद्भावः स यद्यस्ति तदा ‘अन्यसम्पदा’ अन्यस्य कुलैश्वर्यादेः सम्पदा सम्पत्त्या किं प्रयोजनं ? न किमपि प्रयोजनं तन्निरोधेऽतोऽप्यधिकाया विशिष्टतरायास्तत्सम्पदः सद्भावमवबुद्ध्यमानस्य तन्निबन्धनस्मयस्यानुत्पत्तेः । ‘अथ पापास्रवोऽस्ति’ पापस्याशुभकर्मणः आस्रवो मिथ्या- hoto nathī. (tethī dhārmik puruṣhono tiraskār karatān potānā dharmano tiraskār thāy chhe. dharma ane dharmīne avinābhāv sambandh chhe.) 26.
kuḷ – aishvaryādi yukta puruṣho dvārā garvano niṣhedh karavo shī rīte shakya chhe? te kahe chhe —
anvayārtha : — [यदि ] jo [पापनिरोधः ] pāpano (mithyātvano) nirodh hoy to [अन्य सम्पदा ] anya vibhūtinun [किं प्रयोजनम् ] shun prayojan? athavā jo [पापास्रव अस्ति ] pāpano āsrav hoy to [अन्य सम्पदा ] anya vibhūtithī [किं प्रयोजनम् ] shun prayojan?
ṭīkā : — ‘पाप निरोधः’ पापं – gnānāvaraṇādi ashubh karma jenāthī (je bhāvathī) nirodh thāy evā pāpano nirodh arthāt mithyātvano abhāv hoy arthāt jo ratnatrayano sadbhāv hoy to ‘अन्य सम्पदा’ anya (kuḷ-aishvaryādinī) sampadāthī — vibhūtithī ‘किं प्रयोजनम्’ sho lābh – shun prayojan? kāī paṇ prayojan nathī; kāraṇ ke teno (pāpano) nirodh thatān āthī (ā sampadāthī) paṇ adhik vishiṣhṭatar ratnatrayanī e sampadāno sadbhāv mānanārane te sambandhī garvanī anutpatti (garvano abhāv) chhe. ‘अथ पापास्रवः अस्ति’ agar jo pāpano – ashubh karmano āsrav mithyātva, avirati ādi hoy to pachhī १. ननु कुलबलैश्वर्यसम्पत्तौ घ० ।
Page 78 of 315
PDF/HTML Page 102 of 339
single page version
त्वाविरत्यादिरस्ति तथाप्यन्यसंपदा किं प्रयोजनं । अग्रे दुर्गतिगमनादिकं अवबुद्ध्यमानस्य तत्सम्पदा प्रयोजनाभावतस्तत्स्मयस्य कर्तुमनुचितत्वात् ।।२७।।
अमुमेवार्थं प्रदर्शयन्नाह —
‘देवं’ आराध्यं । ‘विदु’र्मन्यन्ते । के ते ? ‘देवा’ ‘‘देवा१ वि तस्स णमंति जस्स धम्मे सया मणो’’ इत्याभिधानात् । कमपि ? ‘मातंगदेहजमपि’ चांडालमपि । कथंभूतं ? ‘अन्य सम्पदा किं प्रयोजनम्’ (kṣhaṇasthāyī) aishvaryādi sampadā ja āgaḷ durgati gamanādinun kāraṇ chhe – evun samajanārane te aishvaryādi sampadāthī prayojanano abhāv hoy chhe. (tenāthī te kāī lābh mānato nathī.) tethī tene garva karavo anuchit lāge chhe.
bhāvārtha : — mithyātvanā abhāvamān samyagdraṣhṭi anya kṣhaṇasthāyī vibhūtiothī lābh mānato nathī, tethī teno te garva karato nathī. mithyādraṣhṭine pūrvopārjit puṇyane līdhe anya vibhūtio maḷī āve paṇ te mithyātvane līdhe teno garva karī temān rachyopachyo rahe chhe; tethī te vibhūtio tene lābhadāyak nahi thatān durgati – gamananā kāraṇabhūt thaī paḍe chhe. 27.
ā ja arthane darshāvatān kahe chhe —
anvayārtha : — [देवाः ] gaṇadharādi devo [सम्यग्दर्शन संपन्नम् ] samyagdarshanathī yukta [मातङ्गदेहजम् अपि ] chaṇḍālakuḷamān utpanna thayelā jīvane paṇ [भस्मगूढांगारान्तरौजसम् ] ke je bhasmathī ḍhaṅkāyelā aṅgārānī māphak andaramān tejavāḷun chhe, tene [देवम् ] dev [विदुः ] kahe chhe.
ṭīkā : — ‘देवम्’ ārādhya (ārādhavā yogya) dev ‘विदुः’ māne chhe. koṇ teo? ‘देवाः’ devo. ‘‘देवा वि तस्स णमंति जस्स धम्मे सया मणो’’ jenun man sadā dharmamān chhe tene devo paṇ name chhe. evā kathanānusār (māne chhe.) kone paṇ? ‘मातङ्गदेहजम् अपि’ १. धम्मो मंगलमुद्दिट्ठं अहिंसा संयमो तवो ।
Page 79 of 315
PDF/HTML Page 103 of 339
single page version
‘सम्यग्दर्शनसम्पन्नं’ सम्यग्दर्शनेन सम्पन्नं युक्तं । अतएव ‘भस्मगूढाङ्गारान्तरौजसं’ भस्मना गूढः प्रच्छादितः स चासावङ्गारश्च तस्य अन्तरं मध्यं तत्रैव ओजः प्रकाशो निर्मलता यस्य ।।२८।।
एकस्य धर्मस्य विविधं फलं प्रकाश्येदानीमुभयोर्धर्माधर्मयोर्यथाक्रमं फलं दर्शयन्नाह —
‘श्वापि’ कुक्करोऽपि ‘देवो’ जायते । ‘देवोऽपि’ देवः ‘श्वा’ जायते । कस्मात् ? chāṇḍālane paṇ. kevā (chāṇḍālane)? ‘सम्यग्दर्शनसंपन्नम्’ samyagdarshanathī yukta evā, tethī ja ‘भस्मगूढांगारान्तरौजसम्’ je bhasmathī ḍhaṅkāyelā aṅgārānī māphak andaramān prakāshavāḷo arthāt nirmaḷatāvāḷo chhe evā.
bhāvārtha : — ahīn upamā – upamey bhāvathī kathan chhe. bhasmasamān chāṇḍālanun sharīr chhe, aṅgār (agni) samān jīv chhe ane prakāsh samān samyagdarshan chhe. bhasma, aṅgār ane prakāsh te upamā chhe ane sharīr, jīv ane samyagdarshan – te upamey chhe. bhasmathī āchchhādit agninā tej samān samyagdarshanayukta chāṇḍālanā dehadhārī jīvane paṇ ‘dev’ kahe chhe; kem ke tene sāchā samyagdarshanarūp divyashakti pragaṭ thaī chhe. 28.
(atyār sudhī samyagdraṣhṭinā) ek dharmanun (shubh bhāvanun) vividh phaḷ prakāshīne have dharma ane adharma bannenun yathākrame phaḷ darshāvatān kahe chhe —
anvayārtha : — [धर्मकिल्विषात् ] dharmathī ane pāpathī (anukrame) [श्वापि ] kūtaro paṇ [देवः ] dev ane [देवः ] dev paṇ [श्वा ] kūtaro [जायते ] thāy chhe; [नाम ] kharekhar [धर्मात् ] dharmathī [शरीरिणाम् ] prāṇīone – sansārī jīvone, [कापि अन्या ] koīk advitīy [सम्पद् ] sampatti [भवेत् ] prāpta thāy chhe.
