kahAnajainashAstramALA ]
‘व्यतीतयो’ऽतीचारा भवन्ति । कस्य ? ‘अनर्थदण्डकृद्विरतेः’ अनर्थ निष्प्रयोजनं दण्डं दोषं कुर्वन्तीत्यनर्थदंडकृतः पापोपदेशादयस्तेषां विरतिर्यस्य तस्य । कति ? ‘पंच’ । कथमित्याह — ‘कन्दर्पेत्यादि’, रागोद्रेकात्प्रहासमिश्रो भण्डिमाप्रधानो वचनप्रयोगः कंदर्पः, प्रहासो भंडिमावचनं भंडिमोपेतकायव्यापारप्रयुक्तं कौत्कुच्यं, धाष्टर्यप्रायं बहुप्रलापित्वं मौखर्यं, यावतार्थेनोपभोगपरिभोगौ भवतस्ततोऽधिकस्य करणमतिप्रसाधनम्, एतानि चत्वारि,
e pramANe anarthadanDavirati vratanun pratipAdan karIne have tenA atichAro kahe chhe —
anvayArtha : — [कन्दर्पम् ] mashkarI sAthe ashiShTa vachan kahevun, [कौत्कुच्यम् ] sharIranI kucheShTA sAthe ashiShTa vachan kahevun, [मौखर्यम् ] vRuthA bahu bakavAd karavo, [अतिप्रसाधनम् ] bhogopabhoganI sAmagrI AvashyakatA karatAn vadhu ekaThI karavI, [च ] ane [असमीक्ष्य अधिकरणम् ] vinA vichAre kAm karavun — e [पञ्च ] pAnch [अनर्थदण्डकृद्विरतेः ] anarthadanDavirati vratanA [व्यतीतयः ] atichAro chhe.
TIkA : — ‘व्यतीतयः’ atichAro chhe. konA? ‘अनर्थदंडकृद्विरतेः’ anarthadanDavirati vratanA. अनर्थ niShprayojan, दण्डं doSh kare te, anarthadanDakRut pApopadeshAdi — temanAthI jene virati chhe, tenA (anarthadanDakRut virati vratanA). keTalA (atichAro)? pAnch. ‘kevA’ te kahe chhe — ‘कन्दर्पेत्यादि’ कंदर्प arthAt rAganI prabaLatAthI hAsyamishrit ashiShTapradhAn vachanaprayog te kandarpa, ‘कौत्कुच्यम्’ hAsya ane ashiShTa vachanasahit kAyanI kutsit cheShTA karavI te kautkuchya, ‘मौखर्यम्’ dhRuShTatApUrvak bahu bakavAd karavo te maukharya, ‘अतिप्रसाधनम्’ jeTalA prayojanathI bhog ane upabhoganI (sAmagrI) bane tenAthI adhik sAmagrI ekatra karavI (arthAt AvashyakatA karatAn adhik bhogopabhoganI sAmagrI ekatra karavI te ati