206 ]
दंडा इव दण्डा अशुभमनोवाक्कायाः परपीडाकरत्वात्, तान्न धरन्तीत्यदण्डधरा गणधरदेवादयस्ते प्राहुः । कान् ? ‘अनर्थदण्डान्’ । कति ? ‘पंच’ । कथमित्याह ‘पापेत्यादि’ । पापोपदेशश्च हिंसादानं च अपध्यानं च दुःश्रुतिश्च एताश्चतस्रः ‘प्रमादचर्या’ चेति पंचामी ।।७५।।
तत्र पापोपदेशस्य तावत् स्वरूपं प्ररूपयन्नाह —
anvayArtha : — [अदण्डधराः ] man, vachan ane kAyanA yogathI ashubh pravRuttirUp danDathI rahit gaNadharAdik [पापोपदेशहिंसादानापध्यानदुःश्रुतीः ] pApopadesh, hinsAdAn, apadhyAn, dushruti ane [प्रमादचर्यां ] pramAdacharyA — e [पञ्च ] pAnchane [अनर्थदण्डान् ] anarthadanD [प्राहुः ] kahe chhe.
TIkA : — ‘अदण्डधराः’ man, vachan, kAyanI ashubh pravRutti bIjAne pIDAkArak hovAthI te danD samAn chhe. te danDane je dhAraN karatA nathI (arthAt te ashubh pravRuttirUp danDathI je rahit chhe) evA je gaNadharadevAdi ‘प्राहुः’ kahe chhe. kone kahe chhe? ‘अनर्थदण्डान्’ anarthadanDane. te keTalA chhe? ‘पञ्च’ pAnch. kaI rIte? te kahe chhe ‘पापेत्यादि’ pApopadesh, hinsAdAn, apadhyAn ane dushruti — e chAr (anarthadanD) ane pAnchamo ‘प्रमादचर्या’ pramAdacharyA (anarthadanD).
bhAvArtha : — prayojan vinA man – vachan – kAyarUp yoganI parane pIDAkArak ashubh pravRuttine anarthadanD kahe chhe. tenA pAnch bhed kahyA chhe —
1. pApopadesh, 2. hinsAdAn, 3. apadhyAn, 4. dushruti ane 5. pramAdacharyA. darekanun svarUp granthakAr svayam AgaL batAvashe. 75. temAn (pAnch anarthadanDomAn) pratham pApopadeshanAn svarUpanun prarUpaN karIne kahe chhe — १. अनर्थदण्डः पंचधाऽपध्यानपापोपदेशप्रमादाचरितहिंसाप्रदानाशुभश्रुतिभेदात् ।।