ṭīkā : — ‘श्वापि’ kūtaro paṇ ‘देवः’ dev ‘जायते’ thāy chhe. ‘देवोऽपि’ dev paṇ
Page 80 of 315
PDF/HTML Page 104 of 339
single page version
‘धर्मकिल्विषात्’ धर्ममाहात्म्यात् खलु श्वापि देवो भवति । किल्विषात् पापोदयात् पुनर्देवोऽपि श्वा भवति यत एवं, ततः ‘कापि’ वाचामगोचरा । ‘नाम’ स्फु टं । ‘अन्या’ अपूर्वाऽद्वितीया । ‘सम्पद्’ विभूतिविशेषो । ‘भवेत्’ । कस्मात् ? धर्मात् । केषां ? ‘शरीरिणां’ संसारिणां । यत एवं, ततो धर्म एव प्रेक्षावतानुष्ठातव्यः ।।२९।।
तथानुतिष्ठता दर्शनम्लानता मूलतोऽपि न कर्तव्येत्याह — ‘श्वा’ kūtaro ‘जायते’ thāy chhe. shā kāraṇe? ‘धर्मकिल्विषात्’ dharmanā māhātmyathī kharekhar kūtaro paṇ dev thāy chhe ane किल्विषात् pāpanā udayathī dev paṇ kūtaro thāy chhe. e pramāṇe chhe tethī, ‘कापि’ koī (vachan agochar) ‘नाम’ kharekhar ‘अन्या’ apūrva – advitīy ‘सम्पद्’ vibhūti visheṣh prāpta thāy chhe. shāthī? ‘धर्मात्’ dharmathī. kone? ‘शरीरिणां’ sansārīone. em chhe tethī ātmahit ichchhanāre nishchay dharmanun anuṣhṭhān karavun.
bhāvārtha : — samyagdraṣhṭi jīvane anshe shuddhatā hoy chhe, tenāthī samvar – nirjarā thāy chhe ane sahachararūpe jeṭalī ashuddhatā chhe, tenāthī āsrav – bandh thāy chhe.
samyagdraṣhṭi to shubhabhāv ane tenā phaḷamān rāchato nathī paṇ teno abhāv karī, shuddhabhāvamān ramavānī jhaṅkhanā ja kare chhe.
mithyādraṣhṭino shubhabhāv uttarottar adhogatinun kāraṇ chhe, kāraṇ ke shubhabhāv ane tenā phaḷamān te eṭalo badho rachyopachyo – āsakta rahe chhe ke tene tīvra pāpabandh avashya thāy chhe. jenā phaḷasvarūp tene nīch gati ja prāpta thāy chhe.
samyagdraṣhṭine shubhabhāv āve chhe, paṇ teno tene ādar nathī; temān tenī heyabuddhi chhe. tene potānā chāritramān ek kalaṅk samān gaṇe chhe. ashubhavañchanārthe heyabuddhie āvo shubhabhāv samyagdraṣhṭine tenī sādhakadashāmān āve chhe ane tenāthī alpabandh paṇ thāy chhe, parantu mithyādraṣhṭine jevo tīvrabandh thāy chhe tevo bandh gnānīne thato nathī. 29.
samyagdarshananun pālan karanār jīve prārambhathī ja samyagdarshanamān malinatā lāvavī joīe nahi te kahe chhe —
Page 81 of 315
PDF/HTML Page 105 of 339
single page version
‘शुद्धदृष्टयो’ निर्मलसम्यक्त्वाः न कुर्युः । कं ? ‘प्रणामं’ उत्तमाङ्गेनोपनतिं । ‘विनयं चैव’ करमुकुलप्रशंसादिलक्षणं । केषां ? कुदेवागमलिंगिनां । कस्मादपि ? ‘भयाशास्नेह- लोभाच्च’ भयं राजादिजनितं, आशा च भाविनोऽर्थस्य प्राप्त्याकांक्षा, स्नेहश्च मित्रानुरागः, लोभश्च वर्तमानकालेऽर्थप्राप्तिगृद्धिः, भयाशास्नेहलोभं तस्मादपि । च शब्दोऽप्यर्थः ।।३०।।
anvayārtha : — [शुद्धदृष्टयः ] shuddha samyagdraṣhṭi jīvoe, [भयाशास्नेहलोभात् च ] bhay, āshā, sneh ane lobhathī paṇ [कुदेवागमलिंगिनाम् ] kudev, kushāstra ane kuliṅgīone (kuguruone) [प्रणामं विनयं चैव ] praṇām ane temano vinay paṇ [न कुर्युः ] na karavān joīe.
ṭīkā : — ‘शुद्धदृष्टयः’ nirmaḷ samyagdraṣhṭi jīvoe ‘भयाशास्नेहलोभात् च’ rājādi janit bhayathī, bhāvi arthanī prāptinī ākāṅkṣhāthī, mitra pratyenā anurāgarūp snehathī ane vartamānakāḷamān arthaprāptinī gr̥uddhithī (ati lālasāthī) — bhay, āshā, sneh ane lobhathī paṇ ‘कुदेवागमलिंगिनाम्’ kudev, kushāstra ane kugurune ‘प्रणामं’ uttam aṅgathī – mastakathī namaskār ‘विनयं चैव’ ane hastāñjali, prashansādirūp (hāth joḍīne namaskār karavārūp, prashansādinān vachanā kahevārūp) temano vinay ‘न कुर्युः’ karavān joīe nahi. ahīn ‘च’ shabda ‘अपि’nā arthamān chhe.
bhāvārtha : — shuddha (nirmaḷ), pachīs doṣh rahit, samyagdraṣhṭi jīve rājādinā bhayanā kāraṇe, koī ārthik āshānā kāraṇe, mitrādi pratyenā snehane kāraṇe, yā paisānā ati lobhanā kāraṇe paṇ kudev, kushāstra ane kuliṅgīone (khoṭā veshadhārī guruone) praṇām karavā joīe nahi; temano vinay – satkār karavo joīe nahi.
mokṣhapāhuḍ gāthā 92mān kahyun chhe ke —
Page 82 of 315
PDF/HTML Page 106 of 339
single page version
‘‘je koī lajjā, bhay ane moṭāīthī paṇ kutsik dev – dharma – liṅgane vandan kare chhe, te mithyādraṣhṭi chhe.’’1
‘‘.....māṭe je mithyātvano tyāg karavā ichchhe chhe, te prathamathī ja kudev – kudharma ane kuguruno tyāgī thāy. samyaktvanā pachīs maḷadoṣhonā tyāgamān paṇ mūḍhadraṣhṭi vā chha anāyatanamān paṇ teno ja tyāg karāvyo chhe. māṭe teno avashya tyāg karavo.’’
‘‘vaḷī kudevādinā sevanathī je mithyātvabhāv thāy chhe, te hinsādi pāpothī paṇ mahān pāp chhe, kāraṇ ke enā phaḷamān nigod – narakādi paryāy prāpta thāy chhe. tyān anant kāḷ sudhī mahā saṅkaṭ pāme chhe tathā samyaggnānanī prāpti paṇ mahādurlabh thaī jāy chhe.’’
