kahAnajainashAstramALA ]
सत्यमपि परस्य ‘विपदे’ऽपकाराय भवति ।।५५।।
साम्प्रतं सत्याणुव्रतस्यातीचारानाह — hovA chhatAn bIjAne ‘विपदे’ apakArarUp thAy tevun (tevun satya paN pote bole nahi).
bhAvArtha : — je bolavAthI rAjAdi sva – parano vadh – bandhAdi kare tene sthUL jUTh kahe chhe. satyANuvratI Avun jUTh svayam bole nahi ane bIjA pAse bolAve nahi. satya paN jo anyane ahitakar – vighAtak hoy to tevun satya paN te bole nahi. jem ke pAse thaIne haraN jatun joyun hoy, chhatAn shikArI tene (vratIne) te viShe pUchhe to te satya kahe nahi, kAraN ke tevun bolavAthI shikArI dvArA haraNano ghAt thavA sambhav chhe, tethI anyane Apatti AvI paDe tevun satya vachan paN pote bole nahi, tem ja anya pAse bolAve nahi, AvA sthUL asatya tyAgane gaNadharAdi mahApuruSho satyANuvrat kahe chhe.
‘‘je kAI prasAd kaShAyanA yogathI sva – parane hAnikArak athavA anyathArUp vachan kahevAmAn Ave chhe, tene anRut (jUThun) vachan jANavun.......’’
‘‘asatya sAmAnyarUpe garhit, pAp sahit ane apriy — em traN prakAranun mAnavAmAn Avyun chhe......’’1
satya – aNuvratadhArI krodh – mAn – mAyA – lobh vash evun vachan na kahe jethI anyano ghAt thAy, anyane apavAd lAge – kalank chaDhe, kalah, visamvAd pedA thAy, viShayAnurAg vadhI jAy, mahA ArambhamAn pravRutti thAy, anyane ArttadhyAn thaI jAy, paranA lAbhamAn antarAy Ave, paranI AjIvikA bagaDI jAy, potAno ane parano apayash thAy, ApadA Ave, anartha pedA thAy, anyano marmachchhed thAy, rAjA danD kare, dhananI hAni thAy vagere........AvAn satya vachan hoy topaN tene jUThAn vachan chhe. vaLI te gAlInAn vachan, apamAnanAn vachan, tiraskAranAn vachan, ahankAranAn vachan vagere bole nahi, kAraN ke te kaShAyayukta hovAthI asatya vachano chhe. vaLI te jinasUtrane anukUL tathA sva – paranA hitarUp, bahu pralAparahit, prAmANik, santoSh upajAvanAr, dharmano udyot karanAr vachan kahe – evAn vachan bolanAr gRuhasthI sthUL asatyano tyAgI chhe.2 1. juo puruShArthasiddhi – upAy, shlok 91 ane 95 thI 101. 2. juo, shrI ratnakaranD shrAvakAchAr – panDit sadAsukhadAsakRut hindI TIkA pRuShTha 82.