कहानजैनशास्त्रमाळा ]
ये ‘स्पष्टदृशो’ निर्मलसम्यक्त्वाः । त एव ‘चक्रं’ चक्ररत्नं । ‘वर्तयितुं’ आत्माधीनतया तत्साध्यनिखिलकार्येषु प्रवर्तयितुं । ‘प्रभवन्ति’ ते समर्था भवन्ति । कथंभूताः ? सर्वभूमिपतयः सर्वा चासौ भूमिश्च षट्खण्डपृथ्वी तस्याः पतयः चक्रवर्तिनः । पुनरपि कथंभूताः ? ‘नवनिधिसप्तद्वयरत्नाधीशा’ नवनिधयश्च सप्तद्वयरत्नानि सप्तानां द्वयं तेन संख्यातानि रत्नानि चतुर्दश तेषामधीशाः स्वामिनः । क्षत्रमौलिशेखरचरणाः क्षताद्दोषात् त्रायन्ते रक्षन्ति प्राणिनो ये ते क्षत्रा राजानस्तेषां मौलयो१ मुकुटानि तेषु शेखरा आपीठास्तेषु चरणानि येषां ।।३८।। [क्षत्रमौलिशेखरचरणाः ] जेमनां चरणोने राजाओना मुगटनी कलगीओ स्पर्शे छे अर्थात् जेमना चरणोमां राजाओनां मस्तको झूके छे एवा [सर्वभूमिपतयः ] समस्त भूमिना (छ खंडना) मालिक थया थका (अर्थात् चक्रवर्ती थया थका) [चक्रम् ] चक्र (अर्थात् आज्ञा) [वर्तयितुम् ] वर्ताववाने (चलाववाने) [प्रभवन्ति ] समर्थ थाय छे.
टीका : — जेओ ‘स्पष्टदृशो’ निर्मळ सम्यग्द्रष्टि जीवो छे तेओ ज ‘चक्रं’ चक्ररत्न ‘वर्तयितुम्’ तेनाथी (चक्रथी) साध्य सर्वकार्योमां स्वाधीनपणे प्रवर्ताववाने ‘प्रभवन्ति’ समर्थ थाय छे. केवा छे तेओ? ‘सर्वभूमिपतयः’ सर्वभूमि अर्थात् छ खंड पृथ्वीना पति (स्वामी) — अर्थात् चक्रवर्ती छे एवा. वळी केवा छे? ‘नवनिधिसप्तद्वयरत्नाधीशाः’ नवनिधिओ अने (संख्याए) चौद रत्नोना स्वामी छे एवा. ‘क्षत्रमौलिशेखरचरणाः’ क्षत एटले दोषथी जे प्राणीओनी रक्षा करे ते क्षत्रो एटले राजाओ छे, तेमना मुकुटनी कलगीओ जेमनां चरणोने स्पर्शे छे एवा तेओ छे.
भावार्थ : — सम्यग्द्रष्टि जीव निर्मळ सम्यक्त्वना प्रभावथी स्वर्गथी च्यवी मनुष्य भवमां चक्रवर्ती पण थाय छे. ते वीस हजार देशोना समूहरूप पृथ्वीना छ खंडनो स्वामी होय छे अने बधा देशोमां पोतानी आज्ञा (चक्र) प्रवर्ताववाने समर्थ होय छे. वळी ते बत्रीस हजार मुकुटबद्ध राजाओनो अधिपति अने १नवनिधि अने २चौद रत्नोनो स्वामी होय छे. ३८. १. मौलयो मस्तकानि तेषु शेखराणि मकुटानि तानि चरणेषु येषां घ० । १. नवनिधि – काल, महाकाल, पांडुक, माणव, शंख, नैसर्प्य, पद्म, पिंग अने सर्वरत्न. २. चौद रत्न – चक्र, छत्र, खड्ग, दंड, चूडामणि, सेनापति, चर्मरत्न, शिल्पकार, काकिणी, गृहपति,