‘‘māṭe he bhavya! kiñchit mātra lobh vā bhayathī paṇ e kudevādinun sevan na kar, kāraṇ ke tenāthī anant kāḷ sudhī mahā duḥkh sahan karavun paḍe chhe, māṭe evo mithyātvabhāv karavo yogya nathī. jain dharmamān to evī āmnāy chhe ke pahelān moṭun pāp chhoḍāvī, pachhī nānun pāp chhoḍāvavāmān āve chhe. tethī te mithyātvane sāt vyasanādithī paṇ mahān pāp jāṇī pahelān chhoḍāvyun chhe.’’
‘‘māṭe je pāpanā phaḷathī ḍarato hoy tathā potānā ātmāne duḥkh – samudramān ḍubāḍavā na ichchhato hoy, te jīv ā mithyātva pāpane avashya chhoḍo. nindā – prashansādinā vichārathī shithil thavun yogya nathī.’’2
prashnaḥ — koī tattvashraddhānīne e kuguru – sevanathī kevī rīte mithyātva thayun?
uttaraḥ — jem shīlavatī strī potānā bhartāranī māphak parapuruṣhanī sāthe ramaṇakriyā sarvathā kare nahi, tem tattvashraddhānī puruṣh sugurunī māphak kugurune namaskārādi kriyā sarvathā kare nahi, kāraṇ ke te jīvādi tattvono shraddhānī thayo chhe, tethī tyān rāgādino niṣhedh karavānī shraddhā kare chhe. vītarāgabhāvane shreṣhṭha māne chhe; tethī jenāmān vītarāgatā hoy evā gurune ja uttam jāṇī namaskārādi kare chhe paṇ jenāmān १.कुच्छियदेवं धम्मं कुच्छियलिंगं य वंदए जोदु ।
लज्जाभयगारवदो, मिच्छादिट्ठी हवे सो हु ।।९२।। 2. mokṣhamārga prakāshak gujarātī āvr̥utti pr̥uṣhṭha 191, adhyāy 6.
Page 83 of 315
PDF/HTML Page 107 of 339
single page version
ननु मोक्षमार्गस्य रत्नत्रयरूपत्वात् कस्माद्दर्शनस्यैव प्रथमतः स्वरूपाभिधानं कृतमित्याह —
rāgādik hoy tene niṣhedhya jāṇī namaskār kadī paṇ kare nahi.’’1
bhāvārtha : — mithyātva te mūḷ pāp chhe. mithyātvanā prabhāvathī bījā svarga sudhīnā devo ekendriyamān ūpaje chhe. anantānantakāḷ tras – sthāvaromān paribhramaṇ karatā phare chhe.
bāramā svarga sudhīnā devo paṇ mithyātvanā prabhāvathī pañchendriy tiryañchomān ūpaje chhe.
māṭe mithyātvabhāv mahā anarthakārī jāṇī, samyaktvamān ja yatna karavo yogya chhe.
gāthā 28 samyagdarshananā māhātmyanī chhe, tenā anusandhānamān gāthā 9 samyagdraṣhṭinā shubhabhāvanī chhe ane tyār pachhīnī gāthā 30 thī 41 sudhīnī badhī gāthāo samyagdarshanano mahimā batāve chhe. samyagdraṣhṭine tenī bhūmikā pramāṇe shuddhi sāthe ashuddhi hoy chhe ane te ashuddhimān shubhabhāvanī mukhyatā hoy chhe. 30.
mokṣhamārga to ratnatrayasvarūp chhe, to pachhī sauthī pratham samyagdarshananā ja svarūpanun kathan kem karyun te kahe chhe —
anvayārtha : — [दर्शनम् ] samyagdarshan [ज्ञानचारित्रात् ] gnān ane chāritra karatān [साधिमानम् उपाश्नुते ] adhik chhe, (uttam chhe, utkr̥uṣhṭa chhe) [ततः ] tethī [दर्शनम् ] samyagdarshan [मोक्षमार्गे ] mokṣhamārgamān [कर्णधारम् ] karṇadhār (khevaṭiyo) [प्रचक्षते ] kahevāy chhe. 1. mokṣhamārga prakāshak gujarātī āvr̥utti pr̥uṣhṭha 198, adhyāy 6.
Page 84 of 315
PDF/HTML Page 108 of 339
single page version
‘दर्शनं’ कर्तु ‘उपाश्नुते’ प्राप्नोति । कं ? ‘साधिमानं’ साधुत्वमुत्कृष्टत्वं वा । कस्मात् ? ज्ञानचारित्रात् । यतश्च साधिमानं तस्माद्दर्शनमुपाश्नुते । ‘तत्’ तस्मात् । ‘मोक्षमार्गे’ रत्नत्रयात्मके ‘दर्शनं कर्णधारं’ प्रधानं प्रचक्षते । यथैव हि कर्णधारस्य नौखेवटकस्य कैवर्तकस्याधीना समुद्रपरतीरगमने नावः प्रवृत्तिः तथा संसारसमुद्रपर्यंतगमने सम्यग्दर्शनकर्णधाराधीना मोक्षमार्गनावः प्रवृत्तिः ।।३१।।
ṭīkā : — ‘दर्शनं’ samyagdarshan (kartā ) ‘उपाश्नुते’ prāpta chhe. kone? ‘साधिमानं’ – samīchīnapaṇāne – utkr̥uṣhṭapaṇāne. konāthī? ‘ज्ञानचारित्रात्’ — gnān ane chāritrathī (arthāt samyagdarshan ane samyaggnān ane samyakchāritra karatān utkr̥uṣhṭatāne prāpta chhe.) ‘तत्’ – tethī ‘मोक्षमार्गे’ ratnatrayātmak mokṣhamārgamān ‘दर्शनं कर्णधारं’ samyagdarshan karṇadhār athavā pradhān ‘प्रचक्षते’ kahevāy chhe. karṇadhār (khevaṭiyā)nī naukānī jem; arthāt jem samudramān bīje kāṇṭhe javāmān naukānī (nāvanī) pravr̥utti tenā chalāvanār khevaṭiyāne ādhīn chhe, tem sansār - samudrane pār karavāmān mokṣhamārgarūp nāvanī pravr̥utti samyagdarshanarūp karṇadhārane (khevaṭiyāne) ādhīn chhe.
bhāvārtha : — jem nāvanī pravr̥utti tenā chalāvanār khevaṭiyāne ādhīn chhe, arthāt nāvane samudranā anya taṭe laī javāmān khevaṭiyo ja mukhya chhe, tem sansār - samudrane pār karavāmān mokṣhamārgarūpī naukānī (nāvanī) pravr̥utti samyagdarshanarūpī khevaṭiyāne ādhīn hoy chhe. tethī mokṣhamārgamān samyagdarshan ja mukhya (utkr̥uṣhṭa) chhe, arthāt gnān ane chāritrathī samyaktvanī uttamatā chhe.
pt.. dolatarāmajīe ‘chhaḍhāḷā’mān kahyun chhe ke —
‘‘samyagdarshan ja mokṣha - mahelanī pratham sīḍī chhe. te vinā gnān ane chāritra mithyā hoy chhe. te samyak (sāchān) manātān nathī, māṭe he bhavya! pavitra samyagdarshanane dhāraṇ karo.’’
vaḷī kahyun chhe ke —
Page 85 of 315
PDF/HTML Page 109 of 339
single page version
traṇ lok, traṇ kāḷamān samyagdarshan jevī sukhakārī bījī koī vastu nathī; te sarva dharmonun mūḷ chhe. enā vinā dharmanā nāme thatī badhī kriyā duḥkhakārī chhe.
