126 ]
‘तथा’ तेन प्रथमानुयोगप्रकारेण, ‘मति’र्मननं१ श्रुतज्ञानं । अवैति जानाति । कं ? ‘करणानुयोगं’ लोकालोकविभागं पंचसंग्रहादिलक्षणं । कथंभूतमिव ? ‘आदर्शमिव’ यथा आदर्शो दर्पणो मुखादेर्यथावत्स्वरूपप्रकाशकस्तथा करणानुयोगोऽपि स्वविषयस्यायं प्रकाशकः । ‘लोकालोकविभक्तेः’ लोक्यन्ते जीवादयः पदार्था यत्रासौ लोकस्त्रिचत्वारिं- शदधिकशतत्रयपरिमितरज्जुपरिमाणः, — तद्विपरीतोऽलोकोऽनन्तमानावच्छिन्नशुद्धाकाश- स्वरूपः तयोर्विभक्ति-र्विभागो भेदस्तस्याः आदर्शमिव । तथा ‘युगपरिवृत्तेः’ युगस्य कालस्योत्सर्पिण्यादेः परिवृत्तिः परावर्तनं तस्या आदर्शमिव । तथा ‘चतुर्गतीनां च’ lok – alokanA vibhAganA – svarUpanA [युगपरिवृत्तेः ] yugonA (arthAt kAlanA parivartananA) svarUpanA [च ] ane [चतुर्गतीनाम् ] chAr gationA svarUpanA prakAshak evA [करणानुयोगम् च ] karaNAnuyogane paN [अवैति ] jANe chhe.
TIkA : — ‘तथा’ te prathamAnuyoganA prakAre ‘मतिः मनिनं श्रुतज्ञानं’ mati eTale manan – shrutagnAn, ‘अवैति’ jANe chhe. kone (jANe chhe)? ‘करणानुयोगं’ karaNAnuyogane arthAt panchasangrahAdirUp lok – alokanA vibhAgane; konI mAphak? ‘आदर्शमिव’ jem Adarsha eTale darpaN mukhAdinA yathAvat svarUpane prakAshe chhe, tem karaNAnuyog paN potAnA viShayane prakAshe chhe.
‘लोकालोकविभक्तेः’ jemAn jIvAdi padArtho jaNAy te lok, te traNaso tentAlIsh (343)thI adhik ghan rAju pramAN chhe. tenAthI viparIt svarUpavALo alok chhe, te anant pramAN ane avachchhinna shuddha AkAshasvarUp chhe. te bannenA vibhAgane (bhedane) AdarshanI jem prakAshe chhe, tathA ‘युगपरिवृत्तेः’ yuganA – kAlanA – utsarpiNI AdinA parivartanane darpaNanI jem prakAshe chhe. ane ‘चतुर्गतिनाम् च’ narak, tiryanch, manuShya ane devagatirUp chAr gationA (svarUpane) darpaNanI jem prakAshe chhe – varNave chhe.
bhAvArtha : — jem darpaN mukhAdi vastuone jem chhe tem batAve chhe, tem je shAstra pAnch dravyonA (jIv, pudgal, dharma, adharma ane kAlanA) samUharUp lok ane tenAthI viparIt svarUpavALA shuddha anant alokanA vibhAgane, utsarpiNI – avasarpiNIrUp kalpakAlanA parivartanane ane narakAdi chAr gationA svarUpane, jem chhe tem batAve tene karaNAnuyog kahe chhe. A anuyog paN samyaggnAnano viShay chhe, arthAt karaNAnuyog, lok – alokanA vibhAgane, yuganA parivartanane ane chaturgationA svarUpane yathAvat १. मतिज्ञानं न श्रुतज्ञानम् इति ग पुस्तके ।