કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
अधुना रात्रिभुक्तिविरतिगुणं श्रावकस्य व्याचक्षाणः प्राह —
अन्नं पानं खाद्यं लेह्यं नाश्नाति यो विभावर्याम् ।
स च रात्रिभुक्तिविरतः सत्त्वेष्वनुकम्पमानमनाः ।।१४२।।
स च श्रावको । रात्रिभुक्तिविरतोऽभिधीयते । यो विभावर्यां रात्रौ । नाश्नाति न भुंक्ते । किं तदित्याह — अन्नमित्यादि — अन्नं भक्तमुद्गादि, पानं द्राक्षादिपानकं, खाद्यं मोदकादि, लेह्यं १रव्रादि । किंविशिष्टः ? अनुकम्पमानमनाः सकरुणहृदयः । केषु ? सत्त्वेषु प्राणिषु ।।१४२।। ખાતો નથી, પરંતુ તેમને અચિત્ત કરીને – અગ્નિ વગેરેમાં પકવીને ખાય છે. ૧૪૧.
હવે શ્રાવકના રાત્રિભુક્તિવિરતિ ગુણનું વર્ણન કરી કહે છે —
અન્વયાર્થ : — [सत्त्वेषु ] પ્રાણીઓ પ્રત્યે [अनुकम्पमानमनाः ] દયાળુ ચિત્તવાળા થઈને [यः ] જે [विभावर्याम् ] રાત્રે [अन्नम् ] અન્ન, [पानम् ] પેય, [खाद्यम् ] ખાદ્ય, [लेह्यम् ] લેહ્ય પદાર્થો [न अश्नाति ] ખાતો નથી; [सः ] તે [रात्रिभुक्तिविरतः ] રાત્રિભુક્તિત્યાગ પ્રતિમાધારી શ્રાવક છે.
ટીકા : — ‘स च रात्रिभुक्तिविरतः’ તે શ્રાવક રાત્રિભોજનનો ત્યાગી કહેવાય છે, ‘यः’ જે ‘विभावर्याम्’ રાત્રે ‘न अश्नाति’ ખાતો નથી. શું (ખાતો નથી)? તે કહે છે — ‘अन्नमित्यादि’ अन्नं – અન્ન અર્થાત્ દાળભાત વગેરે, पानं – દ્રાક્ષાદિ (અર્થાત્ દૂધ, જળ આદિ) પીણું – પીવા યોગ્ય પદાર્થ, खाद्यं – લાડુ આદિ (અર્થાત્ પેંડા, બરફી આદિ ખાદ્ય વસ્તુ), ‘लेह्यं’ – પ્રવાહી પદાર્થ – રાબડી વગેરે. કેવો થઈને? ‘अनुकम्पमानमनाः’ કરુણ હૃદયવાળો થઈને. કોની પ્રત્યે? ‘सत्त्वेषु’ પ્રાણીઓ પ્રત્યે.
ભાવાર્થ : — જે શ્રાવક દયાર્દ્રચિત્તવાળો થઈને રાત્રે અન્ન – દાળભાત વગેરે, પાન – દૂધ, જળ આદિ પેય પદાર્થો, ખાદ્ય – લાડુ, પેંડા, બરફી આદિ અને લેહ્ય – રાબડી, ચટણી, આમ્રરસ વગેરે — એ ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરે છે. (ખાતો નથી) — તે १ द्रवद्रव्यं आम्रादि इति ख ।