prastut shlok 31 darshāve chhe ke shrāvakane pāñchamā guṇasthānake anshe nishchay mokṣhamārga hoy chhe, kem ke tene jaghanya ratnatray mokṣhamārga na hoy to tene samyagdarshan – gnān – chāritra hoī shake nahi.
vaḷī te traṇemān samyagdarshananī utkr̥uṣhṭatā batāvavā māṭe āchārye mūḷ shlokamān ‘साधिमान’ ane ‘कर्णधार’ shabdo vāparyā chhe ane ṭīkākāre tene māṭe ‘utkr̥uṣhṭa’ ane ‘pradhān’ shabdono upayog karyo chhe.
bhagavān kundakundāchārye paṇ shrī pravachanasār gāthā 6mān samyagdarshanane mokṣhamārgamān ‘pradhān’ kahyun chhe.
pradhān kahevānun kāraṇ e chhe ke sansārasamudrane pār karavā māṭe samyagdarshanarūpī karṇadhārane ādhīn mokṣhamārgarūpī naukānī (nāvanī) pravr̥utti thaī shake chhe. tethī samyagdarshanarūpī karṇadhār vinā mokṣhamārgarūpī naukā kem chālī shake? na ja chālī shake.
vaḷī shrāvakane potāne samyagdarshan thayun chhe evī jāṇ na hoy to te mokṣhamārgī kevī rīte hoī shake? māṭe siddha thayun ke samyagdarshananī jāṇ shrāvakane avashya hoy ja chhe.
karaṇānuyoganā shāstramān paṇ kahyun chhe ke samyagdarshan vinā sācho sanyam hoī shake nahi. shrī dhaval pustak 1, pr̥uṣhṭha 144, shlok 4nī ṭīkāmān lakhyun chhe ke —
‘‘sanyaman karavāne sanyam kahe chhe. sanyamanun ā prakāranun lakṣhaṇ karavāthī dravya – yam arthāt bhāvachāritrashūnya dravyachāritra, sanyam hoī shakato nathī. kāraṇ ke sanyam shabdamān grahaṇ karavāmān āvelā ‘san’ shabdathī tenun nirākaraṇ karī dīdhun chhe.’’
‘‘pr̥uṣhṭha 369mān paṇ abhedanī apekṣhāe paryāyanun paryāyīrūpathī kathan karyun chhe. ‘सम्’ upasarga samyak arthano vāchī chhe, tethī samyagdarshan ane samyaggnānapūrvak ‘यताः’ arthāt jeo bahiraṅg ane antaraṅg āsravothī virat chhe temane sanyat kahe chhe.’’
vaḷī dhaval pustak 13 pr̥uṣhṭha 288mān shaṅkā – samādhān dvārā kahyun chhe ke —
shaṅkāḥ — chāritrathī shrutagnānanī pradhānatā kayā kāraṇathī chhe?
Page 86 of 315
PDF/HTML Page 110 of 339
single page version
ननु चास्योत्कृष्टत्वे सिद्धे कर्णधारत्वं सिद्धयति तच्च कुतः सिद्धमित्याह —
‘सम्यक्त्वेऽसति’ अविद्यमाने । ‘न सन्ति’ । के ते ? संभूतिस्थितिवृद्धिफलोदयाः । कस्य ? विद्यावृत्तस्य । अयमर्थः — विद्याया मतिज्ञानादिरूपायाः वृत्तस्य च सामायिकादिचारित्रस्य या संभूतिः प्रादुर्भावः, स्थितिर्यथावत्पदार्थपरिच्छेदकत्वेन कर्मनिर्जरादि-
samādhānaḥ — kāraṇ ke shrutagnān vinā chāritranī utpatti hotī nathī, tethī chāritranī apekṣhāe shrutagnānanī pradhānatā chhe.
āthī spaṣhṭa chhe ke jem samyagdarshan – gnān – chāritramān samyagdarshananī pradhānatā chhe, tem chāritrathī shrutagnānanī pradhānatā chhe. 31.
tenun (samyagdarshananun) utkr̥uṣhṭapaṇun siddha thatān tenun karṇadhārapaṇun (khevaṭiyāpaṇun) siddha thāy chhe, to te (utkr̥uṣhṭatā) kevī rīte siddha chhe te kahe chhe —
anvayārtha : — [बीजाभावे ] bīj vinā [तरोः ] vr̥ukṣhanī [संभूतिस्थिति- वृद्धिफलोदयाः इव ] utpatti, sthiti, vr̥uddhi ane phalotpatti jem [न सन्ति ] hotān nathī tem, [सम्यक्त्वे असति ] samyaktva vinā [विद्यावृत्तस्य ] samyaggnān ane samyakchāritranī (utpatti, sthiti, vr̥uddhi ane phalotpatti) [न सन्ति ] hoī shakatī nathī.1.
ṭīkā : — ‘सम्यक्त्वे असति’ samyaktva vinā ‘न सन्ति’ hotān nathī. shun te? ‘संभूतिस्थितिवृद्धिफलोदयाः’ utpatti, sthiti, vr̥uddhi ane phaḷanī utpatti. konī? ‘विद्यावृत्तस्य’ vidyā (gnān) ane chāritranī. teno artha ā chhe – matignānādirūp vidyānī (gnānanī) ane chāritranī arthāt sāmāyikādi chāritranī je utpatti (prādurbhāv), sthiti arthāt yathārthapaṇe padārthanā parichchhedakapaṇāthī ane karmanirjarānā hetupaṇāthī avasthān – ṭakavun 1. juo darshanapāhuḍ gāthā 10 ane 11.
Page 87 of 315
PDF/HTML Page 111 of 339
single page version
हेतुत्वेन चावस्थानं, वृद्धिरुत्पन्नस्य परतर उत्कर्षः फलोदयो देवादिपूजायाः स्वर्गापवर्गादेश्च फलस्योत्पत्तिः । कस्याभावे कस्येव ते न स्युरित्याह — बीजाभावे तरोरिव बीजस्य मूलकारणस्याभावे यथा तरोस्ते न सन्ति तथा सम्यक्त्वस्यापि मूलकारण- te, vr̥uddhi arthāt utpanna thayelāno adhikatar utkarṣha, phaḷanī utpatti arthāt devādinī pūjā dvārā svarga – mokṣhādirūp phaḷanī utpatti, konā abhāvamān, konī jem te na hoī shake? te kahe chhe.
‘बीजाभावे तरोरिव’ bījanā – mūḷakāraṇanā abhāvamān jem vr̥ukṣhanān te (utpatti, sthiti, vr̥uddhi ane phaloday) hotān nathī, tem mūḷ kāraṇabhūt samyaktvanā abhāvamān paṇ samyaggnān ane samyakchāritranān te (utpatti, sthiti, vr̥uddhi ane phaḷanī prāpti) hotān nathī.
bhāvārtha : — jem mūḷakāraṇ bīj vinā vr̥ukṣhanī utpatti, sthiti, vr̥uddhi ane phalotpatti hotī nathī, tem mokṣhamārgamān mūḷakāraṇ samyagdarshan vinā samyaggnān ane samyakchāritranī utpatti, sthiti (arthāt padārthanun yathārtha gnān ane karmanirjarā ādinun kāraṇapaṇun ), vr̥uddhi ane phalotpatti (arthāt devonī pūjyatāthī svarga – mokṣhādinī prāpti) hoī shakatān nathī. samyagdarshanathī ja gnān ane chāritra samyakpaṇāne pāme chhe, tethī te traṇemān samyagdarshan ja utkr̥uṣhṭa chhe, sauthī uttam chhe.
mokṣhamārgamān samyagdarshananī pradhānatā sambandhī shrī amr̥utachandrāchārye ‘shrī puruṣhārthasiddhi - upāy’mān kahyun chhe ke —
‘‘e traṇemān (samyagdarshan – gnān – chāritramān) pratham saghaḷā prayatnathī samyagdarshanano sārī rīte āshray karavo joīe (teno aṅgīkār karavo joīe), kāraṇ ke te hotān ja gnān samyaggnān ane chāritra samyakchāritra thāy chhe.’’1
‘‘samyaktva vinā agiyār aṅg sudhī bhaṇe topaṇ te agnān nām pāme. vaḷī mahāvratādikanun sādhan karī, antim graiveyak sudhīnā bandhayogya vishuddha pariṇām kare topaṇ asanyam nām pāme. paṇ samyaktva sahit je kānīpaṇ jāṇapaṇun hoy te badhun samyaggnān १. तत्रादौ सम्यक्त्वं समुपाश्रयणीयमखिलयत्नेन ।
Page 88 of 315
PDF/HTML Page 112 of 339
single page version
भूतस्याभावे विद्यावृत्तस्यापि ते न सन्तीति ।।३२।। nām pāme ane jo thoḍā paṇ tyāgarūp pravarte to samyakchāritra nām pāme. jem aṅk sahit shūnya hoy to pramāṇamān āve (saṅkhyānī gaṇatarīmān āve), ek vinā shūnya shūnya ja rahe; tem samyaktva vinā gnān ane chāritra vyartha ja chhe. māṭe pahelān samyaktva aṅgīkār karī, pachhī bījun sādhan karavun.’’1
vaḷī shrī guṇabhadrāchārye ‘ātmānushāsan’mān kahyun chhe ke —
‘‘(samyaktva vinā) sham (kaṣhāyanī mandatā), bodh (gnān), vr̥utta (ter prakāranun durdhar chāritra) ane tap (ghor tap) — e puruṣhane pāṣhāṇanī jem bhārarūp chhe, parantu te ja (shamādi) samyaktva sahit hoy to mahāmaṇi (chintāmaṇi)nī jem pūjyatāne prāpta thāy chhe.’’
‘‘samyaktvasahit alpa shamabhāv, alpa gnān, alpa chāritra ane alpa tapabhāvathī jīv kalpavāsī indrādikomān ūpajī janma – maraṇ rahit paramātmapadane pāme chhe (prāpta kare chhe). ane samyaktva vinā bahu shamabhāv, agiyār aṅg sudhīnun bahu gnān, bahu ujjvaḷ chāritra ane ghor tapakriyā — jo kaṣhāyanī mandatā hoy to – bhavanavāsī, vyantar, jyotiṣhī tathā alpa r̥̄iddhidhārī kalpavāsī devamān ūpajī pharīthī chaturgatirūp sansāramān paribhramaṇ kare chhe. tethī samyaktva sahit ja sham, gnān, chāritra ane tap jīvane ātmakalyāṇarūp chhe.’’2
दंसणमूलो धम्मो – samyagdarshan e dharmanun mūḷ chhe. (darshanapāhuḍ gāthā – 2) ane चारित्रं खलु धम्मो – samyakchāritra e kharekhar dharma chhe. (pravachanasār gāthā – 7) samyagdarshanarūpī mūḷ vinā samyakchāritrarūpī vr̥ukṣha phālīphaḷī shake ja nahi, kāraṇ ke मूलं नास्ति कुतः शाखा – mūḷ ja na hoy to thaḍ, shākhā vagere kyāthī hoy? na ja hoy.
‘‘je darshanathī bhraṣhṭa chhe te bhraṣhṭa chhe, darshanathī bhraṣhṭa thayelāne nirvāṇanī prāpti thatī nathī. je chāritrathī bhraṣhṭa chhe te siddhine prāpta kare chhe, parantu je darshanathī bhraṣhṭa thayelo chhe 1. shrī puruṣhārthasiddhi – upāy gujarātī anuvād shlok 21no bhāvārtha.
२. शमबोधवृत्ततपस पाषाणस्यैव गौरवं पुंसः ।
Page 89 of 315
PDF/HTML Page 113 of 339
single page version
यतश्च सम्यग्दर्शनसम्पन्नो गृहस्थोऽपि तदसम्पन्नान्मुनेरुत्कृष्टतरस्ततोऽपि सम्यग्दर्शनमेवोत्कृष्टमित्याह — te siddhi prāpta karī shakato nathī.’’1
jo vr̥ukṣhanān mūḷano nāsh karavāmān āve to vr̥ukṣhanān thaḍ, ḍāḷān, pāndaḍān vagere thoḍā samay pachhī sūkāīne nāsh pāme chhe, tem samyagdarshananā abhāvamān sanyam pāḷavā chhatān te niṣhphaḷ jāy chhe.2 paṇ mūḷane surakṣhit rākhī thaḍ, ḍāḷān vagere kāpī nākhavāmān āve to te vr̥ukṣha pharīthī vr̥uddhi pāmī pallavit ādi thāy chhe, tem jo samyagdarshanarūpī mūḷ surakṣhit hoy to chāritrathī bhraṣhṭa thayelo puruṣh pharīthī chāritra grahaṇ karī siddhi prāpta kare chhe.
samyagdarshan utkr̥uṣhṭa ane karṇadhār hovāthī te pratham dhāraṇ karavun joīe. te chothā guṇasthāne prāpta thāy chhe ane shrāvakanun chāritra pāñchamā guṇasthāne dhāraṇ karī shakāy chhe, tethī pāñchamā guṇasthān yogya chāritra – kriyā pahelī ane samyagdarshan bhaviṣhyamān prāpta thāy tevī samajaṇ ane mānyatā jainatattvathī viruddha chhe.
‘‘......koī jīv evun māne chhe ke – jāṇavāmān shun chhe, kanīk karīshun to phaḷ prāpta thashe. evun vichārīne teo vrat – tapādi kriyānā ja udyamī rahe chhe, paṇ tattvagnānano upāy karatā nathī. have tattvagnān vinā mahāvratādikanun ācharaṇ paṇ mithyāchāritra nām ja pāme chhe tathā tattvagnān thatān kāī paṇ vratādik na hoy topaṇ te asanyat samyagdraṣhṭi nām pāme chhe, māṭe pahelān tattvagnānano upāy karavo, pachhī kaṣhāy ghaṭāḍavā arthe bāhya sādhan karavān.’’
shrī yogendradev kr̥ut shrāvakāchāramān kahyun chhe ke —
arthaḥ — he jīv! ā samyagdarshan bhūmi vinā vratarūp vr̥ukṣha na thāy, māṭe samyagdarshan pratham prāpta karavun joīe.3 32.
kāraṇ ke samyagdarshanayukta gr̥uhastha paṇ tenāthī (samyagdarshanathī) asampannarahit munithī utkr̥uṣhṭa chhe, te kāraṇathī paṇ samyagdarshan ja utkr̥uṣhṭa chhe em kahe chhe — १. दंसण भट्टा भट्टा दंसण भट्टस्स णत्थि णिव्वाणं ।
2. juo चारित्रपाहुड gāthā 10. 3. mokṣhamārga prakāshak gujarātī āvr̥utti, pr̥uṣhṭha 242, adhyāy 7.
Page 90 of 315
PDF/HTML Page 114 of 339
single page version
‘निर्मोहो’ दर्शनप्रतिबन्धकमोहनीयकर्मरहितः सद्दर्शनपरिणत इत्यर्थः इत्थंभूतो गृहस्थ मोक्षमार्गस्थो भवति । ‘अनगारो’ यतिः । पुनः ‘नैव’ मोक्षमार्गस्थो भवति । किंविशिष्टः ? ‘मोहवान्’ दर्शनमोहोपेतः । मिथ्यात्वपरिणत इत्यर्थः । यत एवं ततो गृही गृहस्थो । यो निर्मोहः स ‘श्रेयान्’ उत्कृष्टः । कस्मात् ? मुनेः । कथंभूतान् ? ‘मोहिनो’ दर्शनमोह- युक्तात् ।।३३।।
samyagdarshananī utkr̥uṣhṭatānun udāharaṇ sahit bījun kāraṇ.
anvayārtha : — [ निर्मोह ] darshanamoh rahit (samyagdraṣhṭi) [गृहस्थः ] gr̥uhastha [मोक्षमार्गस्थः ] mokṣhamārgamān sthit chhe, kintu [मोहवान् ] darshanamohasahit (mithyādraṣhṭi dravyaliṅgī) [अनगारः ] muni [मोक्षमार्गस्थः ] mokṣhamārgamān sthit [न एव ] nathī ja. tethī [मोहितः ] mithyātvī (dravyaliṅgī) [मुनेः ] muni karatān [निर्मोहः ] mithyātvarahit (samyagdraṣhṭi) [गृही ] gr̥uhastha [श्रेयान् ] shreṣhṭha chhe.
ṭīkā : — ‘निर्मोहो’ darshananā (samyagdarshananā) pratibandhak mohanīy karmathī rahit, samyagdarshanarūp pariṇat evo gr̥uhastha mokṣhamārgamān sthit chhe, parantu ‘अनगारो’ yati (muni) paṇ ‘नैव’ mokṣhamārgamān sthit nathī ja. kevo muni? ‘मोहवान्’ darshanamoh yukta – mithyātvarūp pariṇat evo. tethī je gr̥uhastha nirmoh (darshanamoharahit) chhe te ‘श्रेयान्’ utkr̥uṣhṭa chhe. konāthī? munithī. kevā (munithī)? ‘मोहिनो’ darshanamoh sahit (munithī).
bhāvārtha : — darshanamoh vināno – arthāt samyaktva sahit gr̥uhastha to mokṣhamārgamān chhe, mokṣha taraph jaī rahyo chhe, paṇ mohavān (mithyādraṣhṭi) aṇagār (muni) mokṣhamārgī nathī, te to sansāranā mārge jaī rahyo chhe.
jene moh arthāt mithyātva nathī evo asanyat samyagdraṣhṭi mokṣhamārgī chhe, kāraṇ ke sāt – āṭh dev – manuṣhyanā bhav grahaṇ karī niyamathī te mokṣha jashe, paṇ munivratadhārī mithyādraṣhṭi sādhu thayo chhe topaṇ marīne bhavanatrayādikamān ūpajī sansāramān ja paribhramaṇ karashe.
Page 91 of 315
PDF/HTML Page 115 of 339
single page version
shrāvak gr̥uhastha pañcham guṇasthānavartī chhe ane samyagdarshan rahit muni mithyādraṣhṭi hovāthī pratham guṇasthānavartī chhe. mithyādraṣhṭi munithī samyagdraṣhṭi gr̥uhastha shreṣhṭha chhe. — e kāraṇathī paṇ samyagdarshan sarvotkr̥uṣhṭa chhe.
shrī kundakundāchārye darshanapāhuḍamān kahyun chhe ke —
je samyagdarshanathī bhraṣhṭa chhe te bhraṣhṭa chhe, kāraṇ ke te sansāramān paribhramaṇ karyā ja kare chhe, anantakāḷe paṇ nirvāṇane pāmato nathī; parantu je samyagdarshan yukta chhe paṇ chāritrathī bhraṣhṭa thayo chhe, te dev – manuṣhyanā thoḍāk bhav karī niyamathī nirvāṇ pāme chhe.
‘‘asanyat – deshasanyat samyagdraṣhṭine kaṣhāyonī pravr̥utti to chhe, parantu shraddhānamān tene koī paṇ kaṣhāy karavāno abhiprāy nathī ane dravyaliṅgīne shubh kaṣhāy karavāno abhiprāy hoy chhe, shraddhānamān tene bhalo jāṇe chhe, māṭe shraddhān apekṣhāe asanyat samyagdraṣhṭithī paṇ tene adhik kaṣhāy chhe.
‘‘vaḷī dravyaliṅgīne yogonī pravr̥utti shubharūp ghaṇī hoy chhe ane aghāti karmomān puṇya-pāp bandhano bhed shubh-ashubh yogone anusāre chhe, māṭe te antim graiveyak sudhī pahoñche chhe. paṇ e kāī kāryakārī nathī, kāraṇ ke aghāti karma kāī ātmaguṇanān ghātak nathī. tenā udayathī ūñchā-nīchā pad pāme to tethī shun thayun? e to bāhya sanyogo mātra sansāradashānā svāṅg chhe ane pote to ātmā chhe, māṭe ātmaguṇanā ghātak je ghātikarma chhe tenun hīnapaṇun kāryakārī chhe. have ghātikarmono bandh bāhya pravr̥utti anusār nathī paṇ antaraṅg kaṣhāy anusār chhe, tethī ja dravyaliṅgīnī apekṣhāe asanyat vā deshasanyat samyagdraṣhṭine ghatikarmono bandh thoḍo hoy chhe. dravyaliṅgīne to sarva ghātiyān karmono bandh ghaṇī sthiti-anubhāg sahit hoy chhe, tyāre asanyat – deshasanyat samyagdraṣhṭine mithyātva ane anantānubandhī ādi karmono bandh to chhe ja nahi, tathā bākīnī prakr̥itiono bandh hoy chhe paṇ te alpasthiti-anubhāg sahit hoy chhe.
‘‘dravyaliṅgīne guṇashreṇi nirjarā kadī paṇ thatī nathī, tyāre samyagdraṣhṭine koī veḷā thāy chhe tathā desh-sakaḷ sanyam thatān nirantar thāy chhe, māṭe mokṣhamārgī thayo chhe. eṭalā māṭe dravyaliṅgī munine shāstramān asanyat – deshasanyat samyagdraṣhṭithī hīn kahyo chhe.1......’’33. 1. mokṣhamārga prakāshak gujarātī āvr̥utti, adhyāy 7, pr̥uṣhṭha 252.
Page 92 of 315
PDF/HTML Page 116 of 339
single page version
यत एवं ततः —
‘तनूभृतां’ संसारिणां । ‘सम्यक्त्वसमं’ सम्यक्त्वेन समं तुल्यं । ‘श्रेयः’ श्रेष्ठमुत्तमोपकारकं । ‘किंचित्’ १अन्यवस्तु नास्ति । यतस्तस्मिन् सति गृहस्थोऽपि यतेरप्युत्कृष्टतां प्रतिपद्यते । कदा तन्नास्ति ? ‘त्रैकाल्ये’ अतीतानागतवर्तमानकालत्रये । तस्मिन् क्व तन्नास्ति ? ‘त्रिजगत्यपि’ आस्तां तावन्नियतक्षेत्रादौ तन्नास्ति अपितु त्रिजगत्यपि त्रिभुवनेऽपि । तथा ‘अश्रेयो’ अनुपकारकं । मित्यात्वसमं किंचिदन्यन्नास्ति । यतस्तत्सद्भावे यतिरपि व्रतसंयमसम्पन्नो गृहस्थादपि तद्विपरीतादपकृष्टतां व्रजतीति ।।३४।।
tethī —
anvayārtha : — [त्रैकाल्ये ] traṇe kāḷamān ane [त्रिजगति ] traṇ lokamān [तनूभृताम् ] dehadhārī jīvone [सम्यक्त्वसमम् ] samyaktva samān [किंचित् ] koī [अन्यत् ] anya [श्रेयः ] shreyarūp – upakārak [न ] nathī, [च ] ane [मिथ्यात्वसमम् ] mithyātvasamān [किंचित् ] koī [अन्यत् ] anya [अश्रेयः ] akalyāṇakārak – anupakārak [न ] nathī.
ṭīkā : — ‘तनूभृतां’ sansārī jīvone ‘सम्यक्त्वसमं’ samyaktvasamān ‘श्रेयः’ shreṣhṭha – uttam upakārak ‘किंचित्’ koī anya vastu nathī, kāraṇ ke tenī (samyaktvanī) hayātīmān (sadbhāvamān) gr̥uhastha paṇ munithī utkr̥uṣhṭatā prāpta kare chhe. kyāre te (utkr̥uṣhṭa) nathī? ‘त्रैकाल्ये’ bhūtakāḷ, bhaviṣhyakāḷ ane vartamānakāḷ – e traṇe kāḷamān. te kāḷe te kyān utkr̥uṣhṭa nathī? ‘त्रिजगतिअपि’ niyat kṣhetrādimān te utkr̥uṣhṭa nathī. e vāt to javā do, parantu traṇ lokamān paṇ – traṇ bhuvanomān paṇ (te utkr̥uṣhṭa nathī) ane ‘अश्रेयो’ mithyātvasamān anupakārak koī anya nathī, kāraṇ ke mithyātvanā sadbhāvamān vrat ane sanyamathī yukta muni paṇ, gr̥uhasthī paṇ, darshananī viparītatāne līdhe nīchī dashāne prāpta thāy chhe. १. अन्यद्वस्तु घ० ।
Page 93 of 315
PDF/HTML Page 117 of 339
single page version
इतोऽपि सद्दर्शनमेव ज्ञानचारित्राभ्यामुत्कृष्टमित्याह —
सम्यग्दर्शनशुद्धा नारकतिर्यङ्नपुंसकस्त्रीत्वानि ।
दुष्कुलविकृताल्पायुर्दरिद्रतां च वज्रन्ति नाप्यव्रतिकाः ।।३५।।
bhāvārtha : — traṇ kāḷ ane traṇ lokamān samyaktva samān koī padārtha sansārī jīvone kalyāṇakārī nathī; arthāt indra, ahamindra, bhuvanendra, chakrī, nārāyaṇ, balabhadra ane tīrthaṅkarādik samasta chetan padārtho ane maṇi – mantra, auṣhadhādik samasta achetan padārtho samyaktva samān upakārak nathī, kāraṇ ke tenā sadbhāvamān avratī gr̥uhastha paṇ dravyaliṅgī muni karatān uttam gaṇāy chhe. vaḷī avratī samyagdraṣhṭi dev – manuṣhyanā thoḍāk bhav karī — arthāt svargādikanān sukh bhogavī, niyamathī mokṣha pāme chhe; ane mithyātva samān koī padārtha jīvane akalyāṇakārī nathī, kāraṇ ke tenā sadbhāvamān mahāvratadhārī dravyaliṅgī muni paṇ avratī samyagdraṣhṭi gr̥uhasthathī hīn manāy chhe.
vaḷī dolatarāmajī kr̥ut ‘chhaḍhāḷā’mān kahyun chhe ke —
सकल धरमको मूल यही इस बिन करनी दुःखकारी ।। (छहढाला ३/१६)
traṇ lok ane traṇ kāḷamān samyaktva samān anya koī sukhakārī nathī, te sarva dharmonun mūḷ chhe, tenā vinā sarva gnān, vrat, kriyā – badhun vr̥uthā chhe ane duḥkhanun kāraṇ chhe.
tethī mokṣhamārgamān samyaktvanī ja uttamatā chhe. 34. āthī paṇ samyagdarshan ja gnān ane chāritrathī utkr̥uṣhṭa chhe em kahe chhe —
anvayārtha : — [सम्यग्दर्शनशुद्धाः ] samyagdarshanathī shuddha (samyagdraṣhṭi) jīvo [अव्रतिकाः ] vrat rahit hovā chhatān paṇ [नारकतिर्यङ्नपुंसकस्त्रीत्वानि ] nārakapaṇāne, tiryañchapaṇāne, napunsakapaṇāne ane strīpaṇāne tathā [दुष्कुलविकृताल्पायुर्दरिद्रताम् ] nīch – kulīnatāne, sharīranī beḍoḷatāne, alpāyutāne ane daridratāne [न व्रजन्ति ] prāpta
Page 94 of 315
PDF/HTML Page 118 of 339
single page version
‘सम्यग्दर्शनशुद्धा’ सम्यग्दर्शनं शुद्धं निर्मलं येषां ते । सम्यग्दर्शनलाभात्पूर्वं बद्धायुष्कान् विहाय अन्ये ‘न व्रजन्ति’ न प्राप्नुबन्ति । कानि । ‘नारकतिर्यंङ्नपुंसक- स्त्रीत्वानि’ । त्वशब्दः प्रत्येकमभिसम्बध्यते नारकत्वं तिर्यक्त्वं नपुंसकत्वं स्त्रीत्वमिति । न केवलमेतान्येव न व्रजन्ति किन्तु ‘दुष्कुलविकृताल्पायुर्दरिद्रतां च’ । अत्रापि ताशब्दः प्रत्येकमभिसम्बध्यते ये निर्मलसम्यक्त्वाः ते न भवान्तरे दुष्कुलतां दुष्कुले उत्पत्तिं विकृततां काणकुंठादिरूपविकारं अल्पायुष्कतामन्तर्मुहूर्ताद्यायुष्कोत्पत्तिं, दरिद्रतां दारिद्रयोपेतकुलोत्पत्तिं । कथंभूता अपि एतत्सर्वं न व्रजन्ति । ‘अव्रतिका अपि’ अणुव्रतरहिता अपि । karatā nathī. (arthāt samyagdraṣhṭi jīvo vratarahit hovā chhatān nārakī, tiryañch, napunsak ane strīmān ūpajatā nathī, nīch kuḷamān janmatā nathī tathā temane sharīranī vikalāṅgatā, alpāyutā ane daridratā prāpta thatī nathī.)
ṭīkā : — ‘सम्यग्दर्शनशुद्धाः’ jemanun samyagdarshan shuddha arthāt nirmaḷ chhe te (jīvo) arthāt samyagdarshananī prāpti pahelān jemanān āyuno bandh thaī gayo hoy te sivāyanā bījā (jīvo) ‘न व्रजन्ति’ prāpta karatā nathī. shun (prāpta karatā nathī?) ‘नारकतिर्यङ्नपुंसकस्त्रीत्वानि’ – ‘त्व’ shabdano sambandh pratyek sāthe chhe – jem ke ‘नारकत्वं’ – nārakapaṇun, ‘तिर्यंक्त्वं’ – tiryañchapaṇun, ‘नपुंसकत्वं’ – napunsakapaṇun ane ‘स्त्रीत्वं’ – strīpaṇun e (sarvane prāpta karatā nathī). phakta temane ja prāpta karatā nathī, eṭalun ja nahi, parantu ‘दुष्कुल विकृताल्पायुर्दरिद्रतां च’ – ahīn paṇ ‘ता’ shabdano pratyek sāthe sambandh chhe. je shuddha – nirmaḷ samyagdraṣhṭi jīvo chhe teo bījā bhavamān ‘दुष्कुलतां’ kharāb kuḷamān – nīch kuḷamān janmavun, ‘विकृततां’ kāṇā – kubaḍā ādi kurūpane pāmavun, ‘अल्पायुष्यतां’ alpa āyuṣhyanun – antarmuhūrta ādi āyuṣhyanun – pāmavun, ‘दरिद्रतां’ garīb kuḷamān janmavun – e sarvane paṇ prāpta karatā nathī – nīch kuḷamān janmatā nathī, kubaḍān ādi kurūpane pāmatān nathī, alpa āyuṣhyane pāmatān nathī ane garīb kuḷamān janmatā nathī.) kevā hovā chhatān te sarvane prāpta karatā nathī? ‘अव्रतिका अपि’ aṇuvrat rahit hovā chhatān te prāpta karatā nathī.
bhāvārtha : — samyagdraṣhṭi maryā pachhī nārakī, tiryañch, napunsak, strī, nīch kuḷavān, vikalāṅgī, alpa āyuṣhī ane daridra — e āṭh rūp thato nathī; parantu samyagdarshananī prāpti pahelān jo koī āgaḷanī gatinā āyuno bandh thaī jāy (ā āyubandhanī pūrve ja samyaktva chhūṭī jāy) to temān paṇ utpanna thaī shake chhe, kintu samyaktvanā prabhāvathī
Page 95 of 315
PDF/HTML Page 119 of 339
single page version
tyān paṇ eṭalī visheṣhatā thaī jāy chhe, ke sātamā narakano āyubandh karyo hoy to te pratham nārakano nārakī thāy, ekendriy nigodano āyubandh karyo hoy to te uttam bhogabhūmimān pañchendriy tiryañch thāy, labdhyaparyāptak manuṣhyano āyubandh karyo hoy to te uttam bhogabhūmino manuṣhya thāy, vyantarādik nīch devono āyubandh karyo hoy to te kalpavāsī maharddhik dev thāy, anya sthānomān ūpaje nahi.
‘chhaḍhāḷā’mān 3/16mān kahyun chhe ke —
thāvar vikalatray pashumen nahin, upajat samyakdhārī.’’
samyagdraṣhṭi jīv pratham narak sivāy (narakāyunā bandh pachhī samyaktva pāme to) bākīnā chha narakomān, jyotiṣhī, vyantar ane bhavanavāsī devomān, napunsakanī paryāyamān, strī paryāyamān, sthāvar jīvomān, be indriy, traṇ indriy ane chār indriy jīvomān tathā pashunī paryāyamān utpanna thato nathī.
vaḷī avratī samyagdraṣhṭine ekatālīs karmaprakr̥itiono navīn bandh thato nathī. (juo, gommaṭasār – karmakāṇḍa gāthā 95 – 96)
ā gāthāmān samyagdarshan sāthe ‘shuddha’ visheṣhaṇ chhe ane teno artha ṭīkākāre ‘nirmaḷ’ karyo chhe. tethī te shraddhā guṇano shuddha paryāy chhe.
ahīn shuddha nishchay nayano viṣhay shuddha paryāy chhe. samyagdarshan shuddha kaho, nirmaḷ kaho, pavitra kaho ke nishchay samyagdarshan kaho — te ek ja chhe.
tethī siddha thāy chhe ke chothā guṇasthānamān avratī hovā chhatān tene nishchay samyagdarshan hoy chhe.
evā nishchay samyagdarshan sāthe chothā guṇasthānamān sāchā dev – shāstra – gurunī vyavahār shraddhā hoy chhe, parantu te shraddhāguṇano paryāy nathī; paṇ te chāritraguṇano shubh upayog rūp paryāy chhe. (juo, shrī pravachanasār gāthā 157 ane tenī ṭīkā).1 1.jāṇe jinone jeh, shraddhe siddhane aṇagārane, je sānukamp jīvo prati, upayog chhe shubh tehane. 157.
Page 96 of 315
PDF/HTML Page 120 of 339
single page version
vyavahār samyagdarshan te shubhāshubh hovāthī bandhanun kāraṇ chhe ane nishchay samyagdarshan shuddha paryāy hovāthī samvar – nirjarānun kāraṇ chhe, tethī uparokta ekatālīs prakr̥itiono bandh thato nathī, teno samvar thāy chhe.
vaḷī avratī samyagdraṣhṭi narakādine prāpta thato nathī, tenun kāraṇ e chhe ke mithyādraṣhṭine jevā anantānubandhī tīvra kaṣhāyo hoy chhe, tevā tīvra kaṣhāyo tene hotā nathī. tene ārtta ane raudra pariṇām thāy chhe, paṇ mithyādraṣhṭinī jem teo tene tiryañch ke narakagatinun kāraṇ thatā nathī, kāraṇ ke ‘nij shuddhātmā ja grahaṇ karavā yogya chhe’ — evī bhāvanā tene nirantar varte chhe.
br̥uhad dravyasaṅgrah gāthā 48nī sanskr̥it ṭīkāmān kahyun chhe ke —
‘‘........ārttadhyān tāratamyatāthī mithyādraṣhṭi guṇasthānathī pramatta guṇasthān sudhīnā jīvone hoy chhe. ā ārttadhyān, joke mithyādraṣhṭi jīvone, tiryañch gatinā bandhanun kāraṇ thāy chhe,1 tathāpi je jīvone samyaktva prāptinī pahelān tiryañch āyuno bandh thaī chūkyo hoy te sivāy anya samyagdraṣhṭine te ārttadhyān tiryañchagatinun kāraṇ thatun nathī.
shaṅkāḥ — samyagdraṣhṭine ārtadhyān tiryañchagatinun kāraṇ kem thatun nathī?
uttaraḥ — kāraṇ ke ‘nij shuddhātmā ja grahaṇ karavā yogya chhe’ — evī vishiṣhṭa bhāvanānā baḷathī samyagdraṣhṭi jīvone tiryañch gatinā kāraṇabhūt saṅklesh pariṇāmono abhāv hoy chhe.
2raudradhyān mithyādraṣhṭithī pāñchamā guṇasthān sudhīnā jīvone hoy chhe. te mithyādraṣhṭi jīvone narak gatinun kāraṇ chhe, chhatān paṇ je jīve samyaktvanī pahelān narakāyuno bandh karī līdho hoy, tenā sivāy anya samyagdraṣhṭione e raudradhyān narak gatinun kāraṇ thatun nathī.
prashnaḥ — samyagdraṣhṭine raudradhyān narakagatinun kāraṇ kem thatun nathī?
uttaraḥ — kāraṇ ke samyagdraṣhṭione ‘nij shuddhātma tattva ja upādey chhe’ — evā 1. तदविरत – देशविरत – प्रमत्तसंयतानाम् । (shrī pravachanasār)
2.......रौद्रमविरत देशविरतयोः । (tattvārthasūtra adhyāy 9, sūtra